TRIET HOC, $6 12 (187), THANG 12 - 2006
VAI TRO CUA Cc NGUYEN TAC, PHAM TRU
LOGIC BIEN CHUNG DOI VOI VIéc REN LUYEN
NANG LUC TU DUY BIEN CHUNG
TRAN VIET QUANG (*)
Cing udi phép bign chitng ud nhgn thie lun méexit, logic bigm ehiing 6 vai tr dae biét quan
trong ddi vdi vide xdy dung, rén luyén nang lue tu duy bién ching. Véi tink edch mét khoa hoc,
lagic bién chung oé nhiing nguyén tée va pham tri: xéc dinh. Trong bai viét nay, tac gid da phan
tich va gép phan lam r0 vai tré, 9 nghia eile ede nguyén téc, nhut nguyén ide khcich quan, nguyen
tde todn dign, nguyén tae phat trién, nguyén tée lich sit—cu thé, nguyén tdc thue tién, cing vdi cdc
pham tri: lich sit va lgte, cx thé’ va tritu tong cia logic bién chiing trong qué trink nhGn thie; coi
vige ndm vitng va van dung thanh thao nhiing nguyén tae, pham tri dé la diéu hin dé rén luyén,
phat trién néng Ive tv duy ign chitng.
ang lue tu duy bién ching 14 téng
hep nhiing phém ch&t tu duy 6
trinh d6 cao, 1A kha nang ndm bat
va van dung nhuaén nhuyén, linh hoat,
sfng tao céc nguyén
, pham tra, quy luat
eda phép bién ching véi tu cach phuong
phap nhan thie va nguyén téc ma tu duy
phai tudn theo nham giai quyét mét cach
hiéu qué nhat nhitng vain dé nan thie va
thuc tién dang dat ra.
Nang luc tu duy bién chiing duge dé
trung béi su higu biét va van dung cae
ngu; a é
bién chting duy vat, cing nhu eae nguyén
ic, pham tra cia légie bién chang. Su
théng nhat gita phép bién chting, nhan
thiic lun va légic bién chang 1& mot ng
ly rat quan trong cla triét hoc macs
dinh rng, phép bién chting cing chinh la Iy
luan nhan thitc, 18 logic bién chimg cba cha
nghia Mac
Cang véi phép bién ching va nhan thitc
juan, légie bién chiing cé vai tré vo cing
quan trong déi véi viéc phat trién nang luc
34
tui duy bign chting cho ngudi hoc. Trong
thoi dai phat trién manh mé ciia cude cach
mang khoa hgc - céng nghé va kinh t8 tri
thie, vai tré cla ldgic bién ching d& tang
lén hon bao gid hét. Chi cé ném ving va
van dung dude céc nguyén tac, cae pham
tra cia légic bién ching mdi cé thé thuc su
di sau vao ban chat cda déi tugng, méi 6
thé ném duce cée khéi niém.
ly thuyét
Khoa hoc va gidi quyét duge nhting vén dé
cua thy tién.
Khae véi légie hinh thtic. légic bien
ching 14 khoa hoc nghién ctu nhiing hinh
c va quy ludt cia tu duy trong su va
dong, phat trién cha né. Ngoai nhiing quy
luat bién cheng phd bién caa ty nhién, xa
va tu duy (ca nhiing quy luat co ban
khéng ca ban), légic bién ching cdn nghién
ciu nhiing quy luat bién chting cia riéng
su chuyén hoa tir tu duy kinh
nghiém lén tu duy ly lugn. tir tu duy thong
thudng lén tu duy khoa hoe: ti cu thé dén
tu duy:
() Thac ing
Truéng Dai hoc Vinh.
Khoa Gide duc Chinh ii,VALTRO CUA CAC NGUYEN TAC, PHAM TRU.
triu tugng va nguge lai, tu hién tugng dén
ban ck
ViVi
t cua
Van dung cde nguyén ly, quy h
phép bién chiing duy vat vao qué trinh tu
duy, légic bién ching néu Jén cc nguyén
cd ban ma tu duy phai tudn theo trong
vige nban the chan ly. Khi nghién ctu
légic bién ching, nguéi hoc sé ndm duge
mhu nguyén tac
cae nguyén téc eo ban,
khach quan, nguyén tac toan dién, nguyén
én tac lich sit - cu the,
tie phat trién, nguy
nguyén tac thuc tién.
