OSNOVE ARHITEKTURE – KOLOKVIJ

I. OSNOVNI ELEMENTI ARHITEKTURE

ZID PO KONSTRUKCIJSKOJ ULOZI

- osnovni konstruktivni element arhitekture, okomito postavljen
- može biti: perimetralni, nosivi, pregradni i potporni
Perimetralni zid
- nalazi se na perimetru nekoga prostora; obavija građevinu izvana te sačinjen od svih pročelja
- često ujedno i nosivi (u predmodernoj arhitekturi)
Nosivi zid
- glavna nosiva konstrukcija neke građevine – ima ulogu nosača krovišta, etaže itd.
- ugl. moraju biti debeli i veliki kako bi pružali dovoljnu potporu (iznimka: armirano betonska
konstrukcija, koja omogućuje manje nosače!)
Pregradni zid
- razdjeljuje unutarnji prostor; manji i tanji zato što nema nosivu ulogu
Potporni zid
- pruža dodatnu vanjsku potporu nekoj konstrukciji; kontrafor.
- nalazi se oko zidova, nije dio građevine

ZID PO NAČINU GRADNJE

Kanatna gradnja
- fachwerk, pan de bois, colombage, half-timber work
- drveni okvir koji se ispunjuje ciglom ili konstrukcijom od šiblja i blata
- od 16. st. gradi se kat po kat, što omogućuje dodatnu visinu
Curtain wall/obješeno pročelje
- moderna arhitektura – Mies van der Rohe, 20. st.
- vanjski (perimetralni zid) koji nije nosivi – sastoji se od skeletne metalne konstrukcije i staklenih
opna
- nosači su često armirano-betonske konstrukcije koje se nalaze u interijeru
- primjeri: Seagram building, New York (1956.), Bauhaus, Dessau (1926.)

TRADICIONALNI MATERIJALI GRADNJE

Kamen
- Suhozid – kameni zid bez vezivnog sredstva i obrade kamena
- Lomljenac – kamen bez posebne obrade uz uporabu puno vezivnog sredstva
- Klesanac – pravilno obrađeni blokovi složeni u redove
Opeka
- glina – osnovni materijal
- može biti sušena na suncu (čerpić) ili pečena
- u upotrebi od antike
- sličnim postupkom se izrađuju crijepovi (rimske tegule, dalmatinske kupe-kanalice)

RIMSKI NAČINI ZIDANJA

Opus QUADRATUM
- opera isodoma – svi redovi i kamenje su iste visine
- opera pseudoisodoma – svo kamenje je iste visine unutar reda, ali redovi se razlikuju u visini
- opus vittatum – izmjenjivanje paralelnih vodoravnih nizova tufa i opeke

- opus incertum – kamenje različite veličine vezane nekim sredstvom (ugl. beton)
- opus reticulatum – mrežasti zid
- opus spicatum – riblja kost
- opus testaceum – (inače) trokutne ploče od opeke čiji su vrhovi ugrađeni u betonsku masu
koja ispunjuje zid
- opus mixtum/compositum – kombiniranje različitih opusa
Opus CAEMENTICIUM
- rimski beton
- zidovi ispunjeni betonom, obloženi opekom ili kamenom – čvrstoća!
- korišten u Panteonu!!

OTVARANJE ZIDOVA
Prozori
- dijelovi prozora: doprozornici, nadprozornik, prozorska klupčica
- jednostruki ili višestruki
- pravokutni, kružni, lučno zakrivljeni itd.
- monofora, bifora, trifora, kvadrifora, heksafora, mrežište
- monofore često upisane u pravokutni okvir, lučno zatvoren otvor
- polifore povezane „kolonadama“
- križni prozori – često u gotici, samostanski prozori
- kružni prozori – okul (jednostavan kružni prozor), rozeta (dekorativan kružni prozor cvjetnog
oblika, ostakljen)
- prozorski otvor može se zatvoriti staklom i alabasternim pločama

