4

ÝËÅÊÒÐÎÍ, ÖÀÕÈËÃÀÀÍ
ÒÅÕÍÈÊÈÉÍ ÑÈÑÒÅÌÈÉÍ
¯ÍÄÝÑ
Çîðèëãî
ªíººäðèéí àâòîìàøèíû îëîí áàãàæ
õýðýãñýë, ñèñòåìèéã àæèëëóóëàõûí òóëä
öàõèëãààíûã àøèãëàæ áàéíà. Öàõèëãààí
ñèñòåìèéí àæèëëàãàà õàðàãäàõã¿é, õàðèí
¿ð íºëºº íü õàðàãääàã áîëîõîîð îéëãîõîä
õýö¿¿ áàéäàã. Èéìýýñ öàõèëãààíû ýíãèéí
çàð÷ìûã îéëãîñíîîð öàõèëãààí õýðýãñýë
áîëîí ñèñòåìèéã çàñâàðëàõàä äºõºìòýé
þì.

¯ð ä¿í
Ýíýõ¿¿ ìîäóëèéã ñóäàëñíààð: Öàõèëãààí
õýðýãñëèéí àæèëëàãààã òàéëáàðëàõàä
øèíæëýõ óõààíû çàð÷ìûã àøèãëàõ ÷àäâàð
ýçýìøèíý.
4. ÝËÅÊÒÐÎÍ, ÖÀÕÈËÃÀÀÍ ÒÅÕÍÈÊÈÉÍ ÑÈÑÒÅÌÈÉÍ ¯ÍÄÝÑ
4.1. ÍÝÃįÃÝÝÐ ÀÆÈËÁÀÐ: ÖÀÕÈËÃÀÀÍÛ ¯ÍÄÑÝÍ ÒÎÄÎÐÕÎÉËÎËÒÓÓÄ, ÒÝÌÄÝÃËÝÃÝÝ
4.2. ÕΨÐÄÓÃÀÀÐ ÀÆÈËÁÀÐ: ÖÀÕÈËÃÀÀÍ ÕÝËÕÝÝÍÈÉ ÒªÐ˯¯Ä
4.3. ÃÓÐÀÂÄÓÃÀÀÐ ÀÆÈËÁÀÐ: ÕÝËÕÝÝÍÄ ¯¯ÑÝÕ ÃÝÌÒÝË-ÇÀÄÃÀÉ ÁÎËÎÍ ÁÎÃÈÍÎ ÕÎËÁÎÃÄÑÎÍ ÕÝËÕÝÝ, ÈÕ
ÁÈÅËÝÕ
4.4. ĪЪÂįÃÝÝÐ ÀÆÈËÁÀÐ: ÎÌÛÍ ÕÓÓËÜ
4.5. ÒÀÂÄÓÃÀÀÐ ÀÆÈËÁÀÐ ÝÍÃÈÉÍ ÕÝËÕÝÝÃ ÓÍØÈÕ
4.1. ÍÝÃįÃÝÝÐ ÀÆÈËÁÀÐ: ÖÀÕÈËÃÀÀÍÛ ¯ÍÄÑÝÍ
ÒÎÄÎÐÕÎÉËÎËÒÓÓÄ, ÒÝÌÄÝÃËÝÃÝÝ
Öàõèëãààíû ¿íäñýí òîäîðõîéëîëò
Öàõèëãààí ã¿éäýë. Íýã öýãýýñ íºãºº öýãò äàìæèõ
(äàìæóóëàã÷ààð ã¿éõ) ýëåêòðîíû óðñãàë. ÿéäëèéí
õýìæèõ íýãæ íü àìïåð (À) áàéíà. ÿéäëèéã
àìïåðìåòðýýð õýìæèíý. ÿéäýë õóâüñàõ áîëîí
òîãòìîë áàéæ áîëíî.
Öàõèëãààí õ¿÷äýë. Õî¸ð öýãèéí õîîðîíäûí
ïîòåíöèàëûí ÿëãàâàðûã õ¿÷äýë ãýíý. Õ¿÷äýëèéí
õýìæèõ íýãæ íü âîëüò (Â) áà ò¿¿íèéã âîëüòìåòðýýð
õýìæèíý.
Öàõèëãààí ýñýðã¿¿öýë. Ýñýðã¿¿öýë íü öàõèëãààí
ã¿éäëèéã õÿçãààðëàæ, õ¿÷äýëèéí óíàëòûã ¿¿ñãýíý.
Öàõèëãààí ýñýðã¿¿öëèéí íýãæ íü Oì (Îì) áà ò¿¿íèéã
Oììåòðýýð õýìæèíý.
Öàõèëãààí ã¿éäëèéí äàìæóóëàã÷. Öàõèëãààí
ã¿éäëèéã äàìæóóëàõ áîëîìæòîé á¿õ òºðëèéí
ìàòåðèàë äàìæóóëàã÷ áîëíî. Ìåòàëóóä ã¿éäëèéã
õàìãèéí ñàéí äàìæóóëäàã.
Öàõèëãààí ¿¿ñã¿¿ð. Õèìèéí, ìåõàíèê, äóëààíû
ýíåðãèéã öàõèëãààí ýíåðãè áîëãîí õóâèðãàæ áàéãàà
òºõººðºìæèéã öàõèëãààí ¿¿ñã¿¿ð ãýæ íýðëýíý.
Öàõèëãààí õýðýãëýã÷. Öàõèëãààí ýíåðãèéã õýðýã-
ëýäýã, ò¿¿íèéã äóëààíû, ìåõàíèê ýíåðãè áîëãîí
õóâèðãàæ áàéãàà á¿õ ç¿éëñ õýðýãëýã÷ áîëíî.
Öàõèëãààíû õýëõýý. Öàõèëãààíû õýðýãëýã÷ áîëîí
¿¿ñã¿¿ðèéã äàìæóóëàã÷èéí òóñëàìæòàéãààð áèò¿¿
õîëáîõûã öàõèëãààí õýëõýý ãýíý.
Öàõèëãààí ã¿éäýë, õ¿÷äýë, ýñýðã¿¿öýë çýðãèéã
¿ðæèãäýõ¿¿í (àðàâòûí çýðýã) õýëáýðýýð èëýðõèéëæ
äàðààõ õýëáýðýýð òýìäýãëýíý. ¯ðæèãäýõ¿¿í íü
äàðààõ õî¸ð õýëáýðòýé.
Äàõèõ óãòâàð ¿ðæèãäýõ¿¿í
ä (101); ã (102); ê (103); M (106); Ãèãà (109); ò (1012); ï
(1015); ý (1018); ç (1021); è (1024)
Àðàâòààð áóòàðãàõ ¿ðæèãäýõ¿¿í
ä (101); ñ (102); ì (103); M (106); í (109); ï (1012); ô
(1015); à (1018); ç (1021); è (1024)
Æèøýý íü: 1 ÌåãàÎì = 106 Îì = 1000000 Îì,
Öàõèëãààíû òýìäýãëýãýý
Ýíý õýñãèéã ¿çñýíýýð äîîðõè ÷àäâàðûã ýçýìøèíý:
 öàõèëãààíû ýíãèéí òýìäýãëýãýýã òàíüæ ìýäýõ;
 öàõèëãààíû òýìäýãëýãýýã õýëõýýíä àøèãëàäàã;
Äîîðõè çóðàãò ¿ç¿¿ëñýí òýìäýã, òýìäýãëýãýýã àâòî-
ìàøèíû öàõèëãààí á¿ä¿¿â÷èëñýí çóðàãò àøèãëàõ íü
íèéòëýã áàéäàã.
Òà ýäãýýð òýìäýã, òýìäýãëýýã ìýäýæ àâàõ õýðýãòýé.
Ó÷èð íü öàõèëãààí õýëõýýã îéëãîõ, ò¿¿íèéã äàãàæ
ìºðäºõºä õÿëáàð áîëíî.
85
 1 2 3 4 5 6 7

