‫سریزه ‪:‬‬

‫کله چی لمړی انسان د ځمکی پرمخ د ژوند کډه واړوله نو ژوند یی ساده پیل کړ هغه وخت سرچینی (منابع)‬
‫ډیری او د وخت د انسان اړتیاووی ساده او د پوره کیدو وړ وی د نفوسو په ګڼوالی سره انسانی ټولنه خوړه ایزو‬
‫ستونزو سره مخ شوه او سرچینی هم د محدودیت مصداق وګرځیدی هغه وه انسان د ځمکی په شمول له منابعو نه‬
‫شدیدی ګټی اخیستنی ته اړ شو د کروندی په اداره کولو سره د ځمکی ‪،‬سرمایی او کار مولدیت لوړیږی خو دا‬
‫اداره کومه ساده خبره نه وه ځانګړی اصول لری علمی او فنی پوهه غواړی او مهارتونو په عالوه کولو سره عملی‬
‫بڼه خپلوی د کروندی اداره د خپل لوړ ارزښت د لرلو له کبله د کرنی د سکتور د پرمختګ درجه تعینوی دا چی‬
‫په افغانی خاوره دودیزه کرنه مسلطه ده د ځمکی مالکیت سیستم دی سکتور ته ګڼی ستونزی رازیږولی دی‬
‫‪.‬دولت له کروندګرو دمرستی الس اخیستی او د د ی ټولو په پایله کی د کروندی اداره هم په یو بد حالت کی‬
‫قرار لری همدا وجه ده چی د تولیداتو کچه ټیټه ده ‪.‬د کروندو اقتصادی کفایت صفر ته کږښت لری او د‬
‫کروندګرو ستړیا د خولو رودنه د هغوی د ژوند په کچه کومه مثبته اغیزه نلری د کروندی اداره د عواملو مناسب‬
‫د دی لپاره چی دکرنی د مدیریت یا د کروندی د تنظیمولو سره اشنایی ترالسه‬ ‫لګښت یو میکانیزم جوړوی‬
‫کړو نو الزمه ده چی لمړی د مدیریت له ټولو اصولو سره اشنا شو ډیر خلک مدیریت ته د تصمیم نیولو معنا‬
‫ورکوی چی په هغه کی د عملیاتو په اړه لکه انجینری ‪،‬حسابداری او د هغه په ډول خبری کیږی او داسی‬
‫معلومیږی چی د حسابداری او انجینری زده کړی دمدیریت زده کړی د ی د مدیریت له کلیمی څخه ډیر‬
‫تعریفونه شوی دی چی د هغو ځینو اشاره کیږی‪.‬‬
 ‫لمړی فصل‬

‫د مدیریت تعریف‪:‬‬

‫‪:۱‬مدیریت د ځینو غړو اوګروپونو هڅی او پلټنی دی چی د ځانګړو ارزښتونو او اعتقاداتو لرونکی دی او ګډو‬
‫موخو ته د رسیدو لپاره له یو بل سره مخ په مخ اړیکی او مرستی لری‪.‬‬

‫‪ :۲‬مدیریت ته کوالی شو دعلم او هنر د برنامه جوړونی د اصولو په کاراچونه ‪،‬تنظیمول ‪،‬د امکاناتو الرښونه‬
‫اوکنترول ‪ ،‬د یو موسسی ځانګړوموخوته درسیدو لپاره د وګړو فعالیتونه تعریف کړو‪.‬‬

‫‪:۳‬منجمنت یا مدیریت د هغه پروسی څخه عبارت د ی کوم چی د هغی په وسیله مالی ‪،‬بشری او نوری منابع په‬
‫موثر او اعظمی ډول په کار اچول کیږی یا منجمنت د هغه پوهی او مهارت څخه عبارت دی کوم چی د هغه په‬
‫وسیله د نورو انسانانو څخه په الزم ډول کار اخیستل کیږی‪.‬‬

‫دمنجمنت یا مدیریت اهمیت ‪:‬‬

‫په یوه کاروبار کی منجمنت د مغز حیثیت لری بدون د منجمنت څخه یو کار پرمختګ نه شی کولی او باقی پاتی‬
‫کیدای شی ‪.‬‬

‫الندی څو نقطی د منجمنت د اهمیت غوره ښکارندویه کوی ‪.‬‬

‫‪:۱‬منجمت انسانی نیرو ته دا وړتیا وربخښی تر څو موسیسی موخی په الزم ډول تر السه کړی ‪.‬‬

‫‪:۲‬د غوره تشکیل ‪،‬غوره پالن او موثره کنترول په لرلو سره منجمنت د موسیسی لګښت راټیټوی او د دی قابلیت‬
‫وربخښی تر څو د نورو سره رقابت وکړی ‪.‬‬

‫‪:۳‬منجمنت یوازینی الر ده چی په هغه کی منابع په لوړه پیمانه استعمالیږی‪.‬‬

‫‪ :۴‬منجمنت د موسیسی کارونه دښه پر مختګ ضمانت کوی ‪.‬‬

‫‪ :۵‬منجمنت موسیسی ته د نوو نظرونو او فکرونو او د یو ښی ایندی په اړوند د فکر کولو قدرت وربخښی‪.‬‬

‫‪ :۶‬منجمنت موسیسه د وخت د تغیراتو سره اشنا کوی او د قابلیت ورکوی چی د وخت ضرورتونو ته مثبت‬
‫ځواب ووایی‪.‬‬
 ‫د مدیریت دندی ‪:‬‬

‫دمدیریت د دندو په اړه ډول ډول نظریی وړاندی شوی دی ډیرو پوهانو د مدیرانو د دندو په اړه خپل نظرونه‬
‫څرګند کړی دی چی ځینو ته یی اشاره کوو‪:‬‬

‫الف‪:)luther gulick( :‬نوموړی پوهاند د مدیرانو مهمی دندی یی د ‪ POSDBCR‬په کلیمه کی لنډی کړی‬
‫چی په الندی ډول دی‬

‫‪ Planning : 1‬برنامه یا پالن جوړونه ‪ staffing : 2،‬ګمارل یا په کاراچونه ‪ coordinating : 3،‬یووالی‬

‫یا همغږی‪ budgeting : 4 ،‬بودیجه جوړونه ‪ organizing: 5 ،‬نظم او ترتیب ورکول‪Directing : 6 ،‬‬
‫الرښوونه او رهبری او‪ Reporting ،‬یا گزارش یا راپور ورکول‪.‬‬

‫ب‪ Hanry Faul :‬هنری فایل یو عالم دی چی دمدیر لپاره په پنځو دندو قایل دی چی په دی ډول دی‬

‫ــ‪-‬برنامه جوړول‬

‫ـــ امر ورکول‬

‫ـــ کنترول او څارنه کول‬

‫ــــ نظم او ترتیب ورکول‬

‫ـــ همغږی‬

‫ج‪ :‬جوزف ماسی دا د مدیریت د څانګی متفکر وو اوه دندی یی د مدیرانو لپاره غوره کړی وی‬

‫‪ ۱‬تصمیم نیونه ‪ ۲ ،‬نظم او ترتیب ورکول ‪ ۳،‬ګمارل یا په کاراچونه ‪ ۴ ،‬برنامه جوړونه ‪ ۵ ،‬کنترول‪ ۶،‬اړیکی ‪۷،‬‬
‫الرښوونه‬

‫د ارګانونو مدیریت او اداری ‪،‬ښونیز ‪،‬صنعتی ‪،‬تجارتی او کرنیزسازمانونه د راز راز فعالیتونو او تخصصونو په دلیل‬
‫ډیر ستونزمن دی او د ارګانونو په ټولو فعالیتونو باندی د احاطی توان ‪،‬د مدیرانو خبرتیا له ځانګړو مهارتونو څخه‬
‫الزمی تر نظر الندی راځی دا ډول مهارتونو عبارت دی له ‪:‬‬
 ‫‪ :۱‬فنی مهارت ‪ Technical skills‬فنی یا حرفوی مهارتونه هغه قوتونه ته ویل کیږی چی له تخصص ‪،‬‬
‫تجربی ‪،‬زده کړی او د کار له زده کولو څخه الس ته راغلی او له فنون او تجهیزاتو څخه د ګټی اخیستلو لپاره‬
‫کارول کیږی لکه کوم مهارتونه چی حساب لرونکی او انجینرانو یی الس ته راوړی دا ډول مهارت د اجراییو‬
‫مدیرانو لپاره په یوه اداره یا موسسه کی اړین دی ‪.‬‬

‫‪: ۲‬انسانی مهارت ‪ Human skills‬هغه مهارتونو ته ویل کیږی چی یو مدیر هغه مهارتونه د انګیزی د منځته‬
‫راوړلو لپاره په وګړو کی د ښه کارکولو لپاره په کار اچوی دا ډول مهارت په یوه موسسه یا اداره کی ټولو‬
‫مدیرانو ته الزم دی ‪.‬‬

‫‪ : ۳‬ادراکی مهارتونه یا مفهومی مهارتونه ‪: Conceptual skills‬د یوارګان د فعالیتونو د تفکر او طراحی توان‬
‫یا قدرت ‪ ،‬د ادراکی مهارتونو په نامه یادیږی دا ډول مهارت لوړپوړو مدیرانو ته ډیر مهم دی ‪.‬‬

‫د مدیریت نوعیت او د مهارتونو د اولیت لیست‬

‫اجرایه مدیر‬ ‫منځنی سطحی مدیر‬ ‫لوی مدیر‬

‫‪Technical skill‬‬ ‫‪Human skill‬‬ ‫‪Conceptual Skill‬‬
‫‪Human skill‬‬ ‫‪Conceptual Skill‬‬ ‫‪Human skill‬‬
‫‪Conceptual Skill‬‬ ‫‪Technical skill‬‬ ‫‪Technical skill‬‬
‫‪ :Skill‬هغه توانایی او وړتیاوی کوم چی پرمختیا رامنځ ته کوی او په فعالیت کی څرګندیږی‪.‬‬

‫د مدیریت او مهارت تر منځ فرق‬

‫مهارت کسبی ده خو مدیریت یو استعداد ده‪ .‬مهارت په کافي تقلید سره نه یادیږی‪ .‬مدیریت په کافی‬
‫تقلید سره زده کیږی‪.‬‬

‫‪ FA Walker‬ویلی افراد د مدیریت د توانمندی له نظره متفاوت دی‪.‬‬

‫د پالن جوړونی مختلف تعریفونه‪:‬‬

‫برنامه جوړونه یا ‪:planning‬پالن جوړونه یو بهیر دی یعنی د دوامداره اقدامونو مجموعه ده‪.‬‬

‫یا پالن جوړونه یو څرګند امر دی یعنی له مخکینی تصمیم سره پیل کیږی‪.‬‬
 ‫یا پالن جوړونه د هغه اقدامونو یوه لړۍ وړاندوینه ده چی په ټاکلی او محدوده راتلونکی کی ترسره کیږی‪.‬‬

‫د پالن یا برنامه جوړونی پړاونه ‪:‬د برنامی جوړونی پړاونه د ارزښت او پراخ والی په ترتیب په ‪ ۲-۱‬بڼه کی ښودل‬
‫شوی او په لنډه توګه توضیحات ورکړل شوی ‪.‬‬

‫‪ :۱‬د موجوده وضعی پیژندل‪ :‬په هره برنامه جوړونه ‪،‬بررسی او ریښتنی پبژندنه کی یو له اصلی اقدامونو څخه‬
‫موجوده وضع ده یعنی دااړین او مهمه دی چی د عواملو وضیعت لکه د مادی امکانات ‪،‬بشری سرچینی‪،‬ټولنیز‬
‫‪،‬محیطی او اقتصادی اړتیاوی او مسایل په یو سازمان او یاارګان کی په کامله توګه ځانګړی یا مشخص شی تر‬
‫څو وکولی شی د هغوی پر بنسټ موخی وټاکو‪.‬‬

‫‪ :۲‬د موخی ټاکل ‪ :‬په پالن جوړونه او برنامه ریزی کی دویم ګام د ټولو ارګانولپاره او وروسته دهری څانګی‬
‫لپاره د موخو ټاکل په لنډمهاله ‪،‬منځمهاله او اوږدمهاله توګه دی څرنګه چ ی موخی دفعالیتونو د انتظار وړ پایلی‬
‫دی نو ځکه په برنامه ریزی کی له خاص اهمیت څخه برخمن دی هر ارګان بی شماره موخی لری نو الزم د ی‬
‫چی ټولوته پام وشی‪.‬‬

‫‪:۳‬د پالیسی ټاکل (ټولیز سیاست ) ‪:‬پالیسی یا تګالره په حقیقت کی موخو ته د رسیدلو الر ښیی او‬

‫کارکونکو ته هدف ته د رسیدلو لپاره الرښونه کوی‬

‫‪:۴‬د کار کولو چارچلن او روشونه ‪:‬چارچلندونه (کاری پروسی )له تګالرو څخه ځانګړی دی او د کار کولو بهیر‬
‫او د فعالیتونو د سرته رسولو دقیقی الری ځانګړی کوی‪.‬‬

‫‪:۵‬د قوانینو او بودیجی تنظیمول‪:‬د برنامه جوړونی ټول فعالیتونه باید د اړوند قوانینو په چوکات کی طراحی شی او‬
‫همدارنګه په مدیرت کی بودیجه د برنامی جوړونی او کنترول یوه ستره وسیله ده ‪.‬‬

‫‪:۲‬تنظیمول‪ :‬د یوی موسیسی یا ارګان د ګډو موخو دتامینولو او ساتلو لپاره وګړو ته د بیشماره دندو او واکونو‬
‫ورسپارل او د هغوی دا اړیکو هم غږی کول له تنظیمولو یا سازماندهی څخه عبارت دی ‪.‬‬

‫‪:۳‬ګمارل یا کارغوره کول‪ :‬په یوه موسیسه یا تشکیالتو کی د تنظیمولو پر وخت د موسیسی مدیر بستونه په‬
‫نظرکی هم لری او تصمیم نیسی چی دندی او مسولیتونه وګړو ته وسپاری تر څو د هر کارلپاره مناسب او برابر‬
‫سړی وټاکی ‪.‬‬
 ‫‪:۴‬رهبری عبارت دی له ‪ :‬په خلکو کی د ګرانښت او محبوبیت پیداکولو هنر په هغه ډول چی خلک‬
‫یاکارکوونکی په خپله خوښه او د مینی له مخی ډلیزو موخو ته د رسیدلو په الرکی هڅی وکړی‪.‬‬

‫تصمیم نیونه ‪:‬‬

‫په حقیقت کی تصمیم نیونه د مدیرانو اصلی کاردی ځکه هغوی پرالپسی د دی په اړه چی څه کار‪،‬د څه شی په‬
‫متفکرینو‬ ‫وسیله ‪،‬د چا په مرسته ‪،‬څه وخت ‪،‬په کوم ځای کی او څرنګه ترسره شی تصمیمونه نیسی ځینی‬
‫مدیریت ته د تصمییم نیونی اعمال تعریف ورکړی ځکه تصمیم نیونه د یو ټاکلی مسلی د حل دالری غوره کول‬
‫دی یا په بل عبارت تصمیم نیونه د بیالبیلو الرو له منځ څخه د یوی الری غوره کول‬

‫دی ‪.‬‬

‫د تصمیم نیونی پړاونه ‪:‬‬

‫د نن ورځی مدیرانو لپاره الزم د ی چ ی د مناسب تصمیم نیولو پړاونه په بشپړه توګه زده کړی او تل یی په عمل‬
‫کی پلی کړی د تصمیم نیونی پړاونه په الندی ډول دی ‪.‬‬

‫‪ :۱‬د وضیعت پیژندنه یا د ستونزو تشخیص ‪:‬د مثال په توګه د کارکونکو د استعفا زیاتوالی کولی شی چی یو مدیر‬
‫د ستونزو سره مخامخ کړی نو ځکه مدیر باید د ستونزو د رامنخته کیدو المل پیداکړی‪.‬‬

‫‪ :۲‬د ممکنه حل الرو د پیداکولو لپاره پلټنی ‪:‬مدیران په دی پړاو کی د خپلو تحصیالتو او تجربو ته په پام سره‬
‫اوالس ته راغلی اطالعګانی ‪،‬هڅه کوی ترڅو د امکان ترحده د ستونزو د حل لپاره زیاتی الری پیدا کړی ‪.‬‬

‫‪:۳‬د سنجش د معیار غوره کول ‪:‬په دی پړاو کی مدیران هغه وړاندی شو ی د حل الری له بیالبیلو معیارونو سره‬
‫اندازه کوی مثال کولی شی د ارزونی یا ارزیابی معیار ګټه وټاکی او هغه ته په پام سره ډیره ښه اقتصادی د حل‬
‫الره غوره کړی ‪.‬‬

‫‪ :۴‬د حل د الرو ارزونه ‪:‬په دی پړاو کی مدیران د حل دالری د غوره شوی معیار سره سنجش کوی او د هر‬
‫یوی پایله ځانګړ ی کوی ‪.‬‬
‫‪:۵‬د ښی حل الری غوره کول(تصمیم نیول) ‪:‬په دی پړاو کی کچه نیونی او ارزونی ته په پام سره د حل الری هغه‬
‫د حل الری چی ښی پایلی ولری هغه ټاکنیزی د حل الری دی ‪.‬‬

‫اقتصادی تصمیم نیونه ‪:‬‬

‫اقتصادی تصمیم نیونه داسی تصمیم نیونه ده چی په کم لګښت سره ډیره ګټه الس ته راوړی ‪.‬‬

‫د کرنیزی کروندی باید همدا موخه وی چی د وخت په اوږدو کی ډیره ګټه السته راشی همدارنګه اقتصادی‬
‫کارونه هغه وخت الس ته راځی چی ځمکه ‪،‬کار ‪،‬سرمایه او مدیریت له هغه روشونو سره سم عیار شی چی د‬
‫محصوالتو په تولید کی د ګټی راوړنی زیاته برخه ولری ‪.‬‬

‫د دی لپاره چی کروندګر کولی شی ډیره ګټه الس ته راوړی الندی مسایلو ته باید پام وکړی‬

‫‪:۱‬په راتلونکی د قیمتونو وړاندوینه ‪ :۲‬د هغه شیانو لګښت چ ی د اړتیا وړ وی‬

‫‪:۳‬د مارکیټنګ مسایل ‪ :‬د بازارموندنی وسایل هم الندی پوښتنو کی شاملیږی‪.‬‬

‫په کوم ځای کی او په څه ډول محصوالت وپلوری ‪ ---‬ایاد بازار موندنو دګروپونو او ټولنو تر منځ مرستهم‬
‫شتون لری ‪ ----‬د بازار موندنی په اړه د دولت پالیسی یا سیاست څه ډول دی ‪.‬‬
 ‫دوهم فصل‬

‫د کروندی اداره او مهم اقتصادي بنسټونه‬

‫د کروندی تنظیم د کرنیز اقتصاد یوه عمده برخه ده چی د فارم د تنظیم کولو او رهبری اړوند مسایل تر څیړنی‬
‫الندی نیسی د کرنیز اقتصاد علم د کروندی د تنظیم په واسطه عملی بڼه خپلوی د تولید ټول عوامل لکه ځمکه‬
‫‪،‬کار ‪،‬سرمایه او تکنالوژی باید سره یو ځای شی تر څو یو یا څو ډوله محصول تولید شی د کروندی مدیر تصمیم‬
‫نیسی چی دا عوامل په کومو نسبتونو یو له بل سره یو ځای شی تر څو د هغوی د یو ځای والی څخه د تولید‬
‫مصارف او ضایعات ټیټ حد ته او د کروندی عواید لوړ حد ته ورسیږی په همدی اساس اداره کول او د منابعو‬
‫د هغوی یو ځای کول او اختصاص کول د تولیدی تصدیو د ډولونو ترکیب او ټاکنه د تولید دپروسی اداره او‬
‫رهبری د تولید دعواملو څخه معقوله او موثره استفاده او په همدی ډول د کروندی د نورو ظرفیتونو څخه کار‬
‫اخیستل د فارم د مدیر دندی شمیرل کیږی د کروندی په اداره کی انسانی فکتور مهم رول لوبوی او هغه ته ډیر‬
‫اهمیت ورکړل شوی دی هغه کله د انسانی نیرو په توګه او کله هم د تنظیم کوونکی په توګه رول ترسره کوی د‬
‫یو هیواد د کرنی د پرمختګ دکچی پوری تړاو لری په پرمختللو هیوادونو کی د کروندی مدیر زیاتره د تنظیم‬
‫کوونکی په توګه رول لوبوی په داسی حال کی چی په پرمختیایی هیوادونو کی د کارد یو عامل په توګه له هغه‬
‫نه کار اخیستل کیږی په عمومی ډول د کروندی د تنظیم علم دتولیدی تصدیو ترکیب او ټاکنی دتولیدی عواملو‬
‫څخه د تولید د منجمنت اړوند تصامیمو څخه بحث کوی په داسی ډول د کرنی د تولید له ابتدایی واحدونو څخه‬
‫ډیر عاید الس ته راشی‪.‬‬

‫دکروندی دمدیریت تعریف‪:‬‬

‫د کروندی سمبالښت‬

‫پیژندنه‬

‫عصري کول یا د دودیزې کرنې تکنالوژیکي بدلون د کروندې په کوچنی کچه کی د محصوالتو جامع او لوړ‬
‫تولید منځته راوړي ‪ .‬چی دغه عوامل د کروندی په فی هکتار کی د تولید او د عاید د زیاتوالي المل کیږي‪ ،‬په‬
‫کرنه کی د غه نوی بدلون ( تکنالوژیکی بدلون) او د هغوی متقابلی اغیزی د تولید په فکتور کی د پام وړ تغیرات‬
‫منځته راوړي دي‪ .‬تر هغه چی کرنه د اقلیمی شرایطو سره تړاو لری ‪ ،‬نو خطرونه او د کرنی اړوند د غیری مترقبه‬
‫شرایطو ستونزی به د نوی تکنالوژی په وړاندی کولو کی ستونزمن وي ‪ ،‬نو د دغو ستونزو د له منځه وړلو لپاره‬
 ‫په یو عصري فارم کی د تولیدي عواملو او عملیاتو لپاره غوره پالنګذاري او مدیریت بنسټیز او اړین کار دی‬
‫همدارنګه په عصري کرنه کی د پام وړ موضوع چی د کروندګرو په غاړه ده هغه هم د کروندی د تنظیم‬
‫مسولیت دی‪.‬‬

‫د کروندی سمبالښت‪ :‬د کروندی سمبالښت د کرنی په سکتور کی د منابعو د تخصیص ستونزی او د کروندی‬
‫کاروبار اړخونه تر پوښښ الندی نیسي چی د یوی کروندی اقتصادي اغیزمنتوب سره تړاو لري او د بنسټیزو‬
‫ستونزو په حل کولو کی د کروندګرو سره په تصمیم نیونه کی مرسته کوي د بیلګې په توګه‪ ،‬څه شی تولید‬
‫کړي‪ ،‬څرنګه یی تولید کړي‪ ،‬کله تولیدي عوامل واخلي او څه وخت خپل محصوالت وپلوري‪ .‬چی د ذکر شوو‬
‫ټولو کړنو تنظیم او مدیریت غوره تصمیم نیونی پوری تړاو لري‪.‬‬

‫د څو پیړیو راهیسی زمونږ د هیواد د وګړو بنسټیزه اتکاء په کرنه باندی ده ‪ .‬د هند ټول نفوس اتیا سلنه په کلیوالي‬
‫سیمو کی ژوند کوي‪ .‬د کرنی په برخه کی د کروندګرو د اقتصادي ستونزو مطالعه د کلیوالي اقتصاد بنسټیزه‬
‫موضوع ده شاوخوا اویا سلنه نفوس یی په کرنه تکیه لري چی د کرنې د ټولو اړخونو د اقتصادي ستونزو مطالعه‬
‫د کرنیز اقتصاد علم څیړي کله چی د یو واحد کروندی ستونزی د یو کروندګر څیړی نو باید د کروندی د‬
‫تنظیم علم مطالعه کړی‪.‬‬

‫د کروندی سمبالښت له دوه کلیمو څخه ترکیب شوی چی یو فارم یعنی کرونده او بل منجمنت یعنی مدیریت‬
‫دی‪.‬‬

‫کرونده‪ :‬د هغه ټوټی ځمکی څخه عبارت دی کوم چی ځانګړي یا مشخص سرحد ولری او د حیواناتو یا نباتاتو‬
‫د روزنی لپاره پکار وړل کیږي‪ .‬په کرونده کی عموما د کروندې مالک ‪ ،‬استخدام شوی کارګر‪ ،‬یا د کورنی‬
‫غړي چی کرنیز کړنې سرته رسوي شامل دي‪.‬‬

‫مدیریت ‪:‬‬

‫د مدیریت مانا په کرونده کی چی کومې کړنې او عملیی ترسره کیږي د هغوی تنظیمول دي نو د کروندې‬
‫تنظیم یا سمبالښت یو هنر دی چی په هغه کی یو فارم په بریالیتوب سره تنظیمږي او ګټورتوب منځته راوړي‬
‫)‪. (Gray 1924‬‬

‫د مدیریت په اساس دری عمده او بنسټیزی دندې ترسره کیږي‪.‬‬

‫‪ :۱‬مدیریت تصامیم رامنځته کوي‪ .‬د دې څخه موخه دا دی چی د کړنو د ترسره کولو لپاره په بشپړه پوهې سره‬
‫د تصامیمو انتخابول دي‪.‬‬

‫‪. ۲‬مدیریت تصامیم عملي کوي‪ .‬د تصامیمو د نیولو وروسته بله مرحله د عمل ده چی باید ترسره شي‪ .‬د کروندی‬
‫تنظیم د تولید کچه‪ ،‬تکنالوژي ‪ ،‬د تولید لپاره کرنیزې عملیی او د فارم د محصوالتو لپاره بازارموندنه انتخابوي‪ .‬د‬
‫کروندی تنظیم باید ټولی منابع پیدا او یو ځای کړي‪.‬‬

‫‪ .۳‬مدیریت مالي مسولیت منځته راوړي‪ .‬د غوره مالي مسولیت په خاطر مدیریت د کروندی د منابعو درست‬
‫استعمال او د هغه ساتنه کوي‪.‬‬

‫د کروندی تنظیم ‪Farm management‬‬

‫د کروندی سمبالښت د اقتصاد څانګه ده چی د کروندی د ټولو تصامیمو څخه بحث کوي او د کروندی کړنې‬
‫تنظیموي‪ ،‬تر څو د کروندی څخه لوړه جاري ګټه خوندي کړي او د کروندګر د کورنۍ د ثبات او هوسایني‬
‫سبب وګرځي‪ .‬دغه تعریف د یو کروندی لپاره له دوه اړخه ښه سمون لري‪ ،‬چی لمړی یی ځمکه او بل د ځمکی‬
‫څخه لوړه ګټه اخیستل چی دواړه پخپل منځ کی نزدی اړیکې لري یعنی دوهم اړخ چی د یوی کروندی لپاره‬
‫مهم دی هغه مفیدیت او لوړ محصول دی‪.‬‬

‫د کروندی تنظیم هغه علم دی چی د تولید د فکتورونو لکه ځمکه‪ ،‬کارګر‪ ،‬پانګه‪ ،‬د نباتي او حیواني تصدیو‬
‫انتخاب او د هغوی د ترکیب څخه بحث کوي تر څو د دغه لمړنیو واحدونو د یوځای کیدو د عملیی پر بنسټ‬
‫لوړه جاري ګټه منځته راوړي‪.‬‬

‫د کروندی تنظیم د کروندی اړوند د تصمیم نیونې څخه بحث کوي‪.‬‬

‫هغه اساسي تصمیم نیونه چی د کروندی په کاروبار کی تری ګټه پورته کیږي تر څو د منابعو څخه لوړ عاید‬
‫ترالسه کړي عبارت دی له‪:‬‬

‫‪ :۱‬څه شی تولید کړي ‪ . what to produce‬په دغه برخه کی د تولید اړوند تصمیم نیول کیږي چی کوم‬
‫شی تولید کړي‪ .‬دغه تصمیم نیونه کی د تولید اړیکه د تولید سره ښیی‪.‬‬
 ‫‪ .۲‬څرنګه یی تولید کړي ‪ :How to produce‬په دې برخه کی د ځانګړی تولید لپاره د داسی اغیزمنې‬
‫طریقی یا میتود انتخابول راښیی یعنی په دغه تصمیم نیونه کی د فکتور اړیکه د فکتور سره ده‪ .‬د تولید څو‬
‫میتودونه په پام کی نیسي هغه چی زیات موثر وي د هغه انتخاب په اړه تصمیم نیسي‪.‬‬

‫‪ .۳‬په څومره کچه یی تولید کړي ‪ ( : How much to produce‬فکتور‪ -‬اړیکه له تولید یا د فکتور د میتود‬
‫سره) د وګړو اړتیاوو په پام کی نیولو سره باید د تولید د نهایی اندازی په اړوند تصمیم نیونه وشي په دغه تصمیم‬
‫نیونه کی د کروندې د څو سرچینو اړیکی واضیح کیږي یعنی دلته د تولید اړیکه د تولید د میتود یا د تولید د‬
‫میتود سره ښیی‪.‬‬

‫‪ .۴‬د وخت اړیکه ‪ : Time relationship‬د وخت سره اړیکه دا راښیی چی کروندګر باید په وړ وخت‬
‫پانګونه په کرونده کی ترسره کړي او د پانګونې په بنسټ د کروندې څخه تولید په الس راوړي‪.‬‬

‫په حقیقت کی د کروندې د اقتصادي تحلیل لپاره د قیمت او لګښت په اړه مالومات اړین دي چی د تخنیکي یا‬
‫فزیکي نګاه څخه پورته څلور واړه اړیکی د تصمیم نیونی بنسټ جوړوي‪ .‬له یو اړخه کروندګر دکروندې‬
‫محدودی سرچیني لري له بل اړخه د کروندې د یو واحد څخه لوړه او جاري ګټه ترالسه کول د کروندګر بنسټیز‬
‫هدف ټاکي‪ ،‬نو سمه او وړ تصمیم نیونه چی د اقتصاد اساس دی د دغو دوه اړخونو ترمنځ فاصیله رالنډوي‪.‬‬

‫د کروندې تنظیم بیالبیلو عالمانو د یو هنر‪ ،‬علم یا کاروبار په بڼه راپیژني‪.‬ک ‪ Andrew Boss‬وایی چی د‬
‫کروندې تنظیمول یو هنر دی‪ ،‬چی د کرنیز کاروبار ټول عملي بنسټونه په یوه کرونده کی تطبیق کوي‪Taylor .‬‬
‫د کروندې تنظیم داسی تعریفوي چی د کروندې سمبالښت یو هنر دی‪ Gray .‬وایی هغه هنر چی یوه کرونده‬
‫په بریالیتوب سره تنظیموي او د هغه په بنسټ د کروندی د تنظیم مفیدیت اندازه کیږي یعنی دې وایی د فارم‬
‫ادره یو هنر دی چی په هغه کی ګټورتوب اندازه کیږي‪ Denial .‬د کروندی تنظیم هغه علم دی چی په هغه‬
‫کی د تولید د فکتورونو (ځمکه‪ ،‬کارګر او پانګه ) د عملیو د ترکیب څخه بحث کوي‪ ،‬هغه زیاتوي چی د‬
‫کروندی تنظیم د حیواني او نباتي تصدیو انتخاب دی تر څو د فارم یو واحد څخه لوړه او جاري ګټه خوندي‬
‫کړي‪ Warren .‬د کروندې تنظیم د علم پتوګه بیان کړی چی د فارم د تصدیو تنظیم او مدیریت په پالن کی‬
‫نیسي تر څو جاري ګټه خوندي کړي‪ Morehouse .‬وایی چی د کروندی په یوه برخه کی فارم مجمنت یو‬
‫کاروبار یا تجارت مطالعه کولو څخه بحث کوي‪ .‬د ‪ Holmes‬له قوله چی د کروندی تنظیم د کرنې اړوند‬
‫ښکاره بنسټتونو مطالعه ده ‪ ،‬هغه زیاتوي چی کروندګر د کرنیز کاروبار اصلي څښتنان دي‪.‬‬
 ‫د کروندې د تنظیم مطالعه او مفهوم‬

‫د کروندې د تنظیم په رابطه علماو ډیر جالب مفاهیم وړاندی کړ لکه څنګه چی دکروندې تنظیم یو اړخیزه‬
‫مفهوم نه ادا کوي چی د تولید موضوع اغیزمن نه کړي‪ ،‬بلکه دلته کروندګر د یو مولد په صفت مطالعه کیږي‬
‫چی خواړه او خام مواد تولیدوي او د هیواد په اقتصاد کی ستراتیژیک او حیاتي کړنې پرمخ وړي‪ ،‬دسیاست له‬
‫مخې‪ ،‬د کروندګر ټولنه په پرمختیایی هیوادونو کی د پام وړ اغیزه لري‪.‬‬

‫د کروندې دتنظیم تفتیش دترویج کارکونکو‪ ،‬کروندګرو او د کرنې په اړوند پالن نیونکو ته غوره الرښوونې او‬
‫معلومات تهیه کوي تر څو د فارم کاروبار ته وده ورکړي‪ .‬د تولید د الزیاتوالي حقیقي طرحې په پار‪ ،‬د کروندې‬
‫د تنظیم څیړنه د نوی تکنالوژي په منځته راتګ کی مرسته کوي‪ .‬پس ویلی شو چی‪ ،‬د کروندې سمبالښت د‬
‫مطالعي په بنسټ د ځانګړي کرنیزی پروژو لکه د ځمکی اصالح‪ ،‬د اوسیدنې وړ ځمکی‪ ،‬ابیاري او زهکشي په‬
‫اړه مالومات وړاندی او د ملي پالیسي د عملي کیدو په برخه کی مرسته کوي‪.‬‬

‫په نزدی کلونو کی د پرمختیایی هیوادونه چی په احتمالي توګه په دغه هیوادونو کی د نفوسو چټکه وده او د‬
‫سرچینو د کمښت ستونزی شتون درلود‪ ،‬چی پورته تهدیدونو د پرمختیایی هیوادو لپاره غټی ستونزی ایجاد کړی‬
‫وی نو د کروندی تنظیم وه چی د کمو منابعو غوره استعمال په اړه یی پوهاوی او غوره تخنیکونه منځته راوړل او‬
‫د پرمختیایی هیوادونو په ټولنیز اقتصاد په ټوله کی په ملي اقتصاد کی ستر (پیاوړی) بدلون راوست‪.‬‬

‫د کروندې د سمبالښت پراختیا ‪Scope of Farm Management‬‬

‫په عمومي توګه د کروندې سمبالښت د کوچني اقتصاد ساحه په برکی نیسي چی د یو ځانګړي کروندی د‬
‫سرچینو د تخصیص څخه بحث کوي‪ ،‬سره له دې چی د کروندې د تنظیم لمړنی بحث د یو واحد فارم څیړل دي‬
‫له بل اړخه د کروندی تنظیم د کرنې سکتور د سرچینو د تخصیص ستونزی هم په پام کی نیسي چی په ټوله کی‬
‫د اقتصاد سره ورته دی‪.‬‬

