Սարգսյան 1

Առարկա՝ Աշխարհագրություն
Ուս․՝ Ռ․ Սարիբեկյան
Սան՝ Հրանտ Սարգսյան
Խումբ՝ 865
Թեմա՝ Սաուդյան Արաբիա

Երևան 2024
 Սարգսյան 2

Բովանդակություն

Ներածություն----------------------------------------------------------------3
Ընդհանուր ակնարկ---------------------------------------------------------3
Աշխարհագրական դիրք ---------------------------------------------------3
Բնական պայմաններ-----------------------------------------------------3-4
Կրոն---------------------------------------------------------------------------4
Բնակչություն--------------------------------------------------------------5-6
Տնտեսություն----------------------------------------------------------------5
Արդյունաբերություն--------------------------------------------------------6
Գյուղատնտեսություն-----------------------------------------------------6-7
Տրանսպորտ------------------------------------------------------------------7
Արտաքին տնտեսական կապեր-----------------------------------------7-8
Ճարտարապետություն-----------------------------------------------------8
Եզրակացություն------------------------------------------------------------8
 Սարգսյան 3

Ներածություն
Հետազոտության հարց՝ ինչի շնորհիվ է Սաուդյան Արաբիան տարում
դարձելաշխարհի ամենաբարձր ՀՆԱ-ի ցուցանիշ ունեցող երկրներից
մեկը։Նպատակ՝ուսումնասիրել Սաուդյան Արաբիան և պատասխանել
հետազոտությանհարցին։Սաուդյան Արաբիան ընտրել եմ, որովհետև կարճ
ժամանակում արձանագրել է մեծ տնտեսական աճ։

Ընդհանուր ակնարկ
Սաուդյան Արաբիան Մերձավոր Արևելքի չոր, սակավաբնակ թագավորություն է: Այն
կառավարվում է Սաուդների ընտանիքի կողմից, որը 18-րդ դարում դաշինք կնքեց
խիստ և պահպանողական վահաբի իսլամական շարժման հետ։ Մուհամեդ բեն
Սալմանը, ուժային թագաժառանգը, դե ֆակտո կառավարիչն է, որը գործում է իր
տարեց հոր՝ թագավոր Սալմանի անունից:

Աշխարհագրական դիրք
Արաբական հյուսիսային և կենտրոնական թերակղզու մեծ մասով տարածվելով՝
Սաուդյան Արաբիան երիտասարդ երկիր է, որը հարուստ պատմության ժառանգորդ
է: Նրա արևմտյան լեռնաշխարհում՝ Կարմիր ծովի երկայնքով, գտնվում է Հեջազը, որը
իսլամի բնօրրանն է և այդ կրոնի ամենասուրբ քաղաքների՝ Մեքքայի և Մեդինայի
վայրը: Երկրի աշխարհագրական կենտրոնում կա մի շրջան, որը հայտնի է որպես
Նաջդ («Բարձրավանդակ»), հսկայական չոր գոտի, որը մինչև վերջերս բնակեցված էր
քոչվոր ցեղերով։ Արևելքում՝ Պարսից ծոցի երկայնքով, գտնվում են երկրի առատ
նավթահանքերը, որոնք 1960-ականներից ի վեր Սաուդյան Արաբիան դարձրել են
նավթային հարստության հոմանիշ: Այդ երեք տարրերը՝ կրոնը, ցեղակրոնությունը և
անասելի հարստությունը, սնուցել են երկրի հետագա պատմությունը:

Բնական պայմաններ
Թագավորությունում կան երեք կլիմայական գոտիներ՝ անապատ գրեթե ամենուր,
տափաստան՝ արևմտյան լեռնաշխարհի երկայնքով, հյուսիսում կազմում է 160 կմ
լայնությամբ շերտ, բայց Մեքքայի լայնության վրա դառնում է գրեթե 480 կմ
լայնություն, և խոնավ ու մեղմ տարածքի փոքր տարածք։ ջերմաստիճանի
պայմանները, երկար ամառներով, Եմենից հյուսիս ընկած բարձրադիր վայրերում:
 Սարգսյան 4

