หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 1

สารบััญ

๑ ที่่�มาของปััญหา ๑

๒ ขีีณาสวภาวปััญหา หรืือคิิหิิอรหััตตปััญหา: ๔
ความเป็็นมา และสารััตถะ
๓ ประเด็็นปััญหาว่่า คฤหััสถ์์บรรลุุพระอรหััตผล:
บวชทำำ�ไม ทำำ�ไมต้้องบวช
๑๑
๔ เพราะเหตุุใด? ถ้้าคฤหััสถ์์บรรลุุพระอรหััตผลแล้้วไม่่บวช ๓๗
จะต้้องนิิพพานหรืือตาย

๕เพราะสาเหตุุใด? พระนาคเสน จึึงต้้องกล่่าวว่่า ๕๘

“คฤหััสถ์์บรรลุุ พระอรหััตผล ต้้องบวชในวัันนั้้�น
ถ้้าไม่่บวช จะต้้องตายภายในวัันนั้้�น”

๖ สรุุปและวิิเคราะห์์ ๖๗

2 ผู้้�บรรลุุอรหัันต์์
 ๑
ประเด็็นที่่�มาของปััญหา

คำำ�กล่่าวที่่ว่� า่ “คฤหััสถ์์๑ ที่่บ� รรลุุธรรมเป็็นพระอรหัันต์์ คฤหััสถ์์ผู้้�นั้้น�

ย่่อมมีีคติิเป็็น ๒ เท่่านั้้�น ไม่่เป็็นอื่่น� คืือ ต้้องบวช๒ หรืือไม่่ก็ต้็ อ้ งปริินิพิ พานใน
วัันนั้้�น๓ นั่่�นแหละ ไม่่ล่่วงวัันนั้้�นไปได้้เลย”๔ ตามที่่�ปรากฏในมิิลิินทปััญหานั้้�น
ได้้ทำำ�ให้้เกิิดคำำ�ถามว่่า “ทำำ�ไม? ต้้องบวชในวัันนั้้�นเท่่านั้้�น” และ “ถ้้าไม่่บวช
ทำำ�ไม? คฤหััสถ์์ที่บ่� รรลุุพระอรหััตผลจึึงต้้องตายในวัันนั้้�นเช่่นกััน” โดยเฉพาะ
อย่่างยิ่่ง� การนำำ�เสนอเหตุุผลขึ้้น� มารองรัับข้้อเท็็จจริิงดัังกล่่าวว่่า “เพศคฤหััสถ์์
ไม่่สงบ มีีภููมิิหยาบ ต่ำำ�ช้ � ้า และมีีกำำ�ลัังทราม” ฉะนั้้�น “เพศคฤหััสถ์์จึึงไม่่
อาจจะรองรัับสภาวะของพระอรหััตผล” ก็็ทำำ�ให้้ถููกตั้้ง� คำำ�ถามเช่่นเดีียวกัันว่่า
“เป็็นไปได้้ หรืือเป็็นไปไม่่ได้้” และ “สมเหตุุสมผล” หรืือไม่่?

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 1
 กลุ่่�มพระเถระที่่�เห็็นด้้วยกัับการให้้เหตุุผลในลัักษณะดัังกล่่าวนั้้�น
ประกอบไปด้้วยพระพุุทธโฆษาจารย์์๕ พระธััมมปาลเถระ๖ พระอภิิธรรมาจารย์์๗
และพระพรหมโมลีี (วิิลาส ญาณวีีโร)๘ แต่่ในขณะที่่�พุทุ ธทาสภิิกขุุได้้ออกมา
ชี้้ใ� ห้้เห็็นว่่า การอ้้างเหตุุผลในลัักษณะดัังกล่่าวนั้้�น เป็็นประดุุจ “การอนุุมาน”
เท่่านั้้�น๙ ซึ่่ง� ในความเป็็นจริิงแล้้วมัันเป็็นไปไม่่ได้้ ซึ่่ง� สอดรัับกัับปราณีี สำำ�เริิง
ราชย์์ที่่�มองว่่าเป็็น “อนุุมานปััญหา”๑๐ แต่่ในขณะเดีียวกััน นัักวิิชาการด้้าน
พุุทธศาสนาบางท่่านก็็มองว่่า การให้้เหตุุผลในลัักษณะดัังกล่่าวดููประหนึ่่�งว่่า
“ไม่่สมเหตุุสมผล”๑๑ ซึ่่�งงานวิิจััยบางชิ้้�นก็็ระบุุเอาไว้้ค่่อนข้้างจะไม่่เห็็นด้้วย
กัับการให้้เหตุุผลในลัักษณะดัังกล่่าวเช่่นกัันว่่า “คฤหััสถ์์เป็็นพระอรหัันต์์แล้้ว
ต้้องบวช แต่่ไม่่น่่าจะตายทัันทีี”๑๒

2 ผู้้�บรรลุุอรหัันต์์
 การให้้เหตุุผลดัังกล่่าว ค่่อนข้้างจะสวนทางกัับหลัักการเดิิม และดูู
ประหนึ่่�งว่่าจะไม่่เห็็นด้้วยกัับการให้้เหตุุผลของพระนาคเสน และกลุ่่�มพระ
เถระที่่เ� ห็็นด้้วย ประเด็็นที่่น่� า่ สนใจก็็คือื ว่่า ข้้อมููลที่่เ� กี่่ย� วกัับการให้้เหตุุผลของ
พระนาคเสนดัังกล่่าวนั้้�น “ไม่่ถููกต้้อง ปราศจากข้้อเท็็จจริิง และไม่่สมเหตุุ
สมผล” หรืือว่่า “ข้้อมููลดัังกล่่าวนั้้�นเต็็มไปด้้วยข้้อเท็็จจริิง” ซึ่่�งพระนาคเสน
ได้้พยายามอย่่างยิ่่�งที่่�จะให้้เหตุุผล ซึ่่�งการให้้เหตุุผล อาจจะสอดรัับกัับบริิบท
สัังคมสมััยนั้้�น จึึงทำำ�ให้้พระยามิิลิินท์์ยอมรัับได้้ แต่่เมื่่�อถึึงจุุดเปลี่่�ยนแห่่งยุุค
สมััย จึึงทำำ�ให้้บางท่่านยอมรัับไม่่ได้้เกี่่�ยวกัับการให้้เหตุุผลเช่่นนั้้�น หรืือว่่าใน
ความเป็็นจริิงแล้้ว เราควรตีีความ หรืือให้้เหตุุผลในลัักษณะใด จึึงจะทำำ�ให้้
เกิิดการยอมรัับได้้มากยิ่่�งขึ้้�น

อย่่างไรก็็ตาม ผู้้�เขีียนจะเริ่่�มต้้นด้้วยการนำำ�เสนอประเด็็นที่่�ว่่าด้้วย
ข้้อเท็็จจริิงตามที่่�ปรากฏในคััมภีีร์์มิิลิินทปััญหาก่่อน เพื่่�อให้้เกิิดความเข้้าใจ
เกี่่�ยวกัับความเป็็นมาและสารััตถะโดยละเอีียด หลัังจากนั้้�นจึึงจะนำำ�ข้้อมููลนี้้�
ไปเป็็นฐานในการวิิเคราะห์์ในประเด็็นต่่างๆ ต่่อไป

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 3
 ๒
ขีีณาสวภาวปััญหา หรืือคิิหิิอรหััตตปััญหา:
ความเป็็นมา และสารััตถะ

เมื่่�อวิิเคราะห์์ถึึงที่่�มาของประโยคคำำ�พููดที่่�ว่่า “คฤหััสถ์์ที่่�บรรลุุธรรม
เป็็นพระอรหัันต์์คฤหััสถ์์ผู้้�นั้้�น ย่่อมมีีคติิเป็็น ๒ เท่่านั้้�น ไม่่เป็็นอื่่�น คืือ ต้้อง
บวช หรืือไม่่ก็็ต้้องปริินิิพพานในวัันนั้้�นนั่่�นแหละ ไม่่ล่่วงวัันนั้้�นไปได้้เลย” มีี
ปััญหาในแง่่ของที่่�มาเป็็น ๒ นััยด้้วยกััน กล่่าวคืือ เอกสารบางเล่่มอ้้างว่่า
พระนาคเสนเป็็นผู้้�กล่่าวประโยคนั้้�น๑๓ แต่่บางเล่่มก็็อ้้างว่่า ลููกศิิษย์์ หรืือ
ประชาชนที่่�เกี่่�ยวข้้องกัับท่่านเป็็นผู้้�กล่่าว๑๔

4 ผู้้�บรรลุุอรหัันต์์
 อย่่างไรก็็ตาม เมื่่�อผู้้�เขีียนได้้พิิจารณาจากเนื้้�อความในลัักษณะดััง
กล่่าวนี้้� กลัับพบว่่า มีีการกล่่าวถึึงใน “เสฏฐธััมมปััญหา”๑๕ ปณามิิตวรรค
อัันเป็็นประเด็็นปััญหา หรืือวรรคที่่�ถููกนำำ�เสนอก่่อน “ขีีณาสวภาวปััญหา” ๑๖
หรืือ “คิิหิอิ รหััตตปััญหา” ๑๗ ซึ่ง่� ในเสฏฐธััมมปััญหา๑๘ นั้้�น ท่่านได้้ชี้้ใ� ห้้เห็็นถึึง
คุุณค่่าและความสำำ�คััญของพระภิิกษุุและสามเณรทั้้�งในเชิิง “สารััตถะ” และ
“รููปแบบ” ด้้วยเหตุุนี้้� อุุบาสกที่่�เป็็นพระโสดาบัันจึึงควรกราบไหว้้ ลุุกรัับ
พระภิิกษุุซึ่่�งมีีฐานะเป็็นเพีียง “ปุุถุุชน” เหตุุผลที่่�อุุบาสกคฤหััสถ์์ต้้องทำำ�เช่่น
นั้้�นก็็เพราะ “ความที่่�ภููมิิของภิิกษุุเป็็นของใหญ่่ ความที่่ภููมิ � ิของภิิกษุุเป็็นของ
ไพบููลย์์ ไม่่มีีภููมิอื่่ิ �นเสมอนั้้�น ถ้้าอุุบาสกโสดาบัันกระทำำ�ให้้แจ้้งซึ่่�งพระอรหััต
ผล คติิทั้้�งหลาย ๒ อย่่างเท่่านั้้�น คืือ ต้้องปริินิิพพานในวัันนั้้�น หรืือ ต้้องเข้้า
ถึึงความเป็็นภิิกษุุในวัันนั้้�นจึึงจะได้้ เพราะว่่าบรรพชานี้้�เป็็นของใหญ่่ เป็็นของ
บริิสุุทธิ์์� เป็็นของถึึงซึ่่�งความเป็็นของสููง คืือ ภููมิิของภิิกษุุ”

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 5
 ฉะนั้้�น จากการศึึกษาเกี่่�ยวกัับประโยคข้้างต้้น จะพบว่่า มีีที่่�มาใน
๒ จุุด กล่่าวคืือใน “เสฏฐธััมมปััญหา” และ “ขีีณาสวภาวปััญหา” ซึ่่�งที่่�มา
นั้้�น พระนาคเสนเป็็นผู้้ก� ล่่าว มิิใช่่สานุุศิษิ ย์์ดังั ที่่ตำ� ำ�ราบางเล่่มอ้้าง แต่่ประเด็็น
สำำ�คััญก็็คืือ ปััญหาทั้้�งสองข้้อนั้้�นมีีความสััมพัันธ์์กัันอย่่างไร?

จากการศึึ ก ษาพบว่่ า ใน “เสฏฐธัั ม มปัั ญ หา” พระยามิิ ลิิ น ท์์

ยอมรัับเหตุุผล และแสดงความชื่่�นชมที่่�พระนาคเสนสามารถแก้้ปััญหาโดย
การพยายามจะชี้้�ให้้เห็็นถึึงคุุณค่่าและความสำำ�คััญของพระภิิกษุุทั้้�งในเชิิง
“สารััตถะ” และ “รููปแบบ” และก็็ยอมรัับว่่า “ภููมิิของภิิกษุุเป็็นของใหญ่่
ความที่่ภููมิ
� ิของภิิกษุุเป็็นของไพบููลย์์ ไม่่มีีภููมิิอื่่�นเสมอนั้้�น ถ้้าอุุบาสกโสดาบััน
กระทำำ�ให้้แจ้้งซึ่่ง� พระอรหััตผล คติิทั้้ง� หลาย ๒ อย่่างเท่่านั้้�น คืือ ต้้องปริินิพิ พาน
ในวัันนั้้�น หรืือ ต้้องเข้้าถึึงความเป็็นภิิกษุุในวัันนั้้�นจึึงจะได้้ เพราะว่่าบรรพชานี้้�
เป็็นของใหญ่่ เป็็นของบริิสุทธิ์์ ุ � เป็็นของถึึงซึ่ง่� ความเป็็นของสููง คืือ ภููมิิของภิิกษุุ”

6 ผู้้�บรรลุุอรหัันต์์
 ใน “ขีีณาสวภาวปััญหา” หรืือ “คิิหิิอรหััตตปััญหา” พระยามิิลิินท์์
กลัับได้้นำำ�ประเด็็นตามที่่ปร
� ากฏใน “เสฏฐธััมมปััญหา” ในประเด็็นที่่ว่� ่า

“ถ้้าอุุบาสกโสดาบัันกระทำำ�ให้้แจ้้งซึ่่�งพระอรหััตผล
คติิทั้้�ง ๒ อย่่างเท่่านั้้�น คืือ ต้้องนิิพพานในวัันนั้้�น
หรืือ ต้้องเข้้าถึึงความเป็็นภิิกษุุในวัันนั้้�นจึึงจะได้้”

มาตั้้�งประเด็็นใหม่่ว่่า
“คฤหััสถ์์ที่่�บรรลุุธรรมเป็็นพระอรหัันต์์ คฤหััสถ์์ผู้้�นั้้�น
ย่่อมมีีคติิเป็็น ๒ เท่่านั้้�น ไม่่เป็็นอื่่�น คืือ ต้้องบวช
หรืือไม่่ก็็ต้้องปริินิิพพานในวัันนั้้�น ไม่่ล่่วงวัันนั้้�นไปได้้เลย”

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 7
 หลัังจากนั้้�น จึึงได้้ถามพระนาคเสนว่่า
“ถ้้าในวัันนั้้�น ไม่่อาจได้้อาจารย์์ หรืืออุุปััชฌาย์์ หรืือบาตร และจีีวร
ท่่านผู้้�เป็็นพระอรหัันต์์นั้้�นจะบวชเอง หรืือล่่วงเลยวัันนั้้�นไป
พระอรหัันต์์ผู้้�มีีฤทธิ์์�รููปใดรููปหนึ่่�งพึึงมาบวชให้้ จะได้้หรืือไม่่?
หรืือล่่วงเลยวัันนั้้�นไปแล้้วจึึงจะปริินิิพพาน จะได้้หรืือไม่่?”

พระนาคเสนตอบว่่า
“ขอถวายพระพร พระอรหัันต์์นั้้�นไม่่อาจบวชเองได้้
เมื่่�อบวชเองแล้้วก็็ย่่อมถึึงความเป็็น ไถยสัังวาส (ปลอมบวช)
ทั้้�งไม่่อาจล่่วงเลยวัันนั้้�นไปได้้ จะมีีพระอรหัันต์์รููปอื่่�นมาก็็ตาม
ไม่่มีีก็็ตาม ท่่านจะต้้องปริินิิพพานในวัันนั้้�นแน่่นอน”

พระยามิิลิินท์์ได้้แย้้งว่่า
“พระคุุณเจ้้า ถ้้าอย่่างนั้้�น พระอรหััตผลย่่อมเป็็นเหตุุคร่่าชีีวิิต
คืือเป็็นเหตุุให้้บุุคคลผู้้�บรรลุุต้้องเป็็นผู้้�สิ้้�นชีีวิิต”

8 ผู้้�บรรลุุอรหัันต์์
 พระนาคเสนตอบว่่า
“ขอถวายพระพร เพศคฤหััสถ์์ไม่่สงบ เพราะความที่่�เมื่่�อเป็็นเพศไม่่สงบ
เป็็นเพศที่่�ทรามกำำ�ลััง คฤหััสถ์์ที่่�บรรลุุธรรมเป็็นพระอรหัันต์์จึึงต้้องบวช
ในวัันนั้้�นนั่่�นเทีียว หรืือไม่่ก็็ต้้องนิิพพานในวัันนั้้�น
ข้้อนี้้� หาใช่่โทษของพระอรหััตผลไม่่ ความเป็็นเพศทรามกำำ�ลัังนี้้�
เป็็นโทษของเพศคฤหััสถ์์นั่่�นเทีียว”

หลัังจากนั้้�น พระนาคเสนจึึงได้้ยกอุุปมา๑๙
มาหลายประเด็็นเพื่่�อที่่�จะชี้้�ให้้เห็็นว่่า

“เพศคฤหััสถ์์นั้้�นมีีกำำ�ลัังทราม
จึึงไม่่สามารถรองรัับพระอรหััตผลได้้”

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 9
 จากข้้อเท็็จจริิงที่่พ� ระนาคเสนได้้สนทนากัับพระยามิิลินิ ท์์ พร้้อมทั้้�ง
การอ้้างเหตุุผลเพื่่�อยืืนยัันข้้อเท็็จจริิงนั้้�น ได้้ทำำ�ให้้เกิิดการตั้้�งถามในประเด็็น
หลัักๆ คืือ ประเด็็นปััญหาที่่�ว่่า

“คฤหััสถ์์บรรลุุพระอรหััตผล:
บวช… ทำำ�ไม?ทำำ�ไม? ต้้องบวช”

ประเด็็นปััญหาที่่�ว่่า
“ถ้้าคฤหััสถ์์บรรลุุพระอรหััตผลแล้้วไม่่บวชจะต้้องนิิพพานหรืือตาย”

และ วิิเคราะห์์แรงจููงใจ เกี่่�ยวกัับการให้้เหตุุผล (โดยอ้้อม)

ในประเด็็นที่่ว่� ่า เพราะสาเหตุุใด? พระนาคเสน จึึงต้้องกล่่าวว่่า

“คฤหััสถ์์บรรลุุพระอรหััตผล ต้้องบวชในวัันนั้้�น
ถ้้าไม่่บวช จะต้้องตายภายในวัันนั้้�น”

ประเด็็นทั้้�ง ๓ นั้้�น ผู้้�เขีียนจะนำำ�เสนอโดยลำำ�ดัับดัังต่่อไปนี้้�

1 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 ๓
ประเด็็นปััญหาว่่า คฤหััสถ์์บรรลุุพระอรหััตผล:
บวชทำำ�ไม ทำำ�ไมต้้องบวช