‫د کروندې تنظیم د کرنیز کاروبار ټول اړخونه پخپل پوښښ کی راولي چی د فارم د اقتصادي اغیزمنتوب سره‬
‫تړاو لري‪ .‬پس‪ ،‬دتصدیو د ترکیب انواع‪ ،‬د نباتاتو او د هغه ویرایټیو هغه قسمونه چی کرل شوي وي‪ ،‬د کمیاوي‬
‫سرو هغه اندازې چی په کرونده کی استعمال شوی وي‪ ،‬هغه وسایل چی په کرونده کی ترې ګټه پورته شوی‬
‫وی‪ ،‬هغه الری چاری چی د فارم کړنی تنظیموي‪ ،‬ذکر شوی ټولی کړنې د کروندی په سمبالښت کی شاملي‬
‫دي‪ .‬د کروندې د سمبالښت موضوع د کروندی د تنظیم څیړنه‪ ،‬روزنه او پراختیا په برکی نیسي‪.‬‬
 ‫د کروندې د تنظیم څیړنه ‪ .Farm Management Research‬د کرونددی د تنظیم څیړنه اړتیا لري چی‬
‫باید ستونزی معلومی او هغو ته د حل الر پیدا کړي چی په پرمختیایی هیوادونو کی وخت په وخت د بدلون حال‬
‫کی دي‪.‬‬

‫د کروندې د تنظیم په څیړنه کی باید الندی ټکي په پام کی ونیسو‪.‬‬

‫‪ .１‬د هیواد په ډیرو برخو کی د ورته کروندو په نښه کول‬

‫‪ .２‬د کروندې د ډول ډول تصدیو اقتصادي حالتونو پرتله کول‬
‫‪ .３‬د غوره تولیدي بیلګې لپاره د مختلفو برخو او د کرنېزو نوعو په پام سره د کروندی لپاره معیاري پالن‬
‫جوړول‪.‬‬
‫‪ .４‬میخانیکي او عصري وړ ماډولونو ته پراختیا ورکول‪.‬‬
‫‪ .５‬د کروندی د کرنیزی تګالری په پام سره ‪ ،‬د هغوی د ودې او پراختیا حالت ارزیابي کول‪.‬‬

‫د کرنیزو زده کړو فارغ التحصیل د کروندګرو د پوهولو لپاره د کروندی د تنظیم علم کی ورته روزنه ورکول‬
‫اړین دي تر څو دوی د اقتصادي پارونی لپاره الس پکار شي‪ ،‬همدارنګه د لیسانس زده کړیاالنو لپاره اوس مهال‬
‫د هندوستان په کرنیزو پوهنتونونو کی یو یا څو کورسونه اجباري دي‪ .‬بیا هم‪ ،‬په ځینو نورو ځایونو کی د دغه‬
‫کورس اقتصادي محتوی د اګرانومي څانګه کی تدریس کیږي چی کروندګرو سره په غوره تصمیم نیونه کی‬
‫مرسته کوي چی څه شی تولید کړي‪ ،‬کله یی تولید کړي‪ ،‬په کومه کچه یی تولید کړي‪ ،‬څرنګه یی تولید کړي‪،‬‬
‫کله تولیدی عوامل څخه ګټه پورته کړي ‪ ،‬چیرته یعنی په کوم بازار کی خپل کرنیز محصوالت وپلوري‪ ،‬چی د‬
‫دغه مضمون په رابطه د زده کړیاالنو روزنه په لوړه کچه اړین دي‪ .‬دا مهال زیاتره کرنیز پوهنتونونه په کرنه کی د‬
‫ماستری او دکتورا د سطحی زده کړیاالنو ته د کروندی د تنظیم مضمون تدریس کیږي‪.‬‬

‫د کروندی د تنظیم پراختیا ‪ . Farm Management Extension‬د کروندې په مدیریت کی د توسعوي‬

‫روزنې پروګرام کوالی شي چی د کروندګرو مدیریتي وړتیاوو ته ښکاره پرمختګ ورکړي‪ .‬پراختیا منونکی‬
‫کروندګرو لپاره د کروندې د مدیریت اړوند کورسونه کوالی شي چی په ډول ډول کرنیزو تصدیو کی‬
‫کروندکر بوخت او هغه تنظیم کاندي‪ .‬د پراختیایی خدمتونو د رامنځته کولو لپاره ( د کروندې په تنظیم کی د یو‬
‫توسعوي متخصص پتوګه) کوالی شي چی د ولسوالی په سطحه روزنیز تریننګونه‪ ،‬د کلی په سطحه د روزنی‬
‫لنډمهاله کمپونه‪ ،‬او همدارنګه نور د روزنې پراختیایی پروګرامونه جوړ کړي ترڅو د کروندګرو مدیریتي وړتیاوو‬
‫ته وده ورکړي‪.‬‬
‫پس‪ ،‬د څیړنې ‪ ،‬ښوونې او پراختیا د یو ځای کیدو په ترڅ کی د کروندګرو وړتیاوی وده کوي چی محدودې او‬
‫کمې سرچیني په درسته توګه استعمال او په خپله کرونده کی د پام وړ بدلون رامنځته کړي چی په بنسټ یی د‬
‫کروندګرو د عاید کچه لوړه او د ژوند سطحه معیا ري کیږي‪.‬‬

‫د کروندې د تنظیم پراختیا په کرونده کی د څیړنې موضوع‪ ،‬ماهیت او محدودیتونه په خپل ځان کی نغښتي دي‪.‬‬

‫د کروندې د تنظیم بنسټیزه موضوع ‪Subject Matter of Farm Management‬‬

‫د کروندې د تنظیم مطالعه د کوچني اقتصاد یوه برخه ده‪ .‬د کروندې د سمبالښت موضوعات لکه د کروندې‬
‫انتخاب‪ ،‬د کروندې د ارزښت او کچې ټاکنه‪ ،‬د کروندې د سرچینو د ارزښت ټاکنه‪ ،‬پانګه ایزه تصمیم نیونه‪ ،‬د‬
‫تصدیو ترمنځ اړیکی‪ ،‬د نباتاتو د کر اړوند پالنیونه‪ ،‬د کروندې کارګر‪ ،‬د فارم ماشین االت او وسایل‪ ،‬د کروندې‬
‫په تولید باندې لګښټونه او عاید او داسی نور موضوعات پخپل پوښښ کی راوستی دي‪ .‬همدارنګه د کروندې د‬
‫تنظیم څیړنه ‪ ،‬روزنه او پراختیا هم د کروندې د سمبالښت په موضوعاتو مشتملي دي‪.‬‬

‫د کروندې د تنظیم ماهیت ‪Nature of Farm Management‬‬

‫د کروندې د تنظیم په اړوند به داسی فکر کیده چی د کروندې تنظیم یو علم یا یو هنر دی‪ .‬د کروندې د‬
‫سمبالښت سیستماتیک جوړښت پوهې ته علم او عمل یی هنر بلل کیږي‪ .‬نو د کروندې تنظیم هم علم او هم هنر‬
‫دی‪ ،‬نو ځکه دواړو ته تطبیقي علم یا ‪ Applied Science‬وایی‪ .‬د کروندې تنظیم خالص علم هم بللی شو‬
‫ځکه د دې علم په ذریعه د ارقامو راټولول‪ ،‬تحلیل‪ ،‬توضیح او د بنسټونو د رامنځته کیدو څخه بحث کوي‪،‬‬
‫همدارنګه ‪ Applied Science‬څخه ورته وایی چی په کرونده کی کومې ستونزی شتون ولري هغوی ته د‬
‫حل الر یقیني کوي‪ .‬د هنر نقطه نظره د کروندې مطالعه په بشپړ فکر سره د کتنې او کنترول پروسه ده چی‬
‫مهارتونه یی د کروندګرو په ذریعه په کرونده کی استعمالیږي‪ .‬پس د کروندې مدیریت هم علم او هنر دواړه‬
‫دي‪.‬‬

‫محدودیتونه ‪Limitations‬‬

‫د کروندی د تنظیم محدودیتونه عبارت دی له‬

‫‪ :۱‬د کروندی د کوچنی کچی کاروبار ‪ : Small size of farm business‬د یو ټاکلی شتمنی (کروندی)‬
‫کوچنی او ټوټه کیدل په څو برخو باندی چی د کاروبار د انکشاف او پراخیدنی لپاره یوه ننګونه ده‪.‬‬
‫‪ :۲‬ناکافي پانګه ‪ : Inadequate capital‬په کرنه کی نامناسبه پانګه یوه جدي ستونزه ده‪ .‬چی کروندګرو ته‬
‫د بنسټیزو نمایندګیو څخه مناسب او وړ مالي مرسته په وخت نه ورکوي‪.‬‬

‫‪ .۳‬په سست ډول د نوی تکنالوژی تطبیق ‪ : Slow adoption of new technology‬کروندګر د‬
‫تکنالوژی توافق ته لیوال نه دي‪ ،‬ځکه چی نوی تکنالوژی په لوړه کچه کمیاوی سرو‪ ،‬په وخت اوبخور‪ ،‬لوړ تولید‬
‫ورکونکي تخمونه‪ ،‬د نباتاتو ساتنه او نورو تولیدي عواملو ته اړتیا لري‪.‬‬

‫‪ .۴‬د ټیټی کچی استخدام ‪ : Under employment‬کلیوالی وګړی او کروندګر چی غوره او لوړ مهارت‬
‫ونلري د هغوی د استخدام د اغیزمنتوب کچه ټیټه وي‪ .‬په کرنه کی د پټی بیکارۍ الملونه او سرچینه د عملیاتي‬
‫پانګی کمه کچه‪ ،‬د زیاتو کورني کارګرانو درلودل او د کرنیز تولید موسمي خصلتونه دي‪.‬‬

‫‪ .۵‬مدیریتي ستونزې ‪ : Managerial problems‬د کروندی په سمبالښت کی بی سواده کروندګر له سختو‬

‫ستونزو سره مخ کیږي‪ .‬ځکه چی د بی سواده کروندګرو مدیریتي مهارت ډیر کمزوی وي‪.‬‬

‫د کروندې د مدیریت موخې ‪Objectives of Farm Management‬‬

‫د ورته یا شان کرنیزی کروندې هغه موخې چی دوی یی لري‪ ،‬له دوه اړخه سنجول کیږي چی یو یی د تولید او‬
‫بل د تولید له لګښت څخه عبارت دي‪.‬‬

‫د کروندې د تنظیم بنسټیزی موخې عبارت دي له‪:‬‬

‫‪ .１‬د شته سرچینو مطالعه کول ‪ : To study the existing resources‬د بیلګې پتوګه د کروندی‬
‫ځمکه‪ ،‬کارګران‪ ،‬پانګه او مدیریت د کروندی د غوره تولید پخاطر مطالعه کول دي‪.‬‬
‫‪ .２‬د ستراتیژیکو کړنو په مخ وړل ‪ : To perform the strategic task‬په دغه موخه کی د فارم‬
‫ټولی منابعو ته د غوره استعمال په لور سوق ورکول کیږي‪.‬‬
‫‪ .３‬د بامقصده پروسی څرګندونه ‪ : To explain the mean of procedure‬یو داسی پروسیجر‬
‫منځته راوړل چی په هغه کی د کروندې ټولې منابع داسی استعمال او ترکیب شي‪ ،‬چی په پایله کی لوړ‬
‫عاید تر الس ته راوړي‪.‬‬
‫‪ .４‬د کروندګرو د ژوند د سطحې معیاري کولو په پار‪ ،‬د منابعو یا سرچینو عاقالنه توزیع او غوره استعمال په‬
‫بناء‪ ،‬دغه موخه په لوړه ګټه او په غټه کچه د کروندګر د کورنې خوښي په یو وخت کی په الس‬
‫راوړي‪.‬‬
 ‫‪ .５‬د ځانګړی کرنیزو تصدیو باندی یا په ټوله کی په کرونده کی د بی ځایه لګښتونو مخنیوی کول او د‬
‫عایداتو کچه لوړول‪.‬‬

‫د کروندې د تنظیم عمومي تصمیم نیونه ‪: Common Farm Management Decisions‬‬

‫‪ .A‬اداري تصمیم نیونه ‪(Organizational‬چی څرنګه ګټورتوب تنظیم کړو)‬

‫‪ .B‬عملیاتي تصمیم نیونه ‪(Operational‬چی څرنګه په اغیزمنه توګه یوه کړنه وکړو)‬

‫الف‪ :‬اداري تصمیم نیونه‪:‬‬

‫‪ .１‬د کروندې د کاروبار د غوره اندازی انتخابول ‪Selecting the best size of farm business‬‬
‫‪:‬په څومره کچه حیواني اونباتي تصدیو‪ ،‬کارګرانو او پانګونې ته اړتیا ده‪ ،‬تر څو د اړونده کروندې د‬
‫اندازې سره سمون ولري‪.‬‬
‫‪ .２‬د مخلوط نباتاتو د کر په اړه پالنیونه‪ : Planning mixed cropping‬د کومو نباتاتو ګډه کرنه باید‬
‫تر سره شي تر څو لوړه جاري ګټه ترې پالس راشي او هم د خاوری حاصلخیزي ته پاملرنه وشي یعني‬
‫په دا ډول کرنه کی باید داسی تصمیم ونیول شي چی د ګټی سره سره د خاوري حاصلخیزي هم په پام‬
‫کی نیسي‪.‬‬
‫‪ .３‬د ګډې کرنې په اړه پالنیونه ‪ : Planning mixed farming‬د حیواني غدا د شتون په پام سره په‬
‫کومه کچه حیواني تصدی د نباتي تصدیو سره په ګډه توګه باید پالن شي‪.‬‬
‫‪ .４‬د سرچینو د استعمال پالنیونه ‪ : Planning the use of resources‬په کومه کچه د یو هکتار او‬
‫یو حیوان لپاره د خپلو منابعو څخه ګټه پورته کړو تر څو ستاسو د توقع په اندازه تولید ترسره شي‪.‬‬
‫‪ .５‬د کارګرانو او ماشین االتو د اړتیاوو تخمینول ‪Estimating the labour and machinery‬‬
‫‪ :requirement‬په ځانګړی توګه د کرلو‪ ،‬حاصل السته راوړلو‪ ،‬او تریشر په وخت کی څنګه‬
‫کوالی شو د کارګرانو د کمي ستونزه حل کړو؟ او څومره کارګر او غوایی کوالی شو چی د تراکتور‬
‫او تریشر سره تعویض کړو او خپله موخه ترالسه کړو؟‬
‫‪ .６‬د پور د اړتیاوو تخمینول ‪ :Estimating credit needs‬د تولیدی عواملو او د هغوی د کړنو د‬
‫ترسره کولو لپاره په کومه کچه کریدیټ اخیستلو ته اړتیا لیدل کیږي؟‬
‫‪ .７‬د اضافي تعمیر جوړولو په اړه پالنیونه ‪ :Planning additional building‬د کروندې د تولید د‬
‫ذخیره کولو لپاره په موخه په کومه اندازه اضافي خوني باید جوړی شي ‪ ،‬په هغه صورت کی چی د‬
‫بازار موندنې چینل په زړه پوری نه وي؟‬
 ‫‪ .８‬د خاوری د خوندیتوب اړوند تصمیم نیونه ‪ :‬د شاړې ځمکې د بیا رغونې او د خاوری د تخریب د‬
‫مخنیوی لپاره د خاوری د ساتنې کومې الرې باید تعقیب او پلي شي؟‬

‫ب‪ .‬د کروندې عملیاتي تصمیم نیونه ‪Decision on farm operations‬‬

‫‪ .۱‬د نبات د ورایټیانې انتخاب‬

‫‪ .۲‬د کر د درست وخت او د کرلو د درستی طریقی په اړه تصمیم نیونه‬

‫‪ .۳‬د امراضو د پیدا کیدو په صورت کی په وخت سره د کرنیزو درملو استعمال‪ ،‬تر څو د نباتاتو ساته مو کړې‬
‫وي‪.‬‬

‫‪ .۴‬د ورځنیو کارونو د سرته رسولو په پار مهال ویش جوړول او د هغوی څارنه‪.‬‬

‫مدیریتي تصمیم نیونه ‪ :‬د تجربي اړتیا‬

‫په کرنه کی تنها د پوهنتون سندونه د بریالیتوب تضمین کیدای نه شي‪ .‬په لمړی سرکی باید د باتجربه کروندګرو‬
‫د علم او پوهی څخه ځان اګاه کړو‪ .‬په حقیقت کی د یو بریالي کروندی تنظیم لپاره د تجربو څخه بدون کوم‬
‫بدیل شتون نلري‪ .‬په دغه متن کی‪ Warren ،‬د لمړی ځل لپاره د کروندی مطالعه داسی مشاهده کړی وه ((‬
‫داسی کار به تر سترګو نه شی چی تجربه به ورته اړین وي‪ ،‬دارنګه د تجربو ترالسه کولو لپاره زیات وخت او‬
‫کار ته اړتیا ده‪ .‬که غواړی چی کرنه کی ښه تجربه ولری نو په لمړی قدم کی د یو باتجربه لرونکي کروندګر‬
‫سره عملي کار شروع کړي‪ .‬کچری پخپله مو د کار د شروع تابیه درلوده نو هغه تیوریګاني چی د تحصیل په‬
‫وخت کی زده کړی وي د ځان سره ولري او د هغه څخه ګټه پورته کړي‪ .‬که امکان یی وه په لمړیو څو کلنو‬
‫کی د یو نږدي بریالي ګاونډي کروندګر کارونه تعقیب کړي‪ ،‬کیدای شي چی بیا هم کافي سهوی وکړئ او تر‬
‫ټولو ستره غلطې چی تصور به یی دا وي چی ټول کروندګر د کرنیز کاروبار څخه بی خبره دي‪)).‬‬

‫د یو کروندې د کاروبار بریالیتوب په الندی ټکو تکیه لري‪:‬‬

‫‪ .１‬د کرنیز علم د بنسټونو پیژندنه(کروندی تنظیم‪ ،‬بیولوژیکی ترکیب او اقتصاد علم) او عملي کولو په ذریعه‬
‫نباتي او حیواني تولید لوړول‪.‬‬
‫‪ .２‬د کروندی د تنظیم او کاروبار د بنسټونو غوره علم‪.‬‬
‫‪ .３‬د کروندګر مدیریتي وړتیاوی‬
 ‫په کرنه کی په پخوانیو تجربو ډیره اتکاء پکار نده چی مطلوب حاصیل به په الس راکړي‪ ،‬بلکه کرنه کی‬
‫تکنالوژیکی انقالب اوس د دی باعث شوی چی د کرنیز حاصیل په زیاتوالي کی مرسته وکړي‪ .‬د ګټی د لوړولو‬
‫بنسټونه کولی شي په عملي توګه هر وخت تطبق کړو‪ .‬که د کروندګرو تجربه د ترالسه کیدوني ګټی سره یو‬
‫ځای کړو نو په شدت سره به دغه وسیله د کرنې وده تیزه کړي‪.‬‬

‫مدیریتی تصمیمونه‪ :‬نور علوم تر اغیز الندی راولي‪.‬‬

‫د کروندی تنظیم د کرنې هر اړخیز علم دی مخکی له دی چی نهایی تصمیم د کروندې په اړه ونیسو نو د‬
‫کروندګرو مذهبي عقاید ‪ ،‬ارواپوهنه او کړه وړه باید وپیژنو‪.‬‬

‫اګرانومي‬

‫د کروندې سمبالښت د اګرانومي سره اړیکه دا واضیح کوي چی د دغو اړیکو په بنسټ ډول ډول فزیکي او‬
‫بیولوژیکی سپارښتنی هم غږي کړو تر څو د تجاربو په ذریعه یی د لوړ تولید سطحه معلومه شي‪ .‬سربیره پر دی د‬
‫کروندی تنظیم نوری کړنې هم په پام کی نیسي چی د هغوی د لګښت او قیمت په ذریعه کولی شو د تولید د‬
‫ګټی وړ سطحه معلومه کړو‪.‬‬

‫د اقتصادي خپلواکې محدودیتونه‬

‫په دغه برخه کی ټاکلی غیری اقتصادي موضوعات هم شتون لري چی اقتصادي خپلواکي محدودوي تر څو‬
‫ځانګړی تولید وکړي‪ .‬د بیلګې پتوګه عقاید‪ ،‬فلسفه‪ ،‬ارواپوهنه‪ ،‬سیاست‪ ،‬ټولنپوهنه‪ ،‬اخالقي قوانین او قانونپوهنه‪.‬‬

‫مدیریتی تصمیمونه‪ :‬د کروندګر د کورنئ رول‬

‫د کروندګر میرمن پراخه او ژور لید لوری د تصمیم نیولو په وخت کی لري چی څنګه د کورنئ او د کروندې د‬
‫اغیزمن مدیریت ترمنځ اړیکه هم غږي کړي‪ .‬هغه په دیموکراتیکه طریقه د کورنۍ د رضایت په خاطر د کروندی‬
‫د کاروبار په ټاکنه کی پریکړه او ګډن کوي‪ .‬په پرمختللو هیوادونو کی کروندګر د عاید الس ته راوړلو کی‬
‫بدلیدونکی انتخاب لري او میرمن یی ورسره په تصامیمو کی مرسته کوي تر څو د کار مفیدیت او عاید زیات‬
‫شي‪.‬‬
 ‫د حیواناتو پالنه‪ ،‬غوا لوشل‪ ،‬غړک یا زګي څخه د کوچو باسل د کروندګر د میرمنو روزمره کړنې دي‪ .‬غرایزو‬
‫سیمو او د هیواد په نورو برخو کی په ځانګړی ډول د اوسیدو ځای کی د کروندګر میرمن د درندو کارونو‬
‫مسولیت لري‪ .‬د څارویو د پالنې څخه عالوه نور کارونه لکه للون‪ ،‬اصلي ځایونو ته د نباتاتو انتقال‪ ،‬حاصالت‬
‫راټولول‪ ،‬په الس باندی د غلو دانو ټولول‪ .‬پروسس او صفا کولو دندې لري‪ .‬په عمومي توګه‪ ،‬کروندګر او د هغه‬
‫میرمن د کروندی د اقتصادي فعالیتونو په سرته رسولو کی یو له بل سره په بشپړه توګه مرسته کوي‪.‬‬

‫د کروندې د تنظیم اړیکه له نورو علومو سره‬

‫د کروندې د تنظیم اړیکه له نورو علومو سره په الندی توګه وړاندی شوی ده‪:‬‬

‫فزیکي او بیولوژیکي اړیکه ‪Physical and‬‬ ‫کرونده ‪Farm‬‬

‫‪biological relationships‬‬
‫اګرانومي‪ ،‬د خاوری علم ‪ ،‬کرنیزه انجینري‪ ،‬حیواني‬ ‫مدیریت‬
‫علوم‪ ،‬نباتي نسلګیري‪ ،‬لبنیات‪ ،‬د حشراتو علم او نور‪.‬‬
‫بنسټیز اقتصادي اساسات‪ ،‬کرنیزه بازارموندنه‪ ،‬د نرخونو‬ ‫اقتصادي اړیکه‬
‫تحلیل‪ ،‬کرنیز کوپراتیف او نور‪.‬‬
‫کلیوالي ټولنپوهنه‪ ،‬ارواپوهنه‪ ،‬اخالق‪ ،‬مذهب‪ ،‬کړه وړه‬ ‫اجتماعي اړیکه‬
‫‪ ،‬رسم و رواج‪.‬‬
‫احصایه ‪،‬ریاضیات‪.‬‬ ‫مالتړکونکي علوم‬
‫سیاسي علوم‪ ،‬د ځمکی اړوند قوانین‪ ،‬د مالکیت سیستم‪،‬‬ ‫سیاسي اړیکه‬
‫د مالیاتو اصالح‪ ،‬نرخونه‪ ،‬سبسایډي‪ ،‬د کر وړ سیمي‬
‫وغیره‪.‬‬
‫غوره معیاري اوسیدنه او‬ ‫د ستونزو د حل په پار مرسته او الرښوونه‬
‫د کورنۍ لوړ رضایت او خوشحالي‬ ‫اقتصادي ستونزی له منځه وړی چی په بنسټ یی د‬
‫لګښت په ذریعه عاید لوړیږي‪.‬‬
 ‫د کروندې یو بریالی مدیر ‪A Successful Farm Manager‬‬

‫وړتیاوی او ظرفیتونه هغه څه دي چی د یوی کروندی تنظیم د کامیابی سرحد ته رسوي په هغه صورت کی چی‬
‫کروندګر په درست ډول تصمیم نیونه وکړي‪ .‬دغه د تصمیم نیونې پروسه په الندی توګه ذکر کیږي‪ .‬چی‬
‫مدیریتی وړتیاوو ته پراختیا او د تصمیم نیونې په ماډل پوهیدل دي چی د څه شی ته پراختیا اړوند هڅه وکړو‪.‬‬

‫د تصمیم نیونې اته پروسی یا دندې په الندی توګه تجویز شوي دي )‪(Nielson 1961‬‬

‫‪ .１‬د کروندې لپاره د اهدافو یا موخو جوړونه‪.‬‬

‫‪ .２‬د ستونزی یا د فرصت پیژندنه‪.‬‬
‫‪ .３‬د اړونده حقایقو‪ ،‬معلوماتو او مشاهداتو ترالسه کول‪.‬‬
‫‪ .４‬وار په وار د معلوماتو ځانګړی تحلیل کول‪.‬‬
‫‪ .５‬تصمیم نیونه‪ -‬د ډیرو تصامیمو څخه یو غوره کول‪.‬‬
‫‪ .６‬په عمل اقدام کول‪.‬‬
‫‪ .７‬د تصامیم او عمل مسولیت منل‪.‬‬
‫‪ .８‬د نتیجې ارزیابي کول‪.‬‬

‫د کروندې مدیر باید په پورته اتو مرحلو باندی په درسته توګه پوهه ولري ځکه د تصامیمو نیولو پروسه کی په‬
‫پورته ماډل باندی پوهیدل ډیر ګټور دي‪.‬‬

‫د کروندګرو لپاره د کروندی په کاروبار کی د ستونزو تشخیصول ستونزمن دي ستونزې کوالی په الندی ډول له‬
‫منځه یوسو‪ )۱(.‬د ستونزو د له منځه وړلو لپاره باید قوي عمل وکړو‪ )۲( .‬په کرونده کی د عمل لپاره منظمه‬
‫مطالعه‪ ،‬یا (‪ )۳‬د عمل لپاره باید د عادي فرصتونو څخه ګټه پورته کړو‪ .‬د غوره نتیجي د السته راوړلو لپاره ښه‬
‫مدیران باید د کروندی په کاروبار کی د منظم تحلیل پخاطر ستونزی په نښه کړي‪ .‬د کروندی مدیر اړتیا لري‬
‫چی د تولید لپاره داسی نمونه پالن جوړ کړي کوم چی د تصمیم نیونې بنسټ ټاکي‪ .‬غوره مدیران دا نه چی‬
‫یوازی فارم کی د کار کولو په اساس ظرفیت لوړ کاندي‪ ،‬بلکه هغوی باید د خپل کار مسولیت هم ومني‪.‬‬
‫مدیریت کوالی شو د تشبیث څخه بیل کړو ځکه د دې په بنسټ اختراعات او پرمختیایی فعالیتونو ته الر پیدا‬
‫کیږي‪ .‬او دارنګه مدیر د دې پخاطر ګمارل شوی دی چی کارونه تنظیم کړي او کاروبار ته ثبات ور په برخه‬
‫کړي‪ .‬د دریمی طبقی مدیران (اجرایه) د مدیریت امرونه پرځای کوي‪.‬‬
 ‫دکرنیز اقتصاد او د کروندې تنظیم ترمنځ توپیرونه‬

‫کرنیز اقتصاد ‪Agricultural Economics‬‬ ‫کروندې مدیریت ‪Farm Management‬‬

‫د کرنې اړیکه د عمومي اقتصاد او همدارنګه د‬ ‫د کرنیز اقتصاد یوه برخه ده چی د ځانکړی کرنیز فارم‬
‫کروندګرو اړیکه د ټولنې د نور قشر سره تر بحث‬ ‫د عملیو او مدیریت سره اړیکه لري‪ .‬فارم کوچني‬
‫الندی نیسي‪ .‬کرنه د یو واحد پتوګه لوی واحد‬ ‫واحدونه ‪ Micro units‬تر بحث الندی نیسي‪.‬‬
‫‪ Macro unit‬څیړي‪.‬‬
‫په اساسی ډول د ځانکړي فارم د کروندګر د معیشیت کرنیز اقتصاد په بنسټیز ډول د ټولی ټولنې یا د یو ملت‬
‫د ښه والي پوری تړاو لري‪ .‬شاید په دغه کرونده یا فارم د اقتصادي وضیعت د ښه والي سره اړه لري‪.‬‬
‫کی د ورته حیواناتو روزنه ترسره کیږي‪.‬‬
‫د فارم په هره برخه کی په لویه سطحه د تولید په‬ ‫کرنیزه سیمه‪ ،‬حیوانات چی د یو فارم ځانګړی برخی‬
‫پروسه کی چی څه شی واقع کیږي ورپوی اړه لري‬ ‫دي د هیواد د اقتصاد جوړونه کی مهم رول لوبوي د‬
‫کروندی مدیریت دی چی د دغو برخو وده یی په‬
‫مناسب تشکیل او کړنو باندی ژوندی ساتلی ده‬
‫د تشکیالتي سطحې له نګاه څخه د کروندې مدیر د یو کرنیز اقتصاد پوه شاید د روغتیا له یو لوی مشر سره‬
‫ورته کړو چی په بشپړ ډول وړاندوینه او مشوری‬ ‫طبیب په شان وي‪ ،‬څوک چی د یو فارم یا کروندی‬
‫ورکوي‪.‬‬ ‫په ټول وضیعت خبر وي‪.‬‬
‫د کروندی اړوند تصمیم نیونه د ملي پروګرام او پالیسیو کرنیز اقتصاد د نرخونو پالیسی ‪ ،‬د ځمکی حاصالت ‪،‬‬
‫کرنیز مالیات ‪ ،‬د ابیاری د اندازی ټاکل‪ ،‬سبسایډي او‬ ‫په ذریعه اغیزمن کیدای شي‪ ،‬په غټه سطحه د پالیسیو‬
‫جوړونکو او دکروندګرو ترمنځ د کروندې مدیریت یو نوری برخی په کی رانغښتی دي‪.‬‬
‫ارتباطیي ځنځیر دی‪.‬‬
‫د کروندې په اداره کولو کې د اقتصادی بنسټونو تطبیق‪:‬‬

‫“ اقتصادي قوانین انساني کړنې د کمو سرچېنو یا منابعو په وړاندې د داسې ترتیبولو څرګندونه کوي‪ ،‬چې د‬
‫استعمال یا په کار وړلو په بنسټ نامحدوده او نهايي ګټه ترې په الس راشي‪ Robbins .‬په نامه عالم اقتصادي‬
‫بنسټونه عمومي قوانین داسې تشریح کوي‪ .‬د یو واحد عامل په بدلون یا تغیر سره په حقیقي تولید کې څومره‬
‫بدلون راځي او د عامل او محصول ترمنځ اړیکه تشریح کوي‪Chapmen ”.‬‬

‫“ هغه مسافر چې د الرې علم یا معلومات ورته نه وي د داسې مرغه په څیر دی چې وزرې نه لري‪Sadi ”.‬‬
‫)‪Gulistani (1258‬‬
‫دې ته ورته‪ ،‬چې یو کروندګر د اقتصاد په اصولو پوهه ونه لري غټ خنډ دی‪ ،‬چې لوړه ګټه چې د‬
‫کروندګر موخه ټاکي ترالسه کړي‪ .‬د اقتصاد اصول د کروندګرو سره د موخو په تنظیم‪ ،‬د منابعو په تخصیص‪،‬‬
‫غوره پالن نیونه‪ ،‬د منابعو یا سرچېنو په تعویض کولو او د تصدیو په ترکېب کې الرښوونه کوي‪ ،‬چې دغه‬
‫الرښود د حقیقي او مطلوبې نتیجي حاصلول اسانوي او کروندګر په دې یقیني کوي‪ ،‬چې کوم حالت کې قرار‬
‫لري؟ ولې دا قسم وضیعت لري؟ کوم فرصتونه په واک کې لري؟ هغوی د خپل وړتیاوو په بنسټ تصمیم نیسي‬
‫او بیا ځانکړې الرښوونه کوي‪ ،‬چې څنګه غبرګې موخې چې یو لوړه ګټه او بل دکروندګرو د کورنۍ رضایت‬
‫دی ترالسه کړي‪.‬‬

‫د نوې تکنالوژيکي معلوماتو صرف نظرکول د کروندې لپاره په زیاته پیمانه ستونزې او ننګونې جوړوي‪ .‬او‬
‫برعکس د نوې تکنالوژۍ منل د اعظمي او لوړې ګټې لپاره په زړه پورې فرصتونه برابروي؛ ځکه نو د اقتصادي‬
‫قوانینو او اساسي مفاهیمو تطبیق په کرنه باندې په سیده او ناسیده توګه پراختیا رامنځته کوي‪ .‬د اقتصاد علم د‬
‫کروندې د تنظیم په ټولو برخو کې مهم رول او نقش لوبوي‪ ،‬چې دغه قوانین لکه د نباتاتو تولید‪ ،‬د څارویو تولید‪،‬‬
‫ماشین االت‪ ،‬د کروندې شتمني‪ ،‬کارګران او په عمومي توګه دکروندې د عملیاتو په ټولو برخو کې د اجرا وړ‬
‫دي‪ .‬هر اصول د کروندې دکاروبار په ټولو برخو کې تطبیق کېږي‪ .‬او د ځانګړي کروندې کاروبار (کرنېز‬
‫کاروبار) لپاره جدا اصول نه لري‪.‬‬

‫مهم اقتصادي بنسټونه‪:‬‬

‫هغه مهم اقتصادي بنسټونه چې دکروندګرو سره د بازار موندنې په انتخاب او د کروندې د ټولو مرحلو په‬
‫پریکړه نیونه کې مرسته کوي عبارت دي له‪:‬‬

‫‪ .1‬د نزولي بهرې قانون‬

‫‪ .2‬د مساوي اضافي ګټې قانون‬
‫‪ .3‬د فرصتي لګښتونو قانون‬
‫‪ .4‬تعویضي قانون‬
‫‪ .5‬د نسبي ګټې قانون‬
‫‪ .6‬د تصدیو د ترکېب قانون‬
‫‪ .7‬د لګښت اساسات او مفاهیم‬
‫د ګټې قوانین‪ :‬د ګټې قوانین د یو منبع اړین توب داسې تشریح کوي‪ ،‬چې اضافي تولید په لمړي سرکې‬
‫زیاتیږي‪ ،‬له هغه وروسته اضافي تولید ثابت او بیا په اخر کې کمیږي‪.‬‬

‫جدول کې‪ ،‬د ګټې تناسب‪ ،‬اضافي تولید د متوسط تولید په پرتله ګړندۍ کمیدنه ښئي‪.‬‬

‫تولید مجموعی تولید عامل (‪) X‬‬ ‫تولید متوسط‬ ‫اضافي‬ ‫متناسب زیاتیدنه‬ ‫د ګټو قانون‬
‫‪TP‬‬ ‫‪AV‬‬ ‫‪MP‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪More‬‬ ‫زیاتیږي‬
‫‪2‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪Equal‬‬ ‫ثابت‬
‫‪4‬‬ ‫‪52‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪16‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪Less‬‬ ‫کمیږي‬
‫‪6‬‬ ‫‪66‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪6‬‬
‫په پورته لښتلیک کې ښودل کېږي‪ ،‬چې اضافي تولید د متوسط تولید په پرتله ګړندی کمیږي‪.‬‬