Nguyén tac khdéch quan doi hdi viée
nhan thie phai dya vao nhiing co sé thue
té khaéch quan, xuat phat ti chinh ban
than déi tugng, tw nhiing thuée tinh va méi
lién hé von 6 cha n6, ti nhiing quy luat
van dong va phat trién cla ban than né;
khdng thé dua vio ¥ muén cha quan hoae
cho thye té, ding
lay ¥ chi chit quan 4p a:
én, khéng due g:
ghép cho su vat, hién tugng nhiing gi ma
thai khéng duve edt
chung von khdng 06, Trong But hy triét hoc,
V.LLénin chi ra rang, "tith khdch quan
cia suf xem xét (khéng phai thi dy, khong
phai dai déng, m& ban than su vat tw
nd)"(1)
Nam
nguyén tac khach quan sé gép pl
thue trong viée x€y dung nang lye tu duy
bign chting cho nguéi hee. Viée quan triét
nguyén tée nay giip ho thay duge rang,
dung dung dan
thiét
viing vA van
phai quan sat cae su vat va hién tuong
trong thye té hose phai tién hanh cae thi
nghiém khoa hoe dé c6 due nbiing tu liéu
ean thiét nham rat ra tri thtte khoa hoc
ding dan. Nhiing két qua nghién ettu phai
duge kiém tra, déi chiéu, so sénh va danh
gid cé pha hep véi hién thy khdch quan
hay khéng. Nam viing nguyén tée khach
quan gitip ngudi hee hiéu duge sy cdn thiét
phai quan sat thye t€ mét cach ti mi, chinh
xc; phai xuat phat tir ban than déi tweng.
phai xem xét déi tugng ding nhu né vén cé
trong thuc té.
Ban than céec su vat, hién tugng trong
thé gidi khach quan khéng tén tai cd lap,
tach réi, mA tén tai trong nhiing méi lien
hé hitu co véi nhau. Hon naa, nhiing méi
lién hé ay lai vo cling phong phu, da dang
¢ phitc tap, bao gém cA nhing méi
lién he ban chat va khdng ban chat.
nhién va ngiu nhién, cha yéu va thit yeu
Vi thé, khi nbn thie thé gigi khéch quan,
tw duy bién chting déi héi phai tuan thi
nguyén tae todn dién. V1Lénin vi
"Muon thye sy hiéu duge sy vat, eén phai
nhin bao quét va nghién ett tat cA ese
mat, tét cA ede mdi lién hé va "quan hé
gidn Uiép" cha su vit dé. Ching ta khéng
thé lAm ditge diéu dé mét cach hoan toan
day du, nhung su can thiét phai xét tat ca
moi mat sé dé phéng cho chting ta khéi
pham phai sai lam va sy cting nhac"(2).
Nam viing nguyén tac toan dién, nguii
hoe sé nhin nhan, danh gia déi tugng mét
each chinh xae, day da, toan ven; xem xét
déi tugng nhu mét chinh thé, hé thing;
tranh duge Idi tu duy phién dién, chiét
trung, nguy bién. Thue t@ cho thay, cde
hién tugng trong tu nhién thuong xa
rat phic tap, do nhiéu nguyén nhan gay ra
va bin déi qua nhiéu giai doan, nhung
nhiéu khi ta chi quan sét duge két qua eudi
cing. Vi thé, néu nghién ettu doi tugng mot
céch phién dién sé din téi nhiing tri thie,
két ludn sai lam. Chang han, khi xem xét
vat roi trong khéng khi, ta thay mét thuc
a han da rdi nhanh hon chiée 1a. Dé giai
(1) V.LLanin. Todw tap, 29. Nxb Tigh 69. Matxcova,
1981, 17.239,
(2) VALLénin, Sd, 42, 11.364.
uw
aTRAN VIET QUANG
thich diéu nay, chung ta phai cé quan diém
toan dién, phai thay rang cdc vat dé vita
chiu su tac déng cia Ic hut trai dat, via
chju sy tac dong cia luc cin khong khi. Chi
6 thé coi vat roi ty do khi ma lye can cua
khong khi khong dang ké so vdi trong Ive
cua vat.