จากการนำำ�เสนอภาพรวมที่่�เกี่่�ยวกัับเนื้้�อหาในเบื้้�องต้้น ทำำ�ให้้เกิิด
คำำ�ถามว่่า เมื่่�อคฤหััสถ์์ได้้บรรลุุพระอรหััตผลแล้้ว มีีเหตุุผลใด? ที่่�จะต้้อง
บรรพชาอุุปสมบทเป็็นพระภิิกษุุ และภิิกษุุณีี ซึ่่�งเหตุุผลที่่�พระนาคเสน
พยายามที่่�จะชี้้�นำำ�ในคราวตอบคำำ�ถามก็็คืือ “เพราะเพศคฤหััสถ์์นั้้�นกำำ�ลัังต่ำำ��
และอ่่อน อีีกทั้้�งเต็็มไปด้้วยความไม่่สงบ แต่่เพศแห่่งสมณะนั้้�นเป็็นเพศที่่ยิ่่� �ง
ใหญ่่ สููงส่่ง จััดได้้ว่า่ เป็็นอุุดมเพศ และเหมาะแก่่การรองรัับคุุณธรรมขั้้น� สููงสุุด
ซึ่่�งได้้แก่่ พระอรหััตผล”

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 1
 นอกจากนี้้� พระพุุทธโฆษาจารย์์๒๐ พระธััมมปาลเถระ๒๑ พระคััมภีีร์์
สายอภิิธรรม๒๒ และพระพรหมโมลีี (วิิลาส ญาณวีีโร)๒๓ ได้้สนัับสนุุนแนวคิิด
และการให้้เหตุุผลในลัักษณะดัังกล่่าว ซึ่่�งสิ่่�งที่่�สามารถจะยืืนยัันสมมติิฐาน
ของพระเถระรุ่่�นหลัังๆ ได้้นั้้�นก็็คืือ การมองว่่า สมณเพศนั้้�นเป็็นเพศสููงสุุด
และพระพุุทธเจ้้า พระปััจเจกพุุทธเจ้้า พระอนุุพุุทธเจ้้า และพระอริิยสาวก
ล้้วนดำำ�รงตนอยู่่�บนสถานะของความเป็็นพระภิิกษุุทั้้�งสิ้้�น

ฉะนั้้�น จึึงมีีความชอบธรรมที่่�จะอนุุมาน (Inference) ด้้วย “เหตุุ

ผลเชิิงประจัักษ์์” ว่่า คฤหััสถ์์ที่่�บรรลุุพระอรหััตผลจึึงมีีความ“จำำ�เป็็น”
อย่่างยิ่่�งที่่�จะต้้องดำำ�รงตนให้้สอดคล้้องกัับบุุคคลเหล่่านั้้�น ซึ่่�งอาจจะเป็็น
ความสอดคล้้องในแง่่ของ “รููปแบบ” และ “สารััตถะ” ของบุุคคลที่่�ได้้ชื่่�อ
ว่่าเป็็น “พระอรหัันต์์” ดัังที่่�จะเห็็นได้้จากการที่่�นัักคิิดกลุ่่�มนี้้�พยายามจะนำำ�
กรณีีของส่่วนนางเขมาเถรีี๒๔ พระยสะ และอุุคคเสนเสฏฐีีบุุตร๒๕ ซึ่่�งเลืือก
บรรพชาอุุปสมบทเป็็นภิิกษุุณีี และพระภิิกษุุตามลำำ�ดัับ ภายหลัังที่่�ได้้บรรลุุ
พระอรหััตผลมาเป็็นการกล่่าวอ้้างยััน (Claims)

1 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 การกล่่าวอ้้างยืืนยัันในลัักษณะดัังกล่่าว ก็็อาจจะเกิิดการถููกตั้้ง� คำำ�ถาม
แย้้งว่่า จำำ�เป็็นหรืือไม่่? ที่่�คฤหััสถ์์จะต้้องมีีความสอดคล้้องกัับพระพุุทธเจ้้า
และพระอริิยสาวกทั้้�งหลายทั้้�งในแง่่ของ “รููปแบบ” และ “สารััตถะ” จะ
เป็็นไปหรืือไม่่? ที่่�คฤหััสถ์์ที่บ่� รรลุุพระอรหััตผลจะมีีความสอดคล้้องในแง่่ของ
“สารััตถะ” (Substance)๒๖ เท่่านั้้�น แต่่อาจจะไม่่สอดคล้้องกัันในแง่่ของ
“รููปแบบ” (Form) ภายนอก เช่่ น ไม่่ ต้้ อ งโกนผม หรืื อ มีีศรีีษะโล้้ น
(มุุณฑกภาโว) และ ไม่่ต้้องนุ่่�งเหลืือห่่มเหลืือง (ภััณฑกภาโว)

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 1
 อย่่างไรก็็ตาม จากภาพรวมของการให้้เหตุุผลของพระนาคเสน และ
พระเถระที่่�เห็็นด้้วยกัับท่่าน ทำำ�ให้้พบว่่า พระอรหััตผล “ไม่่จำำ�เป็็น” และ
“ไม่่ผููกขาด” สำำ�หรัับ “เพศ” ทุุกเพศสามารถบรรลุุได้้ไม่่ว่่าจะเป็็นหีีนเพศ
ซึ่่�งได้้แก่่ผู้้�หญิิง และผู้้�ชาย หรืืออุุดมเพศซึ่่�งได้้แก่่พระภิิกษุุ สามเณร ภิิกษุุณีี
และสามเณรีี แต่่ภายหลัังที่่�บรรลุุพระอรหััตผลแล้้ว คุุณค่่าภายในซึ่�ง่ ได้้แก่่
“พระอรหััตผล” นั้้�น จะเป็็นสิ่่�ง “จำำ�เป็็น” หรืือ “ผููกขาด” หรืือ “สิ่่�งสงวน”
สำำ�หรัับบุุคคลที่่�ได้้ชื่่�อว่่า เป็็นภิิกษุุ สามเณร ภิิกษุุณีี สามเณรีีเท่่านั้้�น แต่่ไม่่
สามารถที่่�จะรองรัับ หรืือสนองตอบต่่อเพศคฤหััสถ์์ ปััญหาที่่�จะตามมาก็็คืือ
การนำำ�ประเด็็นเรื่่�อง “เพศคฤหััสถ์์” มายืืนยัันข้้ออ้้างข้้างต้้นนั้้�น อาจทำำ�ให้้
เกิิดการถามแย้้งเพิ่่�มเติิมว่่า มีีหลัักฐานอื่่�นมาสนัับสนุุนหรืือไม่่? หรืือว่่า ข้้อ
อ้้างดัังกล่่าวเป็็นการสรุุปเกิินความเป็็นจริิงหรืือไม่่?

1 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 อย่่างไรก็็ตาม เพื่่�อที่่จ� ะพิิสููจน์์ข้อ้ เท็็จจริิงดัังกล่่าว ผู้้เ� ขีียนได้้วิเิ คราะห์์
หลัักฐานตามที่่�ปรากฏอยู่่�ในคััมภีีร์์พระไตรปิิฏกจะพบคำำ�ว่่า “คฤหััสถ์์นั้้�น
มีีกำำ�ลัังต่ำำ�� และเป็็นเพศที่่�คัับแคบ” หลายจุุดด้้วยกััน เช่่น “ฆราวาสนั้้�นคัับ
แคบ เป็็นที่่�มาของธุุลีี…”๒๗ แต่่ถึึงกระนั้้�น เราไม่่สามารถแสวงหาที่่�มาของ
ถ้้อยคำำ�เพื่่�อนำำ�มายืืนยััน “ข้้อสรุุป” ของพระนาคเสนและพระเถระเหล่่านั้้�น
ในประเด็็นที่่ว่� า่ “สมณเพศเท่่านั้้�น เป็็นเพศที่่เ� หมาะแก่่การรองรัับคุุณธรรมชั้้น�
สููงสุุดในทางพระพุุทธศาสนา” แต่่เรากลัับพบชุุดของถ้้อยคำำ�ดังั กล่่าวปรากฏ
อยู่่�ในคััมภีีร์์มิิลิินทปััญหา คััมภีีร์์อรรถกถา ฎีีกา และคััมภีีร์์รุ่่�นหลััง

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 1
 นอกจากนั้้�น คััมภีีร์์พระไตรปิิฎก คััมภีีร์์อรรถกถา และฏีีกา ไม่่ได้้
กล่่าวอ้้างว่่า มีีคฤหััสถ์์ที่่�บรรลุุพระอรหััตผลแล้้วยัังดำำ�รงตนเป็็นคฤหััสถ์์ได้้
เกิิน ๑ วััน และไม่่ตาย หากแต่่มีีการกล่่าวถึึงบ้้างก็็จะมุ่่�งประเด็็นไปที่่�การ
พยายามที่่จ� ะบวช หากแต่่ไม่่ได้้บวช นั่่�นก็็คือื กรณีีของนาย พาหิิยะทารุุจิยิ ะ
ซึ่่�งบรรลุุธรรมเป็็นพระอรหัันต์์ในช่่วงเช้้า และก็็พยายามที่่�จะเสาะหาอััฏฐ
บริิขารเพื่่�อให้้พระพุุทธเจ้้าประทานการอุุปสมบท แต่่ในขณะที่่กำ� ำ�ลัังเสาะหา
จีีวรในช่่วงสาย๒๘ นางยัักษ์์ซึ่่�งผููกเวรกัับนายพาหิิยะในภพก่่อนได้้แปลงกาย
เป็็นแม่่โคขวิิดนายพาหิิยะทารุุจิิยะตาย๒๙ และสาเหตุุที่่�ทำำ�ให้้นายพาหิิยะ
ทารุุจิิยะตายนั้้�น ก็็มิิได้้เกิิดจากสาเหตุุที่่�เขาไม่่สามารถหาจีีวรได้้ภายในหนึ่่�ง
วััน หากเกิิดขึ้้�นมาจากกรรมเก่่าที่่�เขาได้้กระทำำ�ต่่อนางยัักษ์์ในภพก่่อน และ
ประเด็็นที่่�น่่าสนใจก็็คืือ เขาตายในช่่วงสายซึ่่�งเป็็นช่่วงที่่�พระพุุทธเจ้้าเสด็็จ
กลัับมาจากการบิิณฑบาต

1 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 ฉะนั้้�น ประเด็็นนี้้�จึงึ ตอบได้้ว่า่ เขาไม่่ได้้ดำำ�รงตนเป็็นคฤหััสถ์์เกิิน ๑ วััน
อัันเป็็นข้้อกำำ�หนดดัังที่่ปร
� ากฏในคััมภีีร์์มิลิิ นิ ทปััญหา ถึึงกระนั้้�นก็็มีีการกล่่าว
ถึึงคฤหััสถ์์อีีกสองท่่าน กล่่าวคืือ อุุตติิยคฤหบดีี และเสตุุมาณพเอาไว้้ว่า่ ได้้บรรลุุ
ธรรมในขณะที่่เ� ป็็นคฤหััสถ์์เช่่นเดีียวกััน๓๐ แต่่หลัักฐานที่่ ปร � ากฏนั้้�นมิิได้้กล่่าว
ว่่าหลัังบรรลุุอรหััตผลแล้้วได้้บวชหรืือไม่่? ส่่วนคฤหััสถ์์ท่า่ นอื่่น� ๆ ตามที่่ปร � ากฏ
ในคััมภีีร์์ว่่าได้้บรรลุุพระอรหััตผล คืือ สัันตติิมหาอำำ�มาตย์์ และพระเจ้้า
๓๑

สุุทโธทนะ๓๒ ได้้เลืือกที่่จ� ะนิิพพานหรืือตายในทัันทีีที่่บ� รรลุุอรหััตผลแล้้ว ส่่วน

นางเขมาเถรีี พระยสะ และอุุคคเสฏฐีีบุุตร ก็็เลืือกที่่จ� ะบรรพชาอุุปสมบทเป็็น
ภิิกษุุณีี และพระภิิกษุุตามลำำ�ดัับ ภายหลัังที่่�ได้้บรรลุุพระอรหััตผล

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 1
 ฉะนั้้�น เมื่่�อกล่่าวโดยสรุุปแล้้ว จากการศึึกษาคััมภีีร์์ต่่างๆ เกี่่�ยวกัับ
ที่่�มาของประเด็็นที่่�ว่่าคฤหััสถ์์บรรลุุพระอรหััตผลแล้้วต้้องบวชภายในวัันนั้้�น
และคฤหััสถ์์ที่่�บรรลุุพระอรหััตผลแล้้วยัังสามารถดำำ�รงตนเป็็นคฤหััสถ์์ได้้เกิิน
๑ วััน และไม่่ตาย พบว่่า ไม่่มีีกรณีีใด หรืือหลัักฐานใดที่่�กล่่าวถึึง หรืือกล่่าว
พาดพิิงถึึงประเด็็นนี้้�จนสามารถนำำ�มาเป็็นข้้อมููลในการวิิเคราะห์์และตีีความได้้
แต่่ถ้้าถามว่่า เมื่่�อไม่่มีีคััมภีีร์์ชั้้�นต้้นที่่�สามารถจะยืืนยัันสิ่่�งที่่�พระนาคเสน และ
พระเถระรุ่่�นหลัังได้้นำำ�เสนอประเด็็นเหล่่านั้้�นเอาไว้้ และประเด็็นที่่พ� ระเถระรุ่่�น
หลัังๆ ได้้พยายามที่่จ� ะนำำ�กรณีีศึึกษามายืืนยัันข้้ออ้้างตามที่่ต� นเชื่่อ� ถืือ เพื่่�อให้้
เกิิดความสมเหตุุสมผลนั้้�น ได้้ทำำ�ให้้เกิิดคำำ�ถามตามมาว่่า การอนุุมานของท่่าน
เหล่่านั้้�น เป็็นการอนุุมานเกิินเลยข้้อเท็็จจริิงจากหลัักคำำ�สอนของพระพุุทธเจ้้า
หรืือไม่่? เพราะว่่าเหตุุผลที่่�พระเถระเหล่่านั้้�นนำำ�มาอ้้าง นอกจากจะนำำ�ข้้อ
เท็็จจริิงเชิิงประจัักษ์์มาอ้้างว่่า พระพุุทธเจ้้า และเหล่่าอริิยสาวกดำำ�รงชีีวิิต
อยู่่�ได้้เพราะเป็็นสมณเพศแล้้ว ผู้้�เขีียนมองว่่ายัังไม่่มีีเหตุุผลอื่่�นซึ่่�งมีีน้ำำ��หนััก
เพีียงพอที่่�จะสามารถพิิสููจน์์และยืืนยัันข้้อเท็็จจริิงดัังกล่่าวได้้อย่่างชััดเจนว่่า
“เพราะเหตุุใด? คฤหััสถ์์ที่่�บรรลุุพระอรหััตผลจึึงต้้องบวช”

1 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 อย่่างไรก็็ตาม เมื่่อ� เราไม่่สามารถแสวงหาเครื่่�องมืือที่่ส� ามารถยืืนยัันใน
ประเด็็นที่่ว่� า่ “คฤหััสถ์์ที่บ่� รรลุุพระอรหััตผลจะต้้องบรรพชาอุุปสมบทในวัันนั้้�น
เท่่านั้้�น” ได้้ สิ่่�งที่่�น่่าวิิเคราะห์์ก็คื็ ือว่่า มีีชุุดความคิิดใด หรืือการอ้้างเหตุุผลใด
ที่่�สามารถเป็็นข้้อมููลเชิิงเอกสารชั้้�นต้้น ซึ่่�งมีีน้ำำ��หนัักเพีียงพอในการนำำ�มาเป็็น
พยานแวดล้้อมเพื่่�อชี้้�ให้้เราได้้ประจัักษ์์ชััดว่่า “เป็็นไปได้้” (Probability) ที่่�
“คฤหััสถ์์บรรลุุพระอรหััตผลแล้้ว ‘น่่าจะ’ ทำำ�ให้้เขาบรรพชาอุุปสมบทเป็็น
พระภิิกษุุ”

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 1
 จากการศึึกษาวิิเคราะห์์หลัักคำำ�สอน หรืือพุุทธพจน์์ที่่�สามารถทำำ�ให้้
ตอบคำำ�ถามประเด็็นดัังกล่่าวนั้้�น ผู้้เ� ขีียนเห็็นว่่า ชุุดของการให้้เหตุุผลที่่ดีี� ที่่สุ� ดุ
ชุุดหนึ่่�ง ซึ่่ง� น่่าจะมีีน้ำำ��หนัักเพีียงพอต่่อการตอบปััญหาดัังกล่่าวก็็คือื ประเด็็นที่่�
ว่่าด้้วย “หลัักอภััพพฐานะ” และ ประเด็็นที่่ว่� า่ ด้้วย “หลัักฐานะ และอฐานะ”

๑) ประเด็็นที่่�ว่่าด้้วยอภััพพฐานะ
คำำ�ว่่า “อภััพพฐานะ” หมายถึึง “ฐานะที่่�เป็็นไปไม่่ได้้ หรืือสิ่่�งที่่�เป็็น
ไปไม่่ได้้” หรืือ “ฐานะที่่�ไม่่สมควร” ซึ่่�งหากจะวิิเคราะห์์จากคััมภีีร์์ก็็คืือ๓๓
(๑) ภิิกษุุขีีณาสพไม่่สามารถที่่�จะแกล้้งปลงสััตว์์จากชีีวิิต
(๒) ภิิกษุุขีีณาสพไม่่สามารถที่่จ� ะลัักทรััพย์์ อันั เป็็นส่่วนแห่่งความเป็็น
ขโมย
(๓) ภิิกษุุขีีณาสพไม่่สามารถที่่�จะเสพเมถุุนธรรม
(๔) ภิิกษุุขีีณาสพไม่่สามารถที่่�จะพููดเท็็จทั้้�งที่่�รู้�้
(๕) ภิิกษุุขีีณาสพไม่่สามารถที่่จ� ะกระทำำ�การสั่่�งสมบริิโภคกามเหมืือน
เมื่่�อครั้้�งยัังเป็็นคฤหััสถ์์อยู่่�

2 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 จากหลัักฐานตามที่่ปร � ากฏข้้างบนนี้้� ได้้ชี้้�ให้้เห็็นความจริิงที่่�ชััดเจน
ประการหนึ่่�งก็็คืือ เมื่่�อบุุคคลผู้้�ได้้ชื่่�อว่่าเป็็นพระภิิกษุุขีีณาสพ หรืือคฤหััสถ์์
ขีีณาสพ ซึ่�ง่ มีีแง่่มุุม “เชิิงสารััตถะ” ที่่�สอดรัับกััน กล่่าวคืือ ปราศจากอวิิชชา
ตััณหา อุุปาทานทั้้�งมวล จึึง “เป็็นไปไม่่ได้้” ที่่�กลุ่่�มบุุคคลทั้้�งสอง จะหวนกลัับ
ไปเสพเมถุุนธรรม หรืือดำำ�เนิินชีีวิิตโดยการบริิโภคกามเช่่นเดีียวกัับพฤติิกรรม
ที่่�เคยกระทำำ� หรืือแสดงออกในคราวเป็็นคฤหััสถ์์ สาเหตุุที่่�เป็็นเช่่นนี้้�ก็็เพราะ
ว่่าสภาพจิิตได้้หลุุดพ้้นจากการครอบงำ�� หรืือความปรารถนาความสุุขในเชิิง
โลกิิยะ ซึ่่�งได้้ชื่่�อว่่าเป็็น “กามสุุข” และสภาพจิิตได้้เข้้าไปลิ้้�มรสสุุขที่่�เกิิดจาก
การหลุุดพ้น้ จากกิิเลส ซึ่ง่� ได้้ชื่่อ� ว่่าเป็็น “วิิมุตุ ติิสุขุ ” แทน ซึ่่ง� ความสุุขประเภท
นี้้�ถืือได้้ว่่าเป็็นความสุุขอย่่างยิ่่�ง (ปรมััง สุุขััง) อัันเป็็นความสุุขแท้้จริิงโดยไม่่
ต้้องอาศััยการปรุุงแต่่งทางจิิต ฉะนั้้�น จึึงเป็็นไปไม่่ได้้ หรืือไม่่มีีโอกาสที่่�จะ
เป็็นไปได้้ที่่�คฤหััสถ์์ที่่�บรรลุุพระอรหััตผลจะย้้อนกลัับไปสััมผััสกัับวิิถีีชีีวิิตของ
คฤหััสถ์์เช่่นเดิิมอีีก