Vrata
- svijetli otvor – prazan prostor vrata
- prag, dovratnici i nadvratnik
- portal – ukrašen i monumentalan ulaz

LUKOVI
Dijelovi luka
- tjemeni (zaglavni) kamen – kamen na vrhu luka, glavni nosivi kamen
- klinasti kamen (voussoir) – bilo koji zakrivljeni kamen luka
- impost (peta luka) – prvi pravilan (nezakrivljen) kamen luka, drži luk
- intrados – unutarnje lice luka
- ekstrados – vanjsko lice luka
- raspon – ukupna širina otvora luka, ne brojeći konstrukciju

- kod imposta je najslabija točka zbog horizontalnog pritiska – zid mora držati potporu luku
VRSTE LUKOVA
- polukružni – konstruiran od pola kružnice, tipičan za klasičnu arhitekturu – antika, renesansa,
klasicizam itd.
- potkovasti – nešto dulji od polukružnice, tipičan za orijentalnu arhitekturu
- šiljati – tipičan za gotiku, javlja se već u kasnoj romanici
- segmentni – konstruiran od manjeg isječka polukružnice, najčešće na nereprezentativnoj
arhitekturi npr. poljoprivredna
- parabolični – nije konstruiran na temelju pravilne kružnice, već njegov oblik prati parabolu –
neklasični stilovi npr. manirizam i secesija
- košarasti – sačinjen od više pravilnih kružnica koje se spajaju i čine nepravilan oblik
- stlačeni – konstruiran od dvije kružnice koje se pri vrhu spajaju ravnom linijom

KROV

VRSTE KROVA PREMA OBLIKU

- ravni
- jednostrešni – streha – jedno „krilo“ krova
- dvostrešni
- četverostrešni
- višekutni / križni krov – krov nije četvrtast, već ima križni oblik, strehe se spajaju u jednoj točki
- šatorasti – može biti kvadratnog ili oktogonalnog tlocrta, nemaju sljeme, strehe se spajaju u
jednoj centralnoj točki
- mansardni
- nazupčani/šed krovovi – industrijska izgradnja
- rešetkasti segmentni lučni sistem
- BAZILIKALNI KROV – ostvaruje bazilikalno osvjetljenje – postoji prostor klerestorija na kojemu
se nalaze prozori
- složeni krovovi

POKROV
- slamnati – ruralne sredine, nekad rezidencijalna arhitektura (npr. Irska i Engleska) – thatched
roof
- kameni
- drveni
- crijep – rezidencijalna i sakralna arhitektura
- olovni pokrov
- tegule – rimske tegule, dalmatinske kupe kanalice
- opeka – sistem ravnih ploča i kanala

- vodorige/gargouille – skulpturalni/dekorativni odvodi

UNUTARNJE KROVNE KONSTRUKCIJE

- otvorena krovna konstrukcija – prisutna ugl. u ranokršćanskoj arhitekturi, u nekim rimskim
bazilikama, gregorijanska arhitektura, nekad viđena u renesansi
- strop – ravna unutarnja gornja granica prostora koja prekriva krovnu konstrukciju
- kazetirani strop – strop ukrašen kazetama – plitkim nišama, u mnogim slučajima su četvrtasti,
ali mogu biti drugih oblika – osobito dekorativan kazetirani strop naziva se tabulat
- strop od štuka (stucco) – gipsane dekoracije, često pozlaćene, tipične za rokoko
- svod – zakrivljena unutarnja gornja granica prostora

SVODOVI
- drveni svod (oblika obrnutog brodskog korita)
- travej – osnovna prostorna jedinica crkve/bazilike, odjeljak