‫‪ .1‬مجموعي تولید ‪ : T.P‬دا د تولید هغه کچه ښايي‪ ،‬چې د متحول عامل د مختلفو مقدارونو د استعمال په‬
‫صورت کې په الس راځي‪.‬‬
‫‪ .2‬متوسط تولید ‪ : A.P‬که چیرې مجموعي تولید د متحول عامل د واحدونو په شمیر چې استعمال شوي‬
‫دي وویشو‪ ،‬دې ته متوسط تولید ویلی شي‪.‬‬
‫فرض کړی‪:‬‬
‫‪ T.P=Y‬او متحول عامل ‪ X‬وي‪.‬‬
‫‪A.P=Y/X‬‬ ‫نو‬
‫‪ .3‬اضافي تولید ‪ : M.P‬دا د تولید هغه مقدار دی‪ ،‬چې د متحول عامل د یو واحد په اضافه کولو سره په‬
‫مجموعي تولید کې زیاتیږي‪.‬‬
‫‪M.P=∆Y/∆X‬‬
‫د اضافي تولید مقدار د متحول عامل په مقدار پورې اړه لري‪ ،‬د متحول عامل د فکتورونو سربیره په‬
‫الندې فکتورونو هم تړلي دي‬

‫‪ :۲‬د ثابت عواملو مقدار‬ ‫‪ : ۱‬تکنالوژيکي څرنګوالی‬

‫یعنې د غوره کېفیت ثابت عامل او پرمختللې تکنالوژي هم کولی شي چې د تولید په زیاتولو کې نقش‬
‫ولري‪.‬‬

‫د ‪ M.P ، T.P‬او ‪ A.P‬ترمنځ اړیکه‪:‬‬

‫که عامل=‪TP=Y or products ، xi‬‬

‫نو‪AP=Y/Xi‬‬

‫‪MP=dy/Xi‬‬

‫لښتلیک ته وګورئ‪ :‬څه پیښ شوي ؟‬

‫کله چې‬

‫‪ TP‬یا مجموعی تولید اعظمي حد کې دی ‪ ،‬نو ‪MP=0‬‬

‫‪AP=0‬‬ ‫‪ TP‬یا مجموعي تولید صفر دی ‪ ،‬نو‬

‫متوسط تولید په اعظمي حد کې قرار لري‪ :‬د تولید یا محصول نسبت عامل ته هم اعظمي حالت ته رسیدلی‬
‫دی‪.‬‬

‫‪MP=AP‬‬

‫کله چې اضافي تولید اعظمي حد ته ورسیږي ‪ ،‬نو مجموعي تولید )‪ (TP‬هم کمیږي‪.‬‬

‫‪MP>AP‬‬ ‫کله چې ‪ AP‬یا متوسط تولید زیاتیږي‬

‫‪MP<AP‬‬ ‫کله چې متوسط تولید )‪ (AP‬کمیږي‬

‫د ډیرښت یا اضافي کېدو نقش‪:‬‬

‫دا به له موضوع څخه بیرون نه وي‪ ،‬چې نهايې تاکېد دی د اضافي تولید د السته راوړلو لپاره وشي‪ .‬کوم چې‬
‫د کروندګرو درست تصمیم دغه توقع ته په رسیدلو کې مرسته کوي‪.‬‬
‫‪ .1‬د ډیرښت تیوریکي رول داسې دی‪ ،‬چې دکروندګرو توجو باید د تولید لږ یا زیات ډیرښت ته وهڅول‬
‫شي‪ .‬دا د هغه کروندګر پریکړه ده‪ ،‬چې د تولید په مقدار زیاته اغیزه لري‪ ،‬او هغه عوامل چې د تولید په‬
‫پروسه کې پکار وړل شوي د هغه په بنسټ ډیرښت رامنځته کېږي‪.‬‬
‫‪ .2‬ډیرښت د عواملو په تعویض باندې ډیره تکیه لري‪.‬‬
‫‪ .3‬د یو عامل د ډیرښت ګټورتوب یا اضافي تولید چې نرخونه سنبالوي(اداره کوي) دا ساده خبره نه ده‪.‬‬
‫‪ .4‬اضافي کارګران چې اجوره هم ورته ورکول کېږي د پانګې ګټورتوب کې ډیرښت رامنځته کوي په‬
‫داسې حال کې چې د سود نرخ هم تادیه کوي‪.‬‬
‫‪ .5‬کله کله اضافي ګټورتوب د یو عامل خورا کم وي‪.‬‬
‫‪ .6‬د اضافي مولدیت پوښتنه نه راپورته کېږي‪ ،‬که چیرې د یو عامل مقدار زیات شوی وي او د نورو عواملو‬
‫کېفیت ښه کړي مانا دا چې اضافي توب به ثابت وي په هغه صورت کې چې امکان ولري‪ ،‬تناسب د‬
‫عواملو بدل کړو‪ ،‬چې کوم عوامل سره ترکېب شوي‪.‬‬
‫‪ .7‬که چیرې مونږ د هر عامل ګټورتوب تحلیل کوو‪ ،‬چې څومره او کوم عوامل یو ځای شوي دي پوښتنه‬
‫به مو حل کړې وي‪ .‬د یو ساحې څخه د حاصل په راټولولو کې درې فکتورنه ځمکه ‪ ،‬کارګر‪ ،‬او پانګه‬
‫شامل دي‪ .‬د کارګرانو او هغه تولید چې حاصل شوی نسبت څومره ده؟ په کومه کچه پانګونه شوې ده؟‬
‫او د خاورې حاصیلخیزي څومره ده؟ باید تحلیل يې کړو‪ .‬که غواړئ چې دغه پوښتنې ځواب شي‪،‬‬
‫ډیرښت ته مراجعه وکړئ‪ .‬یو کارګر زیات کړئ او بیا هغه تولید‪ ،‬چې د دې کارګر په زیاتوالي سره‬
‫اضافه شوې اندازه کړئ‪ ،‬که د تولید په زیاتوالي کې يې رول نه درلود اضافي تولید به د زیات شوي‬
‫کارګر صفر وي‪.‬‬

‫د نزولي بهرې قانون‪:‬‬

‫د نزولي بهرې قانون یو پیاوړی‪ ،‬فزیکي (مادي) قانون دی‪ ،‬چې په پراخه کچه د یو کروندې په انتخاب او‬
‫تنظیم کې د کروندګر پریکړې اغیزمنوي‪ .‬په ساده توګه دا قانون یو عمومي قانون دی‪ ،‬چې بنسټ يې په تجربه‬
‫باندې استوار وي‪.‬‬

‫“په عمومي ډول د کرنې په برخه کې د پانګې او کارګر استخدام زیاتول چې د تولید د کچې تناسب زیات‬
‫کړي‪ ،‬تر هغه وخته په تولید کې زیاتوالی پیښ نه شي؛ تر څو د کرنې هنر وده ونه کړي‪( .‬مارشال)‪.‬‬
‫“ په عمومي ډول د نزولي بهرې قانون په اصولو برابر ترتیب شوی قانون دی‪ ،‬چې د تولید د هر فکتور ثابت مقدار‬
‫څرګندوي‪ ،‬دا قانون د نورو فکتورونو د پرالپسې زیاتیدونو سره په تولید کې زیاتوالی رامنځته کوي او باالخره‬
‫زیاتوالی يې نهايې حالت ته رسیږي او له نهايي حالت وروسته يې د نورو فکتورونو (عواملو) په زیاتیدو سره يې‬
‫تولید کمیږي” (جی رابینسن)‪.‬‬

‫د نزولي بهرې قانون په اصولو والړ دی‪ ،‬چې د کروندې د کاروبار د عملیو د تنظیمولو لپاره ارزښت لري‪.‬‬
‫په کرنه کې د تصمیم نیولو لپاره مهم الرښود فکتور دی چې یو کروندګر کوالی شی په کومه کچه خپل تولید‬
‫زیات کړي؟ دا قانون د هر کروندګر لپاره علمي تجربه ده چې د کر لپاره یوه مرحله یقیني کړي‪ ،‬چې د یوې‬
‫ځمکې لپاره په کومه اندازه پانګونه او کارګر په پرلپسې توګه استعمال کړي‪ ،‬نه دا چې په پخوا وختونو کې يې د‬
‫یوې ځمکې لپاره پر مخ وړل‪ .‬په یو ورته پالټ کې د کارګر او پانګه د کرنېزې عملیې د ترسره کولو لپاره په‬
‫پرلپسې توګه ورزیات کړي‪ ،‬نو نزولي ګټه به په الس درکړي‪ ،‬دغه میالن ته د نزولي بهرې قانون وايي‪ .‬مارشال دا‬
‫قانون داسې راپیژني‪ “ ،‬په عام توګه د کرنې په برخه کې په پانګه او کارګر کې زیاتوالی د تولید اندازه هغه‬
‫وخت زیاتولی شي‪ ،‬چې دکرنې هنر ته وده ورکړي‪.‬‬

‫هغه درې داسې حالتونو څخه یادونه کړې‪ ،‬چې په کرکېله کې شاید د دغه قانون عملیه وځنډوي‪.‬‬

‫‪ .1‬د کرنې په هنر (تخنیک) کې ښه والی‪.‬‬

‫‪ .2‬په اغیزمنتوب کې زیاتوالی یا د کروندګر په مهارت کې‪.‬‬
‫‪ .3‬د کروندې د مخکنیو کارګرانو باندې د نورو کارګرانو عالوه کولو په بنسټ د ګټې تناسب زیاتیږي‪.‬د‬
‫بیلګې په توګه په الندې جدول کې به د نزولي بهرې قانون د عامل او محصول اړیکه ‪input-‬‬
‫‪ output relationship‬د مادي ګټې او د لګښتونو زیاتوالی په پرلپسې توګه واضیح کوي‪.‬‬

‫جدول (لښتلیک)‪ ،‬د تولید عامل او محصول اړیکه ( د فکتور او محصول اړیکه هم ویلی شو)‪.‬‬

‫فزیکي اړخ‬ ‫اقتصادي اړخ‬

‫د اضافیت تحلیل‬ ‫عنعنوې تحلیل‬
‫عامل د متحول‬ ‫د هر واحد د‬ ‫فی متوسط‬ ‫د تولید د اضافی په‬ ‫فی مجموعی‬ ‫د‬
‫اضافه په اساس عامل‬ ‫په‬ ‫تولید‬ ‫واحد‬ ‫تولید‬ ‫لګښت ‪،‬ثابت شوی‬ ‫هکتار‬
‫کولو اضافي مجموعي واحدونه‬ ‫)‪(APP‬‬ ‫عامل‬ ‫ارزښت‬ ‫لګښت‪ +₹۱۱۱‬محصول‬ ‫خالص‬
 ‫تولید)‪ (MPP‬تولید‬ ‫فی واحد باندې‬ ‫ارزښت‬ ‫متحول‬ ‫عاید‬
‫‪₹۳۱۱‬‬ ‫‪₹۶۱‬‬ ‫لګښت ‪ ۳۱۱‬په ‪₹ ۶۱‬‬
‫اضافی‬ ‫₹ فی واحد‬
‫لګښت‬
‫)‪(X‬‬ ‫)‪(Y‬‬ ‫‪Y∆/∆X‬‬ ‫)‪(Y/X‬‬ ‫₹‬
‫)‪(1‬‬ ‫)‪(2‬‬ ‫)‪(3‬‬ ‫)‪(4‬‬ ‫)‪(5‬‬ ‫)‪(6‬‬ ‫)‪(7‬‬ ‫)‪(8‬‬ ‫)‪(9‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪-100‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪360‬‬ ‫‪360‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪-40‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪480‬‬ ‫‪840‬‬ ‫‪700‬‬ ‫‪140‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪780‬‬ ‫‪1620‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪620‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪39‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪9.75‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪720‬‬ ‫‪2340‬‬ ‫‪1300‬‬ ‫‪1040‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪660‬‬ ‫‪3000‬‬ ‫‪1600‬‬ ‫‪1400‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪600‬‬ ‫‪3600‬‬ ‫‪1900‬‬ ‫‪1700‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪69‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪9.88‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪540‬‬ ‫‪4140‬‬ ‫‪2200‬‬ ‫‪1940‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪77‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9.63‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪480‬‬ ‫‪4620‬‬ ‫‪2500‬‬ ‫‪2120‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪82‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪9.12‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪4920‬‬ ‫‪2800‬‬ ‫‪2120‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪84‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪8.40‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪5040‬‬ ‫‪3100‬‬ ‫‪1940‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪82‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪7.5‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪-120‬‬ ‫‪4920‬‬ ‫‪3400‬‬ ‫‪1490‬‬
‫یادونه‪dY.P=dx1.p1 i.e., :‬‬

‫د عامل اضافي تولید = عامل‪ -‬د تولید نسبت‪ ،‬د ارقامو تعویض کېدل د معادلې په واسطه څرګنده شوې ده او دا‬
‫به ووینو چې د عامل نهمه برخه به ټاکي‪( .‬یعنې د کر لپاره به يې انتخابوي) د نهم یونټ څخه لوړ د اضافه شوي‬
‫لګښت په نسبت ګټه کمه ده‪.‬‬
 ‫شکل‪،‬د مجموعي‪ ،‬اضافي او‬
‫متوسط تولید ګراف ښودل کېږي‪.‬‬

‫په ګراف کې د درې واړو مرحلو د برید ټاکنه‬

‫لومړې مرحله‪ :‬دا مرحله د مبدا څخه غزول کېږي او تر هغه دوام کوي‪ ،‬چې ‪ MP=AP‬سره شي ‪MP‬‬
‫کږلیکه یا منحني ‪ AP ،‬قطع کوي او د لمړۍ مرحلې برید ټاکي‪.‬‬

‫دویمه مرحله‪ :‬دا مرحله د ‪ MP‬او ‪ AP‬د تقاطع د نقطې څخه پیل کېږي‪ .‬په دې مرحله کې ‪ MP‬له ‪AP‬‬
‫څخه لوړ وي‪ .‬نهايي برید د دې مرحلې هغه نقطه ده چېرته چې ‪ TP‬لوړ حد ته رسیدلې وي او اضافي تولید یا‬
‫‪ MP‬صفر شوی وي‪.‬‬

‫درېېمه مرحله‪ :‬دا مرحله له هغې نقطې څخه شروع کېږي چېرته چې ‪ MP‬صفر وي‪ .‬په دغه مرحله کې‬
‫مجموعي تولید کموالی شروع کوي او ‪ MP‬له صفر څخه ښکته کېږي یعنې اضافي تولید منفي حالت ته رسیږي‪.‬‬

‫که د نزولي بهرې قانون په کرنه کې په ثابته ځمکه باندې عملي کېدل حقیقت نه درلود‪ ،‬نو کروندګر به د‬
‫متحول عواملو اندازه په پرالپسی توګه زیاتول تر څو زیات تولید په الس راوړي‪ .‬دغه شان که یوه غوا مونږ ثابت‬
‫عامل فرض کړو او د هغه لپاره د تغذيې اضافي مقدار د شیدو اندازه زیاتوله‪ ،‬نو غوا به د ټول کلی لپاره شیدی‬
‫وړاندې کولې‪.‬کچېری دغه حقیقت پر مخ بیول کېده نو د في هکتار حاصیل یا غوا محصول اندازه به د دغه قانون‬
‫چارچاپیره څرخیده‪ .‬په داسې حال کې چې په دغه قانون کې د یوې اندازی زیاتوالی څخه وروسته د اضافي‬
‫حاصیل اندازه نزول کوي‪.‬‬

‫څنګه کولی شو چې د نزولي بهرې قانون عمل معطل کړو؟‬

‫د ټاکلي حالت په پام کې نیولو سره د لنډ وخت لپاره به وکولی شو دا عملیه ودروو‪ ،‬په یوه ثابته ځمکه باندې‬
‫د پرمختللي متحول عاملونه استعمال کوالی شي د حاصل کچه ‪ ۵-۴‬چنده د دودیزې کرنې په نسبت زیات کړي‪.‬‬
‫په دغه طریقه یو کروندګر تر یو وخته کولی شي‪ ،‬چې د عاید یا حاصل زیاتونې قانون عملي کړي‪ .‬د بیلګې په‬
‫توګه‪ :‬د متحول عاملونو اضافه کول به د محصول اندازه زیاته کړي؛ لیکن ډیر زر به د زیاتونې څخه وروسته د‬
‫نزولي بهرې قانون څخه مالتړ وکړي‪ .‬دغه شان‪ ،‬که چېرې خوارې او کمزوې میښې ته معیاري خوراک د کېفیت‬
‫او کمیت په پام کې نیولو سره ورکړل شي‪ ،‬کوالی شي چې د شیدو ټاکلې اندازه زیاته کړي‪ .‬لیکن که نور هم‬
‫په پرلپسې توګه دغه متحول عامل یعنې غذا ور اضافه کړو‪ ،‬وروسته د یو څه وخته د شیدو مقدار باندې د نزولي‬
‫بهرې قانون تاثیر کوي او محصول یی کمیږي‪ ۱.۵ .‬لښتلیک کې تاسو کتلی شئ چې د عامل زیاتونې په درېیمه‬
‫برخه کې د نزولي بهرې قانون په اساس اضافي محصول کمیږي‪ .‬دغه شان په پرلپسې توګه تر یو وخت پورې د‬
‫متحول عامل اندازې کوالی شو اضافه کړو‪ ،‬تر څو نزولي بهرې قانون خپل تاثیر وښایی‪.‬‬

‫د نزولي بهرې قانون درې مرحلې‪:‬‬

‫‪ ۱.۵‬شکل او جدول کې د دغه قانون درې مرحلې ښودل کېږي چې په پرلپسې د متحول عامل واحدونه د‬
‫مجموعي تولید په خاطر لږ لږ اضافه کوي‪.‬‬

‫دغه درې مرحلې عبارت دي له‪:‬‬

‫‪ .1‬د اضافي عاید د نزول مرحله‬

‫‪ .2‬د متوسط عاید د نزول مرحله‬
‫‪ .3‬د مجموعي عاید د نزول مرحله‬
‫د نزولي بهرې قانون په بشپړه توګه په یو ثابت عامل باندې د متحول عامل (‪ ، )X‬مجموعي‪ ،‬اضافي او د‬
‫متوسط تولید منحني ګانې په پام کې نیسي‪ ،‬چې د اضافي عاید نزول د قانون په ذریعه اړیکه څرګندیږي‪.‬‬

‫د نزولي بهرې قانون‪ :‬یو عامل او څو تصدۍ‪:‬‬

‫تر هغه‪ ،‬چې د متحول عامل نرخ یو شان وي‪ ،‬نو د تصدیو اضافي مادي ګټې به هم سره ورته وي‪ .‬دارنګه‪،‬‬
‫دغه قانون په داسې حالتونو کې هم غوره دی‪.‬‬

‫د نزولي بهرې قانون د تطبیق ساحه‪:‬‬

‫“دا قانون دکرنې په برخه کې په خپله یو ټولیز قانون دی”‪(Wicksteed) .‬‬

‫د نزولي بهرې قانون دکروندګرو په تصمیم نیونه کې په الندې برخو کې بنسټیز اهمیت لري‪.‬‬

‫‪ .1‬د في هکتار یا في حیوان د هغه درجې یا سطحې اندازه چې وکولی شي تولید زیات کړي‪.‬‬
‫‪ .2‬د کیمیاوي سرې د استعمال مقدار ‪ ،‬د یوې کولو شمیر‪ ،‬د کرلو وړ تخم مقدار‪ ،‬د اوبخور د اوبو مقدار او‬
‫د في حیوان د غذا اندازه لپاره دا قانون مهم دی‪.‬‬
‫‪ .3‬د تولید په انتخاب کې د عواملو انتخاب‬
‫‪ .4‬د هغه ساحې انتخاب چې په اغیزناکه توګه پکې کرنیزه عملیه ترسره کېږي‪.‬‬
‫‪ .5‬د نرخونو د ټاکلو لپاره مهم دی‪ .‬که چېری دا قانون عملي کړي‪ ،‬نو د محصول د هر واحد لپاره په تولید‬
‫کې د زیاتیدونکي لګښت له امله لوړ قیمت اخلي‪.‬‬
‫‪ .6‬کله چې د دې قانون څخه د تولید په ترالسه کولو کې چې تقاضا یی ارتجاعي حالت کې وي‪ ،‬نو دغه‬
‫قانون د محصول کچه محدودوي‪.‬‬
‫د نزولي بهرې قانون محدودیت‪:‬‬

‫‪ .1‬د نزولي بهرې قانون یو ځانګړی قانون دی‪ ،‬چې په طبعي ډول د متحول عامل او محصول تر منځ‬
‫تخنیکي اړیکه بیانوي‪.‬‬
‫‪ .2‬د یو ټاکلي تولیدي عواملو د تطبیق وروسته دغه قانون په حرکت راځي‪ ،‬یعنې نزول اغیزه ښکاره کوي‪.‬‬
‫‪ .3‬کچېری په یوه شاړه ځمکه باندې د پانګې او کارګر متغیر واحدونه پکار ولویږي او د ځمکې منبع په وړ‬
‫توګه استعمال نه شي دا قانون اغیز نه ښکاره کوي‪.‬‬
‫‪ .4‬که چېرې د دغه قانون په لمړۍ مرحله کې د تولید فکتورونه ناکافي وي او وروسته کافي واحدونه پرې‬
‫په کار واچول شي‪ ،‬نو دغه قانون بیا هم خپل انځور نه ښکاره کوي‪.‬‬
‫‪ .5‬لکه څنګه چې مارشال ورته اشاره وکړه چې د نوي او عصري تکنالوژي ناوخته استعمال هم دغه قانون‬
‫اغیزمنوي‪.‬‬
 ‫‪ .6‬د نزولي بهرې قانون د کړنو د پرمخ بیولو لپاره یواځی ګټه په پام کې نیسي‪.‬‬
‫د دغه قانون متغیر تناسب‪ :‬کله چې په یو ثابت منبع باندې د متحول عامل کچه زیات او محصول اضافه کړي‪ ،‬نو‬
‫د متحول عامل او ثابت واحد ترمنځ د نزولي بهرې قانون په بنسټ تناسب بدلون مومي‪ .‬نو په دې توګه دې قانون‬
‫ته د نزولي بهرې قانون وایي‪.‬‬

‫د مساوي اضافي ګټې قانون‬

‫د ‪ Equi‬مانا مساوي او ‪ Marginal‬مانا اضافي یا نهایي ده‪ .‬دا قانون داسې بیانوي‪ ،‬چې د کارګر‪ ،‬پانګې او‬
‫ځمکې د هر واحد په استعمال سره باید ګټه هم مساوي زیاته شي په لښتلیک الندې بنسټ څرګندوي‪.‬‬

‫لښتلیک‪ ،‬د بیال بیلو تصدیو د پانګونې اضافي ګټې‬

‫د پانګې هغه مقدار چې‬ ‫اضافي ګټې ‪MR‬‬

‫استعمال شوی وي (₹)‬
‫سزیجات‬ ‫شیدی‬ ‫چرګان‬
‫‪1000‬‬ ‫‪1500‬‬ ‫‪1400‬‬ ‫‪1250‬‬
‫‪2000‬‬ ‫‪1250‬‬ ‫‪1250‬‬ ‫‪1150‬‬
‫‪3000‬‬ ‫‪1200‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪1050‬‬
‫‪4000‬‬ ‫‪1100‬‬ ‫‪950‬‬ ‫‪950‬‬
‫‪5000‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪900‬‬ ‫‪900‬‬
‫د ‪ )₹( 5000‬څخه تر‬ ‫‪6050‬‬ ‫‪5500‬‬ ‫‪5250‬‬
‫السه شوی مجموعي ګټې‬
‫نګه (خالص) ګټه‬ ‫‪1050‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪250‬‬
‫د ګټې اوسط‬ ‫‪1.21‬‬ ‫‪1.10‬‬ ‫‪1.05‬‬
‫په پورته جدول کې لیدل کېږي‪ ،‬چې که مونږ یوازې اوسط ګټه تحلیل کړو‪ ،‬نو زمونږ سپارښتنه به کروندګرو‬
‫ته دا وي چې تنها ‪ Vegetables crops‬تولید کړي؛ ځکه په دې برخه کې اوسط ګټه ‪ ۱.۲۱‬ده‪ ،‬چې د نورو‬
‫تصدیو په نسبت زیات دی‪.‬‬
‫د ‪ ₹ ۵۱۱۱‬په پانګونې سره د کروندګرو خالصه ګټه ‪ ۱۱۵۱‬دی اوس که وغواړو چې د اضافي منابعو لپاره د‬
‫‪ Equi-Marginal return‬اساس عملي کړو‪ .‬کروندګر شاید ‪ ۲۱۱۱‬په سبزۍ کرلو پانګونه وکړي‪ ۲۱۱۱ ،‬د‬
‫شیدو په غواګانو پانګونه‪ ،‬او ‪ ۱۱۱۱‬د چرګانو په فارم باندې‪ ،‬چې ټوله ګټه ‪ ۶۶۵۱‬او نګه ګټه ‪)₹( ۱۶۵۱‬‬
‫ایجابوي‪.‬‬

‫د ‪ Equi Marginal Returns‬مفیدیت (ګټې)‬

‫‪ .1‬دا قانون کروندګرو ته الرښوونه کوي‪ ،‬چې پیسې په غوره طریقې سره د نباتاتو د کرلو او څارویو روزنې‬
‫لپاره پالن کړي‪.‬‬
‫‪ .2‬دا قانون د تصدیو ترمنځ اړیکې واضیح کوي چې په بشپړ ډول یوه تصدۍ یا څو مختلفو تصدیو په‬
‫وړاندې‪ ،‬کروندګر پریکړه کوي‪.‬‬
‫‪ .3‬دا قانون د ځانګړو یا مختلفو کروندو د توافق لپاره الرښوونه کوي‪ ،‬چې کومه کرونده د دهقانانو لپاره‬
‫غوره او مفیده ده‪.‬‬
‫د فرصتي لګښت قانون‪:‬‬

‫د ‪ Equi Marginal returns‬مفهوم په حقیقت کې د فرصتي یا عوضي لګښتونو نظریه او بنسټ دی‪.‬‬
‫فرصتي لګښتونه د بل غوره عوضي لګښت د نظریې څخه په الس راځي‪.‬‬

‫د ورځې ګټلی شي‪ ،‬لیکن دا غوایي هم‬ ‫د بیلګې په توګه‪ ،‬که چېرې یوه جوړه د قولبې غوایي ‪)₹( ۲۱‬‬
‫هم ګټلی شي‪ ،‬نو د غوایي د کارولو بله غوره‬ ‫کوالی شي‪ ،‬چې په بل ځای کې د کار کولو په سبب ‪)₹( ۲۵‬‬
‫دی یعنې د غوایانو د کارولو لپاره غوره متبادل ارزښت دی‪.‬‬ ‫عوضي ګټور ارزښت ‪)₹( ۲۵‬‬

‫د فرصتي لګښت مفهوم کولی شو‪ ،‬چې د ‪ Cash Crop‬د تولید په خاطر تطبیق کړو‪ .‬لیکن د خالص عاید‬
‫او لګښت پر بنسټ عوضي کرنه هم کولی شي فرصتي لګښت وټاکي‪.‬‬

‫د تولید لګښت او فرصتي لګښت‬

‫الندې بیلګه به وښایي‪ ،‬چې د یو نبات تولیدي لګښت د هغو استعمال شوو سرچېنو له ارزښت څخه عبارت‬
‫ده‪ ،‬چې د تولید په پروسه کې پکار وړل شوي وي‪.‬‬

‫د فرصتي لګښت د محاسبه کولو الرې چارې‪:‬‬

 ‫‪ .1‬د ناخالص عاید په بنسټ‪ :‬کله چې د تولید لګښتونه سره مساوي وي‪.‬‬
‫‪ .2‬د خالصې ګټې یا عاید په بنسټ‪ :‬په هغه صورت کې چې د تولید لګښتونه سره مساوي نه وي‪.‬‬
‫‪ ۶.۱‬جدول)‪، (a‬د ناخالصې ګټې په بنسټ کله چې لګښتونه ورته وي‪.‬‬
‫خالص(نګه) عاید (₹)‬ ‫د تولید لګښت (₹)‬ ‫ناخالص عاید(₹)‬ ‫تصدۍ‬
‫‪2600‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪3600‬‬ ‫‪12 q‬تنباکو @ ‪)₹(300‬‬
‫‪4600‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪5600‬‬ ‫‪140 q‬کچالو @ ‪)₹( 40‬‬

‫د تنباکو کرلو پر ځای باید کچالو کرلو ته مخه وشي‪ ،‬ځکه د تنباکو په عوض دا یو ښه فرصت دی‪ ،‬چې د‬
‫کچالو ناخالصه ګټه ‪ )₹( ۵۶۱۱‬ده ترالسه کړي په داسې حال کې د تنباکو ناخالصه ګټه ‪ )₹( ۳۶۱۱‬ده‪.‬‬

‫‪ ۷.۱‬جدول )‪ . (b‬د خالصې ګټې په بنسټ کله چې لګښتونه غیرې مساوي وي‪.‬‬

‫غنم (مکسیکويې) (₹)‬ ‫کچالو (₹)‬ ‫تنباکو (₹)‬ ‫ګټه یا عاید‬

‫‪7000‬‬ ‫‪5600‬‬ ‫‪3600‬‬ ‫ناخالص عاید‬
‫‪1800‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫د تولید لګښت‬
‫‪5200‬‬ ‫‪4600‬‬ ‫‪2600‬‬ ‫خالص عاید‬
‫په پورته لښتلیک کې د کچالو لپاره فرصتي لګښت‪ ،‬چې عاید باید ترالسه کړي‪ )₹(۵۲۱۱‬کوم چې د غنمو د‬
‫تولید څخه تر السه کېږي په داسې حال کې د کچالو څخه نګه ګټه یا عاید ‪ )₹( ۴۶۱۱‬ده‪.‬‬

‫یاداښت‪:‬‬

‫‪ .1‬د هند په شرایطو کې فرصتي لګښت د کورنۍ د کارګر صفر یا صفر ته نیږدې وي‪ ،‬ځکه د دوی لپاره‬
‫عوضي استخدام شتون نه لري (کارګر)‪ .‬او نه داسې منابع شتون لري چې د زیاتې ګټې لپاره یی تعویض‬
‫کړي‪.‬‬
‫‪ .2‬د کروندې د ځینو اقتصاد پوهانو له نظره‪ ،‬د فرصتي لګښت او ‪ Equi-M.R‬اساسات سره ورته دي‪.‬‬
‫لیکن ځیني پوهان د دوی ترمنځ لږ فرق څرګندوي‪ .‬د فرصتي لګښت بنسټ د ثابتي پانګې له ګټې سره‬
‫نیږدې اړیکه لري‪ ،‬لکه د ملي سپما لپاره پانګونه( تراکتورونه اخیستل ثابته پانګه یعنې ثابت لګښت دی)‪.‬‬
‫فرصتي لګښت د بودیجی په لګولو او د هغه څخه د ګټې السته راوړلو لپاره خطر هم مني‪ .‬یعنې په دغه‬
‫برخه کې مهم رول لوبوي‪ .‬کله چې د عامل فکتورونه عرضه په اصلي توګه محدوده وي‪ ،‬نو دواړو‬
‫بنسټونو څخه ګټه پورته کوي‪.‬‬
‫تعویضي قانون‪:‬‬

‫هغه میالن چې د تولید په ټولو اقتصادي برخو کې عمل ترسره کوي‪ ،‬هغه لګښت چې زیات موثریت لري د‬
‫هغه په نسبت چې موثریت یی کم وي‪ ،‬باید عوض یا بدل کړای شي‪ .‬دغه قانون بیانوي‪ ”:‬د تولید په پروسه کې‬
‫هغه عاملونه چې پایله یی دنورو په نسبت اغیزناکه او په الس راتالی شي‪ ،‬تر ټولو خورا چې موثریت یی زیات‬
‫وي هغه باید ترې انتخاب کړو‪”.‬‬

‫په تعویضي قانون کې کله چې د کارګر اجوره ( فرضا د غنمو ریبلو اجوره ) ډیره لوړه شي‪ ،‬نو کارګر د‬
‫سرمایې په ذریعه )‪(∆L/∆C‬تر یوې کچې پورې تعویض کېږي‪ .‬دغه شان که چېرې د ماشین قیمت لوړ وي نو‬
‫بیا تعویض باید د ماشین د کارګر په ذریعه )‪ ( ∆C/∆L‬اغیزمن تمامیږي‪.‬‬

‫د تعویض اندازه‪ :‬د یو عامل تعویض په بل باندې یا د یو محصول عوض کېدل په بل محصول باندې د‬
‫تعویض د نهایي مقدار اندازه څرګندوي‪ .‬که چېرې ‪ x1‬او ‪ x2‬عاملونه فرض کړو نو د تعویض نسبت یی‬
‫‪ ∆x1/∆x2‬دی ‪ MRS‬د میالن په نوم هم نومولی شو ‪ .‬یا په بله ژبه ‪ ∆x1/∆x2=Slope‬دی‪ .‬دلته ښودل‬
‫کېږي چې ‪ x1‬واحدونه د ‪ x2‬په ذریعه تعویض شوي دي‪ .‬په دغه طریقه مونږ کوالی شو دوه تولیدات‬
‫‪ ∆Y1/∆Y2‬هم یو د بل سر معامله یا تعویض کړو‪.‬‬

‫د تعویض ارتجاعیت‪ :‬په تولیدکې د دوه فکتورونو ترمنځ ارتجاعي تعویض د دغه فکتورونو له نسبي بدلون‬
‫څخه عبارت دی‪ ،‬چې د تولید په پروسه کې استعمال شوي وي او د نرخ نسبت ته بدلون ورکړي‪.‬‬

‫‪∆ X1/x1/ ∆x2/x2‬‬

‫ځکه چې ‪ x2‬لمړی زیاتوالی کوي او ‪ x1‬کموالی کوي‪.‬‬

‫د تعویض د قانون محدودیت‪ :‬زمونږ توان ډیر محدود دی‪ ،‬چې یو فکتور په بل فکتور تعویض کړو‪ ،‬او‬
‫همدارنګه د نزولي بهرې قانون دا بیانوي چې د تعویض کولو لپاره د نسبي ترکېب جوړول او بیا د هغوی بدلون‬
‫ډیر ستونزمن دی‪ .‬په بله ژبه‪ ،‬مونږ ممکن دا د نزولي تعویضي قانون په توګه تشریح کړو‪..‬‬

‫د تولید د فکتورونو تعویض کېدل د فرصتي لګښت په وړاندې‪:‬‬

‫یو کروندګر ته باید‪ ،‬د تصمیم نیونې او زیاتې پانګونې تر مخه‪ ،‬د تعویض او فرصتي لګښت بنسټونو دواړو‬
‫باندې الرښوونه وشي‪ .‬د بیلګې په توګه‪ :‬یو کروندګر کوالی شي چې د تولید لګښت د ځمکې د ماله کولو چې‬
‫‪ ₹۱۱۱۱‬پرې راځي‪ ،‬د یو کارګر په ذریعه چې د هرزه بوټو د له منځه وړلو لپاره رمبی ووهي تعویض کړي او د‬
‫تولید لګښت کم کړي‪ .‬په لګښتونو کې کموالی د خالص ګټې د زیاتیدو المل کېږي‪ .‬مخکې له دې چې‬
‫کروندګر پانګونه وکړي‪ ،‬کروندګر باید د پانګونې په وخت کې فرصتي لګښت په پام کې ونیسي‪ .‬هغه ‪₹ ۱۱۱۱‬‬
‫چې د رمبي کولو د فرصتي لګښت په توګه پاتي وي په هر صورت په بل ځای کې د زیاتې ګټې لپاره په کار‬
‫واچوي‪.‬‬