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 2
 ประเด็็นปััญหาที่่เ� กิิดขึ้้น� ก็็คือื ว่่า หากเรายอมรัับได้้ว่า่ คฤหััสถ์์ที่บ่� รรลุุ
พระอรหััตผลไม่่สามารถทำำ�สิ่่�งต่่อไปนี้้�ได้้อย่่างแน่่นอน กล่่าวคืือ ไม่่จงใจปลง
สััตว์์จากชีีวิิต ไม่่ลัักทรััพย์์ ไม่่เสพเมถุุน ไม่่พููดเท็็จ และไม่่บริิโภคกาม ดัังที่่�ได้้
กล่่าวข้้างต้้น แต่่จะเป็็นไปได้้หรืือไม่่ว่า่ เขาสามารถทำำ�สิ่่ง� อื่่น� ๆ หรืือกิิจกรรม
อื่่�นได้้นอกจากที่่�ได้้กล่่าวแล้้ว คััมภีีร์์กถาวััตถุุได้้พยายามที่่�จะอุุดช่่องโหว่่ใน
ประเด็็นนี้้�เช่่นเดีียวกััน โดยได้้ชี้้�ให้้เห็็นเพิ่่�มเติิมว่่า๓๔ “ไม่่พึึงกล่่าวว่่า พระ
อรหัันต์์เสพเมถุุนธรรม พึึงยัังเมถุุนธรรมให้้เกิิดขึ้้�น พึึงนอนที่่�นอนอัันเบีียด
เสีียดด้้วยบุุตร พึึงใช้้ผ้้ากาสิิกและจุุรณจัันทน์์ พึึงทััดทรงดอกไม้้ของหอม
และเครื่่�องลููบไล้้ พึึงยิินดีีเงิินทอง พึึงรัับแพะ แกะ ไก่่ สุุกร พึึงรัับช้้าง วััว ม้้า
ลา พึึงรัับนกกระทา นกคุ่่�ม และหางนกยููง พึึงทรงเกี้้�ยว (เครื่่�องประดัับมวย
ผม) มีีขั้้�วอัันเหลืือง พึึงทรงผ้้าขาว มีีชายยาว เป็็นผู้้�ครองเรืือนตลอดชีีวิิต”

2 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 จากหลัักฐานข้้างบนที่่ไ� ด้้ยกมานำำ�เสนอนั้้�น ได้้กลายเป็็นสิ่่ง� ที่่พ� ยายาม
จะตอกย้ำำ��มากยิ่่�งขึ้้�นว่่า เมื่่�อคฤหััสถ์์ที่่�ได้้บรรลุุพระอรหััตผลแล้้ว ย่่อมเป็็น
ประเด็็นที่่�เป็็นไปไม่่ได้้ที่่�เขาไปเกี่่�ยวข้้องกัับพฤติิกรรม หรืือวิิถีีชีีวิิตที่่�เคย
แสดงออก หรืือแนวทางที่่�คฤหััสถ์์ทั่่�วไปในสัังคมโลกพากัันดำำ�เนิินชีีวิิตหรืือ
ปฏิิบััติิกัันในแต่่ละวััน ซึ่่�งเป็็นที่่�น่่าสนใจว่่า พระพุุทธเจ้้าได้้ทรงชี้้�ให้้บิิดาของ
พระยสะเมื่่อ� ครั้้�งที่่บ� รรลุุธรรมในขณะเป็็นคฤหััสถ์์ได้้ทราบว่่า “คหบดีี ยสกุุล
บุุตรได้้เห็็นธรรมด้้วยญาณทััสสนะ ได้้รู้้�แจ้้งแล้้ว จิิตพ้้นแล้้วจากอาสวะทั้้�ง
หลาย ยสกุุลบุุตรไม่่ควรจะกลัับไปเป็็นคฤหััสถ์์ที่บ่� ริิโภคกาม ประดุุจดัังที่่เ� คย
ประพฤติิในเมื่่�อครั้้�งที่่�ยัังเป็็นคฤหััสถ์์”

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 2
 ๒) ประเด็็นที่่�ว่่าด้้วยฐานะ และอฐานะ
คำำ�ว่่า “ฐานะ และอฐานะ” นี้้� ปรากฏชััดอยู่่�ใน “ทสพลญาณข้้อที่่�
๑๐” ซึ่ง่� มีีเนื้้�อหาที่่ว่� า่ “ฐานาฐานญาณ” ซึ่ง่� หมายความว่่า “พระปรีีชากำำ�หนด
ฐานะ คืือสิ่่�งที่่�เป็็นไปได้้ เช่่น ทำำ�ดีีได้้ดีี ทำำ�ชั่่�วได้้ชั่่�ว และอฐานะ คืือ สิ่่�งที่่�เป็็น
ไปไม่่ได้้ เช่่น ทำำ�ดีีได้้ชั่่�ว ทำำ�ชั่่�วได้้ดีี”๓๕
คำำ�ว่่า “ฐานะ” และ “อฐานะ” ซึ่่�งหมายถึึง “ความเป็็นไปได้้ และ
เป็็นไปไม่่ได้้” นี้้� ถือื ได้้ว่า่ เป็็นแนวคิิดที่่ใ� ช้้พิสููิ จน์์ความจริิง ซึ่่ง� พระพุุทธเจ้้าก็็ได้้
ทรงใช้้แนวคิิดนี้้�พิิสููจน์์ว่่า “อะไรที่่�เป็็นไปได้้ หรืือเป็็นไปไม่่ได้้” โดยพระองค์์
ได้้พยายามที่่�จะชี้้�ให้้เห็็นถึึงความจริิงบางประการที่่�เกี่่�ยวกัับแง่่มุุมดัังต่่อไปนี้้�
กล่่าวคืือ

2 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 “ภิิกษุุทั้้ง� หลาย ข้้อที่่บุ� คค
ุ ลผู้้�ถึงึ พร้้อมด้้วยทิิฐิ ิ จะพึึงยึึดถือื สัังขารไรๆ
โดยความเป็็นภาพเที่่�ยง… เป็็นสุุข…เป็็นตััวตนนั้้�น มิิใช่่ฐานะ มิิใช่่โอกาสที่่�จะ
มีีได้้ แต่่ข้้อที่่�ปุุถุุชนจะพึึงยึึดถืือสัังขารไรๆ โดยความเป็็นภาพเที่่�ยง… เป็็นสุุข
…เป็็นตััวตนนั้้�น เป็็นฐานะที่่�จะมีีได้้
ข้้อที่่�บุุคคลผู้้�ถึึงพร้้อมด้้วยทิิฐิิ จะพึึงฆ่่ามารดา… บิิดา…พระอรหัันต์์
นั้้�น มิิใช่่ฐานะ มิิใช่่โอกาสที่่จ� ะมีีได้้ แต่่ข้อ้ ที่่ปุ� ถุุ ชุ นจะพึึงฆ่่ามารดา…บิิดา…พระ
อรหัันต์์นั้้�น เป็็นฐานะที่่�จะมีีได้้…
ข้้อที่่�วิิบากอัันน่่าปรารถนา น่่าใคร่่ น่่าพอใจ แห่่งกายทุุจริิต… วจีี
ทุุจริิต… มโนทุุจริิต… จะพึึงเกิิดขึ้้�นนั้้�น มิิใช่่ฐานะ มิิใช่่โอกาสที่่�จะมีีได้้ แต่่ข้้อ
ที่่วิ� บิ ากอัันไม่่น่า่ ปรารถนา ไม่่น่า่ ใคร่่ ไม่่น่า่ พอใจ แห่่งกายทุุจริิต… วจีีทุุจริิต…
มโนทุุจริิต จะพึึงเกิิดขึ้้�นได้้นั้้�น เป็็นฐานะที่่�จะมีีได้้…

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 2
 ข้้อที่่บุ� คค
ุ ลผู้้�มีีความเพีียบพร้้อมด้้วยกายทุุจริิต…วจีีทุุจริิต…มโนทุุจริิต
… เมื่่�อกายแตกตายไป พึึงเข้้าถึึงสุุคติิ โลก สวรรค์์นั้้�น มิิใช่่ฐานะ มิิใช่่โอกาสที่่�
จะมีีได้้ แต่่ข้้อที่่�บุุคคลผู้้�เพีียบพร้้อมด้้วยกายทุุจริิต… วจีีทุุจริิต… มโนทุุจริิต
เมื่่�อแตกกายตายไป พึึงเข้้าถึึงอบาย ทุุคติิ วินิิ ิบาต นรกนั้้�น เป็็นฐานะที่่�จะมีี
ได้้…”๓๖

จากพุุทธพจน์์ที่อ้่� า้ งถึึงความเป็็นไปได้้และเป็็นไปไม่่ได้้ข้า้ งต้้นนั้้�น เรา

น่่าจะสามารถสร้้างตรรกะที่่�สามารถยืืนยัันความเป็็นไปได้้ และเป็็นไปไม่่ได้้
ของแง่่มุุมที่่�เกี่่�ยวกัับประเด็็น “คฤหััสถ์์บรรลุุพระอรหััตผล” ได้้ดัังนี้้�ว่่า

2 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 “ข้้อที่่ค� ฤหััสถ์์บรรลุุพระอรหััตผลจะบรรพชาอุุปสมบทเป็็นพระภิิกษุุ
ภายหลัังได้้บรรลุุพระอรหััตผลนั้้�นเป็็นสิ่่�งที่่�เป็็นไปได้้ แต่่ข้้อที่่�คฤหััสถ์์บรรลุุ
พระอรหััตผล จะไม่่ยอมบรรพชาอุุปสมบทเป็็นพระภิิกษุุ ภายหลัังได้้บรรลุุ
พระอรหััตผลนั้้�น หากแต่่ยัังใช้้ชีีวิิตประดุุจปุุถุุชนทั่่�วไปที่่�บริิโภคกาม และ
ครองเรืือนนั้้�น เป็็นสิ่่�งที่่�เป็็นไปไม่่ได้้ ไม่่ใช่่ฐานะ และมิิใช่่โอกาสที่่�คฤหััสถ์์ผู้้�
บรรลุุพระอรหััตผลจะทำำ�ได้้”

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 2
 ประเด็็นเกี่่�ยวกัับแง่่มุุมที่่�แสดงถึึง “สิ่่�งที่่�เป็็นไปไม่่ได้้” สิ่่�งที่่�น่่าสนใจ
อีีกมิิติิหนึ่่�งซึ่่�งพระพุุทธเจ้้าได้้ทรงชี้้�ให้้เห็็นก็็คืือ

“ภิิกษุุทั้้�งหลาย พระราชามหาอำำ�มาตย์์ของพระราชา
มิิตร สหาย หรืือญาติิสาโลหิิต จะพึึงเชื้้�อเชิิญภิิกษุุผู้้�เจริิญ
ผู้้�กระทำำ�ให้้มากซึ่่�งอริิยมรรคอัันประกอบด้้วยองค์์ ๘ ด้้วยโภคะทั้้�งหลาย
เพื่่�อนำำ�ไปตามใจว่่า บุุรุุษผู้้�เจริิญ เชิิญท่่านมาเถิิด
ท่่านจะนุ่่�งห่่มผ้้ากาสายะเหล่่านี้้�ทำำ�ไม
ท่่านจะเป็็นคนโล้้นถืือกระเบื้้�องเที่่�ยวไปทำำ�ไม
ท่่านจงสึึกมาบริิโภค และกระทำำ�บุุญเถิิด
ภิิกษุุผู้้�เจริิญ ผู้้�กระทำำ�ให้้มากซึ่่�งอริิยมรรคอัันประกอบด้้วยองค์์ ๘ นั้้�น
จัักลาสิิกขาออกมาเป็็นคฤหััสถ์์ ข้้อนี้้�มิิใช่่ฐานะที่่�จะมีีได้้
ข้้อนั้้�นเพราะเหตุุไร เพราะว่่าจิิตที่่�น้้อมไปในวิิเวก
โน้้มไปในวิิเวก โอนไปในวิิเวก ตลอดกาลนานนั้้�น
จัักสึึกออกมาเป็็นคฤหััสถ์์ ข้้อนี้้�มิิใช่่ฐานะ ที่่�จะมีีได้้”๓๗

2 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 การพิิจารณาประเด็็นที่่ว่� า่ ด้้วยเกณฑ์์ตัดสิ
ั นิ ความจริิงของ “สิ่่ง� ที่่เ� ป็็น
ไปไม่่ได้้ หรืือมิิใช่่โอกาสที่่�จะเป็็นไปได้้ และความเป็็นไปได้้” ดัังกล่่าวข้้าง
ต้้นที่่�พระพุุทธเจ้้าได้้ใช้้ตััดสิิน อ้้างอิิง และยืืนยัันข้้อมููลบางอย่่างนั้้�น น่่าจะ
เป็็นเครื่่�องมืือสำำ�คััญในการทำำ�ให้้เราได้้ใช้้เป็็น “มาตรวััด” ว่่า เพราะเหตุุใด?
คฤหััสถ์์จึึงต้้องบวชเป็็นสมณะในพระพุุทธศาสนาเมื่่�อได้้บรรลุุพระอรหััตผล
แล้้ว

อย่่างไรก็็ตาม บางท่่านได้้ตั้้�งข้้อสัังเกตเพิ่่�มเติิมว่่า สาเหตุุสำำ�คััญ

ประการหนึ่่�งที่่�ทำ�ำ ให้้คฤหััสถ์์ที่่�บรรลุุพระอรหััตผลต้้องบวชก็็เพราะว่่า เพื่่�อให้้
เกิิดความสะดวกสบาย ความเหมาะสม ความสมควรแก่่การดำำ�รงอยู่่� ทั้้�งนี้้�
ก็็เพราะว่่ารููปแบบชีีวิิตของบรรพชิิตเป็็นรููปแบบที่่�เหมาะสม๓๘ ซึ่่�งเหตุุผลที่่�
ท่่านนำำ�มายืืนยัันสมมติิฐานของท่่านก็็คือื ประเด็็นว่่าด้้วยชีีวิิตความเป็็นสมณะ
นั้้�นเอื้้อ� ต่่อการไม่่เข้้าไปเกี่่ย� วข้้องกัับกิิเลส มีีความสััปปายะแก่่การได้้รับั ปััจจััย
๔ และ บุุคคลที่่�เป็็นพระอรหัันต์์นั้้�น ควรค่่าแก่่การได้้รัับการสัักการะบููชา๓๙

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 2
 การให้้เหตุุผลในลัักษณะนี้้� อาจจะทำำ�ให้้เกิิดคำำ�ถามได้้ว่า่ ในเมื่่อ� ท่่าน
หมดกิิเลสแล้้ว ทำำ�ไมจะต้้องมีีการดำำ�รงอยู่่�ในสถานที่่ที่� เ่� อื้้อ� ต่่อการไม่่เกี่่ย� วข้้อง
ด้้วยกิิเลส ในความเป็็นจริิงแล้้ว บุุคคลที่่�ได้้ชื่่�อว่่าเป็็นพระอรหัันต์์นั้้�น เป็็นผู้้�
อยู่่�เหนืือกุุศล และอกุุศลแล้้วมิิใช่่หรืือ เพราะเหตุุใดจึึงต้้องไปเกรงกลััวต่่อ
อำำ�นาจของกิิเลส

นอกจากนั้้�นแล้้ว การดำำ�เนิินชีีวิิตของสมณะนั้้�นจำำ�เป็็นต้้องพึ่่�งพา
ปััจจััย ๔ แต่่นั่่�นก็็มิิได้้ถืือว่่าเป็็นประเด็็นสำำ�คััญที่่�ท่่านจะต้้องให้้ความสนใจ
มากนััก หรืือเป็็นแรงจููงใจสำำ�คััญให้้ท่่านต้้องเลืือกบวชเป็็นสมณะ ในขณะ
เดีียวกััน การมองว่่า พระอรหัันต์์นั้้�นควรค่่าแก่่การได้้รัับการบููชา ก็็ไม่่น่่าจะ
เป็็นทางเลืือกที่่�ต้้องทำำ�ให้้ท่่านตััดสิินใจบวช เพราะโดยปรกติิแล้้ว สภาวะ
ของความเป็็นพระอรหัันต์์นั้้น� ก็็ข้า้ มพ้้นสิ่่ง� เหล่่านั้้�นอยู่่�แล้้ว ฉะนั้้�น การมองใน
ลัักษณะดัังกล่่าว เป็็นการตััดสินิ หรืือมองบนฐานคิิดของบุุคคลทั่่�วไปที่่อ� ยู่่�ใน
สัังคม หากแต่่มิิใช่่มโนทััศน์์และชีีวทััศน์์ของคฤหััสถ์์ที่่�บรรลุุพระอรหััตผล

3 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 ในขณะที่่ ผู้
� ้�ช่่วยศาสตราจารย์์ ดร.วััชระ งามจิิตรเจริิญพยายามที่่�
จะมองว่่า การที่่�คฤหััสถ์์ที่่�บรรลุุพระอรหััตผลจะต้้องบวชนั้้�น เป็็น “การ
๔๐

หวัังผลในเชิิงกุุศโลบาย” เพราะว่่าการบวชนั้้�นจะเป็็น “รููปแบบ” ที่่�ใช้้เป็็น

“เกราะ” สำำ�หรัับป้้องกัันไม่่ให้้ “บุุคคลอื่่�น” ต้้องได้้รัับผลแห่่งอกุุศลกรรม
อัันเนื่่�องมาจากการแสดงออกในทางที่่�ไม่่เหมาะสม โดยท่่านได้้ยกตััวอย่่าง
กรณีีของพระลกุุณฑก- ภััททิยิ เถระ แม้้จะบรรลุุพระอรหััตผลแล้้ว แต่่มีีรููปร่า่ ง
ประดุุจสามเณรจึึงถููกพระภิิกษุุรููปอื่่น� ใช้้มือื เคาะศีีรษะ ฉะนั้้�น ท่่านจึึงสรุุปว่า่
“รููปแบบ” ของนัักบวชอาจจะทำำ�ให้้การดำำ�รงชีีวิิตในสัังคมของท่่านนั้้�นเป็็น
ไปในทิิศทางที่่ดีีต่� ่อตััวท่่านเองและผู้้�อื่่�นในสัังคมด้้วย ผู้้�เขีียนเห็็นว่่า การให้้
เหตุุผลของอาจารย์์วััชระนั้้�น อาจจะพอรัับได้้ในอีีกระดัับหนึ่่�ง แต่่ถึึงกระนั้้�น
ก็็ทำำ�ให้้เกิิดคำำ�ถามเช่่นเดีียวกััน การที่่�คฤหััสถ์์ที่่�บรรลุุพระอรหััตผลต้้องบวช
นั้้�น มีีความสำำ�คััญเพีียงแค่่ “รููปแบบ” เท่่านั้้�นหรืือ?