8 9 10 11 12

13 14 15 16 17 18

19 20 21 22 23 24

25 26 27 28 29

30 31 32 33 34 35

36 37 38 39
40 41

4.1-ð çóðàã. Öàõèëãààíû òýìäýãëýãýý. 26. Óëàéñãàõ ëàìï (íýã øîíòîé)

1. Ýåðýã (íýìýõ) 27. Óëàéñãàõ ëàìï (äàâõàð øîíòîé)
2. Ѻðºã (õàñàõ) 28. Õàëààõ åëåìåíò ýñâýë äèæèòàë äîõèî
3. Õóâüñàõ ã¿éäýë 29. Öàõèëãààí õºäºëã¿¿ð
4. Òîãòìîë ã¿éäýë 30. Óíòðààëãà (õààëòòàé)
5. Çàé õóðààãóóð 31. Óíòðààëãà (ñàëãààòàé)
6. Õóâüñàõ ã¿éäëèéí ¿¿ñã¿¿ð 32. Êîíòàêò (íýýëòòýé)
7. Èõ áèå (ìàññ) 33. Êîíòàêò (õààëòòàé)
8. Òàñëóóð 34. Ðåëå
9. Ãàë õàìãààëàã÷ 35. Àñààëòûí î÷ëóóð
10. Õàéëàìõàé õîëáîîñ 36. Äèîä
11. Äàìæóóëàã÷ 37. Çåíåðèéí äèîä
12. Äàìæóóëàã÷èéí çºðºëò (õîëáîãäîîã¿é) 38. Ãýðëèéí äèîä
13. Õîëáîãäñîí äàìæóóëàã÷ 39. Ôîòî äèîä
14. Ñàëààëñàí äàìæóóëàã÷ 40. Òðàíçèñòîð (PNP)
15. Õàìãààëàëòòàé äàìæóóëàã÷ 41. Òðàíçèñòîð (NPN)
16. “Ýð“ (òîëãîéòîé) õîëáîîñ (2 òºðëèéí)
17. Õîëáîîñ (2 òºðëèéí)
18. “Ýì” (òîëãîéòîé) õîëáîîñ (2 òºðëèéí)
86 19. Ýñýðã¿¿öýë
20. Õóâüñàõ ýñýðã¿¿öýë
21. Ïîòåíöèîìåòð
22. Îðîîìîã (íºëººëëèéí ýñýðã¿¿öýë)
23. Àñààõ îðîîìîã (êàòóøêà)
24. Ñîëåíîéä
25. Êîíäåíñàòîð
4.2. ÕΨÐÄÓÃÀÀÐ ÀÆÈËÁÀÐ:
ÖÀÕÈËÃÀÀÍ ÕÝËÕÝÝÍÈÉ ÒªÐ˯¯Ä
Ýíýõ¿¿ àæèëáàðûã ¿çñýíýýð, òà äîîðõè ÷àäâàðûã
ýçýìøèíý: Öóâàà, çýðýãöýý, õîñîëñîí õýëõýý áîëîí
òýäãýýðèéí àæèëëàãààòàé òàíèëöàíà.
Öóâàà õýëõýý
Ýíý õýëõýý íü õàìãèéí ýíãèéí õýëõýýíèé íýã òºðºë
áºãººä ò¿¿íèé ã¿éäýë çºâõºí íýã çàìààð óðñäàã
îíöëîãòîé. Õýëõýý íü õ¿÷äýëèéí ýõ ¿¿ñâýð, ýñýðã¿¿öýë
áóþó à÷ààëàë (ãýðëèéí ëàìï, öàõèëãààí õºäºëã¿¿ð,
òîíîã òºõººðºìæ ãýõ ìýò) áîëîí òýäãýýðèéã õîëáîõ
äàìæóóëàã÷ óòàñíààñ á¿ðääýã. Öóâàà õýëõýý íü
äàðààõ õýäýí îíöëîã øèíæòýé áàéäàã. ¯¿íä:
• ÿéäýë óðñàõ çºâõºí ãàíö çàì áàéäàã.
• ÿéäëèéí óòãà íü õýëõýýí äýõ á¿õ öýãò èæèë
õýìæýýòýé áàéäàã.
• Õýëõýýíèé íèéëáýð ýñýðã¿¿öýë íü òóõàéí õýëõýý-
íèé á¿õ ýñýðã¿¿öë¿¿äèéí íèéëáýð áàéíà.
• Õýðýãëýã÷ òóñ á¿ð äýýð óíàõ õ¿÷äýë¿¿äèéí íèéë-
áýð íü õýëõýýíèé õ¿÷äýëòýé òýíö¿¿.
12 âîëüòûí çàé õóðààãóóð áîëîí íýã õýðýãëýã÷ á¿õèé
öóâàà õýëõýýí äýõ ã¿éäëèéí ÷èãëýëèéã 4.2-ð çóðàãò
¿ç¿¿ëýâ. Ýíä ã¿éäýë çºâõºí íýã çàìààð ã¿éõ ó÷èð
ã¿éäëèéí õýìæýý õýëõýýíèé öýã á¿ðò èæèë áàéíà.
12 V
ÿéäýë
4.2-ð çóðàã. Öóâàà õýëõýý
12 V
ÿéäýë
Àâòîìàøèíû àðàë, êóçîâ
4.3-ð çóðàã. Íýã åðºíõèé èõ áèå á¿õèé öóâàà õýëõýý
Ãýðëèéí ëàìï
12 V
4.4-ð çóðàã. Ãàë õàìãààëàã÷ á¿õèé öóâàà õýëõýý
Öàõèëãààíû ¿¿ñã¿¿ðò áóöàæ èðýõ øóãàìûã öàõèëãààí
õýëõýýíèé èõ áèå (ìàññ) ãýæ íýðëýäýã. Àâòîìàøèíû
àðàë, á¿õýýã, êóçîâ áîëîí áóñàä ìåòàë õèéö çýðýã íü
ìàññ áîëîõ áà ò¿¿íèéã çàé õóðààãóóðûí õàñàõ øîíòîé
õîëáîíî. ÿéäýë íü çàé õóðààãóóðûí íýìýõ øîíãîîñ
ãàð÷ öàõèëãààí õýðýãëýã÷, èõ áèåýýð äàìæààä õàñàõ
øîí äýýð èðíý. 4.3 -ð çóðàãò àâòîìàøèíû àðàë,