‫د نسبي ګټې قانون‪:‬‬

‫دا یوه حقیقي څرګندونه ده‪ ،‬چې کروندګر هغه جنس تولیدوي‪ ،‬چې زیاته نګه ګټه ولري‪ .‬هغوي په عادي‬
‫توګه په یوه مشخصه ساحه کې یعنې ځانګړي فارم کې د داسې نباتاتو کرنه په خپل پالن کې شامل کوي‪ ،‬کوم‬
‫چې زیات اغیزمن توب ولري‪ ،‬چې په پایله کې کروندګر د مقایسوي ګټې د اساساتو په بناء کروندګر دکروندې‬
‫د نوعو اړوند پریکړه نیسي‪.‬‬

‫دتصدیو د تولیدي لګښت توپیرونه د مقایسوي (نسبي) ګټې په مفهوم پورې اړه لري‪ .‬که چېرې د تولیدي‬
‫لګښت توپیرونه سره ورته وي‪ ،‬نو د نسبي ګټې قانون د کرنیزو تصدیو ځانګړې تولیدي توپیر ته په پام سره چې‬
‫غوره پایله به ورکړي انتخابوي‪.‬‬

‫د ګټې نوعه‪ :‬د فی هکتار لوړ خالص عاید په بنسټ دوه قسمه ګټې لرو‪.‬‬

‫‪ .1‬مطلق ګټه ‪Absolute Advantage‬‬

‫‪ .2‬نسبي ګټه ‪Comparative Advantage‬‬
‫د في هکتار خالص ګټه یا عاید‪ :‬خالص ګټه= مجموعي عاید – مجموعي لګښت‬

‫د اضافي لګښتونو په بنسټ د في هکتار خالص عاید د زیاتوالي سبب کېږي‪ ،‬چې دا طریقه په پراخه توګه په‬
‫یوه کرونده کې د مقایسوي ګټې د ټاکلو لپاره استعمالیږي‪.‬‬

‫دلته‪ ،‬دوه نباتات چې د غنمو او ګنیو څخه عبارت دي په پام کې نیول شوي دي‪.‬‬

‫‪ (a) .‬جدول‪ ،‬د غنم د کښت څخه په فی هکتار کې مطلقه ګټه‬

 ‫ب ساحه‬ ‫الف ساحه‬ ‫د کروندې محاسبه‬
‫‪₹ 375‬‬ ‫‪₹ 500‬‬ ‫مجموعي عاید‬
‫‪₹ 350‬‬ ‫‪₹ 425‬‬ ‫مجموعي لګښت‬
‫‪₹ 25‬‬ ‫‪₹ 75‬‬ ‫د في هکتار څخه خالصه ګټه‬
‫‪₹ 1.97‬‬ ‫‪₹ 1.18‬‬ ‫د في روپی ګټه‬
‫‪107%‬‬ ‫‪118 %‬‬ ‫ګټه د لګښت په پرتله زیات دی‬
‫ګنی‬

‫‪₹ 1500‬‬ ‫‪₹ 1000‬‬ ‫مجموعي عاید‬

‫‪₹ 500‬‬ ‫‪₹ 475‬‬ ‫مجموعي لګښت‬
‫‪₹ 1000‬‬ ‫‪₹ 525‬‬ ‫د في هکتار څخه خالصه ګټه‬
‫₹‬ ‫‪3‬‬ ‫‪₹ 2.1‬‬ ‫د في روپی خالصه ګټه‬
‫‪300%‬‬ ‫‪210%‬‬ ‫ګټه د لګښت په نسبت زیاته ده‬
‫په پورته جدولونو کې دا لیدلی شئ‪ ،‬چې د غنمو په تولید کې ‪ A‬مطلق ګټه لري‪ ،‬ځکه چې د ‪ B‬ساحې په‬
‫پرتله د في هکتار عاید یا د في روپۍ لګښت خالصه ګټه یې ترې لوړه ده‪ .‬همدارنګه په ګنیو کې‪ ،‬د ‪ B‬برخه‬
‫مطلقه ګټه لري‪ ،‬ځکه چې د ګنیو څخه ګټه ‪ ۳۱۱۳‬د لګښت په پرتله زیات ده‪.‬‬

‫)‪ (b‬لښتلیک‪ .‬د في هکتار نسبي ګټه‬

‫غنم‬ ‫ج د ممپلیو ساحه‬ ‫الف د ممپلیو ساحه‬ ‫د نبات ارزښت‬

‫‪₹225‬‬ ‫‪₹220‬‬ ‫‪₹225‬‬ ‫د في هکتار مجموعي عاید‬
‫‪₹210‬‬ ‫‪₹200‬‬ ‫د في هکتار مجموعي ‪₹200‬‬
‫‪₹15‬‬ ‫‪₹20‬‬ ‫‪₹25‬‬ ‫لګښت‬
‫‪₹1.07‬‬ ‫‪₹1.16‬‬ ‫‪₹1.13‬‬ ‫د فی هکتار خالص عاید‬
‫د یو روپی لګښت په اساس‬
‫ګټه‬
‫‪107%‬‬ ‫‪116%‬‬ ‫د پورته عامل لګښت د ‪113%‬‬
‫ګټې سلنه‬
‫د ‪ A‬په برخه کې د غنمو او ممپلیو د کښت ګټه‪ ،‬د ‪ C‬په پرتله زیات ده‪ ،‬ځکه چې په ترتیب سره د فی‬
‫هکتار خالص عاید ‪ ₹۷۵‬او ‪ ₹ ۲۵‬دي‪( .‬لښتلیک)‪ .‬په بله ژبه‪ ،‬پرلپسې ګټه ‪ ۱۱۱۳‬او ‪ ۱۱۳۳‬د لګښتونو په پرتله زیات‬
‫دي‪ .‬د ‪ A‬برخې کروندګران کولی شي د دغه دواړو نباتاتو په کرلو سره ګټه وکړي‪ .‬لیکن کروندګران غواړي‬
‫چې ډیره ګټه ترالسه کړي او دا هغه وخت ممکن کېدای شي‪ ،‬چې د غنمو کښت ته د امکان تر حده په جریبونو‬
‫ځمکه برابره کړي‪ ،‬تر څو اړونده ګټه چې د دوی غوښتنه ده په الس راشي‪ .‬دغه شان د ‪ C‬برخې کروندګر هم‬
‫کولی شي د غنمو د کښت څخه یو څه اندازه ګټه وکړي لیکن د دې په پرتله د ممپلیو په برخه کې دوی کولی‬
‫شي زیاته ګټه وکړي‪ .‬په پورته توګه‪ ،‬د ګټې فیصدي د لګښت په پام سره ‪ ۱۱۷۳‬د غنمو او ‪ ۳ ۱۱۶‬د ممپلیو ده‪.‬‬

‫په کرکېله کې د کروندګرو لپاره اصول‪:‬‬

‫د نسبي ګټې قانون د حیواني او نباتي تصدیو په انتخاب کې کروندګرو ته الرښوونه کوي‪ ،‬چې د شته منابعو‬
‫څخه اعظمي ګټه پورته کړي نه مطلقه ګټه‪ .‬دارنګه د میوه جاتو او سبزیجاتو کرنه باید ښارونو ته نیږدې‪ ،‬د ګنیو‬
‫کرنه د ګنیو میلونو ته نیږدې او د وریجو کروندې باید داسې ځایونو کې وي‪ ،‬چې لږ رطوبت هلته شتون ولري‪ .‬د‬
‫میږو او پسونو فارمونه باید په غریزو سیمو کې وي چې دغه ټول په کرنه کې د کروندګرو لپاره اصول وړاندې‬
‫کوي‪ .‬ځانګړې یا متنوعې کروندې په پراخه پیمانه د مقایسوي ګټې په اصولو باندې اتکا لري‪.‬‬

‫د تصدیو د ترکېب اصول‪:‬‬

‫د تصدیو د ترکېب بنسټ‪ ،‬د کرنیزو تصدیو او طبیعت د اړیکې تر منځ مخکېنۍ مطالعې ته اړتیا لري‪ .‬لومړی‬
‫د کرنیزو تصدیو ترمنځ د اړیکو ماهیت په پام کې ونیسئ‪ .‬که د دوی ترمنځ اړیکه په بشپړه توګه سمه وي‪ ،‬نو‬
‫هڅه دې وشي‪ ،‬چې د تولید د زیاتیدو لپاره دې منابع تنظیم کړي‪ ،‬یعنې د تصدیو او طبیعت ترمنځ د اړیکو توافق‬
‫په بشپړه توګه د تولید په زیاتوالي باندې داللت کوي‪.‬‬

‫مګر که چېرې سیالي کونکې کرنیزې تصدۍ شتون درلود‪ ،‬نو د هغوی د ترکېب لپاره دې الندې فکتورونه‬
‫په پام کې ونیسي‪:‬‬

‫‪ .1‬د محصوالتو د نرخ یا قیمت نسبت‬

‫‪ .2‬د تولیداتو یا محصوالتو د تعویض کولو نسبت‬
‫‪ .3‬د في واحد تولید لګښت‬
‫(‪ )a‬په رقابتي تصدیو کې کله چې د تولید لګښت سره مساوي وي‪ ،‬نو د تولید د خرڅالو په نرخ‬
‫قضاوت کېږي‪.‬‬
‫(‪ )b‬کله چې د تولید لګښت غیرې مساوي وي‪ ،‬نو خالص قیمت باید په پام کې ونیول شي‪.‬‬
‫دکرنیز کاروبار یوه تصدۍ د یو واحد محصول یا ډول ډول څارویو تولید په توګه پیژندل شوی دی‪ .‬عموما‬
‫کروندګر په کرنیزو فارمونو کې د یو څخه زیاتې تصدۍ تر پوښښ الندې راولي‪ .‬د کروندګرو اصلي موخه د‬
‫تصدیو د ترکېب په ذریعه په کم لګښت زیاته ګټه ترالسه کول دي‪ .‬د شته منابعو ترمنځ د اړیکې په بنیاد د کرنیز‬
‫فارم دتصدیو ترکېب اغیزمن کېږي‪.‬‬

‫هغه اړیکې چې تصدۍ یې پخپل منځ کې لري په الندې توګه واضیح کېږي‪:‬‬

‫‪ .1‬خپلواکې تصدۍ‪ :‬دا ډول تصدۍ یو په بل باندې په مستقیم توګه اغیز نه لري‪ .‬که چېرې د یوې تصدۍ‬
‫سطحه کمه یا زیاته کړای شي‪ ،‬نو په بله تصدۍ کوم تاثیر نه کوي‪.‬‬
‫‪ .2‬سیالي کونکي محصوالت (رقابتي محصوالت)‪ :‬دا هغه محصوالت دي چې د منابعو له پلوه یو له بل سره‬
‫سیالي کوي‪ .‬په دې توګه کروندګر محدودې سرچېني یا منابع لري‪ .‬په ځینو برخو کې ټول حیواني او‬
‫نباتي محصوالت یو له بل سره سیالي کوي‪ .‬په رقابتي تصدیو کې د یوې تصدۍ په محصول کې‬
‫زیاتوالی د بلې تصدۍ په محصول کې د کموالي المل کېږي‪ .‬په ورته موسم کې د سرچېنو له پلوه جوار‬
‫او باجره‪ ،‬وریجې او ګني له یو بل سره سیالي کوي‪.‬‬
‫‪ .3‬متمم محصوالت‪ :‬دا ډول محصوالت د منابعو له پلوه یو له بل سر رقابت نه کوي‪ .‬لیکن کروندکر سره د‬
‫عاید د کچې په زیاتوالي کې مرسته کوي‪ .‬په یوه کرونده کې د کورني مرغانو وړه تصدۍ د کروندې د‬
‫نورو برخو لپاره یو کمک کونکې تصدۍ ده‪ .‬دا ډول تصدۍ هغه وخت په خپل منځ کې سیالي کوي‬
‫چې ډیره پراختیا ورته ورکړل شي‪.‬‬
‫‪ .4‬بشپړونکې تصدۍ ‪ :‬هغه تصدۍ چې د تولید په زیاتوالي کې یو له بل سره کومک کوي‪ .‬او د منابعو له‬
‫پلوه یو له بل سره سیالي نه کوي‪ .‬د بیلګې په توګه‪ ،‬د مصري واښه )‪ (Berseem‬څخه وروسته د‬
‫جوارو کرنه‪ ،‬د جوارو حاصل زیاتوي‪ .‬ځکه چې د ‪ Berseem‬نباتو په سبب په خاوره کې د جوارو‬
‫لپاره ډیر نایتروجن نصبوي‪.‬‬
‫د تصدۍ اړیکې‪:‬‬

‫د تصديو د بنسټیزو اړیکو خالصه په الندې توګه واضیح شوې ده‪.‬‬

 ‫دتصدۍ اړیکه ‪Enterprise relationship‬‬ ‫د تعویض نهایی کچه ‪MRS‬‬

‫د ‪ MRS‬بیلګه‪ :‬یوه تصدۍ د بل لپاره ‪:‬‬

‫‪MRS=∆Y1/∆ Y2‬‬

‫‪ .1‬که ‪ ∆Y1/∆ Y2‬له صفر کم شي ‪ ،‬نو سیالي کونکې تصدۍ (محصوالت) دي‪.‬‬
‫‪ .2‬که ‪ ∆Y1/∆ Y2‬د صفر سره مساوي وي نو‪ ،‬مرسته کونکې یا بشپړونکې تصدۍ دي‪.‬‬
‫‪ .3‬که ‪ ∆Y1/∆ Y2‬د صفر څخه زیات شو نو‪ ،‬بشپړونکې تصدۍ یا ‪ Complementary‬تصدۍ ده‪.‬‬
‫واضحات‬

‫‪ .1‬که ‪ MRS‬له صفر کم وي‪ ،‬نو د یوې تصدۍ محصول به د بل محصول زیاتوالي لپاره قرباني (صرف‬
‫نظر شوی وي او دواړه تولیدات سیالي کونکي دي‪.‬‬
‫‪ .2‬که ‪ ، MRS=0‬نو دا ښايي‪ ،‬چې یو تولید د مقدار له مخې زیات شوی بدون له دې‪ ،‬چې بل تولید‬
‫اغیزمن کړي‪.‬‬
‫‪ .3‬که د ‪ MRS‬نسبت له صفر لوی شي‪ ،‬نو دا ښايي‪ ،‬چې په بل تولید کې زیاتوالی یا کموالی رامنځته‬
‫شوی او تولیدات تکمیل شوي دي‪.‬‬
‫د لګښت مفهوم او اساسات (بنسټونه)‪:‬‬

‫د لګښت اصطالح معموال‪ ،‬په تولیدي شیانو او خدماتو باندې مصارفو ته راجع کېږي‪ .‬لګښتونه په دوه‬
‫کټګوریو طبقه بندي شوي دي‪ )۱( :‬ثابت لګښت ‪ Fixed cost‬یا ‪ ، Overhead costs‬دا هغه لګښت‬
‫دی چې په سیده ډول په تولید کې برخه نه اخلي‪ )۲( .‬متحول لګښت ‪ variable cost‬دې ته ‪prime cost‬‬
‫هم وایي دا هغه لګښت دی چې د تولید په پروسه کې عمال برخه اخلي‪ .‬لکه‪ :‬خام مواد‪ ،‬کارګر او نور‪ .‬کله چې‬
‫دا دواړه لګښتونه سره یو ځای شي مجموعي لګښت ورته ویلی شي‪ .‬د متحول‪ ،‬مجموعي او ثابت لګښتونو ترمنځ‬
‫اړیکه په الندې ډول ورکړل شوې ده‪.‬‬

‫د في واحد لګښت‪ :‬د مجموعي لګښت څخه ‪ ۴‬قسمه نور لګښتونه استنباط شوي دي‪.‬‬

‫‪ :۲‬متوسط ثابت لګښت یا ‪AFC‬‬ ‫‪ :۱‬متوسط لګښت یا ‪Average cost‬‬

‫‪ :۴‬متوسط متحول لګښت یا ‪AVC‬‬ ‫‪ :۳‬اضافي لګښت یا ‪MC‬‬

‫ثابت لګښت‪ :‬د ګټې (سود)‪ ،‬تنزیل‪ ،‬کور کرایه‪ ،‬مالیي‪ ،‬د کورني کارګر ناتادیه شوی پیسې‪ ،‬حیواني او‬ ‫‪.1‬‬
‫نباتي بیمه او ځینو نور له مجموعي څخه دي‪.‬‬
‫‪ .2‬متحول لګښت ‪ :‬د تخم‪ ،‬سرو‪ ،‬کارګرانو‪ ،‬ابیارۍ لګښتونه او دې ته ورته هغه لګښتونه چې په مستقیم‬
‫ډول د محصول په تولید پورې اړه لري د متحول لګښت څخه عبارت دي‪.‬‬
‫‪ .3‬مجموعي لګښت ‪ :‬د ثابت لګښت او متحول لګښت د تولګې څخه عبارت دی ‪TC=FC+VC‬‬
‫د في واحد محصول لګښت ‪Cost per unit of output‬‬

‫‪ .4‬متوسط لګښت یا )‪AC=TC/Q (Q=Output‬‬

‫‪ .5‬اضافي لګښت‪MC=∆VC/ ∆Q :‬‬
‫‪ .6‬متوسط ثابت لګښت‪AFC=FC/Q :‬‬
‫‪ .7‬متوسط متحول لګښت‪. AVC=VC/Q :‬‬
‫د کروندې د کاروبار په تصمیم نیونه کې د لګښت اصول خورا مهم دي‪ ،‬عموما د لګښت موضوع‪ ،‬د ډول‬
‫ډول فکتورونو لکه په تولیدي خدماتو او فزیکي محصوالتو باندې حقیقي خرچ شوي مصارفو ته راجع کېږي‪.‬‬

‫په عمومي توګه لګښتونه په دوه ډوله دي‪:‬‬

‫‪ .1‬ثابت لګښتونه ‪ : Fixed Cost‬ثابت لګښتونه د کروندې هغه مصارف په برکې نیسي چې په عادي ډول‬
‫مصرف شي‪ .‬لیکن دا لګښتونه په مستقیم توګه د محصول په تولیدولو کې برخه نه اخلي‪ .‬د بیلګې په‬
‫توګه‪ :‬په ثابته پانګه باندې ګټه یا سود‪ ،‬تنریل‪ ،‬عاید وغیره‪.‬‬
‫‪ .2‬متحول لکښت ‪ : VC‬دا لګښتونه د محصول په تولیدکې برخه اخلي لکه غنم‪ ،‬حیواني او کیمیاوي سرې‪،‬‬
‫ابیاري‪ ،‬حشره وژونکي او افت وژونکي درمل او د هغه کارګرانو اجوره پکې شامله ده‪ ،‬چې د پیسو په‬
‫وړاندې د کار لپاره استخدام شوې وي‪ .‬د متحول لګښت اوه (‪ )۷‬قسمونه‪ ،‬چې په تولید کې برخه اخلي‬
‫عبارت دي له ‪:‬‬
‫‪ .a‬مجموعي متحول لګښت ‪ : TVC‬د یو جنس په تولیدولو کې ټول هغه لګښتونه شامل دي‪ ،‬چې په مستقیم‬
‫ډول دتولید مقدار ته بدلون ورکړي‪ .‬د بیلګې په توګه‪ ،‬د مزدور لګښت او د خامو موادو لګښت چې د‬
‫تولید په پروسه کې پکار وړل شوي وي‪( .‬د متحول عامل مقدار× د في واحد عامل قیمت = مجموعي‬
‫متحول لګښت)‬
‫‪ .b‬متوسط متحول لګښت ‪ AVC : AVC‬د مجموعي متحول لګښت تقسیم د محصول مقدار د ویش له‬
‫محاسبې څخه په الس راځي‪ AVC‬د تولید د کچې په بنسټ بدلون مومي‪AVC=TVC/Output .‬‬
‫‪ .c‬اضافي لګښت ‪ : MC‬په مجموعي لګښت کې د بدلون څخه عبارت دی چې په محصول کې بدلون‬
‫رامنځته کړي‪ .‬اضافي لګښت د مجموعي لګښت بدلون پر محصول بدلون)‪ (∆TC/∆Y‬د ویش له مخې‬
‫محاسبه کېږي‪ .‬د محصول هر واحد اضافي لګښت ټاکل د دې لپاره مهم دي‪ ،‬چې په کومه کچه د منابعو‬
‫څخه د ګټې اخیستنې په بنسټ څومره تولید لوړ کاندي‪.‬‬
‫‪ .d‬مجموعي ثابت لګښت ‪ : TFC‬د هغه ټولو لګښتونو مجموعه ده‪ ،‬چې یو شرکت یا یوه تصدۍ یی تادیه‬
‫کوي‪ .‬او د محصول د مقدار په بدلون کې کوم رول نه لري‪ .‬لکه په یوه کرونده کې د څو خونو جوړولو‬
‫لګښت او نور‪.‬‬
‫‪ .e‬متوسط ثابت لګښت‪ : AFC‬د مجموعي ثابت لګښت پر محصول د ویش څخه په الس راځي‬
‫‪ . AFC=TFC/Output‬که چېرې محصول زیاتوالی کول‪ ،‬نو متوسط ثابت لګښت کموالی کوي‪.‬‬
‫‪ .f‬مجموعي لګښت ‪ : TC‬د مجموعي متحول لګښت او مجموعي ثابت لګښت د یوځای کېدو څخه په‬
‫الس راځي ‪TC=TFC+TVC‬‬
‫‪ .g‬مجموعي متوسط لګښت ‪ : AFC‬د مجموعي لګښت ویش پر محصول څخه په الس راځي‪.‬‬
‫‪.ATC=TC/Output‬‬
‫دکروندې کاروبارکې د کرنیز اقتصاد د بنسټونو موخې او اهمیت‪:‬‬

‫دکرنیز اقتصاد د بنسټونو تطبیق د کروندې دکاروبار(کرنیز کاروبار) خورا زیاتې ستونزې حلوي‪.‬‬

‫الندې دکرنیز اقتصاد بیال بیل بنسټونه دکروندې مختلفې ستونزي له منځه وړي‪.‬‬

‫‪ .1‬د نزولي بهرې قانون‪ :‬د نزولي بهرې قانون کروندګرو سره په تصمیم نیونه کې مرسته کوي؛ تر څو د‬
‫تولیدي عامل د ګټې مناسبه اندازه په کرونده کې وکاروي‪.‬‬
‫‪ .2‬تعویضي قانون‪ :‬تعویضي قانون هم کروندګرو سره په تصمیم نیونه کې مرسته کوي‪ ،‬تر څو د متبادلو‬
‫الرو چارو د استعمال په بنسټ د تولید ټاکلې کچه په کم لګښت او د منابعو د غوره ترکېب په ذریعه‬
‫حاصل کړي‪.‬‬
‫‪ .3‬د مساوي اضافي ګټې قانون‪ :‬دا قانون په هغه وخت کې د اجرا وړ دی‪ ،‬چې منابع یا عامل محدود وي‪.‬‬
‫همدارنګه دا قانون کروندګرو ته الرښونه کوي‪ ،‬چې د کروندې څخه د اعظمي ګټې السته راوړلو لپاره‬
‫محدودې سرچېني په غوره توګه تخصیص کړي‪.‬‬
‫‪ .4‬د مقایسوي ګټې قانون‪ :‬د دې قانون په بنسټ بیال بیل ډوله کروندې تاسیس کېږي‪ .‬ځانګړي‪ ،‬مخلوطي‪،‬‬
‫او متنوعې کروندې د دغه قانون تهداب دي‪.‬‬
‫‪ .5‬د لګښت اصول‪ :‬دغه قانون ډیرې مهمې نکتې ته اشاره کوي‪ ،‬چې د اضافي لګښت په بنا اضافي ګټه په‬
‫الس راځي‪.‬‬
‫‪ .6‬د تصديو د ترکېب بنسټ‪ :‬دغه اصول او اساس د تصدۍ انتخاب ستونزې له منځه وړي‪ ،‬په دغه قانون‬
‫کې د هرې تصدۍ بیال بیلې اندازې چې د ترکېب لپاره پکار وړل کېږي‪ ،‬بحث کوي‪.‬‬
‫د کروندې د مدیریت تاریخچه په هند کې دکرنیز تمدن د تاریخچې سره تړلی دی‪ .‬د سانسکریټ په‬
‫ماخذونو کې د کروندې یا فارم د مدیریت ورڅنۍ کړنې او د هغوی څخه د څارنې په اړه لیکنې تر سره شوي‬
‫دي‪ Griffith .‬داسې نقل کوي“ د کرنې یو ځوان متخصص په سیمه کې په داسې حال کې ګورو چې یوې‬
‫کوي او د ‪ Indra‬څخه غواړي‪ ،‬چې د دوی کارګر نیکمرغه کړي‪ .‬تر لمر لویده دغه ځوان کارګر بیا د غواګانو‬
‫روزنه پر مخ وړي او د غواګانو څخه شیدې ترالسه کوي او بیا د کورنۍ ټول غړي په شیدو او ځیني غلو دانو‬
‫خوښي لمانځي‪”.‬‬

‫لکه څنګه چې پورته یادونه وشوه چې د کروندې مدیریت نه یوازې ریفرینسونو ته اشاره کوي؛ بلکې د‬
‫اورښت‪ ،‬خاورې‪ ،‬نباتاتو او حیواناتو په اړه د پریکړې نیونې ژوره مطالعه هم ترسره کوي کوم‪ ،‬چې د کروندې د‬
‫تنظیم بنسټ او مفهوم تشکېلوي‪.‬‬

‫“ دکرنې او ژوندکولو لپاره د باران اوبه ډیرې اړیني دي‪ .‬پس په ډیره لیوالتیا سره باید د اورښت په اړه علم تر‬
‫السه شي‪”.‬‬

‫‪- Atharveda‬‬

‫“د شیدو او کوچو په عرضه کولو کې زیادښت د خاوري نوعیت‪ ،‬د وښو په کېفیت او اوبو سره سیده اړیکه‬
‫لري‪”.‬‬

‫‪_ Aethashashtra‬‬
‫د ‪ ۱۲۲۱-۳۱‬کلونو په دوران کې دکرنیز اقتصاد پروفیسور ‪ P.C. Patil‬لخوا په پونا او ممبۍ کې د‬
‫کروندې دتنظیم په اړه یوه جامع پلټنه ترسره شوه‪ .‬نوموړي د ممبۍ ریاست په جنوب لویدیځه برخه‪ ،‬په ‪۶‬‬
‫ولسوالیو کې چې ‪ ۱۴‬ساحې یی تر پوښښ الندې نیولي وې‪ ،‬د خپلې څیړنې اصلي ځای یاد کړ‪ .‬او هم د‬
‫پلټنې پایله یی په یو وړ کتاب ‪“principle and practices Farm costing with Farm‬‬
‫”‪ studies‬نومول شوی په ‪ ۱۲۳۳‬کال کې خپور کړ‪ .‬دارنګه نوموړي فرصتي لګښت او د هغوی تخصیص‬
‫یوه نوې مفکوره چې د ‪ Cost Accounting‬له بنسټونو سره سمون لري رامنځته کړ‪.‬‬

‫د کروندګرو د پانګې‪ ،‬عاید او لګښت مطالعه په هند کې د لومړي ځل لپاره په ‪ ۱۲۳۳-۳۶‬کلونو کې د‬

‫هندوستان کرنیزو څیړنو اوکمټې )‪ (ICAR‬په الرښوونه او مشرۍ تر سره شوه‪ .‬دغه مطالعه د ګنیو‪ ،‬پنبې او‬
‫ځینو نورو مهمو نباتاتو په تولیدي لګښتونو پورې محدود وه‪ .‬د دې مالوماتو پایله په ‪ ۱۲۳۲‬کال کې د‬
‫‪“Report on the cost and production of crops in principle Sugarcane and‬‬
‫”‪ Cotton tract in India‬تر عنوان الندی خپور شو‪.‬‬

‫د هند دولت د پالنیونې کمیسون او د پلټنې د پروګرام کمیټې د هیواد په ‪ ۶‬زونونو یعنې پنجاب‪ ،‬اتارا‬
‫پردیش‪ ،‬مادیا پردیش‪ ،‬ممبۍ‪ ،‬مدراس او لویدیځ بنګال کې‪ ،‬د دریوکلونو په موده کې یعنې ‪۱۲۵۴-۱۲۵۷‬‬
‫کلونو کې د کروندې د تنظیم اقتصاد د مطالعې هلې ځلې شروع کړي‪ .‬د دغه دریو کلونو راپور په ټول هند‬
‫یو پراخ او بنسټ لرونکی وو‪ ،‬چې د پایلو زیاته توجو په کرنیز اقتصاد څرخیده‪ .‬له دی وروسته‪ ،‬دغه مطالعه د‬
‫اندراپردیش‪ ،‬بیهار‪ ،‬او اوریسیا ایاالتونو ته په ‪ ۱۲۵۷-۱۲۵۱‬کلونو کې وغزول شوه‪ .‬په بنسټیزو نباتاتو باندې د‬
‫تولیدي لګښت پروګرام په مختلفو ایاالتونو کې د اقتصاد او احصایې ریاستونو لخوا په ‪ ۱۲۷۱-۱۲۷۱‬کلونو‬
‫کې ترې مالتړ اعالن کړ‪.‬‬

‫د بیالبیلو سیمو لپاره په ‪ ۱۲۵۴-۵۵‬کلونو کې د کرنیز اقتصادي څیړنیز مرکزونه جوړ شو‪ ،‬چې دکلیوالي‬
‫اقتصاد لپاره په بیال بیلو بڼو په ځانګړې ډول د بازار د نرخونو د غوره کېدو لپاره یی کار کاوه‪.‬‬

‫د پالیسۍ جوړولو لپاره دې راپور غوره مالومات ترتیب کړ‪ .‬اوس مهال کرنیز پوهنتونونه او انستیتیونه د‬
‫الندې شیانو په مطالعه ټینګار کوي‪.‬‬

‫‪ .1‬په مناسب او نامناسب حالتو کې د پریکړو نیونه‬

‫‪ .2‬د تصدۍ ترکېب او د منابع اقتصادي تخصیص‬
 ‫‪ .3‬معیشیت لوړول‬
‫‪ .4‬د تخنیکي او فني نوښتونو اقتصاد‬
‫‪ .5‬د بنسټیزو فکتورونو او برخو مطالعه‪ ،‬چې د کروندې مدیریت اغیزمنوي‪ ،‬د بیلګې په توګه دکرنیزو‬
‫محصوالتو د قیمتونو مالتړ‪ ،‬د ټوټه ځمکو یو ځای کول او د هغه څخه لوړه ګټه اخیستنه‪ ،‬د پانګې یو‬
‫ځای کول‪.‬‬
‫‪ .6‬د کروندې د مدیریت د وسایلو تحلیل او تجزیه مطالعه لکه د یو فارم د تعمیر تحلیل ‪ ،‬خطي پروګرام‪،‬‬
‫اضافي ګټې تحلیل‪.‬‬
‫‪ .7‬د کورنۍ کروندې د بودیجې مطالعه‪.‬‬
‫‪ .8‬د کروندې په تنظیم باندې د اقتصادي بنسټونو د تطبیق مطالعه‬
‫‪ .9‬د څیړنې میتودولوژي د زده کړه ایزو موادو په توګه‪.‬‬
 ‫دریم فصل‬

‫د فارم تمویل یا مالی مالتړ‪:‬‬

‫فارم د جاری فعالیتونو د پرمخ بیولو او سرمایه ګذاری لپاره د مالی منابعو موندلو او لټولو ته وایی تمویل دوه منابع‬
‫لری (تمویل اساسی ) مهمه اوثابته منابع د فارم پس انداز دی چی له ګټی څخه حاصلیږی مګر کله نا کله تولید‬
‫ی برنامی او د فارم سرمایه ګذاری دومره پراخه شی چی د فارم پس انداز ورته هیڅ بسنه نه کوی او د فارم مدیر‬
‫خپل ضرورت وړ پیسو د السته راوړلو دکریدیت منابعو ته مخه کوی د سرمایه داري په نړی کی ډیر پرمختللی‬
‫سیمستونه موجود دی چی تولید کونکی ورڅخه په ښو شرایطو کی مالی منابع السته راوړی شی اما په افغانستان‬
‫کی تر اوسه پوری یو موثر مالی سیستم نه ده ایجاد شوی او بزګران مالی منابع نه شی الس ته راوړلی تر څو خپل‬
‫تولیدی فعالیتونه لکه څرنګه چی یی دوی یی غواړی پرمخ بوزی که چیری مالی منابع ترالسه کړی نو یوازی‬
‫دومره ګټه تری اخلی چی اکثره وخت ګټه تر پوښتنی الندی راځی‪.‬‬

‫د کریدیت منابع‬

‫د مالی تیوری له نظره د کریدیت منابع دوه ډوله دی‬

‫‪:۲‬غیری رسمی منابع‬ ‫‪ :۱‬رسمی منابع‬

‫‪۱‬ــ د کریدیت رسمی منابع له بانکوڅخه عبارت دی لکه د دکرنی پراختیایی بانک ‪،‬د کلیو پراختیا بانک ‪،‬د‬
‫صاداراتو د پراختیا بانک‪ ،‬صنعتی بانک او ځینی دولتی او غیری دولتی موسیسی یا این جی اوز‬

‫‪ --۲‬غیری رسمی منابع لکه تجارانو ‪،‬دالالنو خصوصی سکتور‪،‬دوکاندارانو ‪،‬خپلوانو او ملګرو څخه عبارت د ی‪.‬‬

‫رسمی منابع په کمه ګټه اما د یو خاص او مغلق طرزالعمل په اساس د تضمین له اخیستلو وروسته خلکو ته پور‬
‫ورکوی مګر غیری رسمی منابع په لوړه ګټه له تضمین او کوم خاص اداری طرزالعمل پرته خلکو ته پور ورکوی‬

‫د پور موده ‪:‬‬

‫پورونه د زمان له نقطه نظره په لنډمهالو(د شپږو میاشتو څخه تریو کال پوری) ‪،‬مینځ مهالو (له یو کال څخه تر‬
‫پنځو کالوپور ی) ‪،‬او اوږد مهالوپورو باندی طبقه بندی شوی دی له لنډ مهالو پورنو څخه معموال د تولید د عواملو‬
‫په پوره کیدو کی او له اوږد مهالو او منځمهالو پورنو څخه په فارم کی د لویو پروژو لپاره استفاده کیږی‪.‬‬
 ‫د فرضی یاپورونو هدف‬

‫د استعمال له نقطی نظره پورونه د تولیدی پورونو مصرفي پورونو په نوم یادیږی رسمی منابع یوازی تولیدی او‬
‫سرمایوی پورونه ورکوی اما غیری رسمی منابع بیا خلکو ته د تولیدی پورونو ترڅنک په مصرفی موخو کی هم‬
‫استفاده کوی او په همدی منظور معموال سود خورو ته مراجعه کوی او هغوی ته په مال ماتوونکی ګټه یعنی‬
‫‪۵۱‬ــ‪ ۳ ۲۱۱‬پوری هغوی ته پور ورکوی چی اکثره غریب بزګران یی بیا د ورکړی توان نه لری او په پای کی د‬
‫ی ته اړ کیږی چی خپله ځمکه په پور کی سود خورو ته ورکړی داپروسه په کلیوالو کی له عامه خصوصیاتو‬
‫څخه ده او په اسیایی ‪،‬افریقایی او التینی امریکا هیوادونو کی خلک تری ډیره استفاده کوی چی داپروسه خلک‬
‫له کلیووالو سیمو څخه ښاری سیمو ته هجرت کولو لپاره هم تشویقوی ‪.‬‬