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 3
 อย่่างไรก็็ตาม หากมีีการเลืือกที่่�จะบรรพชาอุุปสมบทเป็็นพระภิิกษุุ
นอกเหนืือจากการที่่จ� ะให้้เหตุุผลหรืืออ้้างว่่า “เพราะเพศคฤหััสถ์์มีีกำำ�ลังั อ่่อน
จึึงต้้องบวช” หรืือ “อรหััตผลเป็็นสิ่่ง� ประเสริิฐ ไม่่คู่่�ควรแก๋๋เพศฆราวาส ซึ่ง่� เป็็น
เพศที่่ตั้้� �งอยู่่�ในฐานะแค่่ศีีล ๕ เท่่านั้้�น”๔๑ ผู้้�เขีียนเห็็นว่่า จุุดสำำ�คััญของการ
บวชอีีกนััยหนึ่่�งนั้้�น น่่าจะมุ่่�งไปที่่ก� ารทำำ�ประโยชน์์ให้้ครบทั้้�งสามด้้านมากกว่่า
กล่่าวคืือ ประโยชน์์ตน ประโยชน์์ผู้้�อื่่�น และประโยชน์์ตนและผู้้�อื่่�น เพราะ
เมื่่�อวิิเคราะห์์ถึึงประโยชน์์ตนนั้้�น ก็็ถืือได้้ว่่าคฤหััสถ์์ที่่�บรรลุุพระอรหััตผลได้้
ทำำ�สำำ�เร็็จแล้้ว นั่่�นก็็คืือการที่่�ได้้บรรลุุธรรมชั้้�นสููงในทางพระพุุทธศาสนา เป็็น
อเสขบุุคคลที่่�จบกระบวนการของการปฏิิบััติิตนตามกรอบของมรรค ๘ แล้้ว

ฉะนั้้�น สิ่่�งที่่�จะต้้องทำำ�ต่่อไปก็็คืือ หากจะต้้องบรรพชาอุุปสมบทนั้้�น

สิ่่�งที่่�ถืือได้้ว่่าเป็็นจุุดมุ่่�งหมายสำำ�คััญก็็คืือ การเดิินตามมรรควิิถีีที่่�พระพุุทธเจ้้า
ได้้ประกาศในเหตุุการณ์์ที่พ่� ระองค์์ได้้ส่ง่ พระอรหัันต์์ ๖๐ รููป ไปประกาศพระ
ศาสนาว่่า

3 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 “ภิิกษุุทั้้�งหลาย เราพ้้นแล้้วจากบ่่วงทั้้�งปวง
ทั้้�งที่่�เป็็นของทิิพย์์ ทั้้�งที่่�เป็็นของมนุุษย์์
แม้้พวกเธอก็็พ้้นแล้้วจากบ่่วงทั้้�งปวง
ทั้้�งที่่�เป็็นของทิิพย์์ ทั้้�งที่่�เป็็นของมนุุษย์์
เธอทั้้�งหลายจงเที่่�ยวจาริิกไป
เพื่่�อประโยชน์์เกื้้�อกููลแก่่ชนหมู่่�มาก
เพื่่�อความสุุขแก่่ชนหมู่่�มาก เพื่่�ออนุุเคราะห์์โลก
เพื่่�อประโยชน์์ เพื่่�อเกื้้�อกููล
เพื่่�อความสุุขแก่่เทวดาและมนุุษย์์ทั้้�งหลาย
อย่่าได้้ไปในทางเดีียวกััน ๒ รููป

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 3
 จงแสดงธรรม งามในเบื้้�องต้้น
งามในท่่ามกลาง งามในที่่สุ� ุด
จงประกาศพรหมจรรย์์ พร้้อมทั้้�งอรรถะ
พร้้อมทั้้�งพยััญชนะ บริิสุทธิ์์ ุ �บริิบููรณ์์สิ้้�นเชิิง
สััตว์์ทั้้�งหลายผู้้�มีีธุุลีีในจัักษุุน้้อย มีีอยู่่�
เพราะไม่่ได้้ฟัังธรรมย่่อมเสื่่�อมรอบ
ผู้้�รู้้�ทั่่�วถึึงซึ่่�งธรรมจัักมีี
แม้้เราก็็จัักไปยัังอุุรุุเวลาเสนานิิคม… ๔๒

3 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 จากพุุทธพจน์์ข้้างบนนั้้�น ทำำ�ให้้เราได้้เห็็นว่่า คฤหััสถ์์ได้้ทำำ�กิิจ หรืือ
ภาระหน้้าที่่ข� องตััวเองจบบริิบููรณ์์ หรืือสิ้้น� สุุดภารกิิจในการเอาชนะความทุุกข์์
ได้้อย่่างยั่่ง� ยืืนแล้้ว หากว่่าตััวเองมีีความพร้้อมในแง่่ของ “สัังขาร” และความ
พร้้อมในแง่่ของ “กรรมเก่่า” ที่่ส� ามารถทำำ�ให้้ตัวั เองดำำ�รงชีีวิิตอยู่่�ได้้๔๓ หน้้าที่่�
ควรจะทำำ�ต่อ่ ไปก็็คือื การได้้ใช้้เวลา และโอกาสที่่ยั� งั คงมีีอยู่่�นั้้น� ทำำ�หน้้าที่่เ� พื่่�อผู้้�
อื่่น� ในสัังคมด้้วยการชี้้�ให้้ประชาชนทั่่�วไปได้้มองเห็็นถึึงคุุณค่่าแห่่งความสะอาด
สงบ และสว่่าง เพื่่�อที่่เ� ขาเหล่่านั้้�นจะได้้เสาะแสวงหาความสุุขที่่แ� ท้้จริิงด้้วยตััว
เองต่่อไป

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 3
 สรุุปแล้้ว “แนวคิิดความเป็็นไปได้้ หรืือเป็็นไปไม่่ได้้” น่่าจะเป็็นชุุด
ของการให้้เหตุุผลที่่�ผู้�เ้ ขีียนมองว่่าเป็็น “ทางเลืือกที่่�ดีีที่่�สุุดทางหนึ่่�ง” ที่่�พอจะ
นำำ�มาอธิิบายประเด็็น “คฤหััสถ์์บรรลุุพระอรหััตผลน่่าจะบรรพชาอุุปสมบท
เป็็นพระภิิกษุุ มากกว่่าการเลืือกที่่ดำ� ำ�รงตนอยู่่�ในเพศคฤหััสถ์์” ในขณะที่่ก� าร
มุ่่�งประเด็็นไปที่่� “เพศคฤหััสถ์์เป็็นเพศทราม มีีกำำ�ลังั อ่่อน จึึงไม่่สามารถรองรัับ
พระอรหััตผล” นั้้�น เป็็นการให้้เหตุุผลที่่ข� าดคััมภีีร์์ชั้้น� ปฐมภููมิิมารองรัับ และ
ดููประหนึ่่�งว่่าจะเป็็นการให้้เหตุุผลมุ่่�งเน้้นไปที่่� “ปััญหาเรื่่�องเพศ” มากกว่่าที่่�
จะประเด็็นเรื่่�อง “จิิตภาพ” หรืือ “คุุณค่่าภายในควบคู่่�กัันไปด้้วย”

3 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 ๔
เพราะเหตุุใด?
ถ้้าคฤหััสถ์์บรรลุุพระอรหััตผลแล้้วไม่่บวช
จะต้้องนิิพพานหรืือตาย

ประเด็็นที่่น่� า่ สนใจอีีกประการหนึ่่�งก็็คือื “ถ้้าคฤหััสถ์์บรรลุุพระอรหััต

ผลแล้้วไม่่บวชจะต้้องตายในวัันนั้้�น” คำำ�ถามที่่เ� กิิดขึ้้น� ก็็คือื ว่่า “ทำำ�ไม?คฤหััสถ์์
คนนั้้�นจะต้้องนิิพพานหรืือตายในวัันนั้้�น” ในกรณีีนี้้� พระนาคเสนได้้พยายาม
ที่่�จะให้้เหตุุผลว่่า “เพศคฤหััสถ์์ไม่่สงบ เพราะความที่่�เป็็นเพศไม่่สงบ ก็็เป็็น
เพศที่่�ทรามกำำ�ลััง หรืืออ่่อนกำำ�ลััง คฤหััสถ์์ที่่�บรรลุุธรรมเป็็นพระอรหัันต์์จึึง
ต้้องบวชในวัันนั้้�น หรืือไม่่ก็ต้็ ้องนิิพพานในวัันนั้้�น” และให้้ได้้เหตุุผลเพิ่่�มเติิม
ว่่า “ข้้อนี้้� (สาเหตุุที่่�เป็็นเช่่นนี้้�) หาใช่่โทษของพระอรหััตผลไม่่ ความเป็็นเพศ
มีีกำำ�ลัังทรามนี้้� เป็็นโทษของเพศคฤหััสถ์์นั่่�นเทีียว”

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 3
 ฉะนั้้�น เพื่่�อที่่จ� ะทำำ�ให้้การให้้เหตุุผลของท่่านมีีความชอบธรรม หรืือมีี
น้ำำ��หนัักมากยิ่่ง� ขึ้้น� จึึงได้้เสริิมด้้วยอุุปมาอุุปมัยั ดัังตััวอย่่างที่่ว่� า่ “เปรีียบเหมืือน
ว่่า บุุรุุษผู้้�อ่่อนแอ ทรามกำำ�ลััง มีีชาติิกำำ�เนิิดต่ำ�ทร ำ� าม มีีบุุญน้้อย ได้้รัับราช
สมบััติิที่่�แสนยิ่่�งใหญ่่ ก็็ย่่อมตกไป พลาดไป ถอยกลัับไป มิิอาจจะรองรัับ
อิิสสริิยฐานะได้้ ฉัันใด คฤหััสถ์์ผู้้�บรรลุุความเป็็นพระอรหััตผล ก็็ย่่อมไม่่อาจ
รองรัับความเป็็นพระอรหััตผลโดยเพศนั้้�น เพราะเหตุุนั้้�น จึึงต้้องบวชในวััน
นั้้�น หรืือไม่่ก็็นิิพพานในวัันนั้้�น ฉัันนั้้�นเหมืือนกััน”

3 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 ประเด็็นที่่�น่่าศึึกษาก็็คืือ ในการให้้เหตุุผลของท่่านนั้้�น มัักมุ่่�งเน้้นไป
ที่่�จุุดใหญ่่จุุดเดีียว คืือประเด็็นของคำำ�ว่่า “เพศ” จะเห็็นว่่าท่่านพยายามจะ
ย้ำำ��ว่่า “เพศคฤหััสถ์์ไม่่สงบ” และ “เพศคฤหััสถ์์ทรามกำำ�ลััง” ฉะนั้้�น “เพศ
คฤหััสถ์์จึึงไม่่อาจจะรองรัับสภาวะของพระอรหััตผล” ด้้วยเหตุุนี้้� จึึงทำำ�ให้้
เกิิดประเด็็นคำำ�ถามตามมาว่่า การให้้เหตุุผลที่่มุ่่�� งเน้้นไปที่่ปร
� ะเด็็นเรื่่อ� ง “เพศ”
เป็็นด้้านหลัักนั้้�น “สมเหตุุสมผลหรืือไม่่?”

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 3
 จากกรณีีดัังกล่่าวนี้้� ผู้�ช่้ ่วยศาสตราจารย์์ ดร.วััชระ งามจิิตรเจริิญได้้
วิิพากษ์์ในประเด็็นนี้้�ว่่า๔๔ “ไม่่สมเหตุุสมผล” (Invalidity) เนื่่�องจากเป็็นการ
ให้้เหตุุผลที่่มุ่่�� งเน้้น และให้้ความสำำ�คัญั กัับประเด็็นเรื่่อ� ง “เพศ” มากจนเกิินไป
ซึ่่�งท่่านมองว่่าหากจะตีีความตาม “ตััวอัักษร” อาจจะทำำ�ให้้เกิิดปััญหาได้้
เพราะตััวที่่บ� รรลุุธรรมนั้้�น คืือ “สภาพจิิต” โดยท่่านมองว่่า จะเป็็นไปได้้หรืือ
ไม่่หากจะมีีการตีีความของคำำ�ว่่า “ตาย” นั้้�นเสีียใหม่่ ซึ่่�งอาจจะหมายถึึง
“กิิเลสตาย” หรืือ “ตายจากความเป็็นเพศของคฤหััสถ์์” ซึ่่�งการให้้เหตุุผล
ของอาจารย์์วััชระนั้้�น น่่าสนใจว่่า เป็็นการอธิิบายโดยยืืนอยู่่�บนฐานของมิิติิ
ของ “กาย” และ “จิิต” ซึ่่�งอาจจะครอบคลุุมมากกว่่าการให้้เหตุุผลในมิิติิ
ของ “กาย” อัันมุ่่�งเน้้นประเด็็นเรื่่�องเพศมากจนเกิินไป

4 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 พระมหานริินทร์์ สุุธรรม มีีทััศนะค่่อนข้้างจะสอดรัับอาจารย์์วััชระ
ว่่า “คฤหััสถ์์เป็็นพระอรหัันต์์แล้้วต้้องบวช แต่่ไม่่น่่าจะตายทัันทีี หากไม่่ได้้
บวชในวัันนั้้�น เพราะการเป็็นพระอรหัันต์์เป็็นเรื่่�องของการเปลี่่�ยนแปลงจิิต
หากกรรมเก่่ายัังไม่่มาตััดรอนทัันทีีทัันใดเหมืือนพระพาหิิยะ และหากกายยััง
สมบููรณ์์อยู่่� ก็็น่่าจะดำำ�รงอยู่่�ได้้จนกว่่าจะเตรีียมการณ์์บวช และออกไปบวช
ได้้สำำ�เร็็จ”๔๕

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 4
 น่่าสัังเกตว่่าทั้้�งสองท่่านดัังกล่่าวนั้้�น มีีทััศนะโดยการให้้น้ำำ��หนัักไป
ที่่� “การเปลี่่�ยนแปลงทางจิิต” หรืือ “คุุณค่่าทางจิิต” มากกว่่าประเด็็นเรื่่�อง
กาย หรืือประเด็็นเรื่่�องเพศ ซึ่่�งการตั้้�งข้้อสัังเกตในลัักษณะนี้้�ค่่อนข้้างจะสอด
รัับการกัับประเด็็นที่่�พระพุุทธเจ้้าตรััสเรีียกสัันตติิมหาอำำ�มาตย์์ว่่า “สมณะ”
“พราหมณ์์” และ “ภิิกษุุ”๔๖ และตรััสเรีียกพาหิิยะทารุุจิิยะว่่า “เพื่่�อน
สพรหมจารีีของพระภิิกษุุทั้้�งหลาย”๔๗ ประเด็็นที่่�น่่าสนใจก็็คืือ แม้้ว่่าท่่าน
ทั้้�งสองจะยัังไม่่ได้้บรรพชาอุุปสมบทเป็็นพระภิิกษุุก็็ตาม แต่่พระองค์์ก็็ได้้ชี้้�
ให้้พระภิิกษุุทั้้ง� หลายได้้เรีียกเช่่นนั้้�น ซึ่่ง� การแสดงออกในลัักษณะนี้้� ย่อ่ มทำำ�ให้้
เราได้้เห็็นว่่า พระองค์์นั้้�นก็็ทรงให้้ความสำำ�คััญแก่่คุุณค่่าภายในเช่่นเดีียวกััน

4 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 อย่่างไรก็็ตาม พระพุุทธโฆษาจารย์์ แม้้จะเห็็นด้้วยกัับการนำำ�เสนอ
เหตุุผลของพระนาคเสน แต่่อาจจะมองว่่าลำำ�พังั เพีียงการการนำำ�เสนอเหตุุผล
และอุุปมาอุุปมััยของพระนาคเสนอาจจะไม่่ค่่อยมีีน้ำำ��หนัักมากนััก เพราะ
ขาดกรณีีศึึกษา ด้้วยเหตุุนี้้�ท่่านจึึงได้้นำำ�เสนอ “กรณีีเขมาศึึกษา” เพื่่�อนำำ�มา
ตอกย้ำำ��และอ้้างอิิงว่่า “หลัังจากที่่น� างได้้ฟังั ธรรมะจากพระพุุทธเจ้้าจึึงได้้บรรลุุ
เป็็นพระอรหัันต์์” พระศาสดาจึึงได้้ตรััสกัับพระเจ้้าพิิมพิิสารว่่า “มหาบพิิตร
พระนางเขมาจะบวชหรืือปริินิิพพาน จึึงควร?” พระเจ้้าพิิมพิิสารจึึงตรััสตอบ
ว่่า “โปรดให้้พระนางบวชเถิิด อย่่าให้้นางปริินิิพพานเลย”๔๘

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 4
 จากการนำำ�เสนอของพระพุุทธโฆษาจารย์์นั้้�น มีีประเด็็นที่่�น่่าตั้้�งข้้อ
สัังเกตใน ๔ ประเด็็นหลัักๆ ต่่อไปนี้้� คืือ

๑) ข้้อมููลที่่�พระพุุทธโฆษาจารย์์กล่่าวอ้้างถึึงนั้้�น เมื่่�อวิิเคราะห์์จาก
คััมภีีร์์ชั้้�นบาลีี หรืือคััมภีีร์์ชั้้�นต้้นแล้้ว ปรากฏว่่า “มิิได้้มีี” พระพุุทธดำำ�รััสใน
ลัักษณะนั้้�น และไม่่ปรากฏคำำ�กล่่าวเหล่่านั้้�นเลยในพระพระไตรปิิฎก ๔๕
เล่่มที่่�เป็็นคััมภีีร์์ชั้้�นบาลีี คำำ�กล่่าวทั้้�งหมดที่่�อ้้างว่่าพระพุุทธเจ้้าได้้ตรััสนั้้�น
ก็็มิิได้้มีีปรากฏในคััมภีีร์์มิิลิินทปััญหาที่่�พระพุุทธโฆษาจารย์์ได้้รัับอิิทธิิพลมา
แต่่ประการใด

๒) หากเหตุุผลข้้อที่่� ๑) เป็็นไปได้้ กล่่าวคืือ ประโยคที่่�มีีการสนทนา

ระหว่่างพระพุุทธเจ้้าและพระเจ้้าพิิมพิิสารรวมไปถึึงพระนางเขมานั้้�นไม่่ได้้
มีีเค้้าลางที่่�พระพุุทธเจ้้าได้้ตรััส นั่่�นก็็หมายความว่่า พระพุุทธโฆษาจารย์์ได้้
พยายามที่่�จะนำำ�พระพุุทธเจ้้ามาเป็็นฐานในการสร้้างความเชื่่�อมั่่�นให้้แก่่งาน
เขีียนของตััวท่่านเองโดยการแต่่งคััมภีีร์์ขึ้้�นมาว่่าพระองค์์ได้้ตรััสประโยคดััง
กล่่าว

4 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 ๓) ข้้อมููลในการนำำ�เสนอของพระพุุทธโฆษาจารย์์ที่่�ว่่า “นางเขมา
บรรลุุพระอรหััตผลในวัันนั้้�น และก็็ได้้บวชในวัันนั้้�น” มิิได้้มีีความสอดคล้้อง
กัับนััยที่่�ปรากฏในคััมภีีร์์อปทานที่่�ชี้้�ให้้เห็็นว่่า “เมื่่�อนางได้้ฟัังพระธรรมจาก
พระพุุทธเจ้้าแล้้ว ได้้ตั้้�งอยู่่�ในโสดาปััตติิมรรค สกทาคามิิมรรค และอนาคา
มิิมรรค จึึงได้้ขอให้้พระราชาอนุุญาตการบรรพชาอุุปสมบท หลัังจากที่่�ได้้
บวชเป็็นระยะเวลา ๗ เดืือน จึึงบรรลุุพระอรหััตผล”๔๙ เมื่่�อเป็็นเช่่นนี้้�จึึง
ทำำ�ให้้เกิิดคำำ�ถามว่่า “กรณีีเขมาศึึกษา” ของท่่านยัังจะสามารถอ้้างอิิงได้้หรืือ
ไม่่?