êóçîâ çýðãèéã èõ áèå áóþó ã¿éäýë áóöàõ øóãàì
áîëãîñîí öàõèëãààíû õýëõýýã ¿ç¿¿ëëýý.
Öàõèëãààí õýëõýýíä ¿ç¿¿ëñýí á¿õ èõ áèåíèé
òýìäýãëýãýý íü áîäèò áàéäàë äýýð á¿ãä íýã ç¿éë
äýýð, òóõàéëáàë àâòîìàøèíû àðàë ýñâýë êóçîâò
õîëáîãäîõûã çààíà. Èíãýæ íýã åðºíõèé ãàçàðäóóëãûã
àâòîìàøèíû çàé õóðààãóóð ðóó áóöàõ öàõèëãààíû
øóãàìûí îðîíä àøèãëàñíààð öàõèëãààíû õýëõýýã
èë¿¿ õÿëáàð áîëãîæ óëìààð äàìæóóëàã÷ óòàñíû
çàðäëûã áóóðóóëíà.
Àâòîìàøèíû öàõèëãààí õýëõýýíä ò¿¿íèéã õàìãààëñàí
ýëåìåíòèéã áàéðëóóëæ õýëõýýã òàñëàõ, áóöààæ çàëãàõ
àæèëëàãààã óäèðäàæ áîëíî. 4.4 - ð çóðàãò ãýðëèéí
ëàìï áîëîí öàõèëãààíû óíòðààëãà çýðãèéã öóâàà
õîëáîñîí õýëõýýã ¿ç¿¿ëëýý. Ýíý õýëõýýíä ã¿éäëèéí
ººð÷ëºëòººñ õàìãààëàõ ãàë õàìãààëàã÷èéã íýìýëòýýð
áàéðëóóëñàí. ̺í äàõèí ñàíóóëàõàä ýíý õýëõýýíä
ã¿éäýë çºâõºí íýã çàìààð ã¿éíý.
87
 Çýðýãöýý õýëõýý
Çýðýãöýý õýëõýý íü ã¿éäýë ã¿éõ íýãýýñ îëîí çàìòàé
áàéäàã. Ýíý òºðëèéí õýëõýýíä õî¸ð áîëîí ò¿¿íýýñ
îëîí õýðýãëýã÷èéã ã¿éäëèéí ¿¿ñã¿¿ðòýé ººð ººð
ñàëààíóóäûã çýðýãö¿¿ëýí õîëáîñîí áàéíà. Çýðýãöýý
õýëõýý íü äàðààõ õýäýí îíöëîã øèíæ ÷àíàðòàé. ¯¿íä:
• Á¿õ õýðýãëýã÷ ðóó î÷èõ ñàëàà òóñ á¿ðèéí õ¿÷äýë¿¿ä
èæèë óòãàòàé áàéíà.
• Ñàëààãààð óðñàõ ã¿éäëèéã óã ñàëààíû ýñýðã¿¿öýë
äýýðõ õ¿÷äýëèéí óíàëòààð òîäîðõîéëäîã.
• Íèéëáýð ã¿éäëèéí õýìæýý íü õýëõýýíèé ñàëàà
á¿ð äýõ ã¿éäëèéí íèéëáýðòýé òýíö¿¿.
• Çýðýãöýý õýëõýýíä ýñýðã¿¿öëèéã íýìýæ õîëáîõîä
ýñýðã¿¿öýë á¿ð òóñäàà ñàëààòàé ó÷èðààñ õýëõýýíèé
íèéëáýð ýñýðã¿¿öýë áàãàñäàã.
• Çýðýãöýý õýëõýýíýýñ ýñýðã¿¿öëèéã ñàëãàõàä
ýñýðã¿¿öýë á¿ð òóñäàà ñàëààòàé ó÷èðààñ õýëõýýíèé
íèéëáýð ýñýðã¿¿öýë èõýñäýã.
• Çýðýãöýý õýëõýýíèé íèéëáýð ýñýðã¿¿öëèéí õýìæýý
íü òóõàéí õýëõýýíèé õàìãèéí áàãà ýñýðã¿¿öëèéí
õýìæýýíýýñ ÿìàãò áàãà áàéíà.
4.5-ð çóðàã à-ä çàé õóðààãóóðààñ ãàðñàí ã¿éäýë
ýñýðã¿¿öëèéí ñàëàà òóñ á¿ðýýð õýðõýí õóâààãäàæ
áàéãààã õàðóóëàâ. Äàðàà íü ñàëàà á¿ð äýõ ã¿éäë¿¿ä
íýãäýæ çàé õóðààãóóðûí õàñàõ øîí ðóó äàìæèíà.
4.5-ð çóðàã á-ä íýã åðºíõèé ãàçàðäóóëãûã àøèãëàí
ýñýðã¿¿öëèéí îðîíä áàéðëóóëñàí öàõèëãààí õºäºë-
ã¿¿ð áîëîí ãýðëèéí ëàìïèéã çýðýãöýý õýëõýýíä
õýðõýí áàéðëóóëàõûã ¿ç¿¿ëýâ. Á¿õ òºðëèéí õýðýãëýã÷
íü õýëõýýíèé õóâüä ýñýðã¿¿öýë áîëäîã ó÷èðààñ
öàõèëãààí õýëõýýíèé äèàãðàìä õýðýãëýã÷èéã çºâõºí
ýñýðã¿¿öëýýð òýìäýãëýõ íü èë¿¿ õÿëáàð áàéäàã.
Çýðýãöýý õýëõýýíèé ñàëàà òóñ á¿ð äýõ õ¿÷äýëèéí
õýìæýý öàõèëãààíû ¿¿ñã¿¿ðèéí ãàðãàõ õ¿÷äýëòýé
òýíö¿¿ áàéäàã. Õýëõýýíä óãñàðñàí öàõèëãààí
õºäºëã¿¿ð áîëîí ãýðëèéí ëàìï íü öàõèëãààí
¿¿ñã¿¿ðèéí ãàðãàæ áàéãàà õ¿÷äýëòýé èæèë õ¿÷äýëýýð
àæèëëàäàã áàéõ øààðäëàãàòàé. Áèäíèé àâñàí
æèøýýíèé õóâüä öàõèëãààíû ¿¿ñã¿¿ð íü 12 âîëüòûí
çàé õóðààãóóð ó÷èð öàõèëãààí õºäºëã¿¿ð áîëîí
ãýðëèéí ëàìï íü ìºí 12 âîëüòûí õ¿÷äýëä àæèëëàíà.