Ձմռանը ցիկլոնային եղանակային համակարգերը հիմնականում շրջում են

Արաբական թերակղզուց հյուսիս՝ շարժվելով Միջերկրական ծովից դեպի արևելք,
թեև երբեմն հասնում են արևելյան և կենտրոնական Արաբիա և Պարսից ծոց:
Եղանակային որոշ համակարգեր շարժվում են դեպի հարավ Կարմիր ծովի
երկայնքով և ձմեռային տեղումներ են ապահովում մինչև Մեքքա դեպի հարավ և
երբեմն մինչև Եմեն: Մարտ և ապրիլ ամիսներին տեղումներ են լինում, սովորաբար
տեղատարափ: Ամռանը Մեքքայից հարավ-արևելք գտնվող Ասիրի լեռնաշխարհը
մուսոնային քամիներից բավականաչափ տեղումներ է ստանում՝ տափաստանանման
ցամաքային շերտը պահելու համար:

Ձմեռները՝ դեկտեմբերից փետրվար, զով են, իսկ հարավային բարձրադիր վայրերում

հնարավոր է ցրտահարություն և ձյուն: Ամենացուրտ ամիսների՝ դեկտեմբեր-
փետրվար ամիսների միջին ջերմաստիճանը Ջիդդայում 23 °C է, Ռիադում՝ 14 °C և Ալ-
Դամամում՝ 17 °C։ Հունիսից օգոստոս ամառները շոգ են, ստվերում ցերեկային
ջերմաստիճանը գրեթե ամբողջ երկրում գերազանցում է 38 °C-ը։ Ամռանը
անապատում ջերմաստիճանը հաճախ բարձրանում է մինչև 55 °C: Խոնավությունը
ցածր է, բացառությամբ ափերի երկայնքով, որտեղ այն կարող է լինել բարձր և շատ
ճնշող: Տեղումների մակարդակը նույնպես ցածր է ողջ երկրում, որը կազմում է մոտ 65
մմ Ջիդդաում, 75 մմ-ից մի փոքր ավելին՝ Ռիադում և 3 դյույմ՝ Ալ-Դամամում: Այս
թվերը, սակայն, ներկայացնում են միջին տարեկան տեղումների քանակը, և մեծ
տատանումները նորմալ են: Ասիրի լեռնաշխարհում տարեկան կարող է ստացվել
ավելի քան 480 մմ, որը հիմնականում ընկնում է մայիսից հոկտեմբեր ընկած
ժամանակահատվածում, երբ գերակշռում են ամառային մուսոնային քամիները: Ռուբ
ալ-Խալիում կարող է անցնել մեկ տասնամյակ առանց տեղումների:

Նկար 1՝ Ուրբանիզացման մակարդակ

Կրոն
Սաուդյան Արաբիայի ներկայիս կառավարությունը (այսինքն՝ Սաուդների
ընտանիքը) իր քաղաքական լեգիտիմությունը հաստատելու համար հիմնականում
 Սարգսյան 5

ապավինում է կրոնին, ներառյալ վահաբիզմի հետ իր սերտ և շարունակական

կապերը և նրա կարգավիճակը որպես Մեքքայի և Մեդինայի՝ իսլամի երկու սուրբ
քաղաքների պահապան։ . Ենթադրվում է, որ թագավորը պետք է պաշտպանի իսլամը
և կիրառի նրա պատվիրանները և, իր հերթին, ենթարկվի դրա
սահմանափակումներին: Բայց երբեմն նա և թագավորական ընտանիքը
քննադատության են ենթարկվել դա չանելու համար:

Նկար 2` Կրոնական գրաֆիկ

Բնակչություն
Թեև երկրի ցեղերը հաճախ համարվում են «մաքուր» արաբներ, իհարկե, նրանք
թերակղզու էթնիկ ծագման ժառանգներն են, էթնիկ տարասեռության որոշակի
աստիճան ակնհայտ է Սաուդյան Արաբիայի ինչպես նստակյաց, այնպես էլ քոչվոր
բնակչության շրջանում: Տարբերակները ձևավորվել են ռեգիոնալիզմի և ցեղային
ինքնավարության երկար պատմության պատճառով, ինչպես նաև այն պատճառով, որ
որոշ բնակավայրեր ենթարկվել են արտաքին կարևոր ազդեցության: Այսպիսով,
Կարմիր ծովի ափամերձ երկայնքով Ենթասահարյան Աֆրիկայի մերձեցումը և
Պարսից ծոցի ափի երկայնքով Իրանից, Պակիստանից և Հնդկաստանից
ժողովուրդների մշտական պատմական ներհոսքը բնիկ բնակչության շրջանում թողել
է այդ ժողովուրդներին բնորոշ ֆիզիկական տեսակների հետքեր: Նմանապես, Հաջը
Մեքքա երկար ժամանակ տարեկան հարյուր հազարավոր մարդկանց է բերում
տարբեր էթնիկ խմբերից երկիր: Ուխտավորների մոտ կեսը ճանապարհորդում է
արաբական երկրներից, իսկ կեսը՝ աֆրիկյան և ասիական երկրներից: Այդպիսի
այցելուների մի փոքր մասը տարիներ շարունակ հաստատվել է սուրբ քաղաքներում
և շրջակայքում՝ կա՛մ կրոնական նվիրվածությունից ելնելով, կա՛մ այն պատճառով,
 Սարգսյան 6