๔) การอ้้างว่่า ถ้้านางเขมาไม่่บวชจะต้้องนิิพพานนั้้�น เมื่่�อกล่่าว

โดยสรุุปพระนางก็็มิิได้้ตาย และไม่่ได้้มีีตััวอย่่างจากแหล่่งข้้อมููลแห่่งใดเลย
ที่่�คฤหััสถ์์ซึ่่�งบรรลุุพระอรหััตผลแล้้วไม่่บวชจะต้้องตาย ซึ่่�งหากเป็็นเช่่นนั้้�น
ข้้อมููลดัังกล่่าวอาจจะเป็็นไปไม่่ได้้ในทางปฏิิบัติั ิ แต่่เกิิดจากการ “อนุุมาน หรืือ
การ “คาดคะเน” ของพระพุุทธโฆษาจารย์์เองว่่า “ถ้้าไม่่บวชแล้้วจะต้้องตาย”

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 4
 ด้้วยเหตุุนี้้จึ� งึ ทำำ�ให้้เกิิดประเด็็นใหม่่ที่จ่� ะต้้องนำำ�มาถกเถีียงกัันก็็คือื คำำ�
ว่่า “อนุุมาน” หรืือ “คาดคะเน” (Inference) ซึ่่�งในความจริิงแล้้วมััน “เป็็น
ไปไม่่ได้้ และไม่่ได้้อยู่่�ในสถานะที่่จ� ะเป็็นไปได้้” ที่่ค� ฤหััสถ์์ที่บ่� รรลุุพระอรหััตผล
แล้้วจะต้้องตาย ซึ่่�งเหตุุผลทั้้�งหมดนั้้�น เกิิดจากการที่่�พระนาคเสน และพระ
พุุทธโฆษาจารย์์อนุุมาน หรืือคาดเดาเองหรืือไม่่?

ในประเด็็นนี้้� พุทุ ธทาสภิิกขุุได้้วิเิ คราะห์์เอาไว้้อย่่างน่่าสนใจว่่า “มััน

เป็็นเพีียงแค่่การอนุุมานเท่่านั้้�น”๕๐ โดยได้้ชี้้�ให้้เห็็นว่่า “ควรพิิจารณาโดย
มุ่่�งเน้้นไปที่่�ความหมายของเพศฆราวาส และเพศบรรพชิิตว่่า เพศฆราวาส
ต้้องหมายถึึงการหนาแน่่น หมัักหมมอยู่่�กัับโลกีีย์์เช่่นคนที่่�เป็็นฆราวาสจริิงๆ
ทำำ�กััน และเพศบรรพชิิตต้้องหมายถึึงเพศที่่�สละเรื่่�องโลกีีย์์ออกไปจริิงๆ มิิใช่่
ถืือเอาเพีียงโกนผม ห่่มผ้้าเหลืือง” ท่่านย้ำำ��ในประเด็็นนี้้� “ถ้้าพระอรหัันต์์จะ
ต้้องอยู่่�ในเพศที่่�เป็็นอย่่างฆราวาสในความหมายที่่�เป็็นฆราวาสจริิงๆ ก็็ต้้อง
ตายจริิงๆ”

4 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 ประเด็็นที่่�น่่าสนใจก็็คืือ การใช้้อุุปมาอุุปมััยเพื่่�อยืืนยัันการให้้เหตุุผล
ของท่่านพุุทธทาสในประเด็็นเดีียวกัันนี้้� ค่่อนข้้างจะมีีความแตกกัันอย่่าง
ชััดเจนกัับพระนาคเสน “อุุปมาเหมืือนปลาน้ำำ��จืดต้ ื อ้ งตาย เมื่่อ� ไปอยู่่�ในน้ำำ��เค็็ม
เพศฆราวาสเหมืือนน้ำำ��เค็็ม เพศบรรพชิิตเหมืือนน้ำำ��จืด ื พระอรหัันต์์ที่เ่� คยเป็็น
ฆราวาสเหมืือนปลาที่่เ� คยอยู่่�ในน้ำำ��เค็็ม แต่่เมื่่อ� วัันหนึ่่�งเกิิดการเปลี่่ย� นแปลงที่่�
ต้้องเป็็นตรงกัันข้้ามกััน กายก็็ต้้องมาอยู่่�ในภาวะใหม่่ เหมืือนปลาต้้องมาอยู่่�
ในน้ำำ��จืืด หากยัังอยู่่�ในภาวะเก่่า หรืือยัังอยู่่�ในน้ำำ��เค็็มก็็ต้้องตายไป” และได้้
ย้ำำ��เพิ่่�มเติิมอีีกว่่า “พระอรหัันต์์ไม่่เคยอยู่่� และอยู่่�ไม่่ได้้ในเพศฆราวาส ส่่วน
ใจของพระอรหัันต์์แม้้จะให้้อยู่่�ก็็เท่่ากัับไม่่อยู่่� เพราะความที่่�ใจไม่่ยืืดถืือสิ่่�งใด
ไม่่มีีใครจะเปลี่่�ยนใจท่่านให้้เป็็นฆราวาสได้้ หากจะมีีการบัังคัับให้้ท่่านอยู่่�
อย่่างฆราวาส จึึงเท่่ากัับจัับท่่านมาขัังคุุก หนัักเข้้าก็็ต้้องตายไปโดยส่่วนกาย
หรืือสัังขารธรรม”

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 4
 จากนััยดัังกล่่าวนั้้�น ทำำ�ให้้ท่่านสรุุปว่่า “เป็็นเพีียงการอนุุมาน ไม่่มีี
การตาย เพราะเหตุุนี้้ � เพราะพระอรหัันต์์ไม่่เคยอยู่่�ในเพศฆราวาส และไม่่เคย
มีีใครมาบัังคัับ หรืือจัับพระอรหัันต์์ให้้อยู่่�ในเพศฆราวาสได้้ สมมติิว่า่ หากจะมีี
ใครบัังคัับให้้ท่า่ นอยู่่�ในเพศฆราวาส ก็็ต้อ้ งอนุุมานแบบเป็็นการสมมติิว่า่ ท่่าน
ก็็ต้อ้ งตายจริิงๆ” ซึ่ง่� การตั้้�งข้้อสัังเกตในลัักษณะนี้้�ของพุุทธทาสภิิกขุุนั้้น� ค่่อน
ข้้างจะสอดรัับกัับทฤษฏีีการยืืนยัันความจริิงของพระพุุทธเจ้้าในประเด็็นที่่�ว่า่
อะไรคืือสิ่่�งที่่� “เป็็นไปได้้ และเป็็นไปไม่่ได้้”

แต่่ประเด็็นที่่�น่่าสนใจอีีกประการหนึ่่�งก็็คืือ การนำำ�อุุปมาอุุปมััยมา
เป็็นเครื่่�องมืือในการสนัับสนุุนการให้้เหตุุผลของพุุทธทาสภิิกขุุค่อ่ นข้้างจะไม่่
ค่่อยให้้ความสำำ�คัญั กัับประเด็็นเรื่่อ� ง “เพศ”ว่่ามีีส่่วนสำำ�คัญ
ั ต่่อการนิิพพานหรืือ
ตายหรืือดำำ�รงอยู่่�ของคฤหััสถ์์ที่บ่� รรลุุพระอรหััตผผลมากนััก แต่่พยายามที่่จ� ะ
เน้้นหนัักไปที่่� “ความเป็็นไปได้้ และเป็็นไปไม่่ได้้” เกี่่�ยวกัับเมื่่�อฆราวาส และ
บรรพชิิตจะต้้องดำำ�รงอยู่่�ในอีีกสภาพหนึ่่�ง

4 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 จะอย่่ า งไรก็็ ต าม มีีคัั ม ภีีร์์ ส ายอภิิ ธ รรมก็็ พ ยายามที่่� จ ะตีีความ
สนัับสนุุนหลัักการตามที่่� ปรากฏในคััมภีีร์์มิิลิินทปััญหา และพระพุุทธ
โฆษาจารย์์ โดยได้้ยกประเด็็นเรื่่�อง “ทฤษฎีีกุุศลอุุปฆาตกกรรม” มาเป็็น
ฐานในการสนัับสนุุนข้้อมููลของพระเถระทั้้�งสอง โดยชี้้�ให้้เห็็นว่่า “ผู้้�ที่่�เป็็น
ฆราวาสแล้้ว ได้้สำำ�เร็็จเป็็นพระอรหัันต์์ แต่่ไม่่ได้้บวชในวัันนั้้�น๕๑ อำำ�นาจแห่่ง
อรหััตตมรรคนั้้�น จะเป็็นกุุศลอุุปฆาตกกรรม ตััดนามรููปที่่�เป็็นกุุศลวิิบาก
คืือทำำ�ให้้ผู้้�นั้้�นสิ้้�นชีีวิิตลงภายในวัันนั้้�นนั่่�นเอง ทั้้�งนี้้�ก็็เพราะว่่า คุุณของอรหััต
ตมรรค อรหััตตผลนั้้�นเป็็นสิ่่�งอัันประเสริิฐ ไม่่คู่่�ควรกัับเพศฆราวาส ซึ่่�งเป็็น
เพศที่่ตั้้� �งอยู่่�ในฐานะแค่่ศีีล ๕ เท่่านั้้�น”๕๒

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 4
 น่่าสัังเกตว่่าอุุปมาอุุปมััยที่่�อภิิธรรมาจารย์์ได้้นำำ�มาสนัับสนุุนแนว
ความคิิดค่่อนข้้างจะแตกต่่างจากคััมภีีร์์มิิลิินทปััญหา โดยท่่านได้้ให้้เหตุุผล
ว่่า “เปรีียบเหมืือน น้ำำ��มัันของราชสีีห์์ที่่�จะต้้องรองรัับด้้วยภาชนะที่่�เป็็นทอง
อย่่างเดีียวเท่่านั้้�น จึึงจะสามารถตั้้�งอยู่่�ได้้ ถ้้ารองรัับด้้วยภาชนะอื่่�นๆ แล้้ว
น้ำำ��มัันราชสีีห์์นั้้�นจะแห่่งหายไปหมด ฉัันใด คุุณอัันพิิเศษของอรหััตตมรรค
อรหััตตผลก็็เช่่นเดีียวกััน ผู้้�ที่่�สำำ�เร็็จอรหััตตมรรค อรหััตตผลในเพศที่่�เป็็น
ฆราวาสก็็ไม่่สามารถจะรองรัับอรหััตตมรรค อรหััตตผลนั้้�นไว้้ได้้ จะต้้องสิ้้�น
สุุดภายในวัันนั้้�นเอง ต่่อมาเมื่่�อผู้้�นั้้�นบวชเป็็นพระภิิกษุุแล้้ว จึึงจะดำำ�รงชีีวิิต
ต่่อไปได้้ ฉัันนั้้�น”

5 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 ประเด็็นที่่พ� ระอภิิธรรมาจารย์์นำำ� “หลัักการกุุศลอุุปฆาตกกรรม” มา
เป็็นฐานในการสนัับสนุุนข้้อมููลดัังกล่่าวนั้้�น ผู้้เ� ขีียนจะไม่่พยายามตั้้ง� ข้้อสัังเกต
ประเด็็นที่่เ� กี่่ย� วกัับเรื่่อ� ง “กรรม” เพราะเป็็นประเด็็นที่่ว่� า่ ด้้วยเรื่่อ� ง “อจิินไตย”
แต่่ประเด็็นที่่ค� วรค่่าแก่่การตั้้�งข้้อสัังเกตเกี่่ย� วกัับคััมภีีร์์สายอภิิธรรมที่่พ� ระอภิิ
ธรรมาจารย์์ได้้ยกเหตุุผลมาอ้้างว่่า “คุุณของอรหััตตมรรค อรหััตตผลนั้้�น
เป็็นสิ่่�งอัันประเสริิฐ ไม่่คู่่�ควรกัับเพศฆราวาส ซึ่่�งเป็็นเพศที่่�ตั้้�งอยู่่�ในฐานะแค่่
ศีีล ๕ เท่่านั้้�น” ซึ่่�งประเด็็นที่่�ว่่าไม่่คู่่�ควรนี้้�ก็็ได้้รัับการตอกย้ำำ��จากพระพรหม
โมลีี (วิิลาส ญาณวีีโร) ซึ่่�งกล่่าวว่่า “พระอรหััตคุุณ เป็็นคุุณวิิเศษสููงส่่งยิ่่�ง
มีีอานุุภาพใหญ่่หลวงหนัักหนา ฆราวาสวิิสััยคืือเพศคฤหััสถ์์นั้้�น เป็็นภููมิิอััน
หยาบและต่ำำ��ช้้านััก ไม่่สามารถที่่�จัักทรงอรหััตคุุณอัันประเสริิฐสููงสุุดไว้้ได้้
ถ้้าไม่่บรรพชาอุุปสมบทเป็็นพระภิิกษุุสงฆ์์ในพระพุุทธศาสนาแล้้ว ท่่านผู้้�มีี
จิิตผ่่องแผ้้วบริิสุุทธิ์์�ได้้สำำ�เร็็จเป็็นพระอรหัันต อริิยบุุคคลนั้้�น ท่่านก็็จำำ�ต้้องรีีบ
ดัับขัันธ์์เข้้าสู่่�ปริินิิพพานบรมสุุขอัันเป็็นการล่่วงพ้้นจากมุุขมณฑลแห่่งพญา
มััจจุุราชเป็็นแน่่แท้้”๕๓

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 5
 จากเนื้้�อหาเกี่่�ยวกัับการให้้เหตุุผลข้้างต้้นของพระอภิิธรรมาจารย์์
และพระพรหมโมลีีนั้้�นได้้สะท้้อนให้้เราได้้มองเห็็นถึึงความ “ไม่่คู่่�ควร” ใน
สองประเด็็น คืือ

๑) แนวคิิดหนึ่่�งมุ่่�งประเด็็นเรื่่�อง “เพศ” ว่่ามีีจุุดด้้อยในแง่่ของ “

กำำ�ลัังทางกายภาพ” ซึ่่�งเหตุุผลที่่�ให้้ก็็คืือ การมองว่่า “เพศคฤหััสถ์์” มีี “ภููมิิ
หยาบ” และ “ต่ำำ��ช้้า” จึึงทำำ�ให้้ “เพศคฤหััสถ์์” ไม่่สามารถรองรัับพระอรหััต
ผลซึ่่�งเป็็นคุุณอัันประเสริิฐ และยิ่่�งใหญ่่เอาไว้้ได้้ จึึงทำำ�ให้้ต้้องตาย

5 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 ประเด็็นนี้้�อาจจะถููกตั้้�งคำำ�ถามได้้ว่่า การให้้เหตุุผลในลัักษณะดััง
กล่่าวนั้้�น เป็็นการให้้ค่่าต่่อเพศคฤหััสถ์์ใน “เชิิงลบ” มากจนเกิินไปหรืือไม่่?
เพราะในความเป็็นจริิงแล้้วพระพุุทธศาสนามุ่่�งเน้้นที่่�จะให้้ความสำำ�คััญต่่อ
“คุุณค่่าภายใน” มากกว่่าที่่จ� ะวััดกันั ที่่� “คุุณค่่าภายนอก” หรืือชีีวิิตจะดำำ�รง
อยู่่�ได้้หรืือไม่่ได้้นั้้�น “คุุณค่่าภายนอก” จะเป็็นเกณฑ์์ตััดสิิน

๒) แนวคิิดหนึ่่�งมุ่่�งประเด็็นเรื่่�อง “เพศ” ว่่ามีีจุุดด้้อยในแง่่ของ

“กำำ�ลัังของข้้อปฏิิบััติทิ างสิิกขาบท” หรืือ “ศีีล ๕” จึึงทำำ�ให้้ “เพศคฤหััสถ์์”
ไม่่สามารถรองรัับพระอรหััตผลซึ่่�งเป็็นคุุณอัันประเสริิฐ และยิ่่�งใหญ่่เอาไว้้ได้้
และทำำ�ให้้ต้้องตาย