‫د مدنی ټولنی سازمانونه ‪:‬‬

‫د قرضونو او پورونو د ستونزو د حل په موخه داسیا په جنوبی او جنوب شرقی هیوادونو کیدو د مالی موسساتو‬
‫(بانکونو)شرکتونو او حکومتی موسساتو څخه پرته ګڼ شمیر نور سازمانونه د مالی منابعو د تقویی په موخه منځته‬
‫راغلی دی د ا سازمانونه د دقیقو او سنجول شویو ستراتیژیګانو څخه په پیروی سره د حکومتونو ‪،‬شرکتونو او‬
‫غیری دولتی سازمانونو (انجوګانو) په همکاری ډیر اړین خلک سره راټول کړی او دهمدی سازمانونو له الری‬
‫یوه اندازه د پام وړ پیسی د خلکو په خدمت کی ږدی تر څو خپلی سرمایوی ‪،‬تولیدی ‪،‬مصرفی او ټولنیزی‬
‫اړتیاوی تری پوره کړی د دی سازمانونو څخه یوه ډله چی دمدنی ټولنو د سازمان په نوم یادیږی چی په فلپین‬
‫‪،‬اندونیزیا ‪،‬هند ‪،‬پاکستان او بنګه دیش کی عمومیت لری ‪.‬‬

‫له دقیقو ستراتیژیګانو څخه په استفادی سره د سازمان د غړو او غریبو خلکو لپاره د پام وړ مالی اواقتصادی‬
‫خدمتونه سرته رسولی د ی په سازمانونو کی د منابعو راټولونه له خلکو څخه رابیلیږی او په تدریج سره په لویه‬
‫دورانی سرمایه بدلیږی چی د هغه په وسیله د سازمان غړی او نور اړمن کسان کولی شی د یو تولیدی فعالیت د‬
‫سرته رسولو لپاره د سازمان څخه کمک ترالسه کړی ‪.‬‬

‫د مدنی ټولنو د سازمانونو پروګرامونه‬

‫یو له مهمو پروګرامونو څخه چی دمدنی ټولنو سازمانونو له خوا په کار اچول شوی او تجربی پرمختیایی هیوادونو‬
‫ته هم د غیر دولتی سازمانونو یعنی انجوګانو له الری انتقال موندلی د وړو قرضونو یا مایکروکریدیت پروګرام‬
‫څخه عبارت دی د دی پروګرام د واحداتو له مالیی څخه یو هم د کوچینیو معامالتی او تولیدی واحدونو دایجاد‬
 ‫مالتړ دی ترڅو چی غریت خلک یو پایداره عاید ته الس رسی ومومی د د ی پروګرام خصوصیت دادی چی‬
‫پروګرام له مالی نظره ټیکاو لرونکی ده او دا پروګرام د مدنی ټولنی لپاره هم د عوایدو یوه ښه منبع ده ځکه‬
‫کومی پیسی چی د پورونو د خدمتونو له مصارفو څخه اضافه کیږی په سازمان کی شاملیږی د وړو پورونو یو ښه‬
‫پروګرام دټولنی لپاره هم ګټور دی کله دا پروګرام د محلی سود خورو قدرت کموی ټولنیزه سرمایه پیدا کوی او‬
‫همدارنګه په سازمانونو کی الډیرو خلکو ته د استخدام قدرت زمینه برابروی د مدنی ټولنو سازمانونه چی د وړو‬
‫پورونو پروګرام مخکی بیایی خپله لمړنی پانګه معموال د مرسته کوونکو څخه بالعوض ډول ترالسه کوی ترڅو‬
‫د دوی په پورونو دورانی سیستم پیل کړی یو شمیرنور داسی سازمانو چی په پیل کی د کوچنیو حاصیالتو الس‬
‫پوری کوی او وروسته د سازمان غړو ته د پورونو په چمتو کولو پیل کوی تجربو ښودلی ده چی داشان‬
‫پروګرامونو څخه په اکثرو برخو کی بریالی نتیجه حاصیله شوی ده ‪.‬‬

‫که د مدنی ټولنو یو سازمان وغواړی چی د حقوقی نظره د تمویل په یو ه کوچنی موسسه تبدیل شی او خپل‬
‫عواید د مالی فعالیتونو له نظره اعظمی نقطی ته ورسوی په دی اړه یو لمړی قدم دادی چی د خپل فعالیت‬
‫جغرافیایی حدود او مشتریانو ګروپ ته او همدارنګه د خپلوخدماتو لمن پراخه کړی دمدنی ټولنو سازمان باید‬
‫هغو کسانوڅخه چی له سازمان نه پور اخلی هم ذخیری راټولی کړی تر څو خپل مالی وضیعت تقویه کړی او‬
‫همدرانګه د‬

‫اړتیا وړ پیسی له بانکونو او مالی موسساتو څخه السته راوړی تر څو د خپلو فعالیتونو لمن پراخه کړی ‪.‬‬

‫د کروندی(فارم)اندازه‬

‫د فارم اندازه د کروندګرو په هوساینه کی مرسته کوی لوی کروندګر دکوچنی کروندګرو په نسبت دمعیاری‬
‫ژوند څخه خوند اخلی د دوی دغه بهتر معیاری ژوند د دوی اوالدونه هڅوی چی د کروندی په شغل کی پاتی‬
‫شی دکروندی سره د کروندګرو عالقه کروندګر ته داعظمی تولید دترالسه کولو وړتیا ورکوی ‪.‬‬

‫یو هیواد دکروندی د اندازی د جوړښت په اساس په کرنه کی دا ډول جوړښت په چټکی سره پرمختګ ورکوی‬
‫چی کرنیز محصوالت زیات اندازه تولید کړی ‪.‬‬

‫په هندوستان کی دمیراث قانون د ځمکی اندازه یو نسل بل نسل ته کوچنی کړی ‪.‬فرعی ویش له یوی خوا د فارم‬
‫اندازه کمه کړی او له بلی خوا د شتمنیو اندازه په لوړه کچه د ویش په اساس کمه شوی چی د کروندی سره‬
 ‫تړلی د کورنیو عاید د کلونوپه تیریدو سره کمه او په اوسنی وخت کی نه شی کولی چ ی کافی اندازه عاید‬
‫ترالسه کړی ترڅو مطمین مناسب ژوند تیرکړی ‪.‬‬

‫‪:۱‬د فارم داندازی ډول ډول ګروپونه شتون لری چی په الندی توګه یادونه کوو‪.‬‬

‫‪ :‬هغه کروندی دی ‪ : Marginal‬هغه کروندی دی چی د هغه اندازه د یو هکتار څخه کم وی‬

‫‪Small:2‬چی اندازه یی له هکتارڅخه تر دوه هکتاره پوری وی‪.‬‬

‫‪ :semi medium‬هغه کروندی دی چی اندازه یی له دوه هکتاره څخه تر څلور هکتاره پوری وی‪.‬‬ ‫‪:3‬‬

‫‪:medium‬هغه کروندی دی چی اندازه یی له څلور هکتاره څخه تر لس هکتاره پوری وی ‪.‬‬ ‫‪:4‬‬

‫‪: larage :5‬هغه کروندی دی چی اندازه یی له لس هکتاره څخه پورته وی ‪.‬‬

‫د فارم اندازه او عاید ‪:‬‬

‫کله چی د فارم د اندازی په اړه خبری راپورته کیږی نو په عادی توګه کوچنی او لوی فارمونو ته راجع کیږی په‬
‫لویو فارمونو کی نسبت کوچنی فارمونه ته د منابعو د استعمال بهترین موثریت لیدل کیږی ‪.‬‬

‫د نامساعدو کلنو په جریان کی چی قیمت لرونکی او قیمت نه لرونکی عوامل چی په ګډه سره په کاراچول‬
‫کیږی د لویو کروندو دزیان کچه نسبت کوچینیو کروندوته په څرګنده توګه لوړوی مګر په لویو کروندو کی یو‬
‫څرګند ظرفیت لیدل کیږی چی دکوم په واسطه چی په پښو ودریدلی شی ولی په کوچنی کرونده کی دا‬
‫ظرفیت نه لید ل کیږی په هر صورت د دواړو کروندو لپاره غوره اقلیمی شرایط او غوره نرخ د ارزښت په ترالسه‬
‫کول کی لمړیتوب لری دا هغه بهتر څه دی چی کوم چی د کروندګرو د ټولنی لپاره واقع کیدای شی مګر دا‬
‫ډول پیښه په مکرر ډول نه شی واقع کیدای اکثره وخت چی غوره اقلیمی شرایط برابر شی بیا غوره قیمتونه نه شی‬
‫ترالسه کولی ‪.‬که چیری غوره قیمتونه ترالسه شی ممکن چی اقلیم د نباتی محصوالتو تولید له منځه یوسی‪.‬‬

‫کوچنی اندازه کروندی‪:‬‬

‫کوچنی کروندی د نوی او اصالح شوی تکنالوژی په الره کی یو لوی خنډ دی دکروندی کوچینوالی له یوی‬
‫خوا د کرنی دمیکانیزه کیدو مانع ګرځی او له بلی خوا د کوچنیو کروندګر د اخیستلو توان دوی ته د تخمونو‬
‫دنوی ویرایټیو ‪،‬سرو او نورو عصری تولیدی عواملو د استعمال اجازه نه ورکوی ‪.‬دغه کوچینی کروندګر نه شی‬
 ‫کولی چی د خپلو کروندو څخه د خپل معیشیت لپاره کافی اندازه عاید ترالسه کړی نو خپل ملکیت خرڅوی‬
‫یایی کموی او د خپل ژوند د تیرولو لپاره په کرونده کی د مزدورپه توګه کار کوی او یا د نورو کارونوپه لټه‬
‫کی دښاری ساحو ته مهاجرت کوی‪.‬‬

‫د کوچنی کروندی ګټی ‪:‬‬

‫‪ :۱‬د ټیټو قیمتونو په موده کی یی زیان کم وی‬

‫‪:۲‬کروندګرد کروندی هر ډول تجارت ته خاصه پاملرنه کولی شی‬

‫‪:۳‬د ټولنی له نظره لوی کروندی ممکن ښه ونه ګڼل شی ځکه لوی کروندی متمرکز اقتصادی قدرت رهبری‬
‫کوی او له دی امله د ټولنی ضد ګرځی‪.‬‬

‫‪ :۴‬کوچنی کروندګرد اقتصادی فشارونو په مقابل کی یا د غیری مناسب اقلیمی شرایطو له پیښدونکو زیانو سره‬
‫مقاومت کوالی شی ‪.‬‬

‫د کوچنی کروندی زیانونه ‪:‬‬

‫‪:۱‬دکروندی کوچینی اندازه د بهترینو ترالسه کیدونکی وسایلو او بهترینو تولیدی میتودونو استعمال د کروندګرو‬
‫په واسطه ناممکن ګرځوی‪.‬‬

‫‪:۲‬کوچنی کروندی نه شی کولی چی دکروندګرو د کورنی د غړو لپاره ‪ fulltime‬کار د ټول کال په جریان‬
‫کی برابرکړی‪.‬‬

‫‪:۳‬د بازار موندنی ګټی کوم چی د لوی کروندی د کروندګرو په واسطه ترالسه کیږی په کوچنی کروندو کی نه‬
‫لیدل کیږی کوچنی کروندی په کمه اندازه د دی وړتیا لری چی خپل محصوالت د خرڅالو لپاره په منظم توګه‬
‫عرضه کړی او هم دوی نه شی کولی چی ضرورت وړ توکی په زیاته اندازه واخلی ترڅو ګټه ترالسه کړی ‪.‬‬

‫‪ :۴‬بله ستونزه چی کوچنی کروندګرورسره مخامخ دی هغه د ضرورت وړ قرض السته راوړل دی په مناسب نرخ‬
‫سره ‪.‬‬

‫‪: ۵‬په فی واحد محصول باندی د مجموعی مصارفو لکه د استهالک ‪،‬ساتنه‪،‬ذخیری او داسی نور لوړوالی‬

‫لوی اندازه کروندګرو ګټی ‪:‬‬

‫‪ :۱‬د منابع موثر استعمال په اساس اعظمی خالص عاید او اعظمی تولید السته راوړل خو دا هم باید د یاده ونه باسو‬
‫چی د ناوړه اقلیمی شرایطو او ناوړه قیمتونوپه جریان کی یی اغیزی څو چنده ګرځی‪.‬‬

‫‪:۲‬په لویو کروندو کی دکارموثریت لوړ وی ځکه چی د یو کارګر د کار مولدیت زیات وی او کوچنی کروندی‬
‫د دغه امتیاز څخه خوند نه شی اخیستی ‪.‬‬

‫‪:۳‬په لویو کروندو کی د ماشین االتو او نوو وسایلو داستعمال په اساس سره بهترینه ګټه السته راخی چی له دی‬
‫امله د فی واحد تولید مصارف کمیږی ‪.‬‬

‫‪ :۴‬په لویو کروندو کی د ثابتو مصارف اندازه کمیږی‪.‬‬

‫‪:۵‬د عرضی په رانیولو کی لکه د محصوالتو ترتیبونه ‪،‬لوی کروندی دکوچنو کروندو په نسبت زیات مزیت‬
‫ترالسه کوی د تولیدی عواملو لکه تخمونو ‪،‬کیمیاوی سری‪،‬حیوانی غذاګانی او داسی نورو مجموعی خریداری‬
‫په اساسا د فی واحد تولیدی عامل قیمت کمیدل‪.‬‬

‫‪ :۶‬د کروندی مشخص کول په لویو فارمونو کی د کوچنی فارمونو په نسبت ممکن وی کوم چی په عادی ډول‬
‫اختصاصی کیدل دی ‪.‬‬

‫د لوی کروندی زیانونه‪:‬‬

‫‪:۱‬د قیمتونو دنامناسب چاپیریال نتایج په زیاته اندازه زیان لرونکی دی په لویو فارمونو کی نسبت کوچنی فارمونو‬
‫ته په اساس د زیاتی سرمایه ګذاری او په مشابه ډول د لوړ تاوان سره مخ وی د کم حاصیل کلنو په جریان کی ‪.‬‬

‫‪ :۲‬کله چی د لوی کروندګرو اړوند ځمکی حاصیل خیزی کمه وی او داصالح کیدو وړ نه وی په داسی حاالتو‬
‫کی کروندګرزیات زیان ګالی یقینا دا یو ځانګړی حاالت دی ‪.‬‬

‫‪:۳‬په لویو فارمونو کی دکارګرانو غیری موثر مدیریت لوی زیانونه رامنځته کوی‪.‬‬

‫د کروندی دمحصول دزیاتوالی او کموالی دلیلونه ‪:‬‬

‫‪ :۱‬د کروندګر د پانګی کچه ‪:‬هغه پانګه چی کروندګر یی په واک کی لری او غواړی په هغه کار پیل وکړی‬
‫ډیره اړینه ده د پانګی کچه په تصمیم نیونه او د ګټی په سطحه کی تعین کونکی عامل د ی د دی موضوع لپاره‬
‫دوه دلیلونه شتون لری‬
 ‫ــــ که کروندګر لږه پانګه په واک کی لری ګټه به یی هم لږ وی‬

‫ـــ د پانګی اندازه د قدرت د السته راوړلو او د عمل د ترسره کولو لپاره له هر بل عامل څخه مهم دی ‪.‬‬

‫‪ :۲‬د مدیر استعداد او لیاقت ‪ :‬د ګټی دالسته راوړنی او زیاتونی لپاره یواځی پانګه تعین کونکی عامل عامل نه دی‬
‫بلکه د کروندی مدیریت د پانګی ترڅنګ له ستر ارزښت څخه برخمن دی ځکه دمدیریت په مرسته کولی شو د‬
‫تولید عوامل په ښه بڼه یو له بل سره ترکیب کړو او ښه پایله السته راوړو که د کروندګر له دوو ګروپونو سره‬
‫چی د مساوی پانګی او یو شان ځمکو لرونکی وی دکرنی کار پیل کړو د ګټی ګروپ به زیات ولری چی ښه‬
‫مدیریت یی درلوده او مدیرکولی شی د تولید عوامل په ښه شان سره ترکیب کړی او ډیره ګټه السته راوړی ‪.‬‬

‫‪ :۳‬د کورنی روغتیا ‪:‬روحی او جسمی ناقراری اوتصادفات امکان لری د محصول په ټولونه او په پای کی د ګتی‬
‫په کچی باندی ډیری اغیزی ولری‬

‫‪ :۴‬د وړاندی کولو او غوښتنو (عرضه او تقاضا) اغیزی او د سیمی شرایط‪:‬‬

‫حتی که د تولید نور عوامل په یو ټکی کی سره برابر وی امکان لری یوه کرونده د بلی کروندی په پرتله ډیره‬
‫ګټه ولری څرنګه چی د جمیعت او دوګړو ګټی تل د بدلون په حال کی دی په همدی ډول د بیالبیلو‬
‫محصوالتولپاره غوښتنی هم د بدلون پیداکوی په کلونو کی مصرف کونکی دغلی داخیستلو او مصرفولو لپاره‬
‫زیات تمایل ښیی او په ځینو کلونو کی غوښی ‪،‬سابه ‪،‬میوو سره خپله مینه ښیی نو ځکه د کروندګر مطالعه په دی‬
‫اړه د اهمیت وړ ده ‪.‬‬

‫‪:۵‬وخت پیژندنه‬

‫‪:۶‬اقلیم‬

‫‪ :۷‬د کروندی ټاکل ‪.‬‬

‫په کرنه او مدیریت کی مرسته کونکی عوامل ‪:‬‬

‫د بریالیتوب لپاره اغیزمن عوامل ډیر دی خو په لنډه توګه د یوکروندګر د بریالیتوب علت او د هغه ځانګړنی‬
‫بیانوو‪.‬‬
‫کروندګر باید په نورو کارونو کی هڅه وکړی او د کرنی د اصولو څخه په بشپړه توګه خبرتیا ولری هغه باید تل‬
‫له تجربه لرونکو کروندګرو او د ترویج د مامور سره په اړیکه کی وی او خپل مسای ل او ستونزی له هغوی سره‬
‫شریکی کړی او د هغوی د له منځه وړلو لپاره د هڅه وکړی ‪.‬‬

‫د یو بریالی کروندګر او بزګر ډیر مهم خصوصیات په الندی ډول دی ‪.‬‬

‫ـ په کرنه کی تجربه‬

‫ــ د ښځو او اوالدونو له مرستو څخه برخمن کیدل‬

‫ــ بریالیتوب ته د رسیدلو لپاره شوق‬

‫ـــ د کرنی د کارونو سره مینه لرل‪.‬‬

‫ـــ په خپل وخت سره د کارونو ترسره کول‬

‫ـــ ډیر کار کول‬

‫ـــ د ترویج او د کرنی د مامور څخه ګټه اخیستل‬

‫ــــ په پیریدلو او پلورلو کی استعداد ‪.‬‬

‫د کروندی په اندازی باندی تاثیرکوونکی عوامل‪:‬‬

‫‪:۱‬نفوس ‪: population‬د نفوسو کثافت د کروندی اندازه تر اغیزی الندی راولی د مثال په توګه د نفوسو فشار‬
‫د کروندی اندازه کموی په هندوستان کی نفوس په همدی ډول مخ په زیاتیدو دی او د ځمکی کچه مخ په‬
‫کمیدو ده له امله دکرنی کاروبار ډیر زیات متاثرشوی‪.‬‬

‫‪:۲‬د بودیجی موجودیت ‪: Availability of fund‬کروندګر دیو زیات اندازه پیسو په واسطه فقط دکروندی‬
‫چاری په کامیابی سره پرمخ وړلی نه شی بلکه دوی په داسی یو حاالت کی وی چی یو زیاته اندازه ځمکه هم‬
‫خریداری کړی‪.‬‬
 ‫‪:۳‬اقلیم ‪: climate‬دکروندی اندازه د اقلیم په اساس هم متاثره کیږی لکه د زیات بارانو په اساس دکرنیزی‬
‫ځمکی له منځه تلل ‪.‬‬

‫‪:۴‬مدیریتی وړتیایی ‪: managerial abilities‬دمدیریت مهارتونه هم دکروندی په اندازه باندی اغیزه کوی یو‬
‫کروندګر د ښه مدیریتی مهارتونو د درلودلو په اساس کولی شی چی لوی فارمونه اداره کړی‪.‬‬

‫‪:۵‬د ځمکی پوښښ ‪ land ceilings‬د ځمکی د اندازی مسولیت سپارل هم د ځمکی اندازه او پوښښ تر‬
‫اغیزی الندی راوړی لکه چی د ایاالتی حکومت په قوانینو کی راغلی ‪.‬‬

‫‪:۶‬د ابیاری د اوبو موجودیت ‪ availability of irrigation water‬د اوبو الندی شرایطوکی په عمومی‬
‫توګه لوی کروندی اداره کیدای شی د ټانک او کانال په واسطه اوبه کیدونکی کروندی په مقابله د تیوب ویل په‬
‫واسطه اوبه کیدونکی ځمکی ‪،‬کروندګر د دوی څخه هغه کروندی انتخابوی کوم چی اقتصادی وی ‪.‬‬

‫‪: ۷‬توسعوی او تجدیدی کرنه ‪: extensive and intensive cultivation‬په توسعوی کرنه کی یو لویه‬
‫ساحه کیدای شی چی د کرالندی راشی او د تشدیدی کرنی په مهال د کروندی اندازه کوچنی وی ‪.‬‬

‫‪: ۱‬تطبق د تکنالوژی ‪ : technology to be adopted‬په ځمکی سپما کونکی تکنالوژی کی د ځمکی‬
‫اندازه کوچنی وی د ځمکی پراخوونکی تکنالوژی پرمهال د ځمکی اندازه پراخه وی ‪.‬‬

‫‪:۲‬د محصوالتو له منځه تلل او دوام وړتیا ‪:perishability and durability of commodities‬‬
‫دمحصوالتو د خرابیدل خواص دکرساحه محدودوی لکه دسبزیجاتو کرهنه ‪.‬دمحصوالتو د دوام وړتیا د ځمکی‬
‫پراخوالی تشویقوی‪.‬‬

‫‪ :۱۱‬دمیراث قانون ‪: law of inheritance‬د میراث قانون هم د ځمکی په اندازه اغیزه کوی او ځمکه د دغه‬
‫قانون په اساس په واریثینو ویشل کیږی چی په د ی اساسی د ځمکی مالکیت اندازه کمیږی‪.‬‬

‫د فارم داندازه کول مقیاس ‪:‬‬

‫د کروندی د اندازی ښودلو لپاره د الندینی مقیاسونو څخه کاراخیستل کیږی‪.‬‬

‫‪ :۱‬د هکتارو او ایکړو شمیر ‪: number of acers and hectares‬په ټوله نړی کی د کروندی داندازه‬
‫کولو لپاره له دغه مقیاسونو څخه کار چی ایکړ او هکتار دی کار اخیستل کیږی کوم چی په اسانی سره د پوهیدو‬
‫وړ د ی مګر دا یو دقیق مقیاس نه شی کیدای ځکه چی دا نور عوامل لکه کارګر او پانګه نه شی محاسبه کوالی‬
‫‪.‬‬

‫دغه میتود نشو کوالی چی د دوو فارمونو دمقایسه لپاره کوم چی په مختلفو کرنیزو اقلیمی شرایطو کی واقع د ی‬
‫استعمال کړو ‪.‬د مثال په توګه د ‪ rayalaseema‬سیمی د ‪ Andhra Pradesh‬ایاالت ‪ ۵‬ایکړه کرونده د‬
‫‪ delta‬سیمی د ‪ coastal Andhra‬ایاالت د ‪ ۵‬ایکړه کرونده سره مقایسه کولی نه شو ‪.‬‬

‫‪: ۲‬کارګران ‪ labour‬مجموعی استخدام شوی کارګران (معادل د مزدور) په یوه کرونده کی یو مقیاس کیدای‬
‫شی د فارم د اندازه کولو لپاره ‪.‬خو بیاهم دا یو دقیق مقیاس نه شی ګرځیدلی ځکه چی د کارګرانو استخدام د‬
‫نبات په ډول او پکار اچول شوی تکنالوژی سره توپیر کوی سربیره پردی چی ځمکه او سرمایه له نظره غورزول‬
‫شوی‪.‬‬

‫‪:۳‬مجموعی سرمایه ‪: total capital‬د کروندی په جوړښت کی مجموعی پانګه کوم چی سرمایه ګذاری شوی‬
‫لکه د فارم ماشین االت ‪،‬دفارم تعمیرات او اهلی حیوانات او داسی‬

‫نورهم د یو مقیاس په توګه دکروندی د اندازه کولو لپاره استعمالیږی دغه هم یو غوره مقیاس نه شی کیدای ځکه‬
‫چی په دغه مقیاس کی کارګر او سرمایه له نظره غورزول شوی‪.‬‬

‫‪: ۴‬د محصوالت ارزښت ‪: value of production‬په دغه میتود کی د یو فارم د یو کال په جریان کی د‬
‫ټولو ترالسه شویومحصوالتو ناخالص ارزښت حسابیږی دغه میتود د د کرووندی د اندازی د ښودلو لپاره یو ډیر‬
‫دقیق میتود دی ځکه چی په دغه مقیاس کی ټولی منابع ځمکه ‪،‬کار ‪،‬سرمایه په نظر کی نیول شوی ‪.‬‬

‫خو بیا هم دغه طریقه په مکمل ډول د ستونزو څخه خالی نه دی لکه کچری فزیکی تولید په مختلفو کلنو کی‬
‫یوشان هم وی د قیمتونو د تغیر له امله د تولیداتو ارزښت تغیر کوی ‪.‬‬

‫همدارنګه تولیدات د اداره کونکی په وړتیاوو پوری اړه لری کوم چی اجراکونکی دی‪.‬‬
 ‫ځلورم فصل‬

‫ښه مدیریت لرونکې‬

‫کرونده باید روښانه‬ ‫د کروندې او کورنی لپاره د هدف ټاکل‪.‬‬
‫موخې یا اهداف‬
‫د موخو یا اهدافو ټاکل د چوکاټ جوړولو او په کارونو کې د پریکړو لپاره الر‬
‫ولري‬
‫هواروي‪ .‬کروندګر او د دوی کورنی به خامخا خپلی موخې لري‪ .‬د نړۍ په ډیرو‬

‫برخو کې د یوی کورنۍ غړي د خپلو کروندو سره نه بیلیدونکی اړیکی لري‪ .‬ځکه نو د یوې کورنۍ اهداف یا‬
‫موخی د کروندې د اهدافو سره نه شلیدونکی اړیکې لري‪ .‬کروندګر د خپلو کروندو سوداګري پرمخ وړي او د‬
‫خپلو کروندو په هکله پریکړه نیونکي هم دوی دي‪ .‬هر څوک چې کروندګر وي د کروندې اړوند پریکړو په‬
‫هکله دی خپله پریکړه کوي‪ .‬د دې لپاره چې ډاډمن وو چې د کروندې په اړه پرځای پریکړه شوی ده نو‬
‫کروندګر‪ ،‬د حیواني او نباتي تولیداتو لپاره په اړینو منابعو باندې باید پوره کنټرول ولري‪ .‬که کروندګر غواړي‬
‫چې خپل پیداوار په مارکیټ کې خرڅ کړي نو باید د مارکیټ په اړه پوره مالومات هم ولري‪.‬‬

‫د کروندکرو د کورنیو عمومي اهداف‬

‫خوړییز خوندیتوب ) ‪( Food security‬‬

‫خوړییز خوندیتوب د هری کروندګری کورنی د لمړنیو اهدافو یا موخو څخه ګڼل کیږي‪.‬‬

‫د ګټـــې لوړوالی ) ‪(Profit Maximization‬‬

‫د کروندګرو کورنی ډیرو خوراکي موادو او نغدو پیسو ته اړتیا لري چې دا باید د کروندې څخه الس ته‬
‫راوړي‪.‬‬

‫د خطر کموالی ) ‪(Risk Reduction‬‬

‫خطرونه کوالی شي چې د کروندئ ګټې له ګواښ سره مخ کړي او د کروندې عواید راکم کړي‪.‬‬

‫په ټولنه کې د موقف موخه یا هدف ) ‪(Social Goal‬‬

‫هره کورنی غواړي چې په ټولنه کې ښه نوم او نښان ولري او په هر څه باندې دی ته ډیر ارزښت ورکوي‬
 ‫خوراکي خوندیتوب یا مصؤنیت ) ‪(Food Security‬‬

‫هره کورنی باید ډاډه واوسي چې په روان کال کې د خوراکي موادو له کمښت سره نه مخ کیږي او په کافي‬
‫اندازه‪ ،‬پاک‪ ،‬خوندي او مناسب خوراکي توکي لري‪ .‬دا د هرې کروندګرې کورنۍ لومړنۍ موخه یا هدف دی په‬
‫ځانګړي ډول هغه کورنی چې کرونده یې یوازې او یوازې د عاید د تمویل سرچینه وي‪.‬‬
‫کروندګر باید پریکړه وکړي چې د خپلی کورنۍ د خوړییز خوندیتوب لپاره کومه الر‬
‫غوره ده‪.‬‬

‫یوازې او یوازې د خپلی کورنۍ د اړتیا وړ خوراکي توکي تولید کړي‬

‫یا دا چې‬

‫په مارکیټ کې د خرڅالو لپاره یې تولید کړي او په الس ته راغلو پیسو باندې د کور‬
‫اړتیا وړ توکي راونیسي‪.‬‬

‫یا داچې‬

‫د دواړو موخو یا مقاصدو لپاره‬

‫د ګټې لوړول ) ‪( Maximize Profite‬‬

‫د ډیرو کروندګرو‬
‫کروندګر عالوه پر خوراکي توکو‪ ،‬نورې اړتیاوې هم لري‪ .‬دوی جامو ته ‪ ،‬د‬
‫لپاره کرونده د عاید‬
‫سرچینه ګڼل کیږي‬
‫ماشومانو ښوونی روزنی‪ ،‬د کور سامان االتو او داسې نورو شیانو لپاره نغدو‬

‫پیسو ته اړتیا لري‪ .‬د دغو اړتیاوو د پوره کولو لپاره کرونده یوازینی منبع یا‬

‫سرچینه ګڼل کیږي نو ځکه دوی مجبور دي چې خپله ګټه د خپلی کروندې څخه ترالسه کړي‪.‬‬

‫د دې لپاره چې کروندګر ګټه ترالسه کړي نو باید د تولید عوامل له بازار څخه واخلي ترڅو په ځمکه باندې د‬
‫استعمال په نتیحه کې محصول تولید کړي او تولید شوی محصول باید په بازار کې خرڅ کړي‪ .‬طبیعي ده که د‬
‫دوی عواید د لګښت په پرتله ډیر وي نو ویالی شو چې نوموړي کروندګر ګټه کړی ده‪ .‬که د کرکیلی هدف یا‬
‫موخه ګټه وي نو کروندګر باید ځانته موخې یا هدفونه وټاکي چې په نتیجه کې به ډیره ګټه الس ته راوړي‪.‬‬

‫د کورنی لپاره د خوراکي توکو برابرولو او یا په مارکیټ کې د خرڅالو لپاره د تولید ترمنځ پریکړه کومه اسانه‬
‫خبره نده‪ .‬د ټولې کروندې څخه څومره یې باید د نغدو پیسو لپاره ځانګړې شي ؟ ایا ټوله کرونده دیته ځانګړی‬
 ‫کړو چې ټول تولید مارکیټ ته وړاندې کړو او که یوه برخه یې دیته ځانګړی کړو چې کورنۍ ته هم څه‬
‫خوراکي توکي برابر کړو‪.‬‬

‫د ګټی د السته راوړلو لپاره کرکیله لږ ستونزمن کار دی ځکه چې په مارکیټ کې لوبغاړي ډیر وي او د سیالی‬
‫ایجاب کوي‪ .‬په دې مانا چې کروندګر هم باید ښه مهارتونه ولري او هم باید یو ښه مدیر وي‪.‬‬

‫د خطرکموالی‬

‫که څه هم په کرونده کې ګټه یو مهم اصل دی خو بیا هم ډیر کروندګر د خطرونو د کمولو په فکر کې وي‪.‬‬
‫کروندې د ډول ډول خطرونو سره مخ کیدای شي‪ .‬ښایي بارانونه ډیر کم او یا هیڅ ونشي‪ ،‬ښایي د توکو قیمتونه‬
‫راوغورزیږي او یا هم کیدای شي افتونه او مرضونه د بوټو ( نباتاتو ) حاصل کم کړي‪ .‬دا هغه خطرونه دي چې‬
‫کروندګر ورسره مخ کیږي‪.‬‬

‫سره د دې چې ګټه یو‬ ‫په کرونده کې خطر کیدای شي په هغه عاید کې ډیر تفاوتونه رامنځ ته کړي‬
‫مهم هدف دی خو د‬
‫خطر کمول هم یوه‬ ‫چې د هر کال د کروندې څخه الس ته راځي‪ .‬کوچنیو کروندګرو په ځانګړي‬
‫عمده اندیښنه ګنل کیږي‬
‫ډول بې وزلو کروندګرو لپاره مهم هدف ژوندي پاتې کیدل دي‪ .‬د امنیت شتون‬

‫د ټولو خلکو هیله ده خو ځینی کروندګر بیا دا د ګټی السته راوړو څخه ډیر مهم‬

‫ګڼي‪ .‬د خطرونو د کمولو او د ګټی د زیاتولو ترمنځ ټکر نه راځي‪ .‬هغه کروندګر چې د‬

‫خپلو کروندو څخه ډیره ګټه ترالسه کوي د کال په بدو شرایطو کې په ځانګړي ډول په هغه وخت کې چې د‬
‫ځمکې حاصل او قیمتونه یې ټیټ وي ژوند به یې هوسا او ارام وي‪.‬‬

‫ټولنیزې موخې‬

‫ډیر کروندګر د ډیرو پیسو ګټلو په پرتله په کور کلي کې نوم نښان ته ډیر ارزښت ورکوي‪.‬‬

‫ځینې کروندګرو ته‬

‫پیسې دومره‬
‫کیدای شي ځینې کروندګر د کروندې د تجارت سره ډیره لیوالتیا ونه ښیي که څه هم‬
‫ارزښت نلري لکه‬
‫په ټولنه کې نوم‬ ‫د هغې څخه ډیره ګټه السته هم ورشي‪ .‬کروندګر د مختلفو تشبثاتو په هکله مختلف‬
‫نښان‬
 ‫نظرونه لري‪ .‬پدې مانا چې هر کروندګر د ځانګړی لیوالتیا له مخې ځان ته تشبث‬

‫یا تجارت ټاکي‪ .‬کیدای شي ځینې کروندګر په دې کې لیوال نه وي چې چرګې وساتي‬

‫او ځینې نور یې بیا کیدای شي چې د غواګانو د ساتلو سره هیڅ لیوالتیا ونلري‪ .‬دا ډول عکس العملونه په یوه ټولنه‬
‫کې د کورنۍ دود او دستور‪ ،‬کلتور‪ ،‬مذهب او په ټولنه کې د حیثیت سره اړیکی لري‪.‬‬

‫مخکې لدې چې کروندګرو ته د کروندې د ښه مدیریت په هکله سمه الرښونه وکړی پکار ده چې تاسو لومړی‬
‫دوی ته د کروندګر او د دوی د کورنی د موخو یا اهدافو او د دوی د انګیزې په هکله رڼا واچوی‪.‬‬