Ty nhién, xi h6i va tu duy luén ném
trong qua trinh van déng va phat trién
khong ngiing theo nhimg quy ludt tat yéu.
vn cé cua ching. Vi vay, dé nhan thite
duge ban chat caa su vat, ngoai ede nguyén
tae trén. ut duy cdn phai tudn thi nguyén
ide phat trién. Nguyén tae nay quy dinh
tinh tat yéu phai nghién cttu sy vat trong
su vin dong va phat trién theo nhiing quy
luat phd bién. khach quan vén cé, chi ra
ehiéu hudng bién déi cla né. Mat khac,
nguyén tée nay con gitp cho tu duy cia
ngudi hoe tré nén nang déng, linh hoat.
mém déo: khic phyc bénh bao thu, tri tré
va may mée.
Logie bién chiing chi cho chung ta thay
dude su phat trién bién chimg cia nhan
thie khoa hoc. Cée khai niém, djnh luat, ly
thuyét tat y@u dude bé sung, diéu chinh,
phat trién trong qua trinh nhan thie,
trong lich st phat trién eda khoa hoc.
Nhitng khai niém. dinh luat, ly thuyét méi
nay khéng phi nhan hoan toan cic khai
nigm, dinh ludt. ly thuyét ca ma c6 su ké
thita nhing gi tri hgp ly. coi ching nhu
nhiing trudng hgp die biét. Vi thé, khéng
nén c6 thai dé. xem nhting tri thite da e6
cla con nguéi nhu nhting chin ly tuyét
dich, cudi cing. Nhu ching ta da biét, co
hoc Niutdn 1a thanh tuu khea hoe vi dai
clia loai ngudi, duge ap dung rong rai vao
nhiéu linh vyc khac nhau trong nhiéu thé
ky. Nhung. lich str vat ly hoc khong dimg
lai 6 co hoc Niuton. Do khéng cé duge tu
56
duy bién ching, khéng ndm duge nguyén
tdc phat trién nén mét 6 nha khoa hoc lie
d6 cho rang, vat ly hoc dudng thai da dat
tdi t6t dinh cua né, da tim ra dude moi quy
luat co ban cia tu nhién. Khi thuyét tugng
déi vA thuyét lugng ti dua ra quan diém
mdi vé khéng gian, thdi gian, khdéi lugng,
nhiéu nha khoa hoe di e6 tw tung hoai
nghi nhiing ly thuyét mdi nay. Tuy nhién,
su phat trién ea khoa hoe sau dé da ching
minh eo sd khoa hoe va tinh dting ddan cia
thuyét tuong déi, thuyét luong ut.
Méi su vat, hién tugng trong thé gidi
khach quan déu ¢6 qua trinh hinh thanh
va phat trién, déu cé lich sif cha minh va
bao gid cing tén tai trong nhiing diéu kién.
hoan cénh cu thé nhat dink. V.LLénin
khang dinh: “logic bign ching day rang,
“khéng cé chén ly trifu tugng”, rang “chan
ly ludn luén 1A cu thé""(3). Nguyén tae lich
sif- cu thé chi cho ngudi hoc thay rang. khi
xem xét cae sul vat, hién tugng. can phai
tim hiéu qua trinh phat sinh, phat trién
cla ching, chi ra méi lién hé n6i tai cha
chting, cing nhu méi lién hé gitta chting vdi
nhing diéu ki¢n, hoan canh cy thé. Nam
viing nguyén tiie lich sti - cu thé gitip cho
nguéi hoc c6 thé xem xét. nghién citu déi
tugng nh4n thite gén véi nhiing diéu kién,
hoan eanh cy thé nhat dinh, biét van dung
nhiing hoe thuyét, nhiing nguyén ly. céng
thie mét cach séng tao, tranh roi vao cc
cAn bénh gido diéu, kinh nghiém, may méc.
Nguyén tie lich sit - cu thé chi ra ig:
ngay ¢c4 nhiing kién thie hién dai cing chi
la mét bac thang cla qua trinh nhan thite
vé han. Khi nghién etfu mét déi tung,
danh gia mét tu tudng hay van dung mét ly
thuyét, cing thitc, can phai gan ching véi
(3) V.LLenin. Sd. 1.42, 1.364.VALTRO CUA CAC NGUYEN TAC, PHAM TRU...
c4c méi lién hé, véi nhiing diéu kién, hoan
eanh cu thé. Méi khai niém, dinh lat, quy
luat vat If, hod hoe hay sinh hoc déu ra doi
trong hoan caénh cy thé, phu thudc vao
trinh dé hiéu biét vA céng cu, thiét bi
nghién cttu eta ting thdi ky. Bi vay, cing
véi su phat trién cua nhan thite va thyc
tién, cac khai niém, dinh luat, quy luat sé
dude bé sung. hoan thién.