TIPOVI SVODOVA
- BAČVASTI – svod polukružnog presjeka, tipičan za romaniku
- BAČVASTI S POJASNICAMA – bačvasti svod ojačan kamenim lukovima, podjela na traveje je
vidljiva
- ŠILJATI BAČVASTI – bačvasti svod s presjekom šiljatog luka, tipičan za cistercitski red
- PRSTENASTI BAČVASTI – zakrivljena projekcija polukružnog luka, često se nalazi iznad
ophodnog prostora kružnih građevina
- KONIČNI BAČVASTI – bačvasti svod koji se sužava, ostavlja veći dojam prostora
- BAČVASTI SA SUSVODNICAMA – susvodnice su sferni trokuti koji se nalaze na glavnom svodu,
npr. Sikstinska kapela – u susvodnicama smještene freske
- KRIŽNO-BAČVASTI -križanje dvaju bačvasta svoda, u Engleskoj često šiljati – često ima ključni
kamen na točki križanja
- KRIŽNO-REBRASTI – križni svod s rebrastim pojasnicama – u gotici je šiljatog presjeka
- može biti četverodjelni – zauzima jedan razmak između nosača
- šesterodjelni – zauzima dva razmaka između nosača (jedno ekstra rebro kroz ključni kamen)
- ZVJEZDASTI SVOD – svako svodno polje se spaja u jednoj središnjoj točki iz koje se zvijezda širi
- MREŽASTI SVOD – postoji više točaka iz kojih se mreža plete
- LEPEZASTI SVOD – u engleskoj gotičkoj arhitekturi, polunosači se nastavljaju u rebra/lepeze
- SAMOSTANSKI SVOD – ne ide u nizu, već prekriva cijeli jedan prostor, sastoji se od sfernih
trokuta koji se sijeku u jednom središtu
- može biti na četvrtastoj ili poligonalnoj osnovi
- koritasti svod – samostanski sa sljemenom
- ZRCALNI SVOD – izgleda kao da je samostanskom svodu odrezan vrh – zakrivljene bočne
granice, gornja granica ravna – može biti i na ovalnoj osnovi
- KUPOLASTI SVOD (ČEŠKA KAPA) – polusferna koja je odrezana s četiri strana, kao da je
smještena u kvadratni kalup

KUPOLA
- sasvim zakrivljena gornja granica nekog prostora koja zatvara cijeli taj prostor, kružnoga
presjeka
- konstrukcija je najjednostavnija na kružnoj osnovi
- PANTEON – prva kupola sasvim izrađena od betona, kazetirana

Načini prijelaza s kvadratne osnove na kupolu

I. TAMBUR
- pojas na kvadratnoj osnovi kružnog/poligonalnog presjeka na kojemu počiva kupola
II. TROMPE
- sferne niše koje služe za prijelaz s kvadratne osnove na tlocrt kupole, smještene na uglove
kvadratne osnove
III. PANDANTIVI
- sferni trokuti koji pomažu pri prijelazu na tlocrt kupole – AJA SOFIJA je kupola na pandantivima

Dijelovi kupole
I. LANTERNA – na vrhu kupole, pušta svijetlost unutra
II. GORNJI TLAČNI PRSTEN – prsten na vrhu kupole, drži konstrukciju
III. REBRO – potporno rebro na vanjštini kupole
IV. DONJI TLAČNI PRSTEN – prsten koji podržava bazu kupole
V. UNUTARNJA LJUSKA
VI. VANJSKA LJUSKA
VII. UNUTARNJI OPHOD
VIII. UPORNJAK (KONTRAFOR) – podržava konstrukciju kupole zbog bočnog potiska
IX. STUBE

II. NOSAČI I REDOVI

- STUB – osnovni nosač, četvrtasti tlocrt, ne mora imati kapitel

- STUP – nosač kružnog tlocrta, ima kapitel
- SLOŽENI NOSAČ – sastoji se od jezgre na koju se nadodaju dodatni elementi npr. službe,
polustupovi, pilastri itd.