‫یو لړ پوښتنې چې د ترویج کارکونکی یې باید د کرونګر څخه پدې اړه وپوښتي دا دي ‪:‬‬

‫‪ ‬ایا تاسو غواړی چې د خپل اړتیا وړ ټول خوراکي توکي تولید کړی‪ .‬؟‬
‫‪ ‬دا تاسو ته څومره مهمه ده چې ډیره ګټه ترالسه کړی او بیا د اړتیا وړ توکي وپیری‪ .‬؟‬
‫‪ ‬تر کومی کچی تاسو خطر منی‪ .‬؟‬
‫‪ ‬ایا تاسو د کورنۍ‪ ،‬ټولنیزو چارو او یا د تفریح لپاره د وخت ځانګړي کولو هیله لری‪ .‬؟‬
‫‪ ‬ایا داسې نباتات شته چې تاسو یې کرلو ته لومړیتوب ورکوی‪ .‬؟‬
‫ایا داسې نباتات شته چې نه کرلو ته یې لومړیتوب ورکوی‪ .‬؟‬ ‫‪‬‬

‫د کروندګرو غوره توبونه او موخې (اهداف) د دوی په هغه پریکړو باندې اغیز شیندي کوم چې دوی‬
‫یې د تشبثاتو په هکله کوي‪ .‬څشی وکري؟ څنګه یې وکري؟ څومره یې وکري؟ او چا ته یې وکري؟‬
‫دغه موخې (اهداف) کروندګر سره په پریکړو او انتخاب کې مرسته او الرښوونه کوي‪.‬‬
‫موخې (اهداف ) د خوښیو لپاره ټاکل کیږي‪ .‬کله چې یو کروندګر‬
‫پیسې ګټي‪ ،‬د خپل ځان د پاره نه‪ ،‬بلکه د خپلی کورنی د اړتیاوو‬
‫کله چې یوه کورنی‬ ‫د پوره کولو لپاره یې ګټي‪ .‬ګټل شوی پیسې یوازې او یوازې هغه‬
‫ټاکلي اهداف‬
‫وخت د خوښی وړ ګرځي چې په مسؤالنه ډول ولګیږي‬
‫(خوراکي توکي‪ ،‬کټه‬
‫او په ټولنه کې نوم او‬ ‫(مصرف شي ) او یا هم دا چې د کروندګر د موخو سره سمون‬
‫نښان ) السته راوړي‬ ‫وخوري‪ .‬ډیرې کمی کورنۍ به په دې راضي وي چې ګټل شوی پیسې‬
‫نو د دوی د خوښی‬
‫نه مصرفوي‪ .‬دا ډول مفکوره هغه وخت رامنځ ته کیږي چې کله توکي‬
‫وړ ګرځي‬
‫په داسې قیمت راونیول شي چې د ګټی تمه ترې نشي کیدای‪ .‬په نتیجه‬
 ‫کې ویالی شو چې د یو کروندګر تر ټولو ستره موخه داوي چې خپله‬
‫خوښي لوړی کچې ته ورسوي‪ .‬خو دا ګټه باید د ټولی کورنۍ د خوښۍ وړ‬
‫وګرځي نه د کورنۍ د یو شخص‪ .‬که یو کروندګر د کروندې څخه ډیری پیسې‬
‫السته راوړي او بیا دی ورباندې مزې چړچې کوي نو دا د کورنۍ د خوښۍ سبب نه‬
‫ګرځي‪.‬‬
‫تاسو د ترویج د کارکوونکي په صفت اړ یاست چې د کروندګرو د موخو (اهدافو) په هکله وسیع یا‬
‫پراخه فکر ولری‪ .‬دا به تاسو ته ددې ترڅنګ چې کروندګر څرنګه پریکړې کوي په نورو ډیرو شیانو‬
‫هم پوه کړي‪.‬‬
‫د بیلګې په ډول‪ ،‬کله چې یو کروندګر د ګټې د لوړولو په خاطر یو تشبث ټاکي کیدای شي چې دا د‬
‫کال څخه بل کال ته د تولید او عاید د لوی توپیر نتیجه وي‪ .‬ددې مانا دا ده چې کروندګر هغه محصول‬
‫ټاکي چې د لوړ محصول او عاید تمه ترې لري‪.‬‬
 ‫پنځم فصل‬

‫د تولید عوامل‬

‫تولیدي عوامل د هغو منابعو څخه عبارت دي چې د اشیا وو په تولید کې ورته اړتیا لیدل کیږي‪ .‬چې ډیر عمده‬
‫یې په الندې ډول سره دي‪.‬‬

‫‪ ‬طبیعي منابع‬
‫‪ ‬کار‬
‫‪ ‬پانګه یا سرمایه‬
‫همدا رنګه ځینې اقتصاد پوهان منجمنټ او اداره هم ورګډوي‪.‬‬
‫طبیعي منابع‬
‫طبیعي منابع د ستر څښتن تعالی (اهلل ج ) په خپلو مخلوقاتو لورینه ده چې د خپل هوسا ژوند‬
‫تیرولو لپاره تری ګټه پورته کړي‪ .‬په دې طبیعي منابعو کې ځمکه‪ ،‬اوبه‪ ،‬خاورې‪ ،‬ځنګلونه‪ ،‬اورښتونه او‬
‫داسې نور پکې شامل دي‪ .‬دا هغه طبیعي منابع دي چې د انساني کوششونو په نتیجه کې الس ته نشي‬
‫بزګران باید په ښه‬ ‫راتالی‪.‬‬
‫او ممکنه الر د‬
‫‪ . 1‬ځمکه ‪ :‬کروندګر کیدای شي چې د کروندی لپاره خپله ځمکه ولري‬
‫طبیعي منابعو څخه‬
‫ګټه پورته کړي‬ ‫او یا هم یوه څه اندازه ځمکه اجاره کړي‪ .‬همدارنګه کروندګر‬
‫د خپل کور شا اوخوا لږ څه ځمکه ددې لپاره هم ساتي چې میوه لرونکی‬
‫ونی ورباندې کښینوي او یا هم ترکاري ورباندې وکري‪ .‬اکثره کروندګر‬
‫ځینی شریکی ځمکې هم لري چې په ګډه ترې استفاده کوالی شي‬
‫لکه ځنګلــــونه او څړ ځایونه‪.‬‬
‫‪ . 2‬اوبــــه ‪ :‬کروندګر په مستقیم ډول باراني اوبو همدا رنګه د چینو اوبو‪ ،‬د بندونو‪ ،‬څاګانو او د خوړ‬
‫اوبو ته السرسی لري‪ .‬دا اوبه کیدای شي چې په خپلو ځمکو کې وي او یا هم د شریکو منابعو څځه‬
‫وي‪.‬‬
‫کاریګر (وخت)‬
‫په کرونده کې د کروندګر ‪ ،‬د کروندګر کورنۍ او د ګمارل شوو کسانود کار څخه عبارت دی‪ .‬دا‬
‫بشري قوه ده چې ټولی کروندی ورته ضرورت لري‪ .‬کروندګر د بشري قوې درې ډوله مختلفی منابع په‬
 ‫الس کې لري چې د کروندې په کارونو کې تری ګټه پورته کړي‪ .‬لمړی هغه ډله کاریګر چې د خپلی‬
‫کورنی لخوا یې برابر کړي‪ ،‬دوهم هغه ډله کاریګر چې د پیسو په مقابل کی یې وګماري او دریم چې د‬
‫پَګـَـــــړی یا اشر په ډول کروندګر د یو او بل سره کومک کوي‪.‬‬

‫پانګه یا سرمایه‬
‫ځمکه او کاریګر به هغه وخت ډیر مؤثر واقع شي چې په کافي ډول پانګه یا سرمایه موجوده او پر ځای‬
‫ګټه تری پورته کړو‪ .‬ځینی وختونه اړتیا لیدل کیږي چې ځمکه د ګنده بوټو څخه پاکه شي‪ ،‬وکرل شي‪،‬‬
‫خړوبه شي او یا هم زهکشي شي نو په دی صورت کې اوبو ته اړتیا لیدل کیږي او د اړتیا وړ اوبه مونږ‬
‫هغه وخت پوره کوالی شو چې د اوبو بندونه‪ ،‬زخیرې او کانالونه جوړ کړو‪ .‬په ځمکه باندې د دغه‬
‫تاسیساتو جوړول؛ سرمایې یا پانګې ته اړتیا لري‪ .‬په ساده ډول ویالی شو چې پانګه* یا سرمایه هغه‬
‫تولیدي عامل دی چې د انسانانو د هــڅو په نتیجه کې منځ ته راځي‪ .‬د اوبو بندونه‪ ،‬سړکونه او ماشین‬
‫االت د تولیدي عامل په توګه په سرمایه کې شاملیږي‪ .‬سرمایه په دوه ډوله ده‪ .‬تلپاتی سرمایه‬
‫) ‪ (Durable Capital‬او زر له مینځه تلونکی یا جریاني سرمایه‪ .‬تلپآتی سرمایه هغه سرمایه ده چې د‬
‫اوږده وخت لپاره په کرونده کې ترې ګټه اخیستل کیدای شي لکه ماشین االت‪ ،‬تعمیر او نور‪ .‬جریاني‬
‫سرمایه د هغه پیسو څخه عبارت دی چې په یوه خاص نمویي فصل کې ‪ ،‬تولیدي عوامل او نور مواد لکه‬
‫تخمونه او کمیاوي سری ورباندې اخیستل کیږي همدا رنګه د نورو توکو لګښتونه چې د عاید د الس‬
‫ته راوړلو څخه د مخه ادا کیږي لکه د کارګر اجوره‪ ،‬د پالنې او ساتنې او د ترمیم لګښتونه‪.‬‬
‫ټول کروندګر د پانګی یا سرمایې څخه ګټه اخلي خو د کوچنيو کروندو څښتنان ډیر لږ نغدو پیسو ته‬
‫الس رسی لري همدا وجه ده چې په کوچنیو کروندو کې سرمایه (ماشین االت‪ ،‬سامان االت او د تولید‬
‫نور وسایل) په کمه اندازه تر سترګو کیږي‪.‬‬

‫پانګی یا سرمایې ته شتمني هم ویل کیږي‬

‫او شتمني هم په دوه ډوله باندې ویشلی شو چې یو یې‬

‫نغده شتمني ده او بل یې فزیکي شتمني ده‪.‬‬
 ‫* باید وویل شي چې په اقتصاد کې د پانګې د مفهوم په اړه بیالبیل نظرونه موجود دي خو په عمومي‬

‫ډول ویالی شو چې پانګه د هغو پیسو د مقدار څخه عبارت دی چې خلک یې لري ‪.‬‬

‫کرنییزه تصدي‬

‫اکثره کروندګر د مختلفو محصوالتو په تولید کې پراخه الس لري مانا دا چې دوی کوالی شي مختلف نباتات‬
‫لکه شولې‪ ،‬جوار‪ ،‬پنبه‪ ،‬میوه جات او سبزیجات یا غواګانې‪ ،‬پسونه‪ ،‬وزی‪ ،‬چرګوړي یا زمکني بادام (ممپلي) تولید‬
‫کړي‪ .‬د دغه مختلفو محصوالتو تولید ته کرنیزه تصدي وایي‪ .‬هر کرنیزه تصدي د تولید لپاره تولیدي عوامل‬
‫استعمالوي‪ .‬هغه تولیدي عوامل چې په تولید باندې بدلیږي یا د تولید په پروسه کې ورڅخه ګټه پورته کیږي لکه‬
‫ځمکه‪ ،‬کرونده‪ ،‬بشري قوه‪ ،‬تخمونه‪ ،‬د حیواناتو خوراکه‪ ،‬کمیاوي سری‪ ،‬د حشراتو ضد درمل او سامان االت‪.‬‬
‫تولید د حیواناتو او نباتاتو محصول ګڼل کیږي او همدغه تجارتي محصوالت دي‪ .‬د تولید او تولیدي عواملو تر‬
‫منځ اړیکي د بزګر په پریکړې پورې اړه لري کوم چې دی یې تولیدوي دا ډول اړیکو ته په اقتصاد کې د تولید‬
‫تابع ویل کیږي‪.‬‬

‫کرنیزې تصدی په دریو برخو ویشل شوي دي‬

‫) ‪(Competitive‬‬ ‫‪ .１‬رقابتي‬
‫‪ .２‬متمم ) ‪(Supplementary‬‬
‫‪ .３‬مکمل )‪(Complementary‬‬

‫رقابتي تصدی ‪Competitive Enterprise‬‬

‫په دغه ډول تصدی کې د څو شیانو د تولید لپاره په عین وخت کې یوازی او یوازی د یوې منبع څخه ګټه‬
‫اخیستل کیږي‪ .‬د مثال په ډول‪ ،‬که یو بزګر د دوو شیانو تولید لپاره په عین وخت کی په کافي اندازه بشري قوه‬
‫ونلري نو هغه وخت کوالی شي چې د یو نبات څخه زیات حاصل تر السه کړي چې د بل نبات د تولید د کښت‬
‫اندازه کمه کړي‪.‬‬

‫متمم تصدي ‪Supplementary Enterprise‬‬

‫دوه تصدیو (محصوالتو) ته هغه وخت د یو بل متمم ویالی شو چې د یو محصول په تولید کې ډیروالی د بل‬
‫محصول په مقدار باندې کوم تاثیر ونلري‪ .‬ډیر کرنیز محصوالت ؛ اوبو‪ ،‬بشري قوه او کرنیز ماشین االتو ته د‬
 ‫ضرورت له مخی یو ښه مثال کیدای شي‪ .‬مثال للمي وریجی او غنم او بو ته د ضرورت له مخي د یو بل متمم دي‬
‫په دې معنی چې که د اوبو یوه منبع په بشپړ ډول ابي غنمو ته ځانګړی شي نو د للمي غنمو په مقدار باندې به‬
‫کوم تاثیر ونلري‪ .‬همدا رنګه هغه غنم چې په ژمي کې کرل کیږي بشري قوې ته د ضرورت له مخی د بهاري یا‬
‫پسرلني غنمو متمم ګڼل کیږي‪ .‬په دې معنی چې که ټوله بشري قوه د بهاري غنمو کرلو دپاره تخصیص شي د‬
‫هغه غنمو په مقدار باندې هیڅ تاثیر ونلري چې په ژمي کې کرل کیږي نو ویالی شو چې دغه محصوالت د یو‬
‫بل سره ځکه په رقابت کې ندي چي په یوه وخت کې د منبع استعمال ته ضرورت نه لیدل کیږي‪ .‬نو ویالی شو‬
‫چې دغه دوه محصوالت د یو بل متمم دي‪.‬‬

‫مکمل تصدي ‪Complementary Enterprise‬‬

‫دا هغه ډول زراعتي محصوالت دي چې د یوه په کچه کې زیاتوالی‪ ،‬د بل د کچې د زیاتولو باعث کیږي‪ .‬یا په‬
‫بل عبارت؛ یو بل سره حمایه کوي‪ .‬د مثال په ډول ‪ :‬که د زراعتي تناوب له مخی رشقه او غنم په پام کې ونیسو‬
‫او د څو کلونو لپاره رشقه وکرل شي نه یوازی دا چې د رشقې په تولید کې به زیاتوالی راشي ځمکی ته د‬
‫نایتروجن د نصب له کبله د غنمو په تولید کې هم زیاتوالی راځي‪ .‬همدا رنګه د حیواني سرو ډیروالی د نباتاتو د‬
‫محصوالتو د کچې په لوړیدو کې مهم رول لوبوي‪ .‬د حیواناتو او نباتاتو ترمنځ دا ډول اړیکی د مکمل تصدی په‬
‫نوم سره یادیږي‪.‬‬

‫د تصدیو پرتله کول‬

‫رقابتی تصدي )‪(Competitive Enterprise‬‬
‫د عین منبع څخه ګټه اخیستل کیږي‪.‬‬
‫فرض کوو چې یو دهقان په خپله درې جریبه ځمکه باندې جوار‪ ،‬لوبیا او کدوان ورباندې کري‬
‫سره ددې چې د تولید ټول عوامل یې سره یو شانته دي‪ .‬که کروندګر یو د څلورم نبات کرلو تکل‬
‫وکړي په دې صورت کې کروندګر اړ دی چې د نورو نبتاتو د کښت په کچه کې کموالی راولي او‬
‫یا هم د نورو درې واړو د کرلو څخه ډډه وکړي‪.‬‬
‫دا ډول تصدیو ته رقابتي تصدی ویل کیږي‪.‬‬
 ‫شپږم فصل‬

‫تولیداتو لپاره د دځمکی پالن او د کارونې چوکاټ‬

‫‪:۱‬فزیکی نقشی پالنول ‪:‬فزیکی نقشه یا فزیکی طرحه په اداری پریکړو پوری اړه لری لکه د باغ سرحدونه یا د‬
‫ځمکی سرحدونه یا د پټیو شمیر یا دا چی کومی برخی د کومو کارونو لپاره انتخاب شی د مثال په ډول د‬
‫مزرعی لپاره ‪،‬د ورکشاپ لپاره ‪ ،‬د ګودام لپاره او داسی نور‪.‬‬

‫همدارنګه د سرکونو نیږدیوالی د کروندګرو سره مرسته کوی تر څو کوال ی شی خپل محصوالت په اسانی سره‬
‫د تولیدی دستګاوو څخه تر بازاره پوری او د بازار څخه خام مواد خپلی کروندی پوری انتقال کړی ‪.‬‬

‫‪ :۲‬د ځمکی د استعمال پالنول ‪:‬‬

‫ځینی ځمکی د دانه بابولپاره مناسبی وی ځینی د سبزیجاتو یا میوه جاتو لپاره مناسبی وی بلکی ځینی ځمکی د‬
‫نباتاتو لپاره مناسبی نه وی خو کیدای شی چی د حیواناتو لپاره لکه د چرګانو ‪،‬غوایانو یا د کبانو د فارمونو لپاره‬
‫مناسبی وی د ځمکی پیژندل د بزګرانو سره مرسته کوی چی ځمکی د خپلو تولیدی پالنونو د اهدافو سره مقایسه‬
‫کړی کیدای شی چی په مارکیت یا بازار کی د ځینو تولیداتو د خرڅـالو لپاره فرصت او چانس موجود وی خو‬
‫که چیری ځمکی ورته مناسبی نه وی نه شو کولی چی د نوموړی فرصت څخه استفاده وکړو‪.‬‬

‫‪: ۳‬د تولیداتو پالنول‪:‬‬

‫کروندګر مشوری ته اړتیا لری چی کوم ډول تولیدات ولری او د بازار د کومو فرصتونو څخه استفاده وکړی‬

‫بزګر باید هغه څه تولید کړی چی په بازار کی ورته تقاضا زیاته وی او هغوی وکولی شی چی په موثره او ګټوره‬
‫توګه یی تولید کړی یعنی د بازار په هکله باید پوره تحقیق وکړی ‪.‬‬

‫‪ :۴‬د سرمایګذاری پالنول ‪ :‬د سرمایه ګذاری پالنول په الندی ډول ده‬

‫الف‪ :‬هغه سرمایه ګذاری چی د تولیداتو بیه اصالح کوی لکه د بی موسمه تولیداتو لپاره تکنالوژی په اړه پانګه‬
‫اچونه کوی د مثال په ډول ګرین هاوس یا شنه خونه کی نباتات کرل‪.‬‬

‫ب ‪:‬هغه سرمایه ګذاری چی د تولیداتو کیفیت اصالح کوی لکه د اصالح شوی تخمونو کرل ‪،‬منظمه ابیاری‬
‫‪...........‬‬
 ‫ج‪ :‬هغه پانګه اچونه چی حاصیالت لوړوی لکه په مناسب وخت کی په مناسب ډول د کیمیاوی او حیوانی سرو‬
‫استعمال‪.‬‬

‫د ‪ :‬بله هغه سرمایه ګذاری چی اضافی ګټه ایجادوی لکه د پروسیس کولو ماشین االت کوم چی د تولیداتو‬
‫ارزښت زیاتوی ‪.‬‬

‫همدارنګه هغه سرمایه ګذاری کوم چی د تولیداتو مصارف کموی لکه د کمیاوی درملواو میخانیکی وسایلو په‬
‫استعمال د مضره بوټو چی د اصلی بوټو سره رقابت کوی له منځه وړی‬

‫‪ : ۵‬تجارتی کرنی پالن ‪:‬‬

‫تجارتی کرنه یعنی په تجارتی کرنه کی باید مولدین په دی وتوانیږی چی داسی محصوالت بازار ته عرضه کړی‬
‫چی نور یی په تولیدولو کی مشکل ولری یا یی نه شی کولی چی تولید یی کړی ‪.‬‬

‫‪Farm management decision‬‬ ‫د کروندی د تنظیم تصمیم‬

‫هغه تصامیم چی د موسیسی یا تصدی په تنظیم کی په کار وړل کیږی ډیر زیات دی خو په عمومی ډول دالندی‬
‫خصوصیاتو له مخی تصامیم طبقه بندی کیږی ‪.‬‬

‫اهدافو ‪ : Importance‬د تصامیمو د لمړیتوب په معنی ده یعنی هر تصمیم نظر ضرورت ‪،‬اهمیت ‪،‬امکاناتو ‪،‬‬
‫‪،‬فوایدو او نواقصو په نظر کی نیولو سره نیول کیږی لکه د امراضو مخه نیونه ‪.‬‬

‫نور یی ‪ : Frequency‬هر تصمیم نظر د دفعاتو تعداد ته فرق کوی یعنی بعضی تصامیم د یو څخه دوه او ځینی‬
‫د څو ځلی لپاره نیول کیږی لکه د ګودام جوړول په فارم کی ‪ .‬د دی لپاره تصمیم یو ځل نیول کیږی ځکه‬
‫ګودام مونږ بیا په اسانی سره نه شو ورانولی ‪.‬‬

‫‪ : Revocability‬د لغوه کولو قابلیت ‪ :‬ځینی تصامیم په اسانی او په کم قیمت سره لغوه کیږی مګر‬

‫ځینی بیا په لوړ قیمت سره د لغوه کیږی بناء د تصمیم هغه نوعه دی انتخاب شی تر څو وکوالیی شو په اسانی‬
‫سره تغیر کړو ‪.‬‬
 ‫‪ : Availible Alternative‬د بعضو تصامیمو لپاره څو انتخابه موجود وی مګر د ځینو تصامیمو لپاره‬

‫یو یا دوه انتخابونه موجود وی باید په یاد ولرو چی د چارو موافقانه تنظیم یواځی په صحیح تصمیم نیولو کی ده ‪.‬‬

‫‪ Farm management‬تصامیم د دری عمده عنوانونو الندی تشریح کیږی ‪.‬‬

‫‪1::production decision‬‬

‫‪2: Administrative decision‬‬

‫‪3: marketing decision‬‬

‫‪: production decision : ۱‬د فارم منیجر باید د ځینو ساسی سوالونو د ځوابولو لپاره کوم چی د فارم یا‬
‫تصدی په تولید پور ی مربوطیږی تصمیم نیسی دغه سوالونه د ځمکی منابعو ته شاملیږی چی عبارت د ی څه شی‬
‫تولید کړی ‪،‬څومره تولید کړی او همدرانګه د فارم منیجر باید تصمیم ونیسی چی په فارم کی عملیات څرنګه‬
‫تنظیم کړی او د خپل فارم تجارت لپاره وسایل څنګه په کار واچوی چی دا ډول تصامیم په دوه ډوله دی‬

‫‪: strategic decision : A‬‬

‫‪Operational decision : B‬‬

‫‪ : Stratigic decision‬د هغو کسانو په واسطه نیول کیږی کوم چی د اداری په راس کی قرار لری چی د‬
‫اډول تصامیم ډیری سرمایه ګذاری ته اړتیا لری ځکه چ ی دوامداره تاثیر لری چی دا ډول تصامیم د تجارت‬
‫ساختمان یا شکل جهت ته تغیر ورکوی چی مثالونه یی په الندی ډول دی‪.‬‬

‫‪ : Decision the best size of the farm 1‬د فارم مناسب اندازی پور ی اړوند تصمیم ‪:‬‬

‫د ا تصمیم یو لړ فکت ورونو پوری اړه لری لکه د فارم اندازه یا مساحت ‪ ،‬د فارم نوعه ‪،‬د ځمکی نوعه یا ډول‬
‫‪،‬د ځمکی د استعمال شدت او همدارنګه د بزګر تنظیمی توانایی او داسی نور مختلف اندازه لرونکی فارمونه‬
‫د مصرف او د عملیو د موثریت له مخی نقصان او فایده لری د هر نباتی او مالداری تصدیو موثریت په دی‬
‫کی دی چی په ګډه یوه ساحه کی موجود واوسی تر څو اعظمی ګټه تری الس ته راشی په هندوستان کی‬
‫د کرنی خطرناکه کمزوی دا ده چی فارمونه یی غټ نه د ی چی د ټول فامیل لپاره د کار زمینه مساعد شی‬
 ‫د لونو فارمونو یوه فایده دا ده چی یو شمیر کارګرو ته پکی د کار زمینه مساعدیږی او همدارنګه کرنیز‬
‫ماشین االت په کی په ښه موثریت سره کار کولی شی هغه فارم زیات ګټور دی په کوم کی چی پورته‬
‫فکتورونه په نظر کی ونیسی او توان یی ولری ‪.‬‬

‫‪ : Decision constraion of bulding‬د تعمیر جوړولو په اړوند تصمیم‪:‬‬ ‫‪:2‬‬

‫د فارم لپاره تعمیر جوړول ډیری سرمایی ته ضرورت لری د فارم نوعه د تولید په نوعی او اندازی پوری اړه لری‬
‫یعنی څومره حیوانات روزی یا څومره نباتات تولیدوی د دی په په نظر کی نیولو سره د تعمیر په اړوند تصمیم‬
‫نیول کیږی لکه د چرګانو روزنی لپاره د تعمیر جوړول ‪،‬د غوایانو د روزنی لپاره تعمیر جوړول ‪،‬پروسیس لپاره او‬
‫د محصوالتو د ذخیری لپاره ګدام جوړول او نور ‪.‬‬

‫‪: decision about mechaniary and labor program : 3‬د ماشین االتو او کارګرانو د پروګرام‬
‫په اړوند تصمیم ‪:‬‬

‫یو د منجمنت د مهمو وسایلو د جملی څخه دی چی په کم مصرف د زیاتو حاصیالتو د السته راوړلو مناسبی‬
‫منابع او د هغی ترکیب انتخاب شی څرنګه چی ماشین االت او کارګرانو یو له بل سره تعویض کیدونکی دی نو‬
‫د کارګر ضرورت او امکانات د فارم اندازه او د مالی منابعو امکان او داسی نور دا ټول د هغه عوامل دی چی په‬
‫تصمیم نیولو کی مهم رول لری ‪.‬‬

‫‪decision on irrigation conservation and reclamation programs :4‬‬

‫د ابیاری ‪،‬حفاظت او احیایی پروګرامونو په اړوند تصمیم ‪ :‬دغه ټول پروګرامونه د خاوری تولیدی ظرفیت‬
‫زیاتوی په تجارتی فارم کی د دغو پروګرامونو تطبق اوږد مهاله تاثیر لری د فارم اندازه د مالی منابعو امکانات او‬
‫د ځمکی د اوبو موجودیت او داسی نور هغه عوامل دی چی په ابیاری باندی تاثیر لری ‪.‬‬

‫د تیراسونو جوړول د خاوری په ساتنی باندی تاثیر لری همدارنګه کرنیز عملیات د خاوری د احیاء سبب ګرځی‬
‫بنا پر دی کروندګر باید د ابیاری حفاظت او احیایی پروګرامونو کی مناسب او اقتصادی میتود په اړوند تصمیم‬
‫ونیسی ‪.‬‬
‫‪ Operational decision :B‬عملیاتی تصمیم ‪ :‬دا ډول تصامیم کوم چی کمی سرمایی ته ضرورت لری‬
‫او کوالی شو چی په تکرار ډول سره نیول کیږی او همدارنګه تر کم وخت پوری تاثیر لری چی نمونی یی‬
‫عبارت دی ‪.‬‬

‫‪1: what to produce‬‬

‫‪2: How much to produce‬‬

‫‪3: How to produce‬‬

‫‪: Adminstrative decision :2‬د فارم مدیر باید د تولید تصمیم تر څنګ اداری تصمیم هم ونیسی هغه‬
‫باید په دی مطمین شی چی د فارم کارونه په وخت او چی څرنګه مناسب وی تر سره کړی چی نوعی یی عبارت‬
‫دی له‬

‫‪ : Finincing the farm business :a‬په تجارتی فارم کی مالی تصمیم ګیری ‪:‬بعضی بزګران شاید کافی‬
‫سرمایه ولری او ځینی نور شاید قرض وکړی چی دغه ستونزه دوه اړخه لری‬

‫اول ‪ :‬په فارم کی د خپلی سرمایی استعمالول‪.‬‬

‫دوهم ‪:‬د فارم لپاره د سرمایی الس ته راوړل یعنی قرضوی یی‪.‬‬

‫بزګران د قرض اخیستلو لپاره تصمیم نیسی چی د چا څخه یی واخلی کله یی واخلی او څومره یی واخلی‪.‬‬

‫‪: Supervision of the work :b‬د کار څخه څارنه ‪ :‬د دی لپاره چی د فارم مدیر اطمینان حاصیل کړی‬
‫چی هر کار او وظیفه په موثره ډول په خپل وخت سرته رسیدلی د ی او که نه ‪.‬نو له نږدی څخه باید نظارت‬
‫وکړی ‪.‬‬

‫‪ : Adjusting the government policies :c‬د دولت د پالیسیو سره عیارول ‪:‬د دولت پالیسی د فارم په‬
‫تولیداتو او د تولیداتو په مارکیت باندی ځینی بندیزونه لګوی نو د کروندی مدیر باید خپل ټول تصامیم د دولت‬
‫د پالیسی مطابق ونیسی‪.‬‬
 ‫‪: Production for home consumption and market : d‬تولید د کورنی مصرف او مارکیت‬
‫لپاره‪:‬‬

‫د کروندی مدیر باید د زیاتی ګټی السته راوړلو هدف ولری نه دکورنی تجارت لپاره ‪.‬‬

‫‪: Marketing decision :3‬یو د مهمو تصامیمو د جملی څخه دی چی په دی کی اخیستل او خرڅول شامل‬
‫دی‬

‫‪ : Buying :a‬هر کروندګر کوښښ کوی چی د فارم لپاره تولیدی عوامل یا ‪ in put‬په کم مصرف تر السه‬
‫کړی د فارم مدیر باید تصمیم ونیسی چی دغه ‪ input‬کله واخلی چیرته او څومره واخلی ‪.‬‬

‫‪: Selling :b‬خرڅول ‪ :‬سره له دی چی د محصوالتو قیمت د کروندګرو په کنترول کی نه دی خو بیا هم‬
‫کروندګر کولی شی چی یو ښه قیمت السته راوړی یعنی په ښه قیمت سره یی السته راوړی یعنی په ښه‬

‫قیمت یی خرڅ کړی په د ی شرط چی کروند ګر تصمیم ونیسی څه شی ‪،‬کله او چیرته خرڅ کړی ‪.‬‬

‫مناسبی وی د ځمکی پیژندل د بزګرانو سره مرسته کوی چی ځمکی د خپلو تولیدی پالنونو د اهدافو سره مقایسه‬
‫کړی کیدای شی چی په مارکیت یا بازار کی د ځینو تولیداتو د خرڅـالو لپاره فرصت او چانس موجود وی خو‬
‫که چیری ځمکی ورته مناسبی نه وی نه شو کولی چی د نوموړی فرصت څخه استفاده وکړو‪.‬‬

‫‪: ۳‬د تولیداتو پالنول‪:‬‬

‫کروندګر مشوری ته اړتیا لری چی کوم ډول تولیدات ولری او د بازار د کومو فرصتونو څخه استفاده وکړی‬

‫بزګر باید هغه څه تولید کړی چی په بازار کی ورته تقاضا زیاته وی او هغوی وکولی شی چی په موثره او ګټوره‬
‫توګه یی تولید کړی یعنی د بازار په هکله باید پوره تحقیق وکړی ‪.‬‬

‫‪ :۴‬د سرمایګذاری پالنول ‪ :‬د سرمایه ګذاری پالنول په الندی ډول ده‬

‫الف‪ :‬هغه سرمایه ګذاری چی د تولیداتو بیه اصالح کوی لکه د بی موسمه تولیداتو لپاره تکنالوژی په اړه پانګه‬
‫اچونه کوی د مثال په ډول ګرین هاوس یا شنه خونه کی نباتات کرل‪.‬‬
 ‫ب ‪:‬هغه سرمایه ګذاری چی د تولیداتو کیفیت اصالح کوی لکه د اصالح شوی تخمونو کرل ‪،‬منظمه ابیاری‬
‫‪...........‬‬

‫ج‪ :‬هغه پانګه اچونه چی حاصیالت لوړوی لکه په مناسب وخت کی په مناسب ډول د کیمیاوی او حیوانی سرو‬
‫استعمال‪.‬‬

‫د ‪ :‬بله هغه سرمایه ګذاری چی اضافی ګټه ایجادوی لکه د پروسیس کولو ماشین االت کوم چی د تولیداتو‬
‫ارزښت زیاتوی ‪.‬‬

‫همدارنګه هغه سرمایه ګذاری کوم چی د تولیداتو مصارف کموی لکه د کمیاوی درملواو میخانیکی وسایلو په‬
‫استعمال د مضره بوټو چی د اصلی بوټو سره رقابت کوی له منځه وړی‬

‫‪ : ۵‬تجارتی کرنی پالن ‪:‬‬

‫تجارتی کرنه یعنی په تجارتی کرنه کی باید مولدین په دی وتوانیږی چی داسی محصوالت بازار ته عرضه کړی‬
‫چی نور یی په تولیدولو کی مشکل ولری یا یی نه شی کولی چی تولید یی کړی ‪.‬‬
 ‫اوم فصل‬

‫د کروندی دفترداری او مالی حسابونه‬

‫هدف ‪:‬په یوه فارم کی دیو کال په موده کی د ټولی زراعتی او مالداری معامالتو او فعالیتونو ثبتول د ی چی‬
‫ممکن له بزګران و څخه هیر شی ‪.‬‬

‫د ټولو نقدی ‪،‬فزیکی او مالی معامالتو په ثبتولو سره د فارم مدیر په هر تولید کی چی خپل اقتصادی وضع‬
‫سنجوی د خپل فارم قوی او ضعیف نقاط تشخیص کوی او د حل لپاره په راتلونکی کی عملی تدبیر نیسی ‪.‬‬

‫همدرانګه د بزګرانو دفترونه د تولید ‪،‬بازارموندنی ‪،‬قیمتونو ‪،‬مصرفونو ‪،‬د زراعتی عواید او مالیاتو په اړه معلوماتو‬
‫دالسته راوړلو مهمی منابع دی د دفتر داری یو مهم هدف د زراعتی فارم د مالی موقیعت د ګټی او تاوان سنجول‬
‫دی یوه معینه موده کی د دی وضیعت څیړل په راتلونکی کال کی د تولیدی پالنونو اساس تشکیلوی د‬
‫حسابداری دفتر باید لږ ترلږه د الندی موضوعاتو په اړه معلومات ولری ‪.‬‬

‫‪ :۱‬د ډول ډول درایو اندازه او ارزښت‬

‫‪ :۲‬د فارم موجوده صورت او تغیرات‬

‫‪ :۳‬د عوایدو منابع او اندازه‬

‫‪ :۴‬د مصارفو اندازه‬

‫‪ :۵‬د فارم د ګټی او تاوان تحلیل‬

‫ټولی هغه معاملی چی د بزګرانو د ژمنو په بنسټ د یوی ټاکلی تولیدی دوری په ترڅ کی اجرا کیږی باید د‬
‫کرنیزی دفتری اداری او حسابداری په دفتر یا کتاب کی ثبت شی ‪.‬‬

‫په یو موجوده فارم کی چی د کال په سر کی ترسره کیږی د داریو صورت حساب او تادیه کولو وړ داریی په‬
‫الندی شکل درج کیږی ‪.‬‬