à.
12 V

ÿéäýë ýíä
õóâààãäàíà
Õóâààãäñàí ã¿éäýë ýíä
áóöàæ íýãäýíý

á. Öàõèëãààí õºäºëã¿¿ð

12 V

Ãýðëèéí ëàìï

Àâòîìàøèíû àðàë, êóçîâ

88
4.5-ð çóðàã. Çýðýãöýý õýëõýý
 12 V

3.6-ð çóðàã. Öóâàà õîëáîãäñîí õýñýã íü çýðýãöýý õîëáîãäñîí õýñãèéí ãàäíà áàéðëàõ õîñîëñîí
õýëõýý

12 V

3.7-ð çóðàã. Õîñîëñîí õýëõýýã àâòîìàøèíä àøèãëàñàí áàéäàë

12 V

4.8-ð çóðàã. Öóâàà õîëáîãäñîí õýñýã íü çýðýãöýý õîëáîãäñîí õýñãèéí äîòîð áàéðëàõ õîñîëñîí õýëõýý

Çýðýãöýý, öóâàà õýëõýýã õîëáîñîí õîñîëñîí Îëîí òîîíû ãýðëèéí ëàìïóóäûã õîîðîíä íü çýðýãöýý
õýëõýý õîëáîîä òýäãýýðèéã óíòðààëãà, õóâüñàõ ýñýðã¿¿öýë
Õîñîëñîí õýëõýý íü öóâàà áîëîí çýðýãöýý õýëõýýíèé áóþó ðåîñòàòòàé öóâàà õîëáîíî.
õî¸óëàíãèéõ íü øèíæ ÷àíàðûã àãóóëñàí áàéäàã. 4.8-ð çóðàãò öóâàà õîëáîãäñîí õýñýã íü çýðýãöýý
Èéìä öóâàà õýñýãò öóâàà, õàðèí çýðýãöýý õîëáîãäñîí õîëáîãäñîí õýñãèéí äîòîð áàéðëàõ õîñîëñîí õýëõýýã
õýñýãò çýðýãöýý õýëõýýíèé çàð÷èì ¿éë÷èëíý. ¿ç¿¿ëýâ. Ýíý õýñýãò çàé õóðààãóóð íü 3 ñàëàà á¿õèé
4.6-ð çóðàãò öóâàà õîëáîãäñîí õýñýã íü çýðýãöýý çýðýãöýý õýëõýýòýé õîëáîãäîíî. Ýíý õýëõýýíèé íýã
õîëáîãäñîí õýñãèéí ãàäíà áàéðëàõ õîñîëñîí õýëõýýã ñàëàà íü õîîðîíäîî öóâàà õîëáîãäñîí 2 ýñýðã¿¿öýëòýé
¿ç¿¿ëýâ. Õýëõýý íü 12 âîëüòûí çàé õóðààãóóð, áà íºãºº õî¸ð íü íýã íýã ýñýðã¿¿öýëòýé.
õîîðîíäîî öóâàà õîëáîãäñîí óíòðààëãà áîëîí
õóâüñàõ ýñýðã¿¿öýë, çýðýãöýý õîëáîãäñîí 3 íýìýëò
ýñýðã¿¿öýë çýðãýýñ á¿ðäýíý. Ýíý õýëõýýíèé õóâüñàõ
ýñýðã¿¿öýë íü 3 íýìýëò ýñýðã¿¿öýë äýýðõ ýñýðã¿¿öëèéí 89
õýìæýýã ººð÷ëºõ ¿¿ðýãòýé. Èéì õýëõýýã ãýðëèéí
ãýðýëòýëòèéã òîäðóóëæ, á¿äãýð¿¿ëýõýä àøèãëàíà.
Àâòîìàøèíû õÿíàõ ñàìáàðûí ãýðëèéã òîäðóóëæ,
á¿äýãð¿¿ëýõýä ýíý õýëõýýã àøèãëàíà (4.7-ð çóðàã).
 4.3. ÃÓÐÀÂÄÓÃÀÀÐ ÀÆÈËÁÀÐ: ÕÝËÕÝÝÍÄ ¯¯ÑÝÕ
ÃÝÌÒÝË-ÇÀÄÃÀÉ ÁÎËÎÍ ÁÎÃÈÍÎ ÕÎËÁÎÃÄÑÎÍ
ÕÝËÕÝÝ, ÈÕ ÁÈÅËÝÕ
Ýíýõ¿¿ àæèëáàðûã ¿çñýíýýð, òà äîîðõè ÷àäâàðûã
ýçýìøèíý: Õýëõýýíä ¿¿ññýí ãýìòëèéã îëîõ ÿëãàõ
÷àäâàðòàé áîëíî.
Çàäãàé áîëîí áîãèíî õîëáîãäñîí õýëõýý, èõ áèåëýõ
çýðýã íýð òîìú¸îã õýëõýýíèé ÿíç á¿ðèéí ãýìòë¿¿äèéã
òîäîðõîéëîõîä àøèãëàäàã.
Õýäèéãýýð çàäãàé õýëõýý, èõ áèåëýõ çýðýã íýð òîìú¸îã
õýëõýýíèé áàéäëûã òîäîðõîéëîõîä àøèãëàäàã
áîëîâ÷ ýäãýýð íü àâòîìàøèíû öàõèëãààí õýëõýýíä
¿¿ññýí ãýìòëèéí øàëòãààí áîëîõ ìàãàäëàëòàé ó÷èð
òýäãýýðèéã øàëãàõ õýðýãòýé.
Çàäãàé õýëõýý
Çàäãàé õýëõýý íü ã¿éäëèéí çàì áóþó øóãàì òàñðàõ
ãýìòýë þì. Õýëõýý òàñàð÷ çàäãàé áîëñîí ¿åèéã
õýëõýýíèé äàìæóóëàõ ÷àäâàðàà àëäàõ ãýæ íýðëýäýã
áà ººðººð õýëáýë ã¿éäëèéí óðñãàë çîãñîíî. Äóðûí
íýã äàìæóóëàã÷ òàñàðñàí ¿åä çàäãàé õýëõýý ¿¿ñýõ
áà òóõàéí õýëõýýíèé ã¿éäëèéí óðñãàë çîãñîíî. 4.9-
ð çóðàãò òàñàðñàí äàìæóóëàã÷èéí ãýìòëýýñ áîëîîä
çàäãàé õýëõýý ¿¿ññýí ¿åèéí ã¿éäëèéí óðñãàë õýðõýí
çîãñîæ áàéãààã ¿ç¿¿ëëýý.
Áîãèíî õîëáîãäñîí õýëõýý
Áîãèíî õîëáîëò ¿¿ñãýæ ã¿éäëèéã ººð øóãàìààð ã¿éëãýæ
õýëõýýã øàëãàõ òîõèîëäîë áàéäàã. Õýëõýýíä áîãèíî
õîëáîãäîæ ãýìòýë ¿¿ñýõ íü èõýâ÷ëýí äàìæóóëàã÷
óòàñíóóäûí ãàäíàõ òóñãààðëàã÷ ãýìòýæ øàëáàðñíààñ
òýäãýýð íü õîîðîíäîî áîãèíî õîëáîãäîõ ¿åä ¿¿ñíý.
Õî¸ð áîëîí ò¿¿íýýñ îëîí äàìæóóëàã÷ õîîðîíäîî
õîëáîãäîæ óã õîëáîîñîîð ã¿éäýë ã¿éñíýýð õýëõýýíä
áîãèíî õîëáîëò ¿¿ñíý. Èíãýñíýýð íýã ýñâýë ò¿¿íýýñ
îëîí õýëõýýíèé àæèëëàãàà äîãîëäîíî.
4.10-ð çóðàã à -ä ¿ç¿¿ëñýíýýð õýâèéí àæèëëàãààòàé
õýëõýýí äýõ öàõèëãààí îðîîìãîîð ã¿éäýë õýðõýí
ã¿éæ áàéãààã õàðóóëàâ. Õàðèí 4.10-ð çóðàã á-ä
õýðõýí áîãèíî õîëáîëò ¿¿ñãýñýí õîëáîîñîîð èõýíõ
ã¿éäýë ã¿éæ ¿íäñýí îðîîìãèéí õýñãýýð áàãà ã¿éäýë
ã¿éõèéã òóñ òóñ õàðóóëëàà.
Ýíý ¿åä øèíý õîëáîîñíû ýñýðã¿¿öýë îðîîìãèéí
ýñýðã¿¿öëýýñ áàãà ó÷èð ò¿¿ãýýð ã¿éõ ã¿éäëèéí õýìæýý
îãöîì ºñºæ õýëõýýíèé àæèëëàãàà äîãîëäîíî. Õýðýâ
óã æèøýý íü êàòóøêàíû îðîîìîã ãýæ ¿çâýë äýýðõ
ãýìòëýýñ áîëæ õºäºëã¿¿ð óíòàðíà.