STUPOVI
- puni stup, polustup, tričetvrtstup, upušteni, prislonjeni
- stup se sastoji od baze, tijepa/debla i kapitela

- deblo stupa – monolitno, sastavljeno od tambura (manjih valjaka), kanelirano, tordirano,

poligonalno

- stubovi rijetko monolitni

- PILASTAR – plitko izbočenje s elementima redova, najčešće baza i kapitel, polustub

- LEZENA – plitko izbočenje bez elementa redova, polustub

- KOLONADA – niz nosača (inače stupova) koji nose arhitrav

- ARKADA – niz nosača (inače stupova) povezani lukovima
- KARIJATIDE – nosači u obliku ženskog lika, npr. na Erehteionu u Ateni
- ATLANTI/TELAMONI – nosači u obliku muškog lika, npr. na portalu majstora Radovana
INTERKOLUMNIJ – odnos između nosača (stupova) i praznih prostora, razmaka
omjer temeljen na modulu – promjer stupa na bazi
- piknostil – razmak između stupova je 1 i pol promjer
- sistil – razmak između stupova je 2 promjera
- eustil – razmak između stupova je 2 i četvrtina promjera, osim između srednja dva stupa koji je
3 promjera
- dijastil – razmak između stupova je 3 promjera
- areostil – razmak između stupova je 4 promjera

PROPORCIJE REDOVA PREMA VITRUVIJU

- personifikacija redova – dorski predstavlja stabilnost, snagu i čvrstoću – uspoređuje se sa
zrelim muškarcem (Zeus), jonski je dostojanstven, vitak, elegantan – vezan za zrelu ženu (Hera,
Atena), korintski je još izduženiji, raskošan – vezan za mladu djevojku (Afrodita, Artemida)
- proporcije redova postaju sve izduljenije od dorskog prema korintskom
- Vignola – utvrđuje univerzalni proporcijski sustav koji ne ovisi o apsolutnoj mjeri nego o
relativnim odnosima (visina stupa i gređa na modulu)

MODULI
- toskanski – visina podijeljena s 17 i pol
- dorski – visina podijeljena s 20
- jonski – visina podijeljena s 22 i pol
- korintski i kompozitni – visina podjeljena s 25
- odnos stupa i gređa je 4:1

- SUPERPOZICIJA REDOVA – hijerarhijski smještaj jednog reda iznad drugog, uvijek istim
redoslijedom (toskanski, dorski, jonski, korintski, kompozitni) – npr. Flavijevski amfiteatar
- VELIKI RED – protezanje jednog nosača kroz dvije ili više etaže višekatne konstrukcije

ARHITEKTONSKI REDOVI

- red se sastoji od nosača i gređa

- nosač se sastoji od baze, tijela/debla i kapitela
- gređe se sastoji od arhitrava, friza i vijenca

I. GRČKI DORSKI RED

- nema bazu
- kanelirano deblo
- friz se sastoji od triglifa i metopa – metope često bile oslikane ili ukrašene reljefima ili
motivom bukranija
- imitira ranogrčke drvene konstrukcije

RIMSKI DORSKI RED

- nešto vitkiji/izduljeniji
- ima bazu
- nema kanelire

Baza rimskog dorskog reda:

- baza stoji na plinti – kvadratna osnova stupa
- započinje profilacijama – tor (konveksni oblik), trohil (konkava) zatim opet tor.

Deblo rimskog dorskog reda

- svako deblo koje stoji na bazi ima apofizu pri bazi i pri kapitelu – apofiza jest blago sužavanje
debla
- nakon apofize se mjeri modul
- entazis – proširenje pri sredini debla kako bi se izbjegla optička varka da se stup u sredini
sužava

Kapitel dorskog reda

- kapitel stoji na astragalu – mala konveksna profilacija koja sjedi na traci
- vrat kapitela zove se hipotrahelij i može biti ukrašen (npr. rozetama)
- kapitel završava ehinom i abakom na kojima stoji lezboska kima
- kapitel nosi arhitrav (pojas) – arhitrav može biti ukrašen