‫‪ :A‬داریی‬
 ‫الف ‪ :‬فارم داریی یا ثابته داریی‬

‫ب‪ :‬جاری داریی‬

‫‪۵۱۱۱۱‬‬ ‫نقدی پیسی‬

‫‪۲۱۱۱۱‬‬ ‫په خلکو پورونه‬
‫‪۲۵۱۱۱‬‬ ‫فزیکی پانګی (کود او تخم )‬
‫‪۲۵۱۱۱‬‬ ‫د جاری پانګو مجموعه‬
‫‪۳۱۱۱۱‬‬ ‫ثابتی پانګی (ځمکه ‪،‬تعمیر ‪،‬څاه )‬
‫‪۵۱۱۱۱‬‬ ‫اوږد مهاله پانګه ونی‬
‫‪۲۱۱۱۱‬‬ ‫نوری پانګی‬
‫‪۱۱۱۱۱۱‬‬ ‫مجموعه‬
‫‪۱۲۵۱۱۱‬‬ ‫د ثابتو او جاری پانګو مجموعه‬
‫‪۱‬‬ ‫د دارییو بیالنس‬
‫‪ :B‬د ورکړی وړ نقدی حسابونه‬

‫‪۵۱۱۱۱‬‬ ‫بانکی پور‬

‫‪۲۵۱۱۱‬‬ ‫حسنه پور‬
‫‪۲۱۱۱۱‬‬ ‫د ورکړنو حسابونه‬
‫‪۲۵۱۱۱‬‬ ‫مجموعه‬

‫‪ :C‬د ورکړی وړ جاری حسابونه‬

‫‪۲۱۱۱۱‬‬ ‫د کود پورونه‬

‫‪۳۱۱۱۱‬‬ ‫داصالح شوی تخم پور‬
‫‪۴۱۱۱۱‬‬ ‫دتراکتور پور‬
‫‪۱۱۱۱۱‬‬ ‫پیشکی پور‬
‫‪۱۱۱۱۱۱‬‬ ‫مجموعه‬
‫‪۱۲۵۱۱۱‬‬ ‫د ورکړی د وړ پورونو مجموعه‬
 ‫د فارم د عوایدو او لګښتونو صورت حساب‬

‫د فارم د عوایدو او لګښتونو صورت حساب په کال کی د تولیدی فعالیتونو ګټه او تاوان ښیی په دی حساب کی‬
‫ټول نقدی او غیری نقدی مصارف سنجول کیږی او د ګټی او تاوان بیالنس الس ته راوړل کیږی په دی ډول د‬
‫کرنیز فارم د عوایدو او مصارفو د حساب صورت په الندی ډول دی ‪.‬‬

‫‪ :‬کرنیزه کرونده‬

‫‪ :‬بیالنس یا انډول‬

‫‪:‬مصارف یا لګښتونه‬

‫د یو کرنیز فارم د عوایدو او مصارفو صورت حساب‬

‫افغانی‬ ‫مصارف‬ ‫افغانی‬ ‫عواید‬

‫‪۵۱۱۱‬‬ ‫د لس جریبه ځمکی‬ ‫‪۵۱۱۱۱‬‬ ‫دمیوه جاتو خرڅالو‬
‫اجاره‬
‫‪۱۱۱۱۱‬‬ ‫دکارګر مزد‬ ‫‪۲۱۱۱۱‬‬ ‫د سبریجاتو خرڅالو‬
‫‪۲۱۱۱‬‬ ‫د کود تخم او کیمیاووی‬ ‫‪۱۱۱۱۱‬‬ ‫لبنیات‬
‫درملو بیه‬
‫‪۱۱۱۱‬‬ ‫حیواناتو ته دخوړو‬ ‫‪۱۵۱۱۱‬‬ ‫د ژوندیو حیواناتو‬
‫برابرول‬ ‫خرڅالو‬
‫‪۶۱۱۱‬‬ ‫د بانکی پورونو ګټه‬ ‫‪۵۱۱۱‬‬ ‫د لرګیو خرڅالو‬
‫‪۱۲۱۱۱‬‬ ‫د پورونو خالصول‬ ‫‪۱۱۱۱۱‬‬ ‫دوښو خرڅالو‬
‫‪۴۱۱۱‬‬ ‫استهالک شوی مواد‬ ‫‪۱۱۱۱۱‬‬ ‫په کورنی کی مصرف‬
‫کیدونکی مواد‬
‫‪۴۱۱۱‬‬ ‫د کورنی غړو مزد‬ ‫‪۱۲۱۱۱۱‬‬ ‫د عوایدو مجموعه‬
‫‪۴۴۱۱۱‬‬ ‫د مصارفومجموعه‬ ‫خالصه ګټه‬

‫‪Net profit= total income—total cost‬‬

‫‪Net profit= 120000---44000= 76000 af‬‬

 ‫په فارم کی د عوایدو او نقدی لګښتونو صورت حساب‪:‬‬

‫د فارم د صورت حساب له ډلی څخه یو هم د فارم د عوایدو او نقدی لګښتونو د صورت حساب د فتر دی‬
‫داصورت حساب‪:‬‬

‫‪ :۱‬د نقدی معامالتو په راکړی ورکړی او نقدی خالصی موازینی په اړوند معلومات اماده کوی‪.‬‬

‫‪:۲‬د عوایدو او مصارفو د تعیین لپاره دمعلوماتو چمتو کول‪.‬‬

‫په راتلونکی کال کی دنقدی پالن او بودیجی دتنظیم په اساس تعینوی دا صورت دوه ستونونه لری چی په یوه‬
‫کی نقدی عواید او په بل کی یی ټول نقدی مصارف ثبت دی ‪.‬‬

‫د نقدی عوایدو ستون ځینی مهال نور فرعی ستونونه هم لری چی د عوایدو مدراک او اندازه په کی ثبت کیږی‬
‫لکه د شیدو ‪،‬هګیو ‪،‬غوښینو حیواناتو ‪،‬غنمو ‪،‬میوه او نورو حاصیالتو خرڅالو په همدی ترتیب د نقدی لګښتونو په‬
‫ستون کی هم ځینی فرعی ستونونه شته لکه د وښو او کیمیاوی سری اخیستل ‪.‬‬

‫لکه څرنګه چی د کرنی ډیری پانګی په بازار کی په ازاد ډول نه معامله کیږی او ثابت او عینی قیمت نلری نو د‬
‫کرنی د حسابداری یو مهم شکل د فارم یا کروندی د پانګو د ارزښت او استهالک تعینول دی ‪.‬‬

‫کومی پانګی چی په اسانی نقد کیدای شی لکه پیسی ‪،‬پورونه او نوری دارزښت او استهالک تعین کومه ستونزه‬
‫نه راوالړوی مګر دنورو پانګو لکه د کیمیاوی سری‪،‬د کرتخم ‪،‬واښه یا بوس ‪،‬لرګی او سوځیدکونکی شیان او‬
‫همدارنګه ځینی نور مواد چی په ګودام کی موجود وی او استفاده نه ده تری شوی کولی شوچی د بازار د‬
‫خریداری له مخی قیمت ګذاری کړو‪.‬‬

‫کوم محصوالت چی نه لیدل کیږی او یا تراوسه پوری د رسیدو او ودی په حالت کی د ی دتولید او مصارفو په‬
‫اساس قیمت ګذاری کیږی‪.‬‬

‫کاری او غوښین حیوانات کولی شوچی دبازار او مارکیتنګ د نرخ په اساس قیمت ګذاری کړو او ارزښت یی‬
‫ورته پیدا کړو‪.‬‬
 ‫د تیوری له نقطه نظره داستهالک دمصارفو د محاسبی لپاره مختلفی طریقی موجودی دی ځینی اقتصاد پوهان‬
‫ټولی داریی په مختلفو فاصیلو او وختونو کی د بازار د نرخ مطابق قیمت ګذاری کوی ‪.‬دوی حسابداری د هری‬
‫مودی په پیل او پای کی ان د دا شان دارییو او پانګو واقعی فرق څخه د استهالک د مصارفو محاسبه کی ګټه‬
‫اخلی ‪.‬‬

‫استهالک محاسبه ‪:‬‬

‫د کروندی په موجودیت کی باید د جاری ثابتو او سرمایوی دارییو ارزښت محاسبه شی مثال که یوه کرنیزه‬
‫کرونده د تراکتور ‪،‬واترپمپ‪ ،‬جنراتور‪،‬الری ‪،‬ګودام ‪ ،‬تعمیراتو ‪،‬او کرنیز کاری سامانونه او همدرانګه غوښینو او‬
‫تولیدی حیواناتو درلودونکی دی ‪.‬‬

‫د پورتنیو دارییو ارزښت باید په اوس وخت کی ثبت شی تر څو چی د دارییو په ستون کی ثبت کړی‪.‬‬

‫دا چی د پورتنیو داراییو اکثرا خپل مفیده عمر تیرکړی دی نو باید په موجوده وخت کی د هغوی فعلی ارزښت‬
‫تعین دارییو په ستون کی ثبت شی د استهالک د حجم د سنجولو په موخه د کروندی مدیر د هغوی مفیده عمر‬
‫تعینوی وروسته لمړنی قیمت په مفیده عمر تقسیموی تر څو چی کلنی استهالک یی تعین شی مثال که تراکتور په‬
‫‪ ۲۱۱۱۱۱‬افغانی واخیستل شوی وی او مفیده عمر یی لس کاله وی او په پای کی د هغی دایمی قیمت یی ‪۱۱۱۱۱‬‬
‫افغانی وی کلنی استهالک یی مساوی کیږی‪.‬‬

‫‪200000--10000̸10=190000̸10=19000‬‬

‫او یا د تراکتور له عمر څخه ‪ ۵‬کاله تیر شوی وی اوسنی قیمت یی مساوی دی له !‬

‫‪(19000×5) =190000—95000=95000‬‬

‫مالی صورت حساب ‪Financial statement‬‬

‫هغه وسیله کوم چی د یو کاروبار مالی موفقیت پری اندازه کیږی د تصدی په رشد او د عملیاتی تصامیمو په نیولو‬
‫کی کمک کوی ‪.‬‬

‫او د الندی موضوعاتوو په مورد معلومات ارایه کوی ‪.‬‬

‫‪Cash aviable‬‬
 ‫‪Profit gained‬‬

‫‪Labilities‬‬

‫د معیاری مالی حسابداری د جوړولو لپاره باید په هیواد کی د ‪FASB:Financial accounting‬‬

‫‪ standard board‬او ‪ GAAP :Genrally accepted accounting principle‬رامنځته شی تر‬
‫څو د پورتینی بورد په واسطه رهنمایی شی د معیاری مالی حساباتو د قوانینو او مقرارتو باوجود هره‬

‫تصدی یا موسسه د خپلو خاصو حسابی سیستمونو د جوړولو لپاره خپل صالحیت لری خو سیستمونه باید پورتنی‬
‫اهداف ترالسه کړی او د الندی خصوصیاتو لرونکی دی‬

‫‪Under standable‬‬

‫‪Relavent‬‬

‫‪Consistant‬‬

‫‪Predictive‬‬

‫‪Deffrent financial record method:‬د مالی حساباتو د ثبت طریقی‬

‫د مالی حساباتو د ثبت دوه طریقی یا قاعدی چی لمړی یی ‪ cash account‬او ‪ account accruail‬د‬
‫ی‪.‬‬

‫‪ : Cash account‬د دی قاعدی په اساس مصارف او خرڅالو یعنی اخیستل او خرڅول هغه وخت ثبت کیږی‬
‫چی کله نقدی پیسی ورکړی یا یی واخلی د دی سیستم څخه کوچینی تجارتی تصدی د دی قاعدی څخه‬
‫استفاده کوی ځکه‬

‫دغه قاعده ساده او اسانه ده‬

‫د معین وخت په جریان کی د مصارفو ښوونکی ده‬

‫د دی قاعدی په اساس اضافی مصارف ‪،‬استهالک او داسی نور په نظر کی نه نیول کیږی ‪.‬‬

‫او همدارنګه هغه وخت یی ثبت کوو چی چی کله نقدی پیسی ترالسه شی نو هماغه تاریخ ثبتیږی‬
 ‫تعهدی حسابات ‪ : account accruail :‬د دی قاعدی په اساس مصارف او خرڅالو هغه وخت ثبت کیږی‬
‫چی کله معامله صورت ونیسی ولوکه نقدی پیسی یی نه وی پرداخت کړی‬

‫د دغه سیستم څخه متوسط او غټی تصدی استفاده کوی ‪.‬‬

‫مادی داریی ‪،‬دقیق استهالک ‪،‬مصارف په نظر کی نیسی ‪.‬‬

‫د غه سیستم د بین المللی محاسباتو ستندرداو تهداب دی ‪.‬‬

‫نوټ‪ :‬دمعاملی په وخت کی تاریخ لیکل کیږی د ورکړی تاریخ ثبت کیږی دا مهمه نه دی چی کله ترالسه کوی‬
‫‪.‬‬

‫د دواړو سیستمونو فرق‪:‬‬

‫‪ Cash acc‬ساده دی نسبت ‪ accruail‬ته‬

‫‪ Cash acc‬څخه په کوچینی تصدی کی بلکی ‪ accruail‬څخه په غټو تصدیو کی کار اخیستل کیږی‬

‫‪ Accruail‬دبل انتری سیستم کی استفاده کیږی او ماهر حسابدار ته ضرورت لری ‪.‬‬

‫دوه ډوله دفترداری لرو ‪.‬‬

‫‪double entry system‬‬ ‫‪ Single entry system‬او‬

‫دبل انتری سیستم ‪ :‬د معامالتو د ثبت د سیستم څخه عبارت دی کوم چی دوه اړخونه لری یعنی یوه معامله پکی‬
‫په دوه موقیعتونو کی ثبت کیږی چی دواړه د کتاب په عین مخ کی یا سټ کی موجود وی چی یو ته یی‬
‫‪ debit‬او بل ته یی ‪ cridet‬وایی یعنی یو ته یی ګټه ورکول او بل ته یی ګټه اخیستل ‪.‬‬

‫نومیده رامنځته شو چی یو کتاب یی ‪Locus ocioli‬دبل انتری سیستم د لمړی ځل لپاره د یو ایتالوی تاجر‬
‫ولیکه چی ټولی نوی حسابی سیستمونه د همدی کتاب څخه استفاده کوی او رامنځته کیږی‬
‫‪advantages of double entry system‬‬ ‫ګټی‪:‬‬

‫‪ :۱‬بیالنس شیټ کولی شو چی په اسانی سره یی تری ترتیب کړو‬

 ‫‪ :۲‬همدارنګه هم ترایل بیالنس کولی شو چی په اسانی سره یی تری ترتیب کړو‬

‫‪ :۳‬عددی ردیفونه یی د هغی په ګټی او تاوان معلومولو کی کمک کوی کوم چی د تجارت په واسطه رامنځته‬
‫شوی وی‬

‫‪ :۴‬ډیرو ستونو نو ته په کی ضرورت نه شته‬

‫‪:۵‬هرنوعه حساب بیدون د مختلفو فرمولونو په نظر کی نیولو سره پکی ځای پر ځای کیږی‪.‬‬

‫نواقص‪:‬‬

‫ډیرو کتابونو ته په کی ضرورت وی‬

‫قیمته تمامیږی‬

‫محاسب ته په کی ضرورت وی‬

‫د راکړی ورکړی قانون ‪ :‬په شخصی حسابداری کی د شخص صورت حساب چی السته راځی ‪Debit or DR‬‬
‫او هغه چی له السه یی ځی ‪ Cridet or Cr‬په کالم کی لیکل کیږی‬

‫د اجناسو په حسابداری کی هغه اجناس چی چی له السه یی ځی ‪ Cridet or Cr‬او هغه اجناس چی السته‬
‫راځی دیبیت دی ‪.‬‬

‫د ګټی او تاوان په صورت کی ګټه کریدیت او تاوان دیبیت ‪.‬‬

‫حسابی مساوات ‪:‬‬

‫څرنګه چی یوه معامله په دوه موقیعتونو کی ثبت کیږی چی یو ته یی راکړه او بل ته یی ورکړه وایی او هر‬
‫ورکونکی یو اخیستونکی ته ضرورت لری بناء یو مساوات رامنځته کیږی چی دغه مساوات ته حسابی مساوات‬
‫وایی له هر څه مخکی باید الندی مساوات وپیژنو‬

‫‪ : Asset‬ټوله داریی ‪ .‬هر هغه څه چی تجارت په دی صورت نیسی چی په نتیجه کی سرمایه او قرض په الس‬
‫راځی ‪.‬‬

‫‪ :Capital‬موجوده شتمنی ‪ :‬هغه شتمنی کوم چی نوره شتمنی تری په الس راځی‬
 ‫‪ :Labalites‬قرض‪ :‬هغه پیسی چی ته یی پرداخت کړی او یو څه تری په الس راشی‬

‫‪Asset = Capital + labalites‬‬

‫‪ Expences‬مصرف‬

‫‪ Ravenue‬عاید ‪.‬‬

‫‪ :Journal‬د هغه کتاب څخه عبارت دی کوم چی د موسیسی مالی فعالیتونه کوم چی روزانه واقع کیږی نو په‬
‫تاریخ وار سره په کی ثبت کیږی‬

‫مشخصات ‪:‬په دبل انتری سیستم کی اولین کتاب دی چی هره معامله په کی ثبت کیږی ‪.‬‬

‫هره معامله چی عین ورځ کی واقع کیږی نو په دی کی ځای پر ځای کیږی نو ځکه ورته روزنامچه وایی‬

‫ټولی معاملی په تاریخ وار سره په کی ثبت کیږی نوځکه ورته کتاب تاریخ وایی‬

‫هره معامله د دوه ردیفو الندی چی ډیبیت او کریډیت نومیږی ثبتیږی تر څو په اسانی سره لیجرته انتقال شی ‪.‬‬

‫د کریدیت حساب الندی یو لنډ تفصیل هم لیکل کیږی‬

‫هغه پیسی چی د کریدیت په ستون کی لیکل کیږی نو د ډیبت په ستون کی هم لیکل کیږی‬

‫د ژورنال قانون ‪:‬هره معامله په دوه جال خطونو کی دوه مربوطه حسابونه لیکل کیږی‬

‫په لمړی خط کی ‪Dr‬او په دوهم خط کی ‪ cr‬لیکل کیږی‬

‫د ‪ Cr‬حساب د ‪ Dr‬څخه په لږ فاصیلی سره لیکل کیږی‬

‫د ‪ cr‬د خط الندی یو لنډ تفصیل هم لیکل کیږی‪.‬‬

‫مثال‪ ۱۳۲۳ :‬کال داولی میاشتی په اول تاریخ ثمیر ‪ ۲۱۱۱۱‬افغانی سرمایه ګذاری وکړه نور معامالت یی په الندی‬
‫ډول دی ‪.‬‬

‫په اول تاریخ یی یو جنراتور په په ‪ ۱۱۱۱‬افغانی واخیسته ‪،‬په دوهم تاریخ یی د څاڅکو په طریقه د اوبخور سیستم‬
‫په ‪ ۱۱۱۱‬افغانی جوړ کړه ‪ ،‬دریم تاریخ یی ‪ ۵۱۱‬افغانیو کیمیاوی درمل واخیسته ‪،‬څلورم تاریخ یی ‪ ۲۱۱۱‬افغانی‬
‫اجاره ورکړه ‪،‬پنځم تاریخ یی په ‪ ۲۱۱‬افغانی شاخبری وکړه ‪،‬په ‪ ۳۱‬تاریخ یی محصوالت ‪ ۶۱۱۱۱‬افغانی خرڅ کړه‬
‫‪،‬د بلی میاشتی په اول تاریخ یی محصوالت ‪ ۴۱۱۱۱‬افغانی قرض خرڅ کړه ‪،‬په دوهم تاریخ یی موټر په کرایه‬
‫‪ ۱۱۱۱‬افغانی ورکړه ‪،‬معاملی یی په ژورنال کی ثبت کړی ‪.‬‬

‫‪DATE‬‬ ‫‪DESCRIPTION‬‬ ‫‪DR‬‬ ‫‪CR‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪CASH‬‬ ‫‪20000‬‬
‫‪CAPITAL‬‬ ‫‪20000‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪GENERTOR‬‬ ‫‪1000‬‬
‫‪A/P‬‬ ‫‪1000‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪DRIP IRRIGATION‬‬ ‫‪1000‬‬
‫‪A/P‬‬ ‫‪1000‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪CHEMICAL‬‬ ‫‪500‬‬
‫‪A/P‬‬ ‫‪500‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪WAGES‬‬ ‫‪2000‬‬
‫‪CASH‬‬ ‫‪2000‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪PRUNNING‬‬ ‫‪200‬‬
‫‪A/P‬‬ ‫‪200‬‬
‫‪31‬‬ ‫‪CASH‬‬ ‫‪60000‬‬
‫‪A/P‬‬ ‫‪60000‬‬
‫‪2/1‬‬ ‫‪A/R‬‬ ‫‪40000‬‬
‫‪SELL‬‬ ‫‪40000‬‬
‫‪2/2‬‬ ‫‪RENT‬‬ ‫‪1000‬‬
‫‪CASH‬‬ ‫‪1000‬‬

‫د تولید لګښتونه )‪(Cost of production‬‬

‫د تولید لګښتونه؛ د حیواناتو او نباتاتو په تولید کې د شاملو تولیدي عواملو په ارزښت پورې اړه لري‪ .‬د کروندې‬
‫یا مزرعی د ال ښه منجمنټ لپاره ښه به دا وي چې تولیدي عوامل په دوه برخو وویشو‪ .‬یعنی متحول تولیدي‬
‫لګښتونه او ثابت تولیدي لګښتونه‪.‬‬
 ‫متحول تولیدي لګښتونه ‪Variable Cost‬‬

‫دا ډول مصارف ؛ د تشبث په اندازې‪ ،‬د تولیدي عواملو په مقدارار او هغه تولید چې د تولیدي عواملو څخه الس‬
‫ته راځي پوری اړه لري‪ .‬پدې مانا چې که د یو مشخص محصول د کښت ساحه زیاته شي او یا هم تولیدي عامل‬
‫زیات استعمال شي نو لګښتونه یا مصارف به هم لوړ شي‪ .‬او که چیرته د کښت ساحه کمه او یا هم لږ تولیدي‬
‫عامل استعمال شي نو لګښتونه یا مصارف هم کمیږي‪.‬‬

‫د متحولو لګښتونو مثالونه‬

‫یو کروندګر مجبور دی چې د ګنده بوټو او د حاصل د ریبلو لپاره کارکوونکي وګماري‪.‬‬

‫کچیرته یو کروندګر د خپلی کروندې د دکښت ساحه زیاته کړی وي او غواړي چې د کروندې څخه ګنده‬
‫بوټي پاک کړي او یا دا چې څو ځله ګنده بوټي له کروندې څخه پاک کړي نو کروندګر مجبور دی چې زیات‬
‫کارکوونکي وګماري نو په دې صورت کې به د کروندګر لګښتونه خامخا لوړیږي‪ .‬همدا رنګه هغه کارکوونکي‬
‫چې لو کوي د هغوی زیاتوالی د حاصل په زیاتوالي پوری اړه لري‪.‬‬

‫یعنی؛ که لږ حاصل مو ترالسه کړی وي نو د حاصل د ریبلو په وخت کې به لږ کارکوونکو ته اړتیا وي‪ .‬او که‬
‫ډیر حاصل مو ترالسه کړ نو د کارګرانو لګښتونه (مصارف) هم لوړیږي‪.‬‬

‫همدا رنګه که یو کروندګر د جوارو د کښت ساحه زیاته کړي نو طبیعي ده چې کمیاوي سره او تخم به هم‬
‫زیات استعمالوي نو خامخا به د کروندګر لګښتونه (مصارف) لوړیږي‪.‬‬

‫ثابت لګــښتونه )‪(Fixed Cost‬‬

‫دا هغه لګښتونه دي چې د تولید په کچه کې د بدلون په وجه مصارفو کې کوم بدلون رانشي‪ .‬په دې ډول‬
‫مصارفو کې د تراکتور استعمال‪ ،‬د کروندې وسایل او په کرونده کې د دایمي کارکوونکو معاشونه د ثابتو‬
‫لګښتونو (مصارفو) ښه مثالونه کیدای شي‪.‬‬

‫د ثابتو لګښتونو مثال‬

‫فرض کوو چې یو کروندګر د کمیاوي سرې‪ ،‬تخمونو‪ ،‬د څارویو خوراکه او د وسایلو لپاره یو کوچنی زیرمتون‬
‫ولري‪ .‬که په زیرمتون کوم لګښت (د زیرمتون ساتل او پاکول) راځي‪ ،‬دا لګښت په ټوله کرونده یا تشبث پسې‬
 ‫حسابیږي‪ .‬دا ډول لګښتونه د تولید په مقدار پورې اړه نلري‪ .‬که تولید ډیر وي یا لږ؛ لګښتونه به ثابت وي‪ .‬دا به‬
‫ډیره ګرانه (سخته) وي چې مونږ دا لګښتونه سره جال کړو او د تولید یوې برخې ته یې ځانګړی کړو‪.‬‬

‫د بریښنا او او نوروتجهیزاتو‪ ،‬د تراکتور د ساتلو لګښت او د کروندې نور وسایلو په اړه ویالی شو چې که په‬
‫کرونده کې لږه ګټه ترې واخلو یا ډیره؛ په دواړو حاالتو کې یې لګښت په کرونده پسې حسابیږي‪ .‬مونږ کوالی‬
‫شو چې په کرونده کې د تراکتور څخه په مختلفو برخو کې کار واخلو‪ .‬لکه د حاصالتو ریبل‪ ،‬څارویو ته د‬
‫خوراکي موادو لیږدول او په ځینې حاالتو کې د کارګرانو لیږدول‪ .‬مونږ نشو کوالی چې په اسانی سره د تراکتور‬
‫د مختلفو فعالیتونو لګښتونه (مصارف) د تولید یوې ځانګړی برخی ته بیل (تخصیص) کړو‪.‬‬

‫که څه هم ځینی ثابت لګښتونه (مصارف) لکه تیل (پطرول او ډیزل) کوالی شو چې د هر تولید لپاره یې بیل بیل‬
‫حساب کړو خو دا کار ډیرو معلوماتو ته اړتیا لري چې دا کار د کوچنیو کروندګرو له وس پورته خبره ده‪.‬‬

‫ډیری وختونه؛ ثابت لګښتونه په تجارتي کروندو کې هغه وخت ډیر مهم وي چې کروندګر په خپله کرونده کې‬
‫میکانیزه شوي کرنیز وسایل ولري‪ .‬کوچني کروندګر ډیر کم ثابت لګښتونه (مصارف ) لري‪ .‬اکثرا کوچني‬
‫کروندګر اړ ندي چې ثابت لګښتونه د هر تولید لپاره جال کړي‪ .‬په لنډ ډول ویالی شو چې د کوچني کروندګر‬
‫په ټوله کې (مجموع کې) متحول لګښتونه (مصارف) لري نه ثابت‪.‬‬

‫فرصتي مصارف ‪OPPORTUNITY COST‬‬

‫یو بل ډول لګښتونه (مصارف) چې په پام کې نه نیول کیږي خو په اقتصاد خورا ډیر ارزښت لري‪ :‬هغه فرصتي‬
‫لګښتونه (مصارف) دي‪ .‬مونږ مخکی هم یادونه وکړه چې منابع محدودې دي که کروندګر تصمیم ولري چې په‬
‫الس کې شته منبع د یوه مشخص تولید لپاره ځانګړی(تخصیص) کړي نو معلومه خبره ده چې د بل محصول د‬
‫تولید چانس له السه ووزي‪ .‬د زوند په ټولو برخو کې دا خبره د تطبیق وړ ده چې که یو شی الس ته راوړې بل‬
‫شی به له السه ورکوې‪ .‬هغه څه چې د السه یې ورکوی د الس ته راغلي څیز فرصتي لګښت یا مصارف ګڼل‬
‫کیږي‪.‬‬

‫د فرصتي لګښتونو مثال‬

‫فرض کوو چې په یوه ټوټه ځمکه باندې د جوارو او رومي بانجانو دواړو د کرلو چانس شته‪ .‬که چیرته کروندګر‬
‫جوار وکري نو ‪ $55‬به الس ته راوړي‪ .‬که کروندګر د جوارو پر ځای رومي بانجان وکري نو ‪ $95‬به وګټي‪.‬‬
 ‫دغه ‪ $55‬چې د جوارو د نه کرلو له کبله له السه وتلي د رومي بانجانو فرصتي لګښت یا فرصتي مصارف ګڼل‬
‫کیږي‪.‬‬

‫کروندګر به په دواړو حاالتو کې پیسې الس ته راوړي خو اصلي خبره داده چې د جوارو پر ځای به د رومي‬
‫بانجانو په کرلو سره ډیری پیسې الس ته راوړي‪.‬‬

‫د فرصتي لګښتونو مفهوم به په یو بل مثال کې ښه روښانه کړو‪ .‬هغه کارکوونکي چې د کار لپاره ګمارل کیږي د‬
‫هغوی د کار په بدل کې د اجورې له مخی فرصتي مصارف په اسانه محاسبه کیدای شي‪ .‬مونږ څنګه د کروندګر‬
‫او دده د کورنۍ کار یا فعالیت باارزښته کوالی شو؟‬

‫که کروندګر او دده کورنۍ د خپلی کروندې پر ځای بل چیرته مزدوري وکړي هغه پیسې چې الس ته یې‬
‫راوړي د خپلی کروندې د فرصتي لګښتونو(مصارف) څخه عبارت دي‪.‬‬

‫همدا رنګه کله چې یو کروندګر خپله زمکه کري پدې صورت کې دی همدغه ځمکه په کرایه نشي ورکوالی‪.‬‬
‫د ځمکی د کرایې پیسې د کرلو په وجهه له السه وتلي دي چې له السه وتلی پیسی دکښت د فرصتي لګښت‬
‫(فرصتي مصرف ) په نوم یادیږي‪.‬‬

‫د تولیــــــــد ارزښـــت ‪VALUE OF PRODUCTION‬‬

‫کله چې حاصالت وریبدل شول او یا راټول شول‪ ،‬کروندګر به درې عمله ترسره کوي‪ .‬یا به حاصل پلوري‪ ،‬یا به‬
‫یې په خپله مصرفوي او یا به یې زیرمه (زخیره) کوي‪.‬‬

‫د تولید ارزښت د هغه پیسو څخه عبارت دی چې په مستقیم ډول د تولید د خرڅالو څخه الس ته راځي جمع د‬
‫هغه تولید ارزښت چې کروندګر یې په خپله مصرفوي او یا یې زیرمه کوي‪ .‬کله کله همدې ته د حاصل ارزښت‬
‫هم ویالی شو‪.‬‬

‫د تولید د خرڅالو ارزښت د هغه مقدار پیسو له مخی محاسبه کیږي کوم چې کروندګر یې الس ته راوړي‪.‬‬
‫محاسبه یې په الندې ډول ده‪.‬‬

‫د خرڅ شوي تولید ارزښت = د تولید مقدار ‪ x‬د خرڅالو قیمت‬

 ‫باید ووایو چې د تولید په ارزښت کې هغه تولید هم شامل دی چې خرڅ شوی نه وي‪ .‬دا هغه مقدار تولید دی‬
‫چې کروندګر یې په خپله مصرفوي او یا یې زیرمه کوي‪ .‬تولید ته د ارزښت ورکولو تر ټولو اسانه الر داده چې‬
‫په مارکیټ کې د جنس یا تولید د معمول قیمت له مخی د تولید ارزښت وټاکل شي‪.‬‬

‫د تولید د ارزښت د معلومولو لپاره تر ټولو ښه الر خو داده چې د کروندګر کورنی‬

‫د ځان سره په الندې ډول سوال مطرح کړي‪ .‬هغه دا چې « مونږ به څومره پیسی‬

‫هغه تولید چې یوه‬ ‫په خوراکي توکو مصرف کړی وای که چیرته مونږ خپله خوراکي توکي نه وای‬
‫کورنی یې مصرفوي‬
‫او یا یې زیرمه کوي د‬
‫کورنی دعاید یوه‬ ‫تولید کړي؟ یوه بله خبره چې د یادولو وړ ده هغه دا چې په کلیوالي سیمو کې د‬
‫برخه ګڼل کیږي‬
‫پلور او پیر د بیعو (بیه) ترمنځ تفاوت ډیر کم وي‪ .‬په لنډ ډول ویالی شو چې د‬

‫تولید په مجموعي ارزښت کې‪ ،‬هغه تولید چې په مستقیم ډول خرڅیږي‪ ،‬هغه تولید‬

‫چې کورنی یې په خپله مصرفوي او هغه تولید چې کروندګر یې زیرمه کوي ټول‬

‫پکی شامل دي‪.‬‬

‫د تولید ارزښت = ( هغه مقدار تولید چې خرڅیږي ‪ +‬هغه مقدار تولید چې مصرفیږي ‪ +‬هغه مقدار تولید چې‬
‫زیرمه کیږي) ‪ x‬د پلور بیه‬

‫د تولید د ارزښت مثال‪.‬‬

‫فرض کوو چې یو کروندګر د حاصل ټولولو څخه وروسته ‪ 55‬بوجی جوار لري چې لدې جملې څخه ‪15‬‬
‫بوجی یې خرڅې کړی دي او د هری بوجی قیمت ‪ 500‬افغانی دی چې جمله ‪5000‬افغانی کیږي‪20 .‬‬
‫بوجی یې زیرمه کړی دي‪ 4 ،‬یې د څارویو خوراک لپاره جال کړی دي‪ 14 ،‬یې خپلی کورنۍ او ‪ 2‬نور یې‬
‫خپلو ملګرو ته ورکړی دي‪ .‬که کروندګر غواړي چې د جوارو د تولید ارزښت معلوم کړي نو د جوارو ټول‬
‫مقدار چې ‪ 50‬بوجی کیږي په ‪ 500‬کې دې ضرب کړي پدې اساس به د جوارو ټول ارزښت معلوم شي‪.‬‬

‫یعنی ‪50 X 500 = 25000‬‬

‫ناخالصه ګټه ‪GROSS MARGIN‬‬

 ‫کله چې د تولید د ارزښت څخه متحول لګښت (متحول مصارف) منفی شي نو د بوټو او څارویو د تولید لپاره‬
‫ناخالصه ګټه ورڅخه الس ته راځي‪.‬‬
‫د یوې تصدی ناخالصه ګټه‬
‫مونږ ته دا راښی چې نوموړی‬
‫تصدي د کروندې په ګټه کې‬
‫څومره اضافه والی راوستی‬
‫متحول مصارف – د تولید ارزښت = ناخالصه ګټه‬
‫شي‬

‫د ناخالصی ګټی مثال‬

‫که یو کروندګر د یو محصول د تولید څخه ‪ 6000‬افغانی ګټه ترالسه کړي پداسی حال کې چې متحول‬
‫مصارف یې ‪ 1000‬افغانی وي پدی صورت کې د کروندګر ناخالصه ګټه به ‪ 5000‬افغانی وي‪.‬‬

‫‪ = 6000 – 1000 = 5000‬ناخالصه ګټه‬ ‫یعنی‬

‫کله چې د دوو مختلفو تصدیو په وړاندې تصمیم نیسو نو پدې صورت کې د مجموعي ګټی محاسبه کول ډیر‬
‫اړین دي‪ .‬که یو کروندګر غواړي چې پدې پوه شي چې همدغه مشخص نبات کرلو ته ادامه ورکړي او که کوم‬
‫بل نبات وکري نو پدې صورت کې د دواړو تولیداتو مجموعي ګټه باید محاسبه او مقایسه شي‪ .‬که یو کروندګر‬
‫تصدی ته تغییر ورکړي پدې صورت کې د تولید ثابت مصارف تغییر نه مومي‪ ،‬هغه څه کې چې تغییر راځي هغه‬
‫د تولید ارزښت او متحول مصارف دي‪ .‬د مجموعي ګټی استعمال کروندګر ته دا ورښیي چې تصدی ته تغییر‬
‫ورکول ورته ګټور دي او که نه ‪.‬‬