Öàõèëãààí
12 V õºäºëã¿¿ð

Äàìæóóëàã÷
òàñàðñàí

4.9-ð çóðàã. Õýëõýý òàñàðñàí áàéäàë

à.
12 V

Õýâèéí àæèëëàãààòàé

á.
12 V

90

Áîãèíî õîëáîãäñîí

4.10-ð çóðàã. Õýâèéí àæèëëàãààòàé (a) áîëîí áîãèíî õîëáîãäñîí (á) õýëõýý.
 Óõðàõûí ãýðýë

Îâðûí ãýðëèéí
12 V çàëãóóð

Îâðûí ãýðýë
Óõðàõûí ãýðëèéí çàëãóóð

4.11-ð çóðàã. Óõðàõûí áîëîí õîéä îâðûí ãýðëèéí õýâèéí àæèëëàãààòàé õýëõýý

Óõðàõûí ãýðýë
Áîãèíî õîëáîëò
¿¿ññýí öýã

Îâðûí ãýðëèéí
12 V çàëãóóð

Îâðûí ãýðýë
Óõðàõûí ãýðëèéí
çàëãóóð

4.12-ð çóðàã. Óõðàõûí áîëîí õîéä îâðûí ãýðëèéí áîãèíî õîëáîëò ¿¿ññýí õýëõýý

4.11-ð çóðàãò óõðàõûí áîëîí õîéä îâðûí ãýðëèéí

õýâèéí àæèëëàãààòàé õýëõýýã ¿ç¿¿ëýâ. Ýäãýýð íü áèå-
íýýñýý ¿ë õàìààð÷ òóñ òóñäàà àæèëëàíà. 3.11-ð çóðàãò
óõðàõ äàìæóóëãà çàëãàãäàæ óõðàõûí ãýðýë àññàí
õàðèí îâðûí ãýðýë óíòàðñàí áàéãààã ¿ç¿¿ëæ áàéíà.
4.12-ð çóðàãò ãàäíàõ òóñãààðëàã÷ øàëáàðñíààñ äàì-
æóóëàã÷ óòàñíóóä õîîðîíäîî õîëáîãäîæ áîãèíî
õîëáîëò ¿¿ññýí óõðàõûí áîëîí õîéä îâðûí ãýðëèéí
õýëõýýã ¿ç¿¿ëýâ. Óõðàõ äàìæóóëãà çàëãàñàí ¿åä
óõðàõûí ãýðýë àñàõàä ºìíº ¿¿ññýí áîãèíî õîëáîëòûí
íºëººãººð çàëãóóð íü ñàëãààòàé áàéãàà îâðûí ãýðýë
õýðõýí àñàæ áàéãààã ¿ç¿¿ëýâ.
91
 à. Ãýðëèéí ëàìï