Dorsko gređe
- regula odjeljuje arhitrav od friza, regula može biti ukrašena kapljama (guttae)
- na frizu se izmjenjuju triglifi (pravokutna polja s uklesanim izduženim nišama) i metope
- friz završava kapitelom triglifa i ovulom te brojnim drugim profilacijama, kao što su i lezboske
kime

DORSKI UGAONI KONFLIKT

- konflikt elementa gređe i nosača
- triglifi su na prvim drvenim grčkim hramovima imali konstruktivnu ulogu – to su bili krajevi
greda koje su postavljene po sredini stupa te su se tako podudarale osi triglifa i stupova s
uglovima arhitrava – prijelaskom na kamenu konstrukciju, stupovi su morali nositi cijeli teret
arhitrava te su se „uvukli“ bliže prema uglu gređa; to je značilo da se osi triglifa i stupa više nisu
podudarale.
- grčko (klasično) rješenje – UGAONA KONTRAKCIJA
- završni interkolumnij se sužava – triglifi su se mogli ravnomjerno rasporediti po arhitravu i
podudarali su se s kutevima, iako se nisu podudarale osi triglifa i stupa.
- rimsko rješenje – triglif se pomiče kako bi se njegova os i os stupa podudarale, a na uglovima
se javljaju polumetope

- primjeri dorskog reda: Partenon (Atena, Akropola), Artemidin hram (Krf), Zeusov hram
(Olimpija), Herini hramovi (Paestum)…

II. GRČKI JONSKI RED

- izduljenije proporcije od dorskog
- kanelirano deblo
- volute na kapitelu umjesto ehina
- kontinuirani friz

Baza jonskog reda

- isto kao dorski (plinta, tor, trohil)

Deblo
- apofiza
- kanelire na deblu

Kapitel
- volute – spiralni motiv
- abak stoji na volutama

Gređe jonskog reda

- pojasevi odjeljeni dekorativnim nizovima i profilacijama
- kontinuirani friz
- nova profilacija – jonska kima na vrhu

JONSKI UGAONI KONFLIKT

- problem smještaja jonskog kapitela u ugao hrama
- volute imaju svoja reprezentativna lica – bočno stvaraju oblik balustera – rješenje konflikta bilo
je potpuno izbaciti baluster i na ugaonim jonskim kapitelima volute dijagonalno zakrenuti; time
bi sva lica mogla biti reprezentativna.

- primjeri: Erehteion (Atena, Akropola), Jonski friz Partenona (Atena, Akropola), Saturnov hram
(Forum Romanum)…

DEKORATIVNI NIZOVI
- astragal
- palmete – biljni motiv
- krljušt – motiv nalik ribljim ljuskama
- zupci/denti – četvrtasti dekorativni motiv
- ovuli – elipsoidni dekorativni motiv

III. GRČKI KORINTSKI RED

- najraskošniji grčki red
- baza (plinta, tor, trohil)
- kanelirano deblo s apofizom

Kapitel
- astragal nosi kapitel kojega čini kaulikul (stručak – motiv akantusovog bilja)
- iz kaulikula izlaze ugaone i čeone volute – ne postoji jasna podjela, motivi kaulikula i voluta
stapaju se jedni u druge
- cvijet abaka se nalazi na vrhu kapitela u centru

Gređe
- triput se izmjenjuju pojasi i astragali
- na lezboskoj kimi počiva friz - kontinuirano reljefno polje
- gređe ukrašeno brojnim dekorativnim nizovima – dentima, ovulima itd.
- koriste se i lezboska i jonska kima na vrhu

- primjeri: Hram Olimpskog Zeusa (Atena), Panteon (Rim, na narteksu), Vestin hram (Tivoli),
Maison carre (Nimes)…

IV. KOMPOZITNI RED

- rimska inovacija
- spoj jonskog (volute) i korintskog (kaulikule) kapitela
- baza (plinta, tor, trohil)
- kanelirano deblo s apofizom

Kapitel
- akantovo bilje (kaulikule)
- velike ugaone volute ispod abaka
- DVOZONSKI kapitel – jasna podjela na dvije zone!!