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 5
 ประเด็็นนี้้� อาจจะถููกตั้้ง� คำำ�ถามได้้ว่า่ คฤหััสถ์์ที่บ่� รรลุุพระอรหััตผลนั้้�น
เขาได้้ก้้าวข้้ามบัันไดสามขั้้�น กล่่าวคืือ ศีีล สมาธิิ และปััญญา เป็็นที่่�เรีียบร้้อย
แล้้ว ซึ่่ง� ไตรสิิกขานั้้�นเป็็นประดุุจแพข้้ามฟาก และแพก็็ได้้ทำำ�หน้้าที่่ข� องตนเอง
สมบููรณ์์โดยการส่่งผู้้โ� ดยสารให้้ถึงึ ฝั่่ง� เรีียบร้้อยแล้้ว จึึงเป็็นเรื่่อ� งที่่ไ� ร้้ประโยชน์์
หากจะแบกหรืือใช้้แพนั้้�นต่่อไป คฤหััสถ์์ที่่�บรรลุุพระอรหััตผลก็็เช่่นกััน เมื่่�อ
เขาไม่่ได้้ใช้้แพแล้้ว ไยต้้องพููดถึึงแพอีีก ดัังที่่�พระอภิิธรรมาจารย์์ซึ่่�งพยายาม
จะให้้เหตุุผลว่่า พระอรหัันต์์ไม่่คู่่�ควรกัับเพศคฤหััสถ์์ซึ่่�งเป็็นที่่�ตั้้�งแค่่ “ศีีล ๕”
เท่่านั้้�น ซึ่่�งการให้้เหตุุผลในลัักษณะนี้้� ทำ�ำ ให้้เกิิดการตั้้�งคำำ�ถามว่่า มีีเหตุุผล
อะไร? ที่่�จะต้้องย้้อนกลัับไปพููดถึึงศีีล ๕ อีีกครั้้�ง ก็็ในเมื่่�อเขาได้้ก้้าวพ้้นศีีล ๕
แล้้ว นอกจากนี้้�แล้้ว สภาพจิิตของเขาในขณะนั้้�นมิิได้้ตั้้ง� อยู่่�ในสถานะของศีีล
๕ อีีกต่่อไป สรุุปก็คื็ อื พระอภิิธรรมาจารย์์พยายามอย่่างยิ่่ง� ที่่จ� ะนำำ�เอาประเด็็น
เรื่่�อง “เพศคฤหััสถ์์” ไปผููกติิดอยู่่�กัับ “ศีีล ๕“ ทั้้�งที่่�ในความเป็็นจริิงแล้้ว ใน
ขณะนั้้�น สภาพจิิตของคฤหััสถ์์คนนั้้�นได้้ข้า้ มพ้้นประเด็็นที่่ว่� า่ ด้้วย “ศีีล ๕“ ไป
แล้้ว

5 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 อย่่างไรก็็ตาม เมื่่�อกล่่าวโดยสรุุปแล้้ว การให้้เหตุุผลว่่า “ถ้้าคฤหััสถ์์
บรรลุุพระอรหััตผลต้้องบวช ถ้้าไม่่บวชต้้องตายในวัันนั้้�น” ของพระนาคเสน
และพระเถระทั้้�งหลายที่่เ� ห็็นสอดคล้้องกัับท่่านนั้้�น ก็็ไม่่สามารถที่่จ� ะหลีีกหนีี
การตั้้�งข้้อสัังเกตจากนัักวิิชาการทางพระพุุทธศาสนาในยุุคหลัังๆ ว่่า เป็็นการ
ให้้เหตุุผลที่่� “ไม่่สมเหตุุสมผล” (Invalidity) และนอกจากนั้้�นแล้้ว พุุทธทาส
ภิิกขุุก็ยั็ งั มองว่่าเป็็น “การคาดเดา หรืือการอนุุมาน” ที่่� “สรุุปเกิินข้้อเท็็จจริิง”
(Inductive Inference) เพราะในความเป็็นจริิงแล้้วมัันเป็็นไปไม่่ได้้ในทาง
ปฏิิบัติั ิ ซึ่่ง� การตั้้�งข้้อสัังเกตในลัักษณะนี้้�ก็ส็ อดรัับกัับการตั้้�งข้้อสัังเกตที่่ผู้� เ้� ขีียน
ได้้นำำ�เอาไว้้ในเบื้้�องต้้นแล้้วว่่า ตราบใดที่่�เรายัังยืืนยััน และยึึดติดกั ิ ับ “การให้้
เหตุุผลชุุดเดิิม” อัันเป็็นกระบวนทััศน์์ (Paradigm) ของการให้้เหตุุผลแบบเก่่า
ก็็จะทำำ�ให้้นัักคิิดรุ่่�นหลัังๆ ยอมรัับไม่่ได้้ และนอกจากนั้้�นแล้้ว ยัังแสวงหา
“การให้้เหตุุผลชุุดใหม่่” เพื่่�อตอบอธิิบายและตอบคำำ�ถามดัังกล่่าวต่่อไป

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 5
 อย่่างไรก็็ตาม ถ้้าหากจะมีีการอ้้างว่่า พระนาคเสนเป็็นพระอรหัันต์์
ที่่�มีี “อััชฌััตติิกญาณ” (Intuition) ซึ่่�งข้้อเท็็จจริิงที่่�ท่่านทราบ หรืือเหตุุผลที่่�
ท่่านนำำ�เสนอนั้้�นเป็็นการนำำ�เสนอเหตุุผลบนฐานของการบรรลุุธรรมขั้้น� สููงสุุด
ฉะนั้้�น ท่่านย่่อมประจัักษ์์ชัดว่ ั า่ เมื่่อ� คฤหััสถ์์ที่บ่� รรลุุพระอรหััตผลต้้องมีีคติิเป็็น
สองอย่่างแน่่นอน และเป็็นคติิที่จ่� ะต้้องเกิิดขึ้้น� ในวัันนั้้�นเท่่านั้้�น ผู้้เ� ขีียนมองว่่า
การอ้้างเหตุุผลในลัักษณะนี้้� อาจจะทำำ�ให้้บางกลุ่่�มยอมรัับได้้ และกลุ่่�มนี้้�อาจ
จะมองว่่าการให้้เหตุุผลในลัักษณะดัังกล่่าวนั้้�น เป็็นการให้้เหตุุผลที่่ส� มเหตุุผล
สม และไม่่ควรที่่�จะไปโต้้แย้้งด้้วยเหตุุผลใดๆ ทั้้�งสิ้้�น

5 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 แต่่ผู้�เ้ ขีียนเห็็นว่่า ข้้ออ้้างที่่ว่� ่า “พระนาคเสนเป็็นพระอรหัันต์์ ฉะนั้้�น
ท่่านย่่อมรู้้�ข้้อเท็็จจริิงต่่างๆ อย่่างตลอดสาย ทุุกคนไม่่ควรแย้้ง หรืือตั้้�งข้้อ
สัังเกต” ไม่่ใช่่เป็็นการ “ให้้เหตุุผล” หากแต่่เป็็นการนำำ�เสนอข้้อเท็็จจริิงใน
ส่่วนของผู้้ที่� เ่� ชื่่อ� มั่่น� ในการบรรลุุพระอรหััตผลของพระนาคเสน ซึ่ง่� ไม่่มีีเหตุุผล
อัันใดที่่�เราจะต้้องมาถกเถีียงว่่าข้้อเท็็จจริิงดัังกล่่าวว่่าสมเหตุุสมผลหรืือไม่่?
เพราะอย่่างน้้อยที่่�สุุดเราก็็ไม่่สามารถที่่�จะพิิสููจน์์ได้้ว่่าท่่านเป็็นพระอรหัันต์์
หรืือไม่่? แต่่เมื่่�อใดก็็ตามที่่�ท่่านได้้ก้้าวล่่วงไปสู่่�การกระบวนการของการให้้
เหตุุผล หรืือยกอุุปมาต่่างๆ ขึ้้�นมาเพื่่�อยืืนยัันข้้อเท็็จจริิง ในสิ่่ง� ที่่ท่� า่ นนำำ�เสนอ
เมื่่อ� นั้้�น ทุุกคนก็็มีีสิทธิ ิ โิ ดยชอบธรรมในการที่่จ� ะตั้้ง� ข้้อสัังเกต (ตามหลัักกาลาม
สููตร) ว่่า ข้้ออ้้างของท่่าน สมเหตุุสมผลหรืือไม่่? สรุุปเกิินข้้อเท็็จจริิงหรืือไม่่?
มีีแง่่มุุมที่่น่� ่าเชื่่�อถืือเพีียงใด? และหลัังจากนั้้�น ทุุกคนก็็สามารถที่่�จะแสวงหา
หรืือสร้้างการให้้เหตุุผลชุุดใหม่่ขึ้้น� มาเพื่่�อหาทางออกให้้แก่่ปัญ ั หาดัังกล่่าว ดััง
ที่่�นัักคิิดหลายๆ ท่่าน รวมถึึงผู้้�เขีียนได้้นำำ�เสนอแล้้วในเบื้้�องต้้น

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 5
 ๕
เพราะสาเหตุุใด? พระนาคเสน จึึงต้้องกล่่าวว่่า
“คฤหััสถ์์บรรลุุ พระอรหััตผล ต้้องบวชในวัันนั้้�น
ถ้้าไม่่บวช จะต้้องตายภายในวัันนั้้�น”

เมื่่�อวิิเคราะห์์เหตุุผล และแรงจููงใจ (ทางอ้้อม) ในการให้้เหตุุผลต่่อ

ประเด็็นที่่�ว่่า “คฤหััสถ์์บรรลุุพระอรหััตผล ต้้องบวชในวัันนั้้�น ถ้้าไม่่บวช จะ
ต้้องตายภายในวัันนั้้�น” จะพบว่่า การให้้เหตุุผลของพระนาคเสนที่่�มุ่่�งเน้้น
เรื่่อ� ง “เพศ” เป็็นสำำ�คัญ ั ผู้้เ� ขีียนไม่่คิดว่
ิ า่ เป็็นการให้้เหตุุผลที่่ � “ไร้้เหตุุผล” หรืือ
“ฟัังไม่่ขึ้้น� ” หรืือ “ยอมรัับไม่่ได้้” แต่่ผู้เ�้ ขีียนกำำ�ลังั จะวิิเคราะห์์ในลำำ�ดับั ต่่อไป
ว่่า เพราะสาเหตุุอัันใด? ที่่ทำ� ำ�ให้้ท่่านให้้เหตุุผลในลัักษณะนี้้� ทั้้�งๆ ที่่�สามารถ
ตีีความ และให้้เหตุุผลได้้หลายแนวทางมากกว่่าที่่จ� ะมุ่่�งเน้้นเรื่่อ� ง “ความอ่่อน
ด้้อยทางกายภาพ” ฉะนั้้�น เมื่่�อวิิเคราะห์์เหตุุผลและแรงจููงใจ “ทางอ้้อม”นั้้�น
น่่าจะประกอบไปด้้วยประเด็็นหลัักต่่อไปนี้้�

5 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 ๑) เหตุุผลในเชิิงยกย่่องรููปแบบ และสารััตถะของพระภิิกษุุใน
พระพุุทธศาสนา

เมื่่�อวิิเคราะห์์จากบริิบทของการนำำ�เสนอใน “เสฏฐธััมมปััญหา” จะ
พบว่่าท่่านได้้ชี้้ใ� ห้้เห็็นถึึงคุุณค่่าและความสำำ�คัญ ั ของพระภิิกษุุว่า่ “ความที่่�ภููมิิ
ของภิิกษุุเป็็นของใหญ่่ ความที่่ภููมิ � ขิ องภิิกษุุเป็็นของไพบููลย์์ ไม่่มีีภููมิอื่่ิ น� เสมอ
นั้้�น ถ้้าอุุบาสกโสดาบัันกระทำำ�ให้้แจ้้งซึ่่�งพระอรหัันต์์ คติิทั้้�งหลาย ๒ อย่่าง
เท่่านั้้�น คืือ ต้้องนิิพพานในวัันนั้้�น หรืือ ต้้องเข้้าถึึงความเป็็นภิิกษุุในวัันนั้้�นจึึง
จะได้้ เพราะว่่าบรรพชานี้้�เป็็นของใหญ่่ เป็็นของบริิสุุทธิ์์� เป็็นของถึึงซึ่่�งความ
เป็็นของสููง คืือ ภููมิิของภิิกษุุ”

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 5
 การนำำ�เสนอแง่่มุมุ ในลัักษณะนี้้� พระนาคเสนต้้องการที่่จ� ะชี้้ใ� ห้้พระยา
มิิลิินท์์ได้้เห็็นว่่า พระพุุทธศาสนามิิได้้ยกย่่องธรรมอัันประเสริิญที่่�ดำำ�รงอยู่่�
ภายในจิิตของพระภิิกษุุ เช่่น ความประพฤติิที่ดีี่� งาม ความอดทน ความสำำ�รวม
ในอิินทรีีย์์ ๖ ความอยู่่�ในที่่�อัันสงััด เป็็นต้้น อัันจััดได้้ว่่าเป็็นการยกย่่องเชิิง
“สารััตถะ” เท่่านั้้�น หากแต่่ยกย่่องเชิิดชููในเชิิง “รููปแบบ” ของพระภิิกษุุ
ด้้วย เช่่น รููปแบบของความเป็็นผู้้�มีีศีีรษะโล้้น และนุ่่�งห่่มผ้้าเหลืือง เพราะ
รููปแบบเหล่่านี้้� จะทำำ�ให้้พระภิิกษุุสามารถที่่�จะให้้การบวชแก่่บุุคคลอื่่�นได้้
สามารถปฏิิบััติิตามสิิกขาบทที่่�มากมาย อีีกทั้้�งเป็็นเพศสมณะที่่�ถููกต้้องตาม
พุุทธประสงค์์ การที่่�พระภิิกษุุอุุดมไปด้้วย “สารััตถะ” และ “รููปแบบ” ดััง
กล่่าวนั้้�น อุุบาสกที่่�เป็็นพระโสดาบัันจึึงควรกราบไหว้้ ลุุกรัับ พระภิิกษุุซึ่�ง่ มีี
ฐานะเป็็นเพีียง “ปุุถุุชน”

6 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 การให้้เหตุุผลในลัักษณะนี้้�ของพระนาคเสนนั้้�น ไม่่สามารถที่่�จะ
ตีีความเป็็นนััยอื่่�นได้้เลย นอกจากการพยายามที่่�จะยกย่่อง และให้้คุุณค่่าแก่่
พระภิิกษุุในพระพุุทธศาสนา ทั้้�งในแง่่ของ “สารััตถะ” และ “รููปแบบ” เพราะ
หากจะศึึกษาบริิบทในสมััยนั้้�นจะพบว่่า มีีนัักบวชหลายศาสนา และหลาก
หลายลััทธิิด้้วยกััน จนทำำ�ให้้พระยามิิลิินท์์อาจจะไม่่เข้้าใจถึึงความแตกต่่าง
ระหว่่างพระภิิกษุุในพระพุุทธศาสนาและศาสนาอื่่�น ฉะนั้้�น ก่่อนที่่�จะจบบท
สรุุปอันั ถืือได้้ว่า่ เป็็น “หััวใจ” ของการนำำ�เสนอ พระนาคเสนจึึงได้้ชี้้ใ� ห้้เห็็นว่่า
“สมณเพศ” นั้้�นมีีคุุณค่่ามากเพีียงใด เพราะหากคฤหััสถ์์บรรลุุพระอรหััตผล
แล้้วยัังต้้องอุุปสมบท เพราะหากไม่่อุปุ สมบทแล้้วสิ่่ง� ที่่ไ� ม่่สามารถหลีีกเลี่่ย� งได้้
ก็็คืือ การปริินิิพพาน หรืือตาย

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 6
 ๒) เหตุุผลในเชิิงจิิตวิิทยา

การให้้เหตุุผลของพระนาคเสนดัังที่่ไ� ด้้กล่่าวในข้้อที่่� ๑) นั้้�น ถืือได้้ว่า่

เป็็นการสร้้าง “สงครามทางจิิตวิิทยามวลชน” แก่่พระยามิิลินิ ท์์ เสนาธิิการ
และเหล่่าอำำ�มาตย์์ พร้้อมทั้้�งทหารผู้้�ติิดตาม และประชาชนในสมััยนั้้�น โดย
เฉพาะอย่่างยิ่่ง� ประเด็็นที่่ว่� า่ ด้้วยความเป็็นนัักบวชในพระพุุทธศาสนา การนำำ�
เสนอเช่่นนั้้�น นอกจากจะเป็็นการสร้้าง “คุุณค่่าเพิ่่�ม” ให้้แก่่สมณเพศ หรืือการ
บวชเป็็นพระภิิกษุุในพระพุุทธศาสนาแล้้ว ยัังเป็็นการสร้้างแรงจููงใจให้้แก่่ทุกุ
คนที่่ไ� ด้้ฟังั การสนทนาธรรมว่่า การบวชเป็็นสมณเพศนั้้�น มีีคุุณค่่าเพีียงใด ไม่่
ว่่าจะเป็็นคุุณค่่าในเชิิง “รููปแบบ” และ “สารััตถะ” อัันจะทำำ�ให้้ประชาชน
ทั่่�วไปได้้หัันมาสนใจพระพุุทธศาสนา และบรรพชาอุุปสมบทเพื่่�อที่่�จะศึึกษา
หลัักธรรมคำำ�สอนกัันมากยิ่่�งขึ้้�น

6 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 ในขณะเดีียวกััน ก็็เป็็นการสร้้างความสนใจของประชาชนที่่ไ� ม่่สนใจ
พระพุุทธศาสนา หรืือลัังเลในพระพุุทธ พระธรรม และพระสงฆ์์ ได้้หัันมา
สนใจมากยิ่่�งขึ้้�น ซึ่่�งเป็็นการให้้เหตุุผลที่่�ค่่อนข้้างจะสอดรัับกัับพุุทธพจน์์ที่ว่่� ่า
“ฆราวาสนั้้�นคัับแคบ เป็็นที่่�มาของธุุลีี บรรพชาเป็็นทางโปร่่ง การที่่บุ� ุคคล
ผู้้�ครองเรืือนจะประพฤติิพรหมจรรย์์ให้้บริิบููรณ์์โดยส่่วนเดีียวดุุจสัังข์์ขััด มิิใช่่
ทำำ�ได้้ง่่าย”

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 6
 ๓) เหตุุผลในเชิิงสัังคมวิิทยา

วิิเคราะห์์จากบริิบทของสัังคมอิินเดีียในสมััยนั้้�นจะพบว่่า มีีการให้้
คุุณค่่าต่่อการจััดการชีีวิิตแบบอาศรม ๔ อย่่างสููง กล่่าวคืือ๕๔ เริ่่�มต้้นชีีวิิต
ด้้วยการศึึกษาเล่่าเรีียนศิิลปวิิทยา ศึึกษากิิริิยามารยาทต่่างๆ และทำำ�ตนให้้
บริิสุุทธิ์์�ไม่่มีีมลทิิน ไม่่เกี่่�ยวข้้องกัับเรื่่�องเพศ (พรหมจารีี) หลัังจากนั้้�น จึึงเป็็น
ช่่วงของการนำำ�เอาวิิชาความรู้้�ที่ไ่� ด้้จากการศึึกษาไปสู่่�ภาคของการปฏิิบััติเิ พื่่�อ
ให้้ได้้มาซึ่ง่� กามคุุณ อัันเป็็นการสร้้างครอบครััวเพื่่�อทำำ�ให้้ชีีวิติ คู่่�แบบฆราวาสให้้
สมบููรณ์์มากยิ่่ง� ขึ้้น� (คฤหััสถ์์) หลัังจากนั้้�น จึึงปลีีกวิิเวกเพื่่�อศึึกษาตััวเอง ศึึกษา
ธรรมะ (วนปรััสถ์์) โดยขั้้�นสุุดท้้ายของชีีวิิตนั้้�นก็็คืือการปลีีกหนีีออกจากชีีวิิต
ฆราวาส ออกบวชเป็็นนัักบวชอย่่างสมบููรณ์์แบบ เพื่่�อมุ่่�งไปสู่่�เป้้าหมายสุุดท้า้ ย
ของชีีวิิต(สัันยาสีี)