որ թշվառությունը խանգարել է նրանց տուն վերադառնալուն:

Նկար 4՝ Սեռատարիքային բուրգ

Տնտեսություն
Նավթի արտահանումից ստացված հսկայական եկամուտներով սնուցվելով՝
տնտեսությունը վերելք ապրեց 1970-ական և 1980-ական թվականներին: Ի
տարբերություն զարգացող երկրների մեծ մասի, Սաուդյան Արաբիան ուներ
կապիտալի առատություն, և առաջացան հսկայական զարգացման ծրագրեր, որոնք
 Սարգսյան 7

երբեմնի թերզարգացած երկիրը վերածեցին ժամանակակից պետության: Այդ

ժամանակաշրջանում գործազրկությունը բացակայում էր. մեծ թվով օտարերկրյա
աշխատողներ էին ներմուծվում ամենանվազագույն և ամենաբարձր տեխնիկական
առաջադրանքները կատարելու համար, իսկ մեկ շնչին ընկնող եկամուտը և մեկ շնչին
ընկնող համախառն ներքին արդյունքը (ՀՆԱ) ամենաբարձրներից էին ոչ երկրներում:
Արևմտյան աշխարհ.

Տնտեսության երկարաժամկետ զարգացումն ուղղորդվել է մի շարք հնգամյա

ծրագրերի միջոցով։ Առաջին երկու հնգամյա ծրագրերը (1970–75 և 1976–80)
ստեղծեցին երկրի հիմնական տրանսպորտի և կապի միջոցների մեծ մասը։ Հետագա
ծրագրերը ձգտում էին դիվերսիֆիկացնել տնտեսությունը. բարձրացնել ներքին սննդի
արտադրությունը; բարելավել կրթությունը, մասնագիտական ուսուցումը և
առողջապահական ծառայությունները. և հետագայում բարելավել կապի ուղիները
երկրի տարբեր մարզերի միջև: Սակայն տնտեսական վերելքն առանց գնի չի եղել։
Քանի որ 1990-ականներին նավթի համաշխարհային գները լճացան, ավելի մեծ
ընտանիքներին խրախուսող կառավարության քաղաքականությունը հանգեցրեց
բնակչության զգալի աճի: Մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ն իրականում սկսեց նվազել, և
թագավորության երիտասարդ, բարձր կրթությամբ աշխատուժն առաջին անգամ
սկսեց բախվել գործազրկության և թերզբաղվածության բարձր ցուցանիշների հետ:
Այնուամենայնիվ, այդ միտումները փոխվեցին, քանի որ նավթի գները կրկին
բարձրացան: Բացի այդ, հնգամյա ծրագրերն ուղղված էին տնտեսության մեջ
մասնավոր ձեռնարկությունների մասնաբաժնի ավելացմանը՝ նավթի
արտահանումից կախվածությունից ազատվելու և աշխատատեղեր ստեղծելու
նպատակով:

Արդյունաբերություն
Սաուդյան Արաբիայի տնտեսությունը մեծապես կախված է իր նավթային հատվածից:
Նավթը վերջին տարիներին միջինում կազմում է Սաուդյան Արաբիայի ՀՆԱ-ի
մոտավորապես 40%-ը և հարկաբյուջետային եկամուտների 75%-ը, ամեն տարի
նավթի գներից կախված էական տատանումներով: $1,069 տրլն (Անվանական, 2023,
գնահատ.) $3,065 տրլն (PPP, 2024 գնահատ.)
 Սարգսյան 8