- gređe – profilacije, pojasi, dekorativni nizovi, reljefni friz, lezboske i jonske kime…

- primjeri: Titov slavoluk (Rim), Slavoluk Septimija Severa (Rim)…

V. TOSKANSKI RED
- spoj grč. dorskog reda i etruščanske arh.
- ima jednostavnu bazu (plinta i tor)
- deblo nije kanelirano
- kapitel se sastoji od hipotrahelija, ehina i abaka
- jednostavan friz – prazan, odsutnost triglifa i metopa

- primjeri: Kolonada na Trgu sv. Petra (Rim)…

III. TIPOLOGIJA ARHITEKTURE

- tip – obrazac, model za grupu predmeta ili pojava, forma, uzor nečemu, uzorak, osnovni lik,
pralik.
- u arhitekturi – srodnost, ali ne i identičnost, skupine građevina, označuje osnovnu ideju i
načela prema kojima nastaju arhitektonska djela koja će biti srodna, ali ne sasvim jednaka.
- samo ključni elementi moraju odgovarati praliku
KRITERIJI ZA TIPOLOGIJU
- oblik – tlocrt (+ elevacija i presjek)
- smještaj
- namjena

TIPOLOGIJA CRKVENE ARHITEKTURE PREMA TLOCRTU

- tipovi tlocrta – longitudinalni ili centralni
- oblici – četvrtasti (kvadratni ili pravokutni), kružni, trolisni, četverolisni, križni (latinski, grčki,
andrijin…), elipsoidni…

CENTRALNE CRKVENE GRAĐEVINE

- jednostavne (bez ophoda) – kružne, poligonalne, četverolisne, šesterolisne, grčki križ …
– DVOSTRUKA LJUSKA) – kružne, poligonalne, četverolisne, quincunx…
- centralnog tipa često krstionice i kapele na zapadnom svijetu, dok su crkve i katedrale
uglavnom longitudinalne
- centralne građevine često pokrivene kupolama

- primjeri centralnih crkvenih građevina: Santo Stefano Rotondo (Rim), San Vitale (Ravenna), Aja
Sofija (Konstantinopol)
- Santo Stefano ima izdignut centralni dio zbog klerestorija te je niža vanjska ljuska u službi
kontrafora – podržava teret
- Aja Sofija kombinira elemente centralnog i longitudinalnog tlocrta – centralnost naglašava
kvadratni oblik glavnog prostora i naravno kupola – longitudinalnost naglašavaju polukupole
na ulaznoj i izlaznoj strani što stvara elipsoidni oblik na tlocrtu i dodatak dvostrukog narteksa

- Crkve s ophodom oblika grčkog križa

- Sv. Apostoli (Konstantinopol) – perimetralni zidovi prate oblik grčkog križa, iznutra ga ističu
nosači (ophod)
- Sv. Marko (Venecija)
- QUINCUNX – UPISANI GRČKI KRIŽ
- građevina izvana kvadratna – nosači iznutra čine oblik grčkog križa – često 4 snažna nosača
povezana lukovima – vizualno se djeli na 9 djela
- Samostan Hosios Lukas, crkva Theotokos
- Germigny-des-Pres

LONGITUDINALNE CRKVENE GRAĐEVINE

- jednobrod – jednostavna crkvena građevina, bez sporednih brodova
- dvoranska i stupnjevana dvoranska
- bazilika (najčešće trobrodna i peterobrodna)
- bazilika s transeptom

- transept – istaknuti ili upisani okomiti dodatak glavnoj crkvenoj konstrukciji, upisani transept
prepoznaje se po visini i širini
- vrste transepta – T-transept, križni, kontratransept, upisani, patuljasti, dvostruki
- Sv. Apostoli (Milano), Sv. Franjo (Pula) – primjeri jednobroda