12 V Óíòðààëãà

Óíòðààëãà
“èõ
áèåëýõ“ ñàëñàí

Àðàë

á. Ãýðëèéí
Øàòñàí ãàë
ëàìï Óíòðààëãà
12 V õàìãààëàã÷

Óíòðààëãà
“èõ
ñàëñàí
áèåëýõ“

Àðàë

Ãýðëèéí
â. Øàòñàí ãàë ëàìï
12 V õàìãààëàã÷ Óíòðààëãà

Óíòðààëãà
“èõ
íýýu;ñýí
áèåëýõ“

Àðàë

4.13-ð çóðàã. “Èõ áèåëýõ“

“Èõ áèåëýõ”
“Èõ áèåëýõ” ãýäýã îéëãîëò íü ã¿éäýëòýé äàìæóóëàã÷
èõ áèåòýé õîëáîãäîõ ¿åä ¿¿ñäýã. Àâòîìàøèíû
èõýíõè ìåòàë ýä àíãèóä çàé õóðààãóóðûí õàñàõ
øîíòîé õîëáîãäñîí áàéäàã. Òýäãýýð ìåòàë ýä
àíãèóä, òóõàéëáàë õºäºëã¿¿ðèéí áëîê, àðàë çýðýã
íü öàõèëãààí õýëõýýíèé èõ áèå (ìàññ) áîëäîã.
ÿéäýëòýé äàìæóóëàã÷ õºäºëã¿¿ðèéí áëîê, àðàë
çýðýãò õ¿ð÷ õîëáîãäîõûã “èõ áèåëýõ“ áóþó èõ áèåòýé
áîãèíî õîëáîãäîõ ãýæ íýðëýíý.
4.13-ð çóðàã à-ä ãýðëèéí ëàìï áîëîí àðëûí õîîðîíä
äàìæóóëàã÷ èõ áèåòýé áîãèíî õîëáîãäñîí áàéãààã
92 ¿ç¿¿ëýâ. Ýíý íºõöºëä õààëãàíû ãýðëèéí óíòðààëãûã
ñàëãàñàí áàéõàä ã¿éäýë òàñðàëòã¿é èõ áèå ð¿¿
äàìæèõ ó÷èð õààëãàíû ãýðýë àñàæ áàéíà.
4.13-ð çóðàã á-ä ãýðëèéí ëàìï çàé õóðààãóóðûí
õîîðîíä äàìæóóëàã÷ èõ áèåòýé áîãèíî õîëáîãäñîí
áàéãààã ¿ç¿¿ëýâ. Äàìæóóëàã÷ áîëîí èõ áèåíèé
õîîðîíäûí ìàø áàãà ýñýðã¿¿öýë íü õýëõýýíä èõ
õýìæýýíèé ã¿éäýë ¿¿ñýõ íºõöºë áîëæ ãàë õàìãààëàã÷
èõýýð õàëæ áàéíà.
4.13-ð çóðàã â -ä ãàë õàìãààëàã÷ øàòàæ õààëãàíû
ãýðëèéí õýëõýý òàñàðñàí áàéãààã ¿ç¿¿ëýâ. ¯¿íýýñ
õàðàõàä õýëõýý “èõ áèåëýõ” ¿åä õàìãààëàõ õýðýãñýë
øàòàæ õýëõýýíèé àæèëëàãàà àëäàãääàã áàéíà.
Îìûí õóóëü: Õ¿÷äýë = ÿéäýë õ Ýñýðã¿¿öýë
“Îìûí ãóðâàëæèí”

Õ¿÷äýë Ýñâýë Å
ÿéäýë Ýñýðã¿¿öýë
I R 4.14-ð çóðàã. Îìûí
õóóëèéí õÿëáàð òàéëáàð

Õîîðîíäûí õàìààðëûã äàðààõ õýëáýðýýð ¿ç¿¿ëæ áîëíî

Å Å Å
I R I R I R
E=IxR

R I

I R
Å Å 4.15-ð çóðàã. “Ä¿¿æèí
äààæèí” çàãâàð
Ýñýðã¿¿öýë èõñýõýä ã¿éäýë áóóðíà Ýñýðã¿¿öýë áóóðàõàä ã¿éäýë èõñýíý