Նկար 5`Նավթարդյունաբերական գործարան

Գյուղատնտեսություն
Իր հիմնադրման ժամանակ թագավորությունը ժառանգեց Արաբիայի պարզ, ցեղային
տնտեսությունը։ Մարդկանցից շատերը քոչվոր էին, զբաղվում էին ուղտերի,
ոչխարների և այծերի աճեցմամբ։ Գյուղատնտեսական արտադրությունը
տեղայնացված էր և գոյատևում։ Թագավորության զարգացման ծրագրերը հատուկ
ուշադրություն են դարձրել սննդամթերքի ներքին արտադրությանը, և
կառավարությունը գյուղատնտեսության ոլորտին տրամադրել է սուբսիդիաներ և
առատաձեռն խթաններ: Գյուղատնտեսությունն այժմ ապահովում է Սաուդյան
Արաբիայի ՀՆԱ-ի միայն մի փոքր մասը և աշխատում է աշխատուժի համեմատելի
մասով:

Ընդհանուր հողատարածքի 2 տոկոսից պակասն օգտագործվում է մշակաբույսերի

համար: Մշակվող հողերից մոտ կեսը բաղկացած է անձրևային չոր
գյուղատնտեսությունից (հիմնականում Ասիրում), երկու հինգերորդը՝ ծառաբույսերը,
իսկ մնացածը ոռոգվում են։ Ոռոգվող տարածքների մեծ մասը, օրինակ, Ռիադի և Ալ-
Քասիմ շրջաններում և Ալ-Շարկիյա նահանգի Ալ-Հուֆուֆի մոտակայքում,
օգտագործում են ստորգետնյա ջրերը: Թագավորությունը հասել է ինքնաբավության
ցորենի, ձվի և կաթի արտադրության մեջ, ի թիվս այլ ապրանքների, թեև այն դեռ
ներմուծում է իր պարենային կարիքների մեծ մասը։ Ցորենը մշակվող առաջնային
հացահատիկն է, որին հաջորդում են սորգոն և գարին: Կարևոր մշակաբույսերից են
նաև արմավը, սեխը, լոլիկը, կարտոֆիլը, վարունգը, դդումը և դդումը։
 Սարգսյան 9

Մշակության երկու հիմնական սահմանափակումներն են՝ աղքատ

ջրամատակարարումը և աղքատ հողը: Բետոնե և հողապատ ամբարտակներ են
կառուցվել հիմնականում հարավ-արևմուտքում՝ ոռոգման համար ջուր կուտակելու և
որպես հեղեղումների դեմ պայքարի միջոց: Գյուղատնտեսության ընդլայնումը մեծ է
եղել ոռոգելի տարածքներում, իսկ անձրևային հողերի քանակությունը նվազել է:
Ստորգետնյա ջրերի զգալի պաշարներ են հայտնաբերվել երկրի կենտրոնական և
արևելյան հատվածներում և շահագործվել գյուղատնտեսության համար. սակայն, այս
ստորգետնյա ջրատար հորիզոնները դժվար է նորացնել:

Նկար 6`ՈՒղտավարներ

Տրանսպորտ
Սաուդյան Արաբիայում տրանսպորտը հեշտացվում է ճանապարհների, երկաթուղու
և ծովային համեմատաբար երիտասարդ համակարգի միջոցով: Ցանցի մեծ մասը
սկսել է շինարարությունը 1952 թվականին Արևելյան նահանգում նավթի
հայտնաբերումից հետո, բացառությամբ 40-րդ մայրուղու, որը կառուցվել է
մայրաքաղաք Ռիադը տնտեսապես արդյունավետ Արևելյան նահանգի, իսկ ավելի
ուշ՝ իսլամական սուրբ քաղաք Մեքքայի հետ կապելու համար։ և Ջիդա
նավահանգստային քաղաքը։ 1970-ականների տնտեսական աճով Սաուդյան
Արաբիայի Թագավորությունը նախաձեռնել է ենթակառուցվածքների զարգացման
բազմաթիվ նախագծեր ամբողջ երկրում, և տրանսպորտային ցանցի լայնածավալ
զարգացումը հետևել է օրինակին՝ աջակցելով տարբեր տնտեսական
զարգացումներին:

Արտաքին տնտեսական կապեր

Սաուդյան Արաբիայի արտաքին հարաբերությունները Սաուդյան Արաբիայի և
աշխարհի այլ երկրների միջև դիվանագիտական և առևտրային հարաբերություններն
են: Սաուդյան Արաբիայի արտաքին քաղաքականությունը կենտրոնացած է Պարսից
 Սարգսյան 10