- Presjek višebrodne crkve

- BAZILIKA – javlja za vrijeme antičkog Rima u obliku javne izgradnje, preuzimaju kršćani za
sakralnu arhitekturu
- tri ili više broda
- glavni brod je istaknut – izdiže se kako bi ostvario prostor za klerestorij koji je otvoren
prozorima te se postiže bazilikalno osvjetljenje
- DVORANSKA CRKVA – višebrodna crkva čiji su brodovi svi na istoj razini, niti jedan nije istaknut
visinom
- primjer: Sv. Wolfgang (Schneeberg)
- STUPNJEVANA DVORANSKA CRKVA/LAŽNA BAZILIKA – iznutra je jedan brod istaknut visinom,
ali izvana nije – ne postoji prostor klerestorija, što znači da ne može biti bazilika

BAZILIKE
- ranokršćanska – trobrodna, podjeljena stupovima, samo jedna apsida. Postoji narteks. Nije
nasvođena (krovište često otvoreno), nosači nisu povezani gredom ili lukovima.
- Sv. Sabina (Rim)
- romanička – pojava složenih nosača, prisutna alternacija snažnih i slabijih nosača. Troapsidalne
bazilike. Nosači spojeni lukovima – vidljiva podjela na traveje. Pojava svodova
- katedrala u Modeni
- gotičke crkve – složeni nosači, šiljati lukovi i križno-rebrasti svodovi, višebrojnost apsida i
apsidiola, nosači spojeni lukovima, KONTRAFORI I KONTRAFORNI SUSTAVI – šiljati lukovi
omogućuju veće prozorske otvore – kontrafori izvana pružaju potporu.
- Saint-Denis (Pariz) – prva gotička crkva
- Notre-Dame (Chartres), Notre-Dame (Pariz), katedrala u Reimsu…

VIŠEBRODNE CRKVE S TRANSEPTOM

- Kontratransept – transept na zapadnoj strani
- npr. Konstantinova stara bazilika sv. Petra (Rim) (također i T-transept)

- T-transept – transept smješten na sam kraj bazilike, stvarajući oblik slova T

- Sv. Maria (Ripoll)
- npr. Sv. Michael (Hildesheim) (također ima i kontratransept i kontraapsidu)

- Križni transept – nije smješten na sam kraj bazilike, stvarajući oblik latinskog križa
- npr. Saint-Sernin (Toulouse) – romanička bazilika
- katedrala u Reimsu – gotička crkva

- Upisani transept – transept koji nije konstruiran izvana (perimetralni oblik zidova ga ne prati),
ali je iznutra istaknut širinom i visinom
- npr. Notre-Dame (Pariz)
- Dvostruki transept – dva transepta na jednoj crkvenoj građevini
- npr. katedrala u Salisburyju – engleska gotika

TIPOLOGIJA PREMA SMJEŠTAJU

- urbana
- ruralna
- suburbana

TIPOLOGIJA PREMA NAMJENI

- sakralna arhitektura (hram, crkva, samostan*, komemorativna/votivna/zagrobna arhitektura)
*spada i pod rezidencijalnu
- javna arhitektura (upravne zgrade, sudnice, gradske lože, antičke bazilike i stoe, zatvori i
karantene, zgrade za trgovinu, razmjeni te proizvodnju i skladišta hrane – burze, tržnice,
klaonice itd., kulturno-zabavne ustanove – teatri, amfiteatri, paviljoni, knjižnice, koncertne
dvorane itd., sportsko-rekreacijski objekti – stadioni, dvorane, bazeni, terme)
- rezidencijalna arhitektura – gradska kuća, palača, vila, višestambene zgrade, inzule, domus itd.
*također i samostani
- vojna arhitektura – fortifikacijske zidine, tvrđave, vojarne
- niskogradnja – putevi, kanali, mostovi
- vrtna arhitektura – fontane, bazeni, stepeništa, belvederi, paviljoni, živice, labirinti itd.