Thue tién 14 co sd, déng lye, muc dich
cha nhan thtic, la tiéu chuéin khéch quan
cua chan ly; vi vay, cing véi yéu cdu tudn
thi cdc nguyén tic trén, tu duy bién ching
macxit khéng tach ri nguyén téc thite tién.
V.LLénin khang dinh: "Quan diém vé dai
séng, vé thyc tién phai 14 quan diém thi
nhat va co ban cia ly luan vé nhan
thite’(4). Nguyén tae thye tién chi cho
ngudi hoe thay duge ring, nhdn thie phai
xuat phat tir thye tién, dua trén ed sé thye
tin, di sau vao thye tién, coi trong céng tac
téng két thuc tién, déng théi phai can cit
vao thue tién dé kiém tra tinh dang dan
ea tri thie, hoe di déi vdi hanh, nha
trudng gin lién vdi xa hoi. Nguyén tac ndy
cing gitip nguéi hoc hiéu dude tinh bién
ching cia tiéu chudn thuc tién. Thyc tién
la tiéu chudn khach quan dé kiém nghiém
chan ly, nhung tiéu chun thuc tién khéng
cho phép bién nhiing tri thife cia con ngudi
thanh nhitng chan ly tuyét dich euéi cting.
Légic bién ching chi cho ngudi hoc thay
rang, nhiing bai hoc kinh nghiém quy bau
duce dic nit, duge bé sung tir thyc tién dau
tranh cach mang va xay dung dat nude,
nhing kién thitc khoa hoc duge rat ra tit
thye nghiém va duge kiém tra bang thye
nghiém. Viée ném ving va tudn thi
nguyén tée thuc tién cé tm quan trong dc
biét, gitip ngudi hoc tranh roi vao sai lim
cia bénh chii quan, gido diéu, may méc.
Ngoai nhiing nguyén tde trinh bay trén
day, légic bién ching con nghién citu cac
pham trai lich sit va logic, eu thé va tritu
tugng,... nhAm van dung ching nhu nhing
phuong phap nhan thiic khoa hoc.
‘Thong nhit gitta logic va lich sit 1A mét
nguyén téc phugng phdp luan quan trong
efa nhan thife khoa hoc va xdy dung cac ly
thuyét khoa hoc. Khac vdi quan diém duy
tam va siéu hinh, cha nghia duy vat bién
chting cho ring, lich stt la tinh tha nhat,
cén légic eda tw duy la tinh thi hai, légic 1a
c4i phan 4nh cia lich sit. Hay néi cach
khac, méi quan hé gitla lic! va logic Ia
méi quan hé gitia hién thuc khach quan va
su phan 4nh légic cua hién thuc dé, la biéu
hién cia méi quan hé gitia tén tai va tu
duy, Tuy nhién, légic phan anh lich sit mot
cach tém tt, khdi quat; né chi phan anh
nhiing méc chinh, nhiing giai doan phat trién
cha yéu, nhiing mat ban chat, nhimg xu
hhuéng t&t yéu cla lich sit. Ph Angghen cho
rng, cai légic ld cai lich stt nhung da duge
tritu tugng hod, nghia la: duge "loc bd, tude
bé", dude “lam sach” khoi nhtng cai ngdu
nhién, nhiing bude quanh co ciia lich sit.
Nguyén téc thong nhat giita li
légic cia ch nghia duy vat bién ching IA co
sé cla ce phudng phap khoa hoc: phuong
phap logic vA phuong phap lich si, Hai
phudng php nay la hai phuong phép nghién
ctu khdc nhau, nhung lai thong nhat bién
chiing véi nhau, gin bé chat ché véi nhau,
khéng 6 phuong phdp légic hodc phuong
phap lich str “thuiin tuy” ich rai nhau.
Nam viing va van dung hop |
eac pham tra lich su va légic nhu nhiing
phuong phap sé phat huy hiéu qua trong
viée giai quyét cac van dé cha nhan thitc va
thue tiém. Ching han, khi trinh bay cdc
(4) VLLénin. Sdd., 1.18, t-167.