6 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 ประเด็็นที่่�น่่าสนใจเป็็นอย่่างยิ่่�งก็็คืือ การที่่�ชาวอิินเดีียมองว่่า การที่่�
มนุุษย์์จะสามารถบรรลุุโมกษะได้้นั้้น� ต้้องอาศััยรููปแบบ หรืือวิิถีีชีีวิติ แบบ “สััน
ยาสีี” เท่่านั้้�น กล่่าวคืือต้้องออกจากเรืือนเพื่่�อไปบวชเป็็นนัักบวชอย่่างเต็็ม
รููปแบบ โดยมองว่่าวิิถีีชีีวิิตเช่่นนี้้�จะทำำ�ให้้เอื้้�อต่่อการบรรลุุโมกษะได้้ง่่าย ซึ่่�ง
พระพุุทธเจ้้าก็็ได้้รููปแบบ และแนวคิิดเช่่นนี้้�มาจากศาสนาพราหมณ์์ ซึ่ง่� ทำำ�ให้้
นัักคิิดบางท่่านยืืนยัันว่่า๕๕ “พระภิิกษุุในพระพุุทธศาสนา หรืือพระพุุทธเจ้้า
ได้้รับั อิิทธิพิ ลมาจากพวกสัันยาสีีซึ่ง่� เป็็นหนึ่่�งในขั้้น� ตอนการใช้้ชีีวิติ ตามแนวคิิด
เรื่่�องอาศรม ๔ ของพราหมณ์์”

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 6
 การตั้้�งข้้อสัังเกตดัังกล่่าวเป็็นประเด็็นที่่�ค่่อนข้้างจะสอดรัับกัับการที่่�
พระนาคเสนได้้พยายามชี้้�ให้้เห็็นถึึงคุุณค่่าของพระภิิกษุุในพระพุุทธศาสนา
ว่่า “ความที่่ภููมิ � ิของภิิกษุุเป็็นของใหญ่่ ความที่่�ภููมิิของภิิกษุุเป็็นของไพบููลย์์
ไม่่มีีภููมิอื่่ิ น� เสมอนั้้�น” และยัังชี้้ใ� ห้้เห็็นคนในสัังคมได้้หันั มาเห็็นคุุณค่่าของภิิกษุุ
มากขึ้้น� ทั้้�งในประเด็็นที่่�ว่า่ ด้้วย “รููปแบบ” และ “สารััตถะ” ดัังที่่ไ� ด้้กล่่าวแล้้ว
ในเบื้้�องต้้น

ในขณะเดีียวกััน ก็็ได้้พยายามตอกย้ำำ��ให้้เห็็นว่่า “เพศคฤหััสถ์์ไม่่สงบ

เพราะความที่่เ� ป็็นเพศไม่่สงบ ก็็เป็็นเพศที่่ทร
� ามกำำ�ลังั หรืืออ่่อนกำำ�ลังั ” แต่่ใน
ขณะเดีียวกััน “สมณเพศ” นั้้�นเป็็นเพศที่่สูู� งส่่งจนทำำ�ให้้อุบุ าสก หรืือคฤหััสถ์์ที่่�
บรรลุุโสดาบัันยัังต้้องกราบไหว้้ ลุกุ รัับแม้้กระทั่่�งพระภิิกษุุและสามเณรที่่เ� ป็็น
ปุุถุุชน

6 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 ๖
สรุุปและวิิเคราะห์์

จุุดประสงค์์หลัักของการเขีียนงานชิ้้�นนี้้� ก็็เพื่่�อที่่�จะแสวงหาคำำ�ตอบ
จากข้้อเท็็จจริิงที่่�พระ นาคเสนได้้นำำ�เสนอว่่า “คฤหััสถ์์ที่่�บรรลุุพระอรหััตผล
นั้้�น มีีคติิเป็็น ๒ กล่่าวคืือ ต้้องบวชในวัันนั้้�น หรืือถ้้าไม่่บวชก็็ต้้องตายในวััน
นั้้�น” ซึ่่�งท่่านได้้พยายามที่่�จะยกประเด็็นเรื่่�อง “เพศคฤหััสถ์์มีีความไม่่สงบ มีี
กำำ�ลัังทราม จึึงไม่่สามารถที่่�จะรองรัับพระอรหััตผลซึ่่�งคุุณวิิเศษที่่สูู� งกว่่า” มา
เป็็นเครื่่�องมืือในการสนัับสนุุนข้้อเท็็จจริิงของท่่าน โดยผู้้เ� ขีียนได้้ตั้้ง� สัังเกตต่่อ
ข้้อเท็็จจริิง และการยกเหตุุผลมาสนัับสนุุนว่่า “เป็็นไปได้้ หรืือเป็็นไปไม่่ได้้”
และ “สมเหตุุสมผล” หรืือไม่่?

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 6
 ดัังที่่�ได้้กล่่าวแล้้วในเบื้้�องต้้นว่่า มีีนัักคิิดทางศาสนา ๒ กลุ่่�มออกมา
แสดงความเห็็นด้้วย และค่่อนข้้างจะไม่่เห็็นด้้วยกัับการให้้เหตุุผลในลัักษณะ
ดัั งกล่่ าวของพระนาคเสน ซึ่่�งกลุ่่�มที่่� เห็็ นด้้ วยนั้้� นประกอบด้้ วยพระพุุ ทธ
โฆษาจารย์์ พระธััมมปาลเถระ พระอภิิธรรมาจารย์์ และพระพรหมโมลีี
(วิิลาส ญาณวีีโร) ซึ่่�งประเด็็นหลัักที่่�นัักคิิดกลุ่่�มนี้้�ยกเหตุุผลมาสนัับสนุุนก็็คืือ
เป็็นประเด็็นที่่�ค่่อนข้้างจะคล้้ายคลึึงกัับพระนาคเสน โดยมองประเด็็นเรื่่�อง
“เพศคฤหััสถ์์” ไม่่คู่่�ควร หรืือไม่่เหมาะในการที่่�จะรองรัับ “ความเป็็นพระ
อรหััตผล” เพราะพระอรหัันต์์มีีภููมิที่ิ สูู่� งกว่่า ส่่วนคฤหััสถ์์มีีภููมิที่ิ ต่ำ่� ำ��ช้า้ ฉะนั้้�น
เมื่่�อไม่่สามารถบวชได้้ จึึงต้้องตายในวัันนั้้�นเท่่านั้้�น

6 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 ผศ.ดร.วััชระ งามจิิตรเจริิญ และพระมหานริินทร์์ สุุธรรมค่่อนข้้าง
จะไม่่เห็็นด้้วยกัับการให้้เหตุุผลในลัักษณะดัังกล่่าว โดยบอกว่่า “ไม่่สมเหตุุ
สมผล” เพราะเห็็นว่่า พระพุุทธศาสนาให้้น้ำำ��หนัักกัับ “การเปลี่่�ยนแปลงทาง
จิิต” หรืือ “คุุณค่่าทางจิิต” มากกว่่าประเด็็นเรื่่�องกาย หรืือประเด็็นเรื่่�องเพศ
ฉะนั้้�น คฤหััสถ์์ที่่�บรรลุุพระอรหััตผลอาจจะไม่่ตายในวัันนั้้�น อาจจะมีีชีีวิิตอยู่่�
จนกว่่าตััวเองพร้้อมที่่�จะบวช ซึ่่�งให้้เหตุุผลในลัักษณะนี้้�ค่่อนข้้างจะยืืดหยุ่่�น
มากกว่่า

ในขณะที่่พุ� ุทธทาสภิิกขุุกัับปราณีี สำำ�เริิงราชย์์ไม่่ได้้วิิพากษ์์ว่่าการให้้

เหตุุผลของพระ นาคเสนอย่่างเด่่นชััดว่่า สมเหตุุสมผลหรืือไม่่? แต่่ได้้ตั้้�ง
ข้้อสัังเกตว่่า การอ้้างเหตุุผลในลัักษณะดัังกล่่าวนั้้�น เป็็นประดุุจ “การอนุุมาน”
หรืือ “คาดคะเน” เท่่านั้้�น ซึ่่�งในความเป็็นจริิงแล้้ว “มัันเป็็นสิ่่�งที่่�เป็็นไปไม่่
ได้้” ในทางปฏิิบััติิ

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 6
 จากประเด็็นข้้อถกเถีียงถึึงความ “สมเหตุุสมผล” และ “ความเป็็นไป
ได้้ หรืือเป็็นไปไม่่ได้้” ของนัักคิิดดัังที่่�ได้้กล่่าวแล้้วในเบื้้�องต้้นนั้้�น สิ่่�งที่่�ผู้้�เขีียน
ต้้องการที่่จ� ะ “ประดิิษฐ์์วาทกรรม” ขึ้้�นมาเพื่่�ออธิิบายเหตุุผลในงานชิ้้น� นี้้�ก็คื็ อื
“ทฤษฎีีทางเลืือกที่่�เป็็นไปได้้” ฉะนั้้�น ประเด็็นข้้อถกเถีียงที่่�ว่่า “เพศคฤหััสถ์์
มีีกำำ�ลัังทราม หรืือต่ำำ��จึึงต้้องบวช ในวัันนั้้�น ถ้้าไม่่บวชในวัันนั้้�นจะต้้องตายใน
วัันนั้้�น” และ “ทำำ�ไม? ต้้องบวช ถ้้าไม่่บวช ทำำ�ไม? จะต้้องตาย” จะกลาย
เป็็นประเด็็นที่่�ชััดเจนมากยิ่่�งขึ้้�น ถ้้าเราได้้นำำ� “ทฤษฎีีทางเลืือกที่่�เป็็นไปได้้”
มาอธิิบาย

7 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 ผู้้เ� ขีียนเห็็นว่่า “คฤหััสถ์์ที่บ่� รรลุุพระอรหััตผล จะบวช หรืือจะตายใน
วัันนั้้�น หรืือวัันไหนๆ” ขึ้้�นอยู่่�กัับ “การเลืือก” ซึ่ง่� เป็็นการเลืือกที่่เ� ต็็มเปี่่ย� มไป
ด้้วย “ความพร้้อมของเหตุุปััจจััย” อัันเป็็นความพร้้อมที่่ยื� ืนอยู่่�บนฐานของ
ตััวแปรในหลายๆ ด้้าน เช่่น คุุณค่่าภายในพร้้อมหรืือไม่่? สัังขารพร้้อมหรืือไม่่?
กรรมที่่�สร้้างมาพร้้อมที่่�จะให้้ดำำ�รงอยู่่�ต่่อไปได้้หรืือไม่่? การที่่�เขาเลืือกจะอยู่่�
หรืือตายนั้้�น จะยืืนอยู่่�บนฐานของความเป็็นได้้ของเหตุุปััจจััยชุุดดัังกล่่าวเป็็น
ตััวกำำ�หนด ไม่่ได้้ขึ้้น� อยู่่�กัับเหตุุปัจั จััยอย่่างใดอย่่างหนึ่่�งเป็็นตััวกำำ�หนดแต่่เพีียง
ประการเดีียวเท่่านั้้�น

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 7
 ดัังจะเห็็นได้้จากการเลืือกของนางเขมา พระยสะ และอุุคคเสนเสฏฐีี
บุุตร ทำำ�ไม? การเลืือกของท่่านจึึงเป็็นไปได้้ เหตุุผลก็็เพราะว่่า ทั้้�งสองท่่านมีี
ความพร้้อมทั้้�งในแง่่ของกายภาพ จิิตภาพ และอดีีตกรรม แต่่การเลืือกของ
นายทารุุจิิยะกลัับเป็็นสิ่่�งที่่�เป็็นไปไม่่ได้้ เหตุุผลก็็เพราะว่่าขาดองค์์ประกอบ
ของอดีีตกรรม แม้้ว่่าความพร้้อมในแง่่ของกายภาพ และจิิตภาพจะพร้้อม
ก็็ตาม ในขณะที่่�สัันตติิมหาอำำ�มาตย์์ และพระเจ้้าสุุทโธทนะมีีความพร้้อมใน
แง่่ของจิิตภาพ แต่่สัังขารไม่่เอื้้�อที่่�จะเลืือกเส้้นทางของการบวชได้้ ฉะนั้้�น ผู้้�
เขีียนจึึงอยากจะสรุุปว่่า เกณฑ์์ที่่�จะชี้้�วััดว่่า “จะบวช หรืือจะตาย” นั้้�น ขึ้้�น
อยู่่�กัับ “การเลืือก” แต่่การเลืือกนั้้�น ต้้องเป็็นการเลืือกที่่� “เป็็นไปได้้” และ
การเลืือกที่่�เป็็นไปได้้นั้้�น จะต้้องสอดรัับกัับ “ตััวแปรแห่่งเหตุุปััจจััย” ซึ่่�ง
ตััวแปรแห่่งเหตุุปััจจััยนี่่�เองจะเป็็น “คำำ�ตอบสุุดท้้าย” ของ “การเลืือกที่่�เป็็น
ไปได้้ หรืือเป็็นไปไม่่ได้้”

7 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 อย่่างไรก็็ตาม การให้้เหตุุผล หรืือการใช้้อุุปมามายืืนยัันข้้อมููลชั้้�น
ต้้นไม่่ว่่าจะเป็็นการให้้เหตุุผลว่่า คฤหััสถ์์มีีกำำ�ลัังทราม หรืือเป็็นหีีนเพศ ซึ่่�ง
มีีความอ่่อนทั้้�งในแง่่ของเพศ และองค์์ธรรมกล่่าวคืือ ศีีล ๕ ผู้้�เขีียนเห็็นว่่า
การให้้เหตุุผลในลัักษณะนี้้� อาจจะ “สมเหตุุสมผล” และ “ยอมรัับได้้” ใน
สมััยนั้้�น แต่่เมื่่�อถึึงจุุดเปลี่่�ยนแห่่งยุุคสมััย การให้้เหตุุผลในลัักษณะเช่่นนี้้�
อาจจะทำำ�ให้้เกิิดการตั้้�งคำำ�ถามว่่า “เพีียงพอหรืือไม่่? ที่่�จะทำำ�ให้้ประชาชน
ทั่่�วไปได้้เข้้าใจ” และโดยเฉพาะอย่่างยิ่่ง� เมื่่อ� นำำ� “ทฤษฎีีความไม่่สมบููรณ์์”๕๖
ของรองศาสตราจารย์์ ดร.สมภาร พรมทามาอธิิบายประเด็็นนี้้�

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 7
 จะพบว่่า ข้้อเท็็จจริิง (Fact) ที่่�พระนาคเสนนำำ�มากล่่าวอ้้างอาจ
จะสมบููรณ์์ และในขณะเดีียวกัั น การให้้ เ หตุุ ผ ลเพื่่� อ รองรัั บ ข้้ อ เท็็ จ จริิ ง
ดัั ง กล่่ า วของพระนาคเสนอาจจะ “สมบููรณ์์ ” ในยุุ คนั้้� น เพราะการให้้
เหตุุผลในลัักษณะดัังกล่่าวถููกออกแบบมาเพื่่�อตอบคำำ�ถามของคนในยุุค
นั้้�น ซึ่่�งการตอบ หรืือการให้้เหตุุผลเพีียงเท่่านั้้�นอาจจะทำำ�ให้้คนในยุุคนั้้�น
ยอมรัับได้้ และที่่�บอกว่่า อาจจะไม่่สมบููรณ์์ในยุุคนี้้� ก็็เพราะว่่าการให้้
เหตุุผลในลัักษณะดัังกล่่าวไม่่ได้้ออกแบบมาเพื่่�อตอบคำำ�ถามของคนยุุคนี้้�
จึึงทำำ�ให้้คนในยุุคนี้้�มองว่่าการให้้เหตุุผลดัังกล่่าว “ไม่่สมบููรณ์์” เพีียงพอที่่�
จะตอบคำำ�ถามของคนในยุุคนี้้�ได้้ ดัังที่่�เราจะเห็็นได้้จากการตั้้�งข้้อสัังเกต
ของพุุทธทาสภิิกขุุ อาจารย์์วััชระและพระมหานริินทร์์ เป็็นต้้น ฉะนั้้�น
เมื่่�อกล่่าวโดยสรุุปแล้้ว ผู้้�เขีียนเข้้าใจว่่า ข้้อเท็็จจริิงที่่�เกี่่�ยวกัับการให้้เหตุุผล
บางประการนั้้�น อาจจะ “มีีขีีดจำำ�กััด” ในแง่่ของ “เงื่่�อนเวลา” แต่่ “ไม่่มีี
ขีีดจำำ�กััด” ในแง่่ของ “ข้้อเท็็จจริิง

7 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 อ้้างอิิง

๑
คำำ�ว่่า “คฤหััสถ์์” ในบริิบทนี้้� หมายถึึง “ผู้้�ครองเรืือน” ซึ่่�ง
ยัังต้้องเกี่่�ยวข้้องกัับเรื่่�องกามอยู่่� ดัังจะเห็็นได้้จากรููปวิิเคราะห์์ที่ว่่� ่า “
คิิหิิพนฺฺธนานีีติิ กามพนฺฺธนานิิ. กามา หิิ คิิหีีนํํ พนฺฺธนานิิ” (สุุตฺฺตนิิ.อ
. ๑/๔๔/๘๕, อป.อ.๑/๑๐๐/๒๐๕)
๒
คำำ�ว่่า “บวช” ในที่่�นี้้� หมายถึึง บวชเป็็นบรรพชิิตใน
พระพุุทธศาสนา ซึ่่�งได้้แก่่ ภิิกษุุ สามเณร ภิิกษุุณีี และสามเณรีี (
ม.ฏีี. ๒/๑๘๖/๑๐๘)
๓
คำำ�ว่่า “วััน” นั้้�น นัับตั้้�งแต่่อรุุณรุ่่�งของวัันหนึ่่�งไปจนถึึงอรุุณ
รุ่่�งของอีีกวัันหนึ่่�ง.
๔
มหามกุุฎราชวิิทยาลััย (แปล), มลิินทปััญหา (กรุุงเทพฯ:
มหามกุุฎราชวิิทยาลััย, ๒๕๑๕), หน้้า ๓๙๔–๓๙๕.
๕
มหามกุุฎราชวิิทยาลััย, ธััมมปทััฏฐกถา อรรถกถาขุุททก
นิิกาย คาถาธรรมบท เล่่มที่่� ๑ ภาคที่่� ๒ ตอนที่่� ๔, พิิมพ์์ครั้้�งที่่� ๔ (
กรุุงเทพฯ: มหามกุุฎราชวิิทยาลััย, ๒๕๔๓), หน้้า ๓๐๑.