‫دوهم مثال‬

‫نا خالصه ګټه‬

‫مجموعي نا خالصه ګټه‬ ‫مقدار په افغانیو‬ ‫فیصد‬

‫خالص پلور‬ ‫‪ 100‬افغانی‬ ‫‪100%‬‬

‫د پلورل شوو شیانو مصرف‬ ‫‪-40‬‬ ‫‪-40‬‬

 ‫_________‬
‫_________‬

‫‪60‬‬ ‫‪60%‬‬ ‫مجموعي نا خالصه ګټه‬

‫د کروندې ګټه ‪FARM PROFIT‬‬

‫د کروندې ګټه د هغو پیسو څخه عبارت دي چې د متحولو او ثابتو مصارفو د اداینی څخه وروسته پاتې کیږي‪.‬‬
‫مخکې مو یادونه وکړه چې هره تصدي ناخالصه ګټه لري او د تولید د ارزښت څخه د تصدی د متحولو مصارفو‬
‫د منفي کولو له الرې الس ته راځي‪ .‬د یوې کروندې مجموعي ناخالصه ګټه د کروندې اړوند ټولو تصدیو د‬
‫ناخالصی ګټی د جمع کولو له الرې الس ته راځي‪ .‬خو په یاد مو وي چې په دې کې هغه ثابت مصارف شامل نه‬
‫دي کوم چې باید اوس ورکړل شي‪ .‬هغه پیسې چې د ثابتو مصارفو لپاره ورکول کیږي د مجموعي ناخالصې ګټی‬
‫څخه الس ته راځي‪.‬‬

‫مجموعي ثابت مصارف ـ د کروندې د ټولو تصدیو مجموعي ناخالصه ګټه = فایده‬

‫کله چې ثابت مصارف د ناخالصی ګټی څخه منفي شي‪ ،‬که الس ته راغلی عدد مثبت وو مانا دا چې ګټه مو‬
‫کړی او که الس ته راغلی عدد منفي وو نو په تاوان کې یو‪ .‬دا چې په تولید کې د بدلون په اساس‪ ،‬په ثابتو‬
‫مصارفو کې کوم بدلون نه راځي نو که یو کروندګر کوالی شي چې د کروندې ناخالصه ګټه زیاته کړي طبیعي‬
‫ده چې فایده به یې هم لوړیږي‪ .‬دا چې کوچني کروندګر معموال ډیر محدود ثابت مصارف لري اکثرا وخت یې‬
‫ناخالصه ګټه د فایدی سره مساوي وي‪.‬‬

‫د بزګری کورنی عاید ‪Net Farm Family Income‬‬

‫هغه کارکونکي چې د بزګرانو د کورنی لخوا برابریږي او په خپله کرونده کې کار کوي یو مهم تولیدي عامل‬
‫ګڼل کیږي او دا په ځانګړي ډول هغو بزګرانو لپاره ډیر مهم دی چې د کروندی وسایل یې ډیر ابتدایي وي‪.‬‬
 ‫مختلف کرنیز عملیات‪ ،‬مختلفو کارکوونکو ته اړتیا لري‪ « .‬هغه د شاعر خبره چې هر سړی پیدا دی خپل خپل‬
‫کار لره که نه»‪ .‬د مثال په ډول؛ د جوارو په نسبت د سبو د کښت او سمبالتیا لپاره کارکوونکی باید ډیر ماهر او‬
‫مسلکي وي‪ .‬نو په دې اساس ویالی شو چې دا به مناسبه نه وي چې د کارکوونکو ((چې په کرونده کې ورته‬
‫اړتیا ده)) په پام کې نیولو پرته د جوارو او سبو ناخالصه ګټه سره مقایسه کړو‪ .‬دا ځکه چې د سبو بزګر باید د‬
‫جوارو تر بزګر ډیر ماهر او مسلکي وي‪ .‬د ناخالصی ګټی په محاسبه کې هغه پیسې چې کاریګر ته ورکول‬
‫کیږي د متحولو عواملو په ډله کې راځي‪ .‬سره ددې چې اکثره وخت په کوچنیو کروندو کې کارکوونکي (‬
‫بشري قوه ) په خپله د کورنی لخوا برابریږي‪ .‬ددې لپاره چې د تشبثاتو ترمنځ مو سمه ارزونه کړی وي پکار ده‬
‫چې هغه کارکوونکي چې د کورنی لخوا چمتو کیږي مصارف ورته ځانګړي کړو‪ .‬دا مصارف هغه وخت ښه‬
‫محاسبه کوالی شو چې د کارکوونکي فرصتي مصارف وسنجوو‪ .‬په دې معنی چې که نوموړی کارکوونکی د‬
‫خپلی کروندې پر ځای په کوم بل ځای کې کار وکړي نو څومره پیسې به الس ته راوړي‪.‬‬

‫ډیری وختونه‪ ،‬کوچني بزګران د کروندې د ګټی په اړه دومره اندیـښمن نه وي لکه څومره چې د کورنۍ د ګټی‬
‫په اړه اندیښمن وي‪ .‬د کروندې دغه ګټه د کورنی د کار د مصارفو څخه‬

‫وروسته په نظر کې نیول کیږي‪ .‬کله چې د کروندې ګټه معلومه شوه‬

‫دا ډیره مهمه ده چې د‬
‫بزګر د کورنی‬ ‫وروسته ترې د کورنی لخوا د کړي کار مصارف منفي کیږي‪.‬‬
‫مصارف په پام کې‬
‫ونیول شي‬

‫د پیــسو جریان ‪Cash Flow‬‬

‫د پیسو جریان په دوه ډوله دی‪ .‬یو یې هغه دی چې د توکو د خرڅالو له الرې کروندې ته راځي‪ .‬بل یې هغه دی‬
‫چې د مصارفو په اساس د کروندې څخه ووزي‪.‬‬

‫هغه پیسې چې د کروندې د تولید شوو اجناسو د خرڅالو له الرې الس ته راځي د پیسو د داخلي جریان په نوم‬
‫یادیږي او هغه مقدار پیسې چې د تولیدي عواملو د اخیستو لپاره مصرفیږي د پیسو د خارجي جریان په نوم سره‬
‫یادیږي‪.‬‬
‫د پیسو داخلي او خارجي‬
‫د یو کال په موده کې د پیسو د داخلي جریان او خارجي جریان‬
‫جریان د کال په اوږدو‬
‫کې په پراخه پیمانه تغیر‬
‫مومي‬
 ‫ترمنځ تفاوت د پیسو د خالص نغدي جریان څخه عبارت دی‪.‬‬

‫بزګران باید د ځان سره میاشتنی او یا ربع وار حساب د ځان‬

‫سره ولري او په دې باید پوه وي چې د اړتیا په صورت کې دی‬

‫(بزګر) څومره نغدې پیسې لري‪ .‬که چیرته یې په یو ټاکلي وخت کې‬

‫درامد )‪ (inflow‬له اخراجاتو )‪ (outflow‬لږ وي په دی دې پوه شي چې ټولی اړتیاوې یې نه پوره کیږي‪.‬‬

‫ګټه او نغدې پیسې سره یو شان ندي‪ .‬په یاد مو وي چې ګټه د تولید د ارزښت څخه د ثابتو او متحولو مصارفو د‬
‫منفي کیدو څخه الس ته راځي‪ .‬سره له دې چې که یو بزګر اضافه تولید و هم لري او د کروندې چارې یې د‬
‫اقتصاد له نظره ګټوری هم وي خو که د حاصل زیاته برخه یې د کورنۍ لخوا مصرف شي نو ددې امکان شته‬
‫چې نوموړی کرونده ونشي کوالی چې خپل د اړتیا وړ نغدې پیسې پوره کړي‪.‬‬

‫په مخکني مثال کې چې مخکی مو ورڅخه یادونه کړی هغه دا وه چې یو بزګر ‪ 1000‬افغانی مصرف کړی په‬
‫مقابل کې یې د یو محصول د تولید څخه ‪ 6000‬افغانی ګټه الس ته راوړه‪ .‬خو په دغه مصارفو کې ثابت‬
‫مصارف شامل نه وو‪ .‬د دغه معلوماتو له مخی ویالی شو چې د بزګر ګټه عبارت دی له ‪:‬‬

‫‪ = 6000 – 1000 = 5000‬ناخالصه ګټه‬

‫کله چې مونږ هڅه کوو چې موضوع راته ال ډیره روښانه شي نو دا به راته معلومه شي چې بزګر د ‪ 500‬افغانیو‬
‫په ارزښت محصوالت خرڅ کړي دي‪ .‬په دې مانا چې د بزګر کورنۍ پاتی نور محصوالت پخپله مصرف کړي‬
‫دي‪ .‬دا ځکه چې هغه پیسې چې د کرنیزې تصدی څخه بهر ځي ‪ 1000‬افغانی او هغه پیسې چې کرنیزه تصدي‬
‫یې د محصوالتو د خرڅالو له الری تر السه کوي ‪ 500‬افغانی دي‪ .‬مانا دا چې بزګر په کافي اندازه پیسې‬
‫(‪ 1555‬افغانی ) نلري چې چې د متحولو مصارفو لپاره بسنه وکړي مګر دا چې د مصارفو لپاره د عاید کومه بله‬
‫منبع ولري‪.‬‬

‫د تعویض قانــون ‪The Law Of Subsitution‬‬

‫دا چې د حیواناتو او نباتاتو د محصوالتو د توتولید لپاره دیرې تخنیکي الرې‬

‫د تعویض له قانون‬
‫څخه ددې لپاره ګټه‬ ‫چارېشته دي نو بزګر ته پکار دي چې تر ټولو مؤثره الر غوره کړي‪ .‬تر‬
‫اخلو چې د تولید‬
‫مختلف میتودونه سره‬
‫مقایسه او بهترین تری‬
‫انتخاب کړو‬
 ‫ټولو مؤثره الر یې داده چې د محدودو منابعو څخه په ډیر عقالنیت سره‬

‫استفاده وکړو‪ .‬په هر صورت‪ ،‬مونږ په دې باندې خبری کوو چې یو بزګر‬

‫د محصول د تولید په اړه مؤثره الر انتخاب کړي‪ .‬که یو بزګر مختلف‬

‫بدیلونه ولري‪ ،‬د یو محصول د تولید لپاره یې باید کوم یو انتخاب کړي‪.‬‬

‫ددې لپاره چې بزګر پریکړه وکړي چې د نوی تکنالوژی او کرنیزو‬

‫تخنیکونو څخه څنګه او چیرته ګټه پورته کړي پایلی یا نتیجې ته د رسیدو لپاره د تعویض قانون مهمه وسیله ګڼل‬
‫کیږي‪ .‬د مثال په ډول؛ یو بزګر‪ ،‬تخم ته د بستر جوړولو لپاره درې بدیله لري‪:‬‬

‫‪ ‬ساده وسایل وکاروي‬

‫‪ ‬اضافي کارکونکي (بشري قوه ) وګماري او که‬
‫‪ ‬د یوی غوایانو ( قلبې غوایانو ) او یا د یوه کوچني تراکتور څخه ګټه واخلي‪.‬‬

‫داچې بزګر له کوم یو بدیل څخه ګټه پورته کړي ؟ او بزګر څنګه کوالی شي چې دا بدیلونه په ډیرې ځیرکتیا‬
‫سره وارزوي؟ دا پریکړه په ځینو فکتورونو پورې اړه لري لکه د کروندې اندازه‪ ،‬د بزګر سرمایه او د نباتاتو بڼه او‬
‫شکل‪ .‬ددې لپاره چې سالمه پریکړه شوي وي بزګر باید په هر بدیل پوری اړوند تولیدي عواملو او د هغوی‬
‫مصارفو په اړه کره معلومات ولري او الندې اقتصادي اساسات باید په پام کې ونیول شي‪.‬‬

‫کله چې یو تولیدي عامل تعویض کیږي بزګر باید په دې مطمین وي چې د نوي تخنیک یا تولیدي فعالیت ګټه‬
‫تر مصرف ډیره ده‪.‬‬

‫د تعویض کیدونکي میتود د‬

‫زیات وي له‬ ‫د تعویضونکي میتود د‬
‫السه ورکولو له امله چې‬
‫مصارفو څخه‬
‫کوم مصارف بسپنه کیږي‬
‫هغه باید‬

‫مؤثریت ‪Efficiency :‬‬

‫د محدودو منابعو استعمال ‪Return To Scarce Resources‬‬

 ‫ډیرې الری چاری شته چې په کرونده کې یې مؤثریت وڅیړو‪ .‬یوه ښه الر چې مؤثریت پرې څیړالی شو هغه‬
‫تولیدي عوامل لکه طبیعي منابع‪ ،‬بشري قوه او سرمایه په نظر کې نیول دي‪ .‬ډیری وختونه‪ ،‬یو له دغو فکتورونو‬
‫څخه ( طبیعي منابع‪ ،‬بشري قوه او سرمایه ) کوالی شي چې ګټه محدوده کړي‪ .‬دا یو له محدودو عواملو څخه‬
‫دي او یا دا چې د منابعو د مؤثریت په وړاندې یو خنډ ګڼل کیږي‪ .‬په حقیقت کې ددې مانا داده چې منابع لنډ‬
‫محالی دي‪ .‬د منابعو د مؤثریت په وړاندې پراته خنډونه معموال د کروندې د مؤثریت د تحلیل او تجزیې لپاره‬
‫کارول کیږي‪.‬‬

‫مؤثریت ‪Efficiency :‬‬

‫مؤثریت په دوه ډوله واضح کوالی شو ‪ :‬تخنیکي او بل یې اقتصادي‪.‬‬

‫کومه کرونده کې چې‬ ‫تخنیکي مؤثریت هغه ده چې کرنیزو تولیداتو د تولید لپاره د تولیدي عواملو‬
‫منابع په مؤثر ډول‬
‫کارول کیږي د هغې بلی‬ ‫او مناببعو څخه په سالم او معقول ډول ګټه واخیستل شي‪.‬‬
‫چې منابع پکښې په‬
‫مؤثر ډول نه کارول‬
‫کیږي ګته به یې ډیره وي‬ ‫یا په بل عبارت؛ د تولیدي عواملو په اساس په لوړه کچه محصول الس ته‬

‫راوړل‪ ،‬او یا هم ټاکل شوی اندازه محصول په لږو تولیدي عواملو سره‪.‬‬

‫په اقتصادي مؤثریت کې د منابعو استعمال له مالي اړخه څیړل کیږي‪.‬‬

‫په دې مانا چې په څومره مصرف سره محصول الس ته راځي‪.‬‬

‫په یوه تجارتي کرونده کې د ټیـــټې ګټې یو المل دا وي چې منابع په مؤثر ډول نه وي کارول شوي‪.‬‬

‫مؤثریت او زمکه ‪Efficiency and land :‬‬

‫زمکه یوه طبیعي منبع ده‪ .‬کچیرته زمکه یو محدود تولیدي عامل وي په دې مانا چې کروندګر د استعمال لپاره‬
‫ډیره زمکه په الس کې نلري‪ .‬کچیرته داسې وي نو کروندګر کوالی شي چې د خپلی زمکی مؤثریت د زمکی د‬
‫في واحد ګټی له الرې معلوم کړي‪ .‬د کروندې د مؤثریت د لوړولو لپاره ‪ ،‬کروندګر باید داسی الر غوره کړي‬
‫چې له مخی یې حاصل لوړ او د تولید څخه ډیره ګټه الس ته راوړي‪.‬‬
 ‫مؤثریت او اوبه ‪Efficiency and water :‬‬

‫اوبه هم یوه له محدودو تولیدي عواملو څخه ګڼل کیږي‪ .‬کروندګر کوالی شي چې د خپلی زمکی د خړوبولو‬
‫لپاره د ژوری څاه څخه ګټه واخلي‪ .‬ددې لپاره چې د اوبو د ضایع کیدو مخنیوی وشي کروندګر کوالی شي چې‬
‫د اوبو کانال جوړ او ورڅخه مناسبه ګټه واخلي‪ .‬په دې سره به کروندګر وکوالی شي چې په في کې د اوبو‬
‫مصرف کم او د نوموړی محدودې منبع څخه په مؤثر ډول ګټه پورته کړي‪.‬‬

‫مؤثریت او کارګر‪Efficiency Labour :‬‬

‫فرض کوو چې کارګر یوه محدوده منبع ده‪ .‬ددې مانا دا ده چې بشري قوه کمه ده‪ .‬که خبره همداسې وي نو نو‬
‫کروندګر کوالی شي چې د بشري قوی مؤثریت د في نفر او یا هم د في نفر د ورځې د ګټی رسولو له الرې‬
‫معلوم کړي‪ .‬د کروندې د مؤثریت د ښه والي لپاره کروندګر ته په کار دي چې داسی الری چاری ولټوي چې له‬
‫مخی یې د تولید کچه په داسی ډول لوړه کړي چې په همغه بشري قوه د تولید کچه لوړه کړي او یا هم همغه‬
‫تولید په لږه بشري قوه الس ته راوړي‪ .‬دا کار هلته شونی دی چې کروندګر د بشري قوې پر ځای دې داسې‬
‫تکنالوجۍ څخه کار واخلي چې بشري قوه پرې عوض کړای شي او د وخت د ضایع کیدو مخه ونیول شي‪.‬‬

‫مؤثریت او سرمایه ‪Efficiency and Capital :‬‬

‫مایه یو له‬
‫مؤثریت د‬ ‫دا چې سرمایه هر وخت کمه وي نو باید چې په مؤثر ډول وکارول شي‪ .‬کچیرته سر‬
‫منابعو څخه په‬
‫مؤثریت د سرمایې د في‬
‫سمه توګه ګټه‬
‫محدودو تولیدي عواملو څخه وي نو کروندګر کوالی شي چې د سرمایې‬
‫کروندګرسره‬
‫ډیر ښه شي نو اخیستنی‬ ‫مؤثریت ال‬ ‫واحد د ګټی له الری معلوم کړي‪ .‬ددې لپاره چې د کروندې‬
‫اړیکه لري‬
‫یې د حاصل کچه لوړه شي‪ .‬مثال د کم حاصل‬ ‫باید په هغه الرو چارو غور وکړي چې له مخی‬
‫ورکوونکو تخمونو باید پانګونه وشي او یا هم په نورو مؤثرو‬ ‫ورکوونکو تخمونو پر ځای په لوړ حاصل‬
‫لوړولو کې مؤثر تمامیږي باید پانګونه وشي‪.‬‬ ‫تکنالوجیو چې د حاصل په‬

‫خطر ‪Risk :‬‬

‫دا یو منل شوی حقیقت دی چې په کرنه کې د راتلونکو پیښو په اړه په سم ډول وړاندوینه مشکله ده‪ .‬او ناسم‬
‫اټکل کروندې د خطر سره مخ کوي‪ .‬په مجموع کې ویالی شو چې مونږ هغه وخت د خطر سره مخ کیږو چې‬
‫د خپلو کړو پریکړو په هکله هیڅ نه پوهیږو چې په راتلونکي کې به څه پیښیږي‪ .‬کروندګر مکلف دي چې دا‬
‫ډول خطرونه د پریکړو په وخت کې په جدي ډول په پام کې ونیسي‪*.‬‬
‫په کروندو کې کې د احتمالي خطرونو د پیښیدو سرچینی په الندې ډول دي‪( .‬د الندې ذکر شوو ناحیو څخه به‬
‫کروندو ته خطرونهاوړي)‬

‫د تولید خطر‪Production Risk :‬‬

‫ځینې بیولوژیکي پدیدې لکه (د هوا حاالت‪ ،‬افتونه او امراض) د حیواناتو او نباتاتو په ژوند باندې اغیز پریباسي‪.‬‬

‫د بازار موندنی (مارکیټنګ) یا د قیمتونو په واسطه پیښیدونکی خطر‪Marketing Or Price Risk :‬‬

‫په بازار کې قیمتونه د یو کال نه بل ته حتی کله په ورځ کې هم بدلیږي‪.‬‬

‫مالي خطرونه‪Financial Risk :‬‬

‫دا هغه وخت ډیر ضروري وي چې کروندګر د کروندې د تمویل یا مالتړ لپاره پور یا قرض واخلي‪.‬‬

‫اداري خطرونه‪Institutional Risk :‬‬

‫هغه مرستندویه ادارې چې خدمات وړاندې کوي د هغوی پّ پالیسی کې نا اټکل شوي بدلونونه راځي چې دا‬
‫حالت هم کروندې د خطر سره مخ کوي‪.‬‬

‫بشري یا انساني خطرونه‪Human Or Personal Risk :‬‬

‫د کروندګر د ناروغی او یا هم د نورو کورنیو ستونزو له کبله هم کرونده له ستونزو سره مخ کیدای شي‪.‬‬

‫لکه څنګه چې خطر د تولیدي عواملو په مقدار باندې تاثیر لري همدا رنګه خطر د عوملو په قیمت باندې هم‬
‫تاثیر لري‪ .‬د مثال په ډول؛ په للمي کرنه کې کروندګر به ددې تجربه خامخا لري چې په هرو پنځو کالو کې یو‬
‫کال داسې راځي چې نسبت نورو کالو ته پکښې اورښت کم وي‪ .‬که کروندګر پدې پوه وي چې په نوموړي‬
‫کال کې به اورښت نه وي او یا به ډیر کم وي په دې صورت کې به د کمیاوي سرو په استعمال کې د پام وړ‬
‫بدلون راشي‪ .‬د کروندو ګټی معموال ناڅرګندې وي‪ .‬دا جوته خبره ده چې ټول ګواښونکي عوامل د کروندو‬
‫ګټې یو شانته نه ګواښي خو باید په پام کې ونیول شي‪ .‬په لنډ ډول ویالی شو چې کروندګر باید ګټی د لوړولو‬
‫او خطرونو د کمولو بیالنس په پام کې ونیسي‪ .‬یا دا چې ګروندګر باید ددې وړتیا ولري چې ګټه لوړه او د‬
‫خطرونو کچه راټیټه کړي‪.‬‬

‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫* اقتصادي کارپوهان؛ خطر او ناڅرګند والی سره بیلوي‪ .‬دوی پدې نظر دي چې خطر د هغو پیښو سره تړاو لري‬
‫کوم چې د واقع کیدو احتمال لري‪ .‬مثال ‪ :‬په یوه معین وخت کې د باران نه اورښت د تیرو وختونو د اورښت د‬
‫تجربو له مخی محاسبه کیدای شي‪ .‬ناڅرګندتوب بیا د هغو پیښو سره تړاو لري چې د احتمال پرته وافع کیدای‬
‫شي‪ .‬مثال ‪ :‬د قیمتونو وړاندوینه‪ .‬په هر صورت دواړه اصطالح ګانی د یو او بل پر ځای استعمالیدای شي‪.‬‬

‫اتم فصل‬

‫بازار موندنه یا مارکیټنګ‬

‫مارکیټ څشی دی ؟‬

‫د مارکیټ کلیمه په دوه ډوله تشریح کوالی شو ‪....‬‬

‫لمړی‪ ،‬مارکیټ هغه ځای دی چیرته چې د پیسو لپاره د محصول تبادله صورت نیسي‪ .‬مارکیټ پلورونکي او‬
‫پیرودونکي جوړوي همدا رنګه د دوی اړیکې د پیسو هغه مقدار‬

‫مارکیټ‬ ‫اغیزمن کوي چې د محصول د تبادلې په نتیجه کې الس ته راځي‪ .‬اړینه نده چې‬
‫د ټلیفون له الرې‬ ‫دی خامخا یو فزیکي موقعیت وي‪ .‬پدې وروستیو کې د اجناسو تبادله‬
‫مارکیټونه د‬
‫او همدا رنګه د انټرنیټ په واسطه هم صورت نیسي‪.‬‬
‫محصول لپاره‬
‫د اخیستونکو‬
‫دوهم‪ ،‬دا چې مارکیټ د محصول لپاره د ټولنی د تقاضا د ښودلو ځای دی‪.‬‬
‫او خرڅوونکو‬
‫تقاضا‬
‫کله چې کروندګر د خپی محصول لپاره مارکیټ وپیژاند‪ ،‬ددې مانا دا ده چې‬
‫څرګندوي‪.‬‬
‫کروندګر پدې پوه شوی چې مصروف کوونکي کوم محصول غواړي‪ ،‬څومره‬

‫یې غواړي‪ ،‬په کوم قیمت او کوم کیفیت سره یې غواړي‪ .‬او نوری څه غوښتنی‬

‫لري‪ .‬مونږ کوالی شو چې دلته د توکو د مارکیټ‪ ،‬د جوارو د مارکیټ او یا هم د‬

‫وریجو د مارکیټ په اړه خبری وکړو‪.‬‬

 ‫بازار موندنه یا مارکیټنګ څشی دی ؟‬

‫د کروندې په منجمنټ کې د محصوالتو لپاره د یازار موندنی په اړه پریکړه (تصمیم نیونه ) ډیر مهم رول لري‪.‬‬
‫که کروندګر خپلی کروندو ته د تجارتي کروندو په سترګه ګوري نو باید دوی په بازار موندنه ځان پوه کړي او‬
‫په دې پوه شي چې مارکیټ څه ډول کار کوي‪ .‬بازار موندنه هغه لړی ده چې د توکو تولید کوونکي او‬
‫خرڅوونکي کروندګر او مصرف کوونکي سره نښلوي‪ .‬د توکو اخیستونکي په څو ډوله دي چې عبارت دي له ‪:‬‬

‫‪ . 1‬هغه مصرف کوونکي چې د خپل کورني مصرف لپاره توکي رانیسي‪.‬‬

‫‪ . 2‬د کلیو او بانډو په سطح سوداګر چې بیا یې په نورو خرڅوي‪.‬‬

‫‪ . 3‬پروسیس کوونکي چې د موادو شکل ته تغیر ورکوي او بیا یې خرڅوي‪.‬‬

‫‪ . 4‬عمده پروشان‬

‫‪ . 5‬کوچنی کچی سوداګر او‬

‫‪ . 6‬د توکو صادروونکي‪.‬‬

‫که څه هم ډیری کروندګر‬

‫خپل توکي په محلي‬
‫بازارونو کې خرڅوي او یا‬
‫یې هم نسبتا لویو بازارونو‬
‫ته وړي او په وړو او لویو‬
‫سوداګرو یې خرڅوي‬
 ‫خو ډیره هڅه یې دا‬
‫وي چې لوړ‬
‫ارزښت لرونکي‬
‫توکي په سوپر‬
‫مارکیټونو کې خرڅ‬
‫کړي‪.‬‬
‫‪An assembly market – Pakistan‬‬

‫‪A speciality supermarket – Thailand‬‬

‫کله چې د معاملی دواړه خواوی (اخیستونکي او خدڅونکی) د توکي یا جنس په قیمت باندې سره موافق شي نو‬
‫د توکو یا اجناسو تبادله صورت نیسي‪ .‬که د معملې اړخونه په قیمت باندې سره موافق نه وي نو بیا د توکو تبادله‬
‫ناشونی ده‪ .‬د پیر او پلور د تبادلی میکانیزم د توکو د قیمت سره نیغه اړیکه لري‪ .‬د توکو په قیمتونو باندې پوهیدل‬
‫په حقیقت کې په مارکیټ باندې پوهیدل دي‪ .‬که د قیمتونو په اړه ښه او کره معلومات ولرو نو د هغه عواملو په‬
‫پیژندلو کې راسره مرسته کوي چې عرضه او تقاضا متاثره کوي او په قیمتونو کې د بدلون باعث ګرځي چې دا‬
‫ټول د اقتصاد اجزاوی ګڼل کیږي‪.‬‬
 ‫ددې لپاره چې کروندګر ګټه ترالسه کړي پکار ده چې په یو څه لوړ قیمت سره توکي وپلوري ترڅو خپل‬
‫مصارف پوره او ګټه هم ترالسه کړي‪ .‬همدا رنګه د تولید په پروسه کې ځینی ناسنجول شوي مصارف هم وي‬
‫چې باید په پام کې ونیول شي‪ .‬که چیرته دا ډول مصارفو ته پاملرنه ونشي نو په اوږد محال کې د تولید پروسه‬
‫ټکنۍ کوي باالخره تولید ناشونی کوي‪.‬‬

‫کله چې تولیدي پالن جوړیږي کروندګر باید په دې پوه وي چې‬

‫دده توقع څه ده‪ (.‬دکوم قیمت توقع لري)‬

‫خو کله چې د خرڅالو پروسی ته داخل شي دی باید پوه وي‬

‫چې کوم قیمت به ترالسه کړي‪ ( .‬توکي په کوم قیمت سره‬
‫خرڅیدای شي)‬

‫مارکیټ څه ډول کار کوي؟‬

‫په ساده ډول سره کروندګر د پیسو د السته راوړلو لپاره خپل توکي مارکیټ ته وړاندې کوي‪ .‬برعکس‪ ،‬مصرف‬
‫کوونکي ددې لپاره پیسی ځان سره بازار ته وړي چې د ضرورت وړ توکي پری راونیسي‪ .‬مارکیټ د توکو‬
‫قیمتونه په داسی ډول سره عیاروي چې اخیستونکي کوالی شي چې توکي له تولید کوونکو (کروندګرو) څخه‬
‫ترالسه کړي‪.‬‬

‫د ازاد بازار په سیستم کې د اجناسو قیمتونه د عرضه او تقاضا له مخی ټاکل‬

‫کیږي‪.‬‬

‫عرضه‬

‫د تولید هغه مقدار چې تولید کوونکی یې خرڅالو ته تیار وي‪.‬‬

‫تقاضا‬

‫د تولید هغه مقدار چې اخیستونکی یې د اخیستو توان ولري‪.‬‬

‫د بازار قیمت‬

‫هغه څه چې اخیستونکو او خرڅونکو دواړو ته د منلو وړ وي‪.‬‬

 ‫کله چې قیمتونه‬

‫ډیر ټیټ وي تولید‬

‫کوونکي دیته نه‬

‫حاضریږي چې توکي‬

‫خرڅ کړي‪.‬‬

‫کله چې په مارکیټ کې عرضه زیاته خو تقاضا زیاته نشي په دې صورت کې قیمتونه رالویږي‪ .‬معموال دا پیښه د‬
‫حاصالتو د راټولولو په وخت کې رامنځ ته کیږي چې په پراخه پیمانه حاصالت مارکیټ ته د خرڅالو لپاره‬
‫عرضه کیږي او د اجناسو قیمتونه راټیټیږي‪ .‬کله چې د حاصل د راټولولو وخت تیر شي ورو ورو یې په بازار کې‬
‫قیمت لوړیږي‪ .‬کله چې تقاضا لوړه او عرضه زیاته نشي پدې صورت کې بیا قیمتونه لوړیږي‪ .‬ځکه چې تولید لږ‬
‫پیدا کیږي او مصرف کوونکي غواړي چې ډیر څه واخلي‪ .‬دغه حالت د قیمتونو د لوړیدو باعث کیږي‪ .‬په تیر‬
‫شوي فصل کې میوی او سبزي یې ښه مثال کیدای شي‪ .‬طبیعي ده چې د محصول د قیمت په لوړولو سره تولید‬
‫کوونکی ډیره ګټه ترالسه کوالی شي‪ .‬په دې سره تولید کوونکي د ال ډیر تولید لپاره هڅول کیږي‪ .‬همدا رنګه‬
‫که چیرته مصرفکوونکي د تو کو د اخیستو سره عالقه ونه ښیي په دې صورت کې د محصول قیمت راټیټیږي او‬
‫مؤلد تاواني کیږي باالخره دا ددې باعث کیږي چې مؤلد ډیر څه تولید نکړي‪.‬‬

‫د بازار بیی څنګه ټاکل کیږي؟‬

‫مخکی مو یادونه وکړه چې په بازار کې قیمتونه د عرضه او تقاضا له مخی ټاکل کیږي خو په حقیقت کې ددې‬
‫مانا څه ده ؟‬

‫عرضـــــــــــه‬

‫معموال‪ ،‬څومره چې د یو محصول قیمت لوړ وي په همغه اندازه به یې عرضه هم زیاته وي‪ .‬د مثال په توګه‪ ،‬که‬
‫کروندګرو پریکړه کړي وي چې رومي بانچان تولید کړي علت به یې داوي چې په مارکیټ کې به د رومي‬
‫بانجانو قیمتونه لوړ وي‪ .‬که دوی رومي بانجان تولیدوي او په بازار کې د رومي بانجانو قیمتونه هم لوړ وي دوی‬
‫تشویق کیږي چې د امکان په صورت کې د کښت ساحه ډیره کړي‪ .‬همدا رنګه دوی به کوشش وکړي چې د‬
‫رومي بانجانو غوره ورایټي ګانی وکري ترڅو ډیر حاصل ترالسه کړي‪.‬‬
 ‫الندې جدول مونږ ته د رومي بانجانو مختلفی اندازې راښیي چې کروندګر یې په مختلفو قیمتونو سره بازار ته‬
‫عرضه کوي‪.‬‬

‫د رومي بانجانو اندازې چې د قیمتونو په اساس تغییر مومي‪.‬‬

‫‪ . 1‬جدول‪ .‬په مختلفو قیمتونو سره د رومي بانجانو عرضه‪.‬‬

‫عرضـــــه‬ ‫قیمت‬
‫(کیلو ګرام)‬ ‫(افغانی‪/‬کیلو ګرام)‬
‫‪40 000‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪32 000‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪25 000‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪20 000‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪13 000‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪7 000‬‬ ‫‪2‬‬

‫د تعادل نقطه‬

‫که قیمت لوړ وي نو عرضه به هم زیاته وي‬

‫که قیمتونه ټیټ وي نو عرضه به هم کمه وي‪.‬‬

‫تـــقاضــــــا‬

‫د یوه محصول لپاره هغه وخت تقاضا لوړیږي چې کله په بازار کې د نوموړي محصول قیمت ټیټ وي‪ .‬که په‬
‫بازار کې د یو محصول قیمت لوړ وي پدې صورت کې مصرف کوونکي د محصول د زیات اخیستو څخه ډډه‬
‫کوي‪ .‬الندې جدول د رومي بانجانو په مختلفو قیمتونو سره د تقاضا مختلف مقادر راښیي‪ .‬که د رومي بانجانو‬
‫قیمت ډیر لوړ وي پدې صورت کې مصرف کوونکي کوشش کوي چې ټیټ قیمت سره د رومي بانجانو بدیل‬
‫پیدا کړي‪ .‬خو که رومي بانجان ارزانه وو نو طبیعي ده چې مصرف به یې زیاتیږي‪.‬‬

‫د قیمتونو په اساس رومي بانجانو په وړاندې د تقاضا تغیر‬

‫‪ .2‬جدول‪ .‬په مختلفو قیمتونو سره د رومي بانجانو لپاره تقاضا‬

‫تقاضا‬ ‫قیمت‬
‫(کیلو ګرام)‬ ‫(افغانی‪/‬کیلو ګرام)‬
‫‪3 000‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪9 000‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪15 000‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪20 000‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪25 000‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪35 000‬‬ ‫‪2‬‬

‫د تعادل نقطه‬

‫چې قیمت ټیټ وي تقاضا به لوړه وي‪.‬‬

‫چې قیمت لوړ وي تقاضا به کمه وي‪.‬‬