ծոցի նավթ արտահանող երկրների հետ համագործակցության, արաբական

աշխարհի միասնության, իսլամական համերաշխության և ՄԱԿ-ի աջակցության
վրա: Գործնականում, վերջին տարիներին հիմնական մտահոգությունները եղել են
ԱՄՆ-ի հետ հարաբերությունները, Սաուդյան Արաբիայի գլխավորած
միջամտությունը Եմենում, իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտությունը, Իրաքը,
Իրանի Իսլամական Հանրապետության կողմից ընկալվող սպառնալիքը և նավթի
գնագոյացման ազդեցությունը: Սաուդյան Արաբիան մեծ քանակությամբ զարգացման
օգնություն է տրամադրում մահմեդական երկրներին: 1986 թվականից մինչև 2006
թվականը երկիրը նվիրաբերել է 49 միլիարդ ֆունտ ստերլինգ օգնություն:

Թեև Սաուդյան Արաբիան հանդիսանում է Չմիավորման շարժման անդամ,

նկարագրվում է որպես արաբական երկրների «արևմտամետ ճամբարի»
առաջատարը, որը միավորված է ԱՄՆ-ի հետ և բաղկացած է Եգիպտոսից,
Հորդանանից և Պարսից ծոցի արաբական պետություններից: Սաուդյան Արաբիան և
ԱՄՆ-ը մերձավոր ռազմավարական դաշնակիցներ և գործընկերներ են։
Այնուամենայնիվ, հարաբերությունները որոշակի անկման ականատես եղան
Օբամայի վարչակազմի վերջին տարիներին, բայց ամրապնդվեցին նախագահ
Դոնալդ Թրամփի ընտրվելուց հետո, ով սերտ կապեր հաստատեց Սաուդյան
Արաբիայի թագավորական ընտանիքի հետ: Սուննի իսլամը Սաուդյան Արաբիայի
հիմնական կրոնն է: Չինաստանը և Սաուդյան Արաբիան հիմնական դաշնակիցներն
են, քանի որ վերջին տասնամյակների ընթացքում երկու երկրների միջև
հարաբերությունները զգալիորեն աճել են: Սաուդյան Արաբիայի բնակիչների
մեծամասնությունը դրական կարծիք է հայտնել Չինաստանի նկատմամբ

Ճարտարապետություն
Սաուդյան Արաբիայի ճարտարապետությունը 1930-ականների սկզբին
նախայուղային դարաշրջանում չէր տարբերվում անցյալ դարերի
ընթացքում: Շինարարությունն ու շինարարական աշխատանքները այն
ժամանակ հետևում էին պարզ և համեստ ոճին, քանի որ ժամանակակից
իմաստով մասնագիտացված ճարտարապետների պակաս կար:
Փոխարենը, հայրենի համայնքները ձեռքով կկառուցեին իրենց սեփական
կառույցները՝ շինարարների ջանքերով, օգտագործելով հիմնական
միջոցները և տեղական նյութերը, ինչը հայտնի դարձավ որպես
«ավանդական ճարտարապետություն»: Սաուդյան Արաբիայի
յուրաքանչյուր շրջան հայտնի էր իր ճարտարապետական
ապրանքանիշով, որն արտահայտում էր իր գեղարվեստական ճաշակը: Այն
ժամանակ օգտագործվող շինանյութերը ստացվում էին տեղի միջավայրից՝
կավից, քարից, արմավենու տերևներից և փայտից։ Նմանապես,
 Սարգսյան 11

սերնդեսերունդ փոխանցված ճարտարապետական ոճերը արտացոլում

էին յուրաքանչյուր տարածաշրջանի կլիմայական և բնապահպանական
պայմանները։ճարտարապետություն եվրոպական նեոկլասիկական,
գոթական, պալադական և վերածննդի ոճեր։

Նկար 7՝ Ռիյադ

Եզրակացություն
Հետազոտելով Սաուդյան Արաբիան, ես հասկացա, որ չնայած նրան, որ Սաուդյան
Առաբիան ունեցավ տարբեր ղնդիրներ նա կարողացավ կապ հաստատելով այլ
երկրների հետ, զարգացնելով էկոլոգիապես մաքուր արտադրանքի արտադրությունը,
զարգացնելով տուրիզմը, հասցնել երկիրը բարձր զարգացվածության աստիճանի։

Գրականության ցանկ
‘Saudis donate aid to non-Muslims' The Telegraph, 26 March 2006

"Saudi Aid to the Developing World". Saudinf. 20 April 2009.

https://www.britannica.com/place/Saudi-Arabia/Climate

https://www.britannica.com/place/Saudi-Arabia/Government-and-society

https://www.imf.org/en/News/Articles/2023/09/28/cf-saudi-arabias-economy-grows-as-it-diversifies

https://english.alarabiya.net/