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 7
 ๖
พระธัั ม มปาลเถระ, มัั ช ฌิิ ม ปัั ณ ณาสฏีีกา (กรุุ ง เทพ:
มหาวิิทยาลััยมหาจุุฬาลงกรณราชวิิทยาลััย, ๒๕๓๐), หน้้า ๑๐๘
–๑๐๙.
๗
มููลนิิ ธิิสััทธััมมโชติิกะ, ปรมััตถโชติิกะ มหาอภิิ ธััมมััตถ
สัังคหฏีีกาปริิเฉทที่่� ๕ เล่่ม ๒ กััมมจตุุกกะ-มรณุุปััตติิจตุุกกะ,
พิิมพ์์ครั้้�งที่่� ๓ (กรุุงเทพฯ: ไทยรายวััน กราฟิิค เพลท, ๒๕๔๖),
หน้้า 30.
๘
พระพรหมโมลีี (วิิลาส ญาณวโร ป.ธ.๙), วิิมุตุ ติิรัตั นมาลีี เล่่ม ๑
(กรุุงเทพฯ: สำำ�นัักพิิมพ์์ดอกหญ้้า, ๒๕๔๕, หน้้า ๔๔๗–๔๕๓.
๙
พุุทธทาสภิิกขุุ, จดหมายจากสวนโมกข์์ (กรุุงเทพฯ: สำำ�นััก
พิิมพ์์สุุขภาพใจ, ม.ป.ป.), หน้้า ๑๐๙.
๑๐
ขีีณาสวภาวปััญหา ปรากฏอยู่่�ใน นิิปปปััญจวรรค ซึ่่�งอยู่่�
ในกััณฑ์์ที่่� ๕ อัันเป็็นกััณฑ์์ที่่�ว่่าด้้วย “อนุุมานปััญหา” ดููเพิ่่�มเติิมใน
ปรานีี สำำ�เริิงราชย์์, มิิลิินทปััญหา เล่่มที่่� ๓ (กรุุงเทพฯ: โรงพิิมพ์์
ชวนพิิมพ์์, ๒๕๔๑).
๑๑
สััมภาษณ์์ ผศ.ดร.วััชระ งามจิิตรเจริิญ, ๒๐ มีีนาคม ๒๕๔๗.

7 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 ๑๒
พระมหานริินทร์์ สุุธรรม, “สมณเพศกัับเป้้าหมายสููงสุุด
ในพระพุุทธศาสนาเถรวาท”, วิิทยานิิพนธ์์ ศิิลปศาสตรมหาบััณฑิิต
สาขาปรััชญา มหาวิิทยาลััยเชีียงใหม่่, ๒๕๔๕, หน้้า ๑๙๐.
๑๓
Wenerable Nagasena, you say…”Bhikkhu Bodhi,
The Questions of King Milinda (Candy: Buddhist Publicat-
tion Society, ๒๐๐๑), p.๑๑๙.
๑๔
“Wenerable Nagasena, your people say…” T.W.
Rhys Davids, The Questions of King Milinda Past II (Delhi:
Indological Publishers & Booksellers, ๑๘๙๔), p.๙๖.
๑๕
เรื่่�องเดีียวกััน, อ้้างแล้้ว, หน้้า ๒๖๙–๒๗๓.
๑๖
ปราณีี สำำ�เริิงราชย์์, มิิลิินทปััญหา เล่่มที่่� ๓ (กรุุงเทพฯ:
โรงพิิมพ์์ชวนพิิมพ์์, ๒๕๔๑), หน้้า ๔๒–๔๓.
๑๗
เรื่่�องเดีียวกััน, อ้้างแล้้ว, หน้้า ๓๙๔–๓๙๖.
๑๘
ดูู “เสฏฐปััญหา” โดยละเอีียดในภาคผนวก ก. หน้้า ๒๖.
๑๙
ดููรายละเอีียดของอุุปมาอุุปมัยั และ “ขีีณาสวภาวปััญหา”
โดยละเอีียด ในภาคผนวก ข. หน้้า ๒๘.

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 7
 ๒๐
ม ห า ม กุุ ฎร า ช วิิ ท ย า ลัั ย , ธัั ม ม ปทัั ฏ ฐ ก ถ า
อรรถกถาขุุททกนิิกาย คาถาธรรมบท เล่่มที่่� ๑ ภาคที่่� ๒ ตอนที่่� ๔,
อ้้างแล้้ว, หน้้า ๓๐๑.
๒๑
พระธััมมปาลเถระ, มััชฌิิมปััณณาสฏีีกา อ้้างแล้้ว, หน้้า
๑๐๘–๑๐๙.
๒๒
มููลนิิธิสัิ ทธั
ั มั มโชติิกะ, ปรมััตถโชติิกะ มหาอภิิธัมั มััตถสัังคห
ฏีีกา ปริิเฉทที่่� ๕ เล่่ม ๒ กััมมจตุุกกะ-มรณุุปััตติิจตุุกกะ, อ้้างแล้้ว,
หน้้า ๓๐.
๒๓
พระพรหมโมลีี (วิิลาส ญาณวโร ป.ธ.๙), วิิมุตุ ติิรัตั นมาลีี เล่่ม ๑
(กรุุเทพฯ: สำำ�นัักพิิมพ์์ดอกหญ้้า, ๒๕๔๕๗, หน้้า ๔๔๗–๔๕๓.
๒๔
มหามกุุ ฎร าชวิิ ท ยาลัั ย , ธัั ม มปทัั ฏ ฐกถาอรรถกถา
ขุุ ททกนิิกาย คาถาธรรมบท เล่่มที่่� ๑ ภาคที่่� ๒ ตอนที่่� ๔,
อ้้างแล้้ว, หน้้า ๓๐๑.
๒๕
มหามกุุฎราชวิิทยาลััย, ธััมมปทััฏฐกถา (อฏฺฺฐโม ภาโค)
(กรุุงเทพฯ: มหามกุุฏราชวิิทยาลััย, ๒๕๓๗),
หน้้า ๒๖.
๒๖
สารััตถะ หมายถึึง มีีสภาพจิิตที่่�ปราศจากราคะ โทสะ
และโมหะ และมีีสภาพจิิตหลุุดพ้้นไปจากอวิิชชา ตััณหา อุุปาทาน
สามารถมองเห็็นถึึงสรรพสิ่่�งที่่�เกิิดขึ้้�นตามความเป็็นจริิง

7 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 ๒๗
ทีี.สีี. ๙/๕๙/๑๐๒, ม.มูู. ๑๒/๒๓๙/๓๓๒, สํํ.นิิ. ๑๖/๒๔๒
/๕๒๓.
๒๘
มหามกุุฎราชวิิทยาลััย, อรรถกถาขุุททกนิิกาย คาถา
ธรรมบท เล่่มที่่� ๑ ภาคที่่� ๒ (กรุุงเทพฯ: มหามกุุฎราชวิิทยาลััย,
๒๕๔๓), หน้้า ๔๓๑.
๒๙
ขุุ.อุุ (ไทย). ๒๕/๑๐/๑๘๖. ดููเพิ่่�มเติิมใน มหามกุุฎราช
วิิทยาลััย, ปรมััตถทีีปนีี อรรถกถาขุุททกนิิกาย อุุทาน เล่่มที่่� ๑ ภาค
ที่่� ๓ (กรุุงเทพฯ: มหามกุุฎราชวิิทยาลััย, ๒๕๓๖), หน้้า ๑๕๔.
๓๐
อภิิ.ก. ๓๗/๘๖๗/๓๖๐.
๓๑
มหามกุุฎราชวิิทยาลััย, ปรมััตถทีีปนีี อรรถกถาขุุททก
นิิกาย อุุทาน เล่่มที่่� ๑ ภาคที่่� ๓ (กรุุงเทพฯ: มหามกุุฎราชวิิทยาลััย,
๒๕๔๓), หน้้า ๑๕๖.
๓๒
มหามกุุฎราชวิิทยาลััย, อรรถกถาขุุททกนิิกาย ชาดก
เล่่มที่่� ๓ ภาคที่่� ๑, พิิมพ์์ครั้้�งที่่� ๔ (กรุุงเทพฯ: มหามกุุฎราชวิิทยาลััย,
๒๕๔๒), หน้้า ๑๔๖.
๓๓
ทีี.ปา. (ภาษาไทย) ๑๑/๒๘๗/๒๒๖.
๓๔
อภิิ.ก. ๓๗/๘๗/๓๖๐.

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 7
 ๓๕
พระราชวรมุุนีี (ประยุุทธ์ ปยุ ์ ตฺุ โฺ ต), พจนานุุกรมพุุทธศาสน์์
ฉบัับประมวลศััพท์์, พิิมพ์์ครั้้ง� ที่่� ๓ (กรุุงเทพฯ: มหาวิิทยาลััยมหาจุุฬา
ลงกรณราชวิิทยาลััย, ๒๕๒๘), หน้้า ๖๔.
๓๖
องฺฺ.เอก. (ภาษาไทย). ๒๐/๑๕๓/-๑๗๓/๓๔–๓๖.
๓๗
สํํ.ม. ๑๙/๒๙๖/๗๗.
๓๘
พระมหานริินทร์์ สุุธรรม, “สมณเพศกัับเป้้าหมายสููงสุุด
ในพระพุุทธศาสนาเถรวาท”, วิิทยานิิพนธ์์ ศิิลปศาสตรมหาบััณฑิิต
สาขาปรััชญา มหาวิิทยาลััยเชีียงใหม่่, ๒๕๔๕, หน้้า ๑๗๗.
๓๙
เรื่่�องเดีียวกััน, หน้้าเดีียวกััน.
๔๐
สััมภาษณ์์ ผศ.ดร.วััชระ งามจิิตรเจริิญ, ๒๐ มีีนาคม ๒๕๔๗.
๔๑
มููลนิิธิิสััทธััมมโชติิกะ, ปรมััตถโชติิกะ มหาอภิิธััมมััตถ
สัังคหฏีีกา ปริิเฉทที่่� ๕ เล่่ม ๒ กััมมจตุุกกะ-มรณุุปััตติิจตุุกกะ, อ้้าง
แล้้ว, หน้้า 30.
๔๒
วิิ.มหา. (ไทย) ๔/๓๒/๔๐.

8 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 ๔๓
จากกรณีีศึึกษา นายพาหิิยะทารุุจิิยะได้้บรรลุุอรหัันต์์แล้้ว
แ ล ะ ปร า ร ถ น า ที่่� จ ะ บ รร พ ช า อุุ ป ส ม บ ท แ ต่่ เ นื่่� อ ง จ า ก
มีีกรรมเก่่ า จึึ ง ทำำ� ให้้ ตัั ว เองไม่่ ไ ด้้ มีี โอกาสบวช พระเจ้้ า สุุ ท โธ
ทนะ และสัั น ตติิ ม หาอำำ� มาตย์์ ต้้ อ งนิิ พ พานเพราะสัั ง ขารไม่่
อำำ� นวย ส่่ ว นนางเขมา และพระยสะนั้้� น มีีความพร้้ อ มทั้้� ง สอง
ด้้ า น กล่่ า วคืื อ สัั ง ขาร และกรรมเก่่ า จึึ ง ทำำ� ให้้ มีี โอกาสได้้ บ วช
๔๔
สััมภาษณ์์, ผศ.ดร.วััชระ งามจิิตรเจริิญ, ๒๐ มีีนาคม
๒๕๔๗.
๔๓
จากกรณีีศึึกษา นายพาหิิยะทารุุจิิยะได้้บรรลุุอรหัันต์์แล้้ว
และปรารถนาที่่�จะบรรพชาอุุปสมบท แต่่เนื่่�องจากมีีกรรมเก่่า จึึง
ทำำ�ให้้ตััวเองไม่่ได้้มีีโอกาสบวช พระเจ้้าสุุทโธทนะ และสัันตติิมหา
อำำ�มาตย์์ ต้อ้ งนิิพพานเพราะสัังขารไม่่อำำ�นวย ส่่วนนางเขมา และพระ
ยสะนั้้�นมีีความพร้้อมทั้้�งสองด้้าน กล่่าวคืือ สัังขาร และกรรมเก่่าจึึง
ทำำ�ให้้มีีโอกาสได้้บวช
๔๔
สััมภาษณ์์, ผศ.ดร.วััชระ งามจิิตรเจริิญ, ๒๐ มีีนาคม
๒๕๔๗.

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 8
 ๔๕
พระมหานริินทร์์ สุุธรรม, “สมณเพศกัับเป้้าหมายสููงสุุด
ในพระพุุทธศาสนาเถรวาท”, วิิทยานิิพนธ์์ ศิิลปศาสตรมหาบััณฑิิต
สาขาปรััชญา มหาวิิทยาลััยเชีียงใหม่่, ๒๕๔๕, หน้้า ๑๙๐.
๔๖
มหามกุุฎราชวิิทยาลััย, ธััมมปทััฏฐกถา อรรถกถาขุุททก
นิิกาย คาถาธรรมบท เล่่มที่่� ๑ ภาคที่่� ๒ ตอนที่่� ๓, พิิมพ์์ครั้้�งที่่� ๔
(กรุุงเทพฯ: มหามกุุฎราชวิิทยาลััย,๒๕๔๓), หน้้า ๑๒๐.
๔๗
ขุุ.ธมฺฺ. (บาลีี) ๒๕/๑๐/๑๐๓.
๔๘
ม ห า ม กุุ ฎร า ช วิิ ท ย า ลัั ย , ธัั ม ม ปทัั ฏ ฐ ก ถ า
อรรถกถาขุุททกนิิกายคาถาธรรมบท เล่่มที่่� ๑ ภาคที่่� ๒ ตอนที่่� ๔,
อ้้างแล้้ว, หน้้า ๓๐๑.
๔๙
ขุุ.อ. (ภาษาไทย). ๓๓/๓๗๐–๓๗๓๑๔๓๖/๔๓๗.
๕๐
พุุทธทาสภิิกขุุ, จดหมายจากสวนโมกข์์, อ้้างแล้้ว, หน้้า
๑๐๙.
๕๑
คััมภีีร์์ดั้้ง� เดิิมสายอภิิธรรมนั้้�น ได้้ตีีความในประเด็็นนี้้�ว่า่ “
ต้้องตายภายใน ๗ วััน” แต่่เมื่่อ� ไม่่สามารถที่่จ� ะหาหลัักฐานจากคััมภีีร์์
ชั้้�นต้้นมาสนัับสนุุนข้้ออ้้างดัังกล่่าวได้้ จึึงได้้เปลี่่�ยนมายอมรัับข้้อมููล
ตามที่่�ปรากฎในคััมภีีร์์อรรถกถาแทน (สััมภาษณ์์ อาจารย์์เสรีี อาจ
สาคร, อาจารย์์ประจำำ�กองงานพระไตรปิิฏก, ๒๐ มีีนาคม ๒๕๔๗)

8 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 ๕๒
มููลนิิธิสัิ ทธั
ั มั มโชติิกะ, ปรมััตถโชติิกะ มหาอภิิธัมั มััตถสัังคห
ฏีีกา ปริิเฉทที่่� ๕ เล่่ม ๒ กััมมจตุุกกะ-มรณุุปััตติิจตุุกกะ, อ้้างแล้้ว,
หน้้า ๓๐.
๕๓
พระพรหมโมลีี (วิิลาส ญาณวโร ป.ธ.๙), อ้้างแล้้ว, หน้้า ๔๔๙.
๕๔
เสถีียร พัันธรัังษีี, ศาสนาเปรีียบเทีียบ, พิิมพ์์ครั้้�งที่่� ๗ (กรุุงเทพฯ:
มหาวิิทยาลััยมหาจุุฬาลงกรณราชวิิทยาลััย, ๒๕๓๔), หน้้า ๖๖.
๕๕
Tambain, S.J., Buddhism and the spirit cults in North East
Thailand (New York: Cambridge University Press, ๑๙๗๐),
p. ๖๓.
๕๖
ดููรายละเอีียดเพิ่่�มเติิมใน หนัังสืือพิิมพ์์มติิชน ( ๑๔ กัันยายน พ.ศ.
๒๕๔๕) : หน้้า ๕.

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 8
 ธรรมหรรษา
พระมหาหรรษา ธมฺมหาโส, รศ.ดร.

พระสงฆ์์ ยุุ ค ใหม่่ ผู้้� ซึ่่� ง เป็็ น นัั ก คิิ ด และนัั ก วิิ ช าการทางพระพุุ ท ธ
ศาสนา ที่่� ส ามารถบููรณาการความรู้้�ท างพระพุุ ท ธศาสนากัั บ ศาสตร์์
สมัั ย ใหม่่ ต่่ า งๆ เผยแผ่่ สู่่�สัั ง คมได้้ อ ย่่ า งดีีเยี่่� ย ม เป็็ น ผู้้� เ ชี่่� ย วชาญ
การจัั ด การความขัั ด แย้้ ง โดยพุุ ท ธสัั น ติิ วิิ ธีี เป็็ น พระสงฆ์์ ยุุ ค ใหม่่
ที่่� ก ล้้ า เปิิ ดรัั บ ความรู้้� ใ หม่่ ๆ ช่่ อ งทางใหม่่ ๆ ในการเผยแผ่่ ธ รรมะและ
ในอีีกบทบาทหนึ่่� ง ที่่� เ ป็็ น นัั ก บริิ ห ารของมหาวิิ ท ยาลัั ย มหาจุุ ฬ าลง
กรณราชวิิ ท ยาลัั ย มหาวิิ ท ยาลัั ย แห่่ ง คณะสงฆ์์ ไ ทยที่่� นำำ�วิิ ช าการ
ความรู้้�ท างพระพุุ ท ธศาสนาเผยแผ่่ สู่่�สัั ง คม เป็็ น นัั ก ทำำ� งานที่่� มุ่่� ง
มั่่� น ตั้้� ง ใจ ได้้ รัั บ มอบหมายให้้ เ ป็็ น ผู้้�ปร ะสานงานจัั ด งานประชุุ ม
วิิ ส าขบููชาโลก ในด้้ า นวิิ ช าการท่่ า นก็็ เ ป็็ น อาจารย์์ เป็็ น พระสงฆ์์
นัั ก วิิ ช าการที่่� บ รรยายธรรม บรรยายการจัั ด การความขัั ด แย้้ ง
โดยพุุ ท ธสัั น ติิ วิิ ธีี ให้้ แ ก่่ ส ถานศึึ ก ษา องค์์ ก ร และแก่่ ผู้้� บ ริิ ห ารต่่ า งๆ
เป็็นตััวแทนนัักวิิชาการทางพระพุุทธศาสนาไปร่่วมประชุุมวิิชาการทั้้�งใน
ประเทศและต่่างประเทศอยู่่�เป็็นประจำำ�

www.facebook.com/HansaPeace
Facebook Fanpage : ธรรมหรรษา DhammaHansa

8 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์
 จััดพิิมพ์์เผยแผ่่
วิิทยาลััยพุุทธศาสตร์์นานาชาติิ
และหลัักสููตรสัันติิศึึกษา
มหาวิิทยาลััยมหาจุุฬาลงกรณราชวิิทยาลััย
035-248-000 ต่่อ 7210, 082-692-5495
ibsc@mcu.ac.th www.ibsc.mcu.ac.th
Graphic by freepik.com

หากไม่่บวชจะต้้องตายจริิงหรืือ 8
8 ผู้บบ�รรลุออรหันนต์