SeTRAN VIET QUANG
khai niém, pham tra, quy hat, néu dan dat
ngudi hoe di qua cae giai doan cua su phat
trién nhan thie thi ho sé dé hiéu va nam
viing § nghia cia cac tri thite dé, Cé nhiéu
gid day, ngudi thdy 06 thé di theo cach thie
trinh lich sit vén dé dé di dén khai
ni h lua.
Nhan thie la su thOng nhét cia hai qua
trinh déi lap nhau: ty cu thé dén tritu
tugng va ti tritu tugng dén cy thé. Theo
qué trinh thi nhat, nhan thiic xuat phat tir
nhiing tai liéu cam tinh, phan tich ching
va rit ra nhiing khai niém don gian,
nhiing dinh nghia tritu tudng phan anh
ting mat, ting thudc tinh cha sy vat. Qua
An thife ti cu thé dén ttiu tugng
tao tién dé cho qué trinh tha hai -
trinh nhan thi di tt tri tugng dén cu
thé. Trong qua trinh thw hai nay, nhan
inh nghia
trim tugng thong qua téng hop bién chiing
trinh nl
qua
thite di ti nhang khai nigm,
dé dat dén cai cy thé trong tw duy. Di tz
tritu tong dén cu thé la phuong phap nhan
thite khoa hee quan trong. Theo C.)
"phudng phap di ti tritu tugng dén cy thé
chi l& cai phuong phap nhd né ma tu duy
quan triét duoc cai cy thé va tai tao ra n6é
wéi tu cach 1A mét céi cu thé trong tu
duy"(5). Phuong phap nay da duge éng x
dung trén cd sd duy vat bian chiing va van
dung tai tinh trong tac pham Tw ban.
‘Trong nhan thie khoa hoe ceding nhu xy
dung dé tai, ly thuyét khoa hoe, viée van
dung thanh thao phuong phap di tir tritu
tugng dén cu thé cho phép cha thé nhan
thie tham nhap sdu vao ban chat va quy
Juat cha déi tugng, hiéu duoc tat cd ede mat
va quan hé tat yéu cia déi tudng trong méi
lién hé va phy thuée lin nhau gitia ching.
Nhu vay. c6 thé khng dinh rang, cée
nguyén téc, pham tra cita légic bién ching
58
cé ¥ nghia quan trong trong viéc xy dung,
rén luyén nang luc tu duy bién chting cho
ngudi hoc. Tuy nhién, su hiéu biét vé
nhiing nguyén tac, pham tra cia logic bién
chtmg khéng déng nhat véi nang hc tu duy
bién ching. Nang hic tu duy bién chttng 1a
kha nang van dung nhiing nguyén tac,
pham tra cua légie bién chitng mét cach
hop lf, nhudn nhuyén, sang tao. N6i e4ch
kh&e, tri thtte vé nhting nguyén
pham
tra cia légie bién ching phai duge ngubi
hoc van dung thanh thgo, nhudn nhuyén
thi méi bién thanh ste manh cla tu duy
trong nhan thie va hoat dang thuc tién.
6 nude ta hién nay, cac nguyén tae, cdc
pham tra ciia légie bién chting due dé c&p
chit yéu trong qué trinh nghién citu, gidng
day phép bién ching va nhan thie luan
cua triét hoe Mae - Lénin. Théng qua qua
trinh dé, gyi hoe inh héi duse nhiing
nguyén tée va pham tri cia logic bign
chting. Cac nguyén téc, pham tra cla légic
bién ching cing duge dé cap dén trong
chung trinh Logic hoc (phan logic bién
chting)
Nham phat huy vai trd cia triét hoc
Mac - Lénin néi chung va lgie bién ching
ndi riéng trong vige xAy dung, rén Inyén
nang hic tu duy bign ching cho ngwii hoc,
ching ta cdn thuc hién déng b6 nhiéu gidi
phap chi yéu, nhu déi méi néi dung chuong
phat huy vai
trinh va phwong phap giang d:
trd cha ddi ng gidng vién trong gidng day
phat huy tinh tich cule, chit déng ea ngudi
hoe; xa¢ dinh dung vai tré, vi tri cba légic
bién chimg véi tu cach mét mén khoa hoc
dee lap vA nghién ctu né mét céch todn
(3) C.Mée
tri Quéc gia, H& Noi, 1993, 11.877 - 878.
Ph.Angghen. Toda tp t.12. Nxb Chinh