4.4. ĪЪÂįÃÝÝÐ ÀÆÈËÁÀÐ: ÎÌÛÍ ÕÓÓËÜ
Ýíýõ¿¿ àæèëáàðûã ¿çñýíýýð, òà äîîðõè ÷àäâàðûã
ýçýìøèíý: Öàõèëãààí õýëõýýíèé îìûí õóóëüòàé
òàíèëöàíà.
Îìûí õóóëü íü õ¿÷äýë, ã¿éäýë, ýñýðã¿¿öýë õîîðîíäûí
õàðèëöààã òàéëáàðëàõ áà ýíý õóóëèéã àøèãëàí
öàõèëãààí õýëõýýíä ¿¿ññýí ãýìòëèéã îíîøëîæ
áîëíî. Íýã îì ýñýðã¿¿öýëòýé õýëõýýãýýð íýã àìïåð
ã¿éäýë äàìæóóëàõàä íýã âîëüò õ¿÷äýë øààðäëàãàòàé
áîëîõûã Îìûí õóóëèàð òîäîðõîéëäîã. Îìûí õóóëèéã
òîìú¸îëáîë äàðààõ õýëáýðòýé áîëíî.
Å=IxR
• Å - Õ¿÷äýë , õýìæèõ íýãæ íü âîëüò (V);
• I - ã¿éäëèéí õ¿÷, àìïåð (A);
• R - öàõèëãààí ýñýðã¿¿öýë, îì (Ω)
4.14-ð çóðàãò Îìûí õóóëèéã îéëãîõ õÿëáàð òàéëáàð
çóðãèéã ¿ç¿¿ëýâ.
Óã çóðãààñ äàðààõ õàìààðëûã õàðæ áîëíî.
ÿéäýë íü õ¿÷äýëýýñ øóóä õàìààðíà:
• Ýñýðã¿¿öýë òîãòìîë, õ¿÷äýë íýìýãäñýí ãýâýë
ã¿éäýë ºñíº;
• Ýñýðã¿¿öýë òîãòìîë, õ¿÷äýë áàãàññàí ãýâýë ã¿éäýë
áóóðíà.
ÿéäýë íü ýñýðã¿¿öýëýýñ óðâóó õàìààðíà:
• Õ¿÷äýë òîãòìîë, ýñýðã¿¿öýë íü íýìýãäñýí ãýâýë
ã¿éäýë áóóðíà; 93
• Õ¿÷äýë òîãòìîë, ýñýðã¿¿öýë íü áàãàññàí ãýâýë
ã¿éäýë ºñíº.
Äýýðõ õàìààðëóóäûã òàéëáàð çóðãààð ¿ç¿¿ëæ áîëíî
(4.15-ð çóðàã).
 4.5. ÒÀÂÄÓÃÀÀÐ ÀÆÈËÁÀÐ: ÝÍÃÈÉÍ ÕÝËÕÝÝÃ ÓÍØÈÕ
Ýíýõ¿¿ àæèëáàðûã ¿çñýíýýð, òà äîîðõè ÷àäâàðûã
ýçýìøèíý: Öàõèëãààí õýëõýýã óíøèõ ýëåìåíò¿¿äèéã
òàíèõ, ÿëãàõ
Öàõèëãààí õýëõýýã îíîøèëæ, øàëãàõûí òóëä,
òýäãýýðèéã óíøèæ ä¿í øèíæèëãýý õèéõ ÷àäâàðòàé
áàéõ ¸ñòîé. Õýëõýýíèé ä¿í øèíæèëãýý íü ò¿¿ãýýð
äàìæèõ ã¿éäëèéí óðñãàëûí ÷èãëýëèéã òîãòîîí
õýëõýýíèé ñàëàà á¿ð äýõ ýñýðã¿¿öýë, õ¿÷äýë, ã¿éäëèéã
òîäîðõîéëîõ ÷àäâàðòàé áàéõûã õýëíý. Ãýìòëèéã
îíîøëîõ ¿åäýý ò¿¿íèéã áîäèòîîð òîîöîîëîí áîäîæ
÷àäàõã¿é ¿å ãàð÷ áîëîõ ÷, õóâüñàã÷ õîîðîíäûí
õàðèëöàí õàìààðëûã ìýäýæ áàéõ íü ÷óõàë.
ªºðººð õýëáýë íýã õóâüñàã÷ íºãººäºº õýðõýí
íºëººëæ ººð÷ëºãääºãèéã ìýäýæ áàéõ ¸ñòîé.
Õýëõýýã øèíæèëæ, ¿ë ìýäýãäýõ õóâüñàã÷èéã òîîöîî-
ëîí îëîõîîñ ºìíº öàõèëãààí õýìæèõ õýðýãñëèéã
àøèãëàæ ò¿¿íèé çààëòûã óíøèõ ÷àäâàðòàé áàéõ
øààðäëàãàòàé.
12 V
V V
2A
12 V
A A
4.16-ð çóðàã. Õýëõýýíèé ã¿éäýë áîëîí õ¿÷äýëèéã õýìæèõ
12 V
V V
12 V
94
Õýëõýý
Ýíý õýñýãò õýëõýýã óíøèæ ä¿í øèíæèëãýý õèéõýä
çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé, ºìíº ¿çñýí òýìäýãëýãýý,
íýðøèë çýðãèéã àøèãëàñàí. 3.16-ð çóðàãò 12 âîëüòûí
ýõ ¿¿ñâýðò öóâàà õîëáîãäñîí 2 ýñýðã¿¿öëèéã ¿ç¿¿ëýâ.
Ýñýðã¿¿öë¿¿äèéã íü R1, R2 ãýæ òýìäýãëýí, ýñýðã¿¿öëèéí
õýìæýýã îìîîð ¿ç¿¿ëýâ. Ýñýðã¿¿öýë äýýðõ õ¿÷äýëèéí
óíàëò á¿ðèéã âîëüòìåòðýýð õýìæèæ, õýìæýýã âîëüò
(Â)-îîð ¿ç¿¿ëýâ. ÿéäëèéã àìïåðìåòðýýð õýìæèæ,
õýìæýýã àìïåð (À)-ààð ¿ç¿¿ëýâ. Îìûí õóóëèéã
òàéëáàðëàõàä íýãýíòýý àøèãëàñàí ó÷ðààñ òîîöîî
õèéõäýý õ¿÷äýë áîëîí ã¿éäëèéã Å áîëîí I òýìäýãëýõ
íü ç¿éòýé.
Õýëõýýíèé öàõèëãààíû ¿¿ñã¿¿ðèéí õ¿÷äýë, ýñýðã¿¿öýë
á¿ð äýýðõ õ¿÷äýëèéí óíàëò, ã¿éäëèéí õ¿÷èéã íýã
á¿ð÷ëýí õýìæèõ áîëîí ýñýðã¿¿öëèéã òîäîðõîéëæ
áàéãààã 4.17-ð çóðàãò, ¿ç¿¿ëýâ.
8V 4V
V
2A
12 V
2A
12 V
A
à.
 12 V 8V

V V

2A
12 V
A
R1=4 Ω
á.

12 V 8V

V V

2A 2A
12 V
A A

R1=4 Ω
â.

12 V 8V 4V

V V V

2A 2A
R1=2 Ω
12 V
A A
R1=4 Ω
ã.

4.17-ð çóðàã. Õýìæèõ áàãàæààð õýëõýýíèé öàõèëãààíû ¿¿ñã¿¿ðèéí õ¿÷äýë, ýñýðã¿¿öýë á¿ð äýýðõ õ¿÷äýëèéí óíàëò, ã¿éäëèéí õ¿÷èéã
õýìæèõ. à. Öàõèëãààíû ¿¿ñã¿¿ðèéí õ¿÷äýëèéã õýìæèõ, á. Öàõèëãààíû ¿¿ñã¿¿ðýýñ ãàðàõ ã¿éäëèéã õýìæèõ, â. R1 ýñýðã¿¿öýë äýýðõ õ¿÷äýëèéí
óíàëòûã õýìæèæ ýñýðã¿¿öëèéí óòãûã òîäîðõîéëîõ, ã. õî¸ð ýñýðã¿¿öëèéí õîîðîíä ã¿éäëèéã õýìæèõ, ä. R2 ýñýðã¿¿öýë äýýðõ õ¿÷äýëèéí óíàëòûã
95
õýìæèæ ýñýðã¿¿öëèéí óòãûã òîäîðõîéëîõ.
 ªªÐÈÉêª ØÀËÃÀÕ ÀÑÓÓËÒ

1. 0.025À-èéí àìïåðìåòðèéí óíøèã÷èéã 6. Õ¿÷äýë íü:

äîîðõè áàéäëààð èëýðõèéëæ áîëíî: 1) Öàõèëãààíû óðñãàë
1) 2.5 mA 2) Öàõèëãààí ýñýðã¿¿öýë
2) 0.25 mA 3) ×àäëûí çºð¿¿
3) 250 mA 4) Öàõèëãààí áàãòààìæ
4) 25 mA
7. Ýñýðã¿¿öýëä:
2. Àëèâàà õýëõýý òàñàðñàí ¿åä ã¿éäýë íü: 1) Õ¿÷äýë íºëººëíº
1) Èõýñíý 2) ÿéäýë íºëººëíº
2) Áóóðíà 3) Õîëáîëòîîñ íü õàìààðóóëæ òîäîðõîéëíî
3) Èæèë õýâýýð áàéíà 4) Äýýðõè á¿ãä
4) Öóâàà õýëõýýíèé ã¿éäýë èõýñ÷ çýðýãöýý
8. ÿéäëèéí õ¿÷ áóþó àìïåð íü:
õýëõýýíèé ã¿éäýë áóóðíà
1) Öàõèëãààí óðñãàëûí çºðºº
3. ªãºãäñºí õ¿÷äýë èõýñâýë: 2) Õ¿÷äýëèéí çºðºº
1) ÿéäýë èõýñíý 3) Ýëåêòðîíû óðñãàë
2) ÿéäýë áóóðíà 4) Õ¿÷äýëòýé àäèë
3) Ýñýðã¿¿öýë èõýñíý
9. Õýëõýýíèé ýñýðã¿¿öýë äàðààõ òîõèîëäîëä
4) Ýñýðã¿¿öýë áóóðíà
áóóðíà:
4. Âîëüòìåòðèéã õýëõýýíä ... 1) Çýðýãöýý õýëõýý òàñàðñàí ¿åä
1) Õýëõýýòýé öóâàà ýñâýë çýðýãöýýãýýð õîëáîíî 2) Çýðýãöýý áîëîí öóâàà õýëõýý òàñàðâàë
2) Õýëõýýòýé öóâààãààð õîëáîõ ¿åä ãýìòýë ¿¿ñíý 3) Çýðýãöýý õýëõýýíä áîãèíî õîëáîëò ¿¿ñâýë
3) Õýëõýýòýé çýðýãöýýãýýð õîëáîõîä ãýìòýë ¿¿ñíý 4) Çýðýãöýý áîëîí öóâàà õýëõýýíä áîãèíî õîëáîëò
4) Õýëõýýòýé çýðýãöýýãýýð õîëáîíî ¿¿ñâýë
5. Àìïåðìåòðèéã õýëõýýíä ... 10. 2.4 ìåãàîì îììåòðèéí çààëòûã äîîðõè
96
1) Õýëõýýòýé çýðýãöýý õîëáîíî áàéäëààð èëýðõèéëæ áîëíî:
2) Õýëõýýòýé öóâàà ýñâýë çýðýãöýý õîëáîæ áîëíî 1) 2400000 Îì
3) Õýëõýýòýé çýðýãöýý õîëáîõîîñîî ºìíº óíòðààõ 2) 2400 Îì
¸ñòîé 3) 0.0000024 Îì
4) Õýëõýýòýé öóâààãààð õîëáîõ ¸ñòîé 4) 0.0024 Îì
11. Õýëõýýíèé ýñýðã¿¿öýë ºñºõºä: 17. Õ¿÷äýëèéí íýãæ àëü íü âý?
1) ÿéäýë èõýñíý 1) Îì
2) ÿéäýë áóóðíà 2) Àìïåð
3) Õ¿÷äýë èõýñíý 3) Âîëüò
4) Õ¿÷äýë áóóðíà 4) Âàòò
12. Á¿ðýí ýñýðã¿¿öýë íü äàðààõ óòãàòàé: 18. Ýñýðã¿¿öëèéí íýãæ àëü íü âý?
1) Õ¿÷äýë õýìæèã÷èéí çààëòûí íàðèéâ÷ëàëûã 1) Îì
2) Õýìæèã÷èéí õàìãèéí áàãà çààëòûã 2) Àìïåð
3) Õýìæèã÷èéí íàðèéâ÷ëàëûã 3) Âîëüò
4) Õýìæèã÷èéí íèéëáýð à÷ààëëûã 4) Âàòò
13. Õýðâýý õýëõýýíä áîãèíî õîëáîëò ¿¿ññýí ¿åä 19. Õýëõýýíèé áîãèíî õîëáîëò ãýäýã íü
àìïåðìåòðèéí çààëò: 1) Õýëõýý àëü íýã õýñãýýðýý òàñðàõûã õýëíý
1) Õýâèéí õýìæýýíýýñ èõ ã¿éäëèéã 2) Õýëõýýíä îëîí õýðýãëýã÷ çýðýã õîëáîãäîíî
2) 4À-ààñ èõ ã¿éäëèéã 3) Õýðýãëýã÷ýýð ã¿éäýë äàìæèëã¿é äàìæóóëàã÷
3) Õýâèéí õýìæýýíýýñ áàãà ã¿éäëèéã óòñóóä øóóä õîëáîãäîíî
4) 4À-ààñ áàãà ã¿éäëèéã 4) Äàìæóóëàã÷èéí õºíäëºí îãòëîë òîõèðîîã¿é
áîëîõûã çààíà
14. Àâòîìàøèíû öàõèëãààí ñèñòåìä õýðýãëýã÷
íü äàðààõ ç¿éëñèéí àëü íü áîëîõ âý? 20. Õîëáîëò èõ õýìæýýãýýð çýâýðñýí ¿åä ...
1) Ãýðëèéí øèë 1) Õýëõýýíä íýìýëò ýñýðã¿¿öýë ¿¿ñíý
2) Õºãæèì ýñâýë ðàäèî 2) Õýëõýý òàñðàíà
3) Àñààãóóð 3) Õýëõýýíä áîãèíî õîëáîëò ¿¿ñíý
4) Äýýðõ á¿ãä 4) Õýëõýýíèé õ¿÷äýë èõñýíý
15. Àëü íü îìûí õóóëü âý?
1) U=I/R
2) U=I*R
3) I=U*R
4) R=I/U
16. ÿéäëèéí íýãæ àëü íü âý?
1) Îì
2) Àìïåð
3) Âîëüò
4) Âàòò

97