MOÁI QUAN HEÄ GIÖÕA TRIEÁT HOÏC VAØ BÖÙC TRANH VAÄT

LYÙ HOÏC VEÀ THEÁ GIÔÙI

Chuùng ta ñaõ vaø ñang traûi qua moät thôøi kyø daøi ñaày nhöõng bieán ñoåi saâu saéc,
toaøn dieän vaø nhanh choùng trong moïi lónh vöïc khoa hoïc - coâng ngheä. Caùc
ngaønh khoa hoïc töï nhieân, maø tröôùc heát laø vaät lyù hoïc hieän ñaïi ñaõ vaø ñang
phaùt trieån maïnh meõ. Quaù trình phaân ly vaø tích hôïp tri thöùc khoa hoïc dieãn ra
nhanh choùng ñöa ñeán söï hình thaønh nhöõng ngaønh khoa hoïc môùi chuyeân saâu
hay giaùp ranh cuûa caùc ngaønh khoa hoïc cuõ. Tình theá naøy ñaõ laøm cho vieäc
toång hôïp tri thöùc khoa hoïc töï nhieân trôû thaønh moät vaán ñeà caáp baùch hôn bao
giôø heát. Moät trong nhöõng hình thöùc toång hôïp tri thöùc khoa hoïc töï nhieân laø
xaây döïng böùc tranh khoa hoïc töï nhieân veà theá giôùi.

Böùc tranh khoa hoïc töï nhieân veà theá giôùi laø saûn phaåm ñaëc tröng cho moät
giai ñoaïn lòch söû phaùt trieån nhaát ñònh cuûa khoa hoïc töï nhieân, noù coù theå ñöôïc
xem nhö laø moâ hình lyù töôûng toång quaùt veà giôùi töï nhieân maø ñoâng ñaûo caùc nhaø
khoa hoïc töï nhieân ôû thôøi ñaïi ñoù quan nieäm. Böùc tranh khoa hoïc töï nhieân veà
theá giôùi khoâng phaûi laø moät baûng toång keát caùc tri thöùc cuûa caùc ngaønh khoa hoïc
töï nhieân, laïi caøng khoâng phaûi laø trieát hoïc töï nhieân maø laø moät chænh theå tinh
thaàn mang tính toång hôïp caùc tri thöùc cô baûn töï nhieân döïa treân caùc giaù trò tinh
thaàn cuûa thôøi ñaïi.

Maëc duø vieäc xaây döïng böùc tranh khoa hoïc töï nhieân veà theá giôùi laø coâng vieäc
cuûa caùc nhaø khoa hoïc töï nhieân, nhöng böùc tranh khoa hoïc töï nhieân veà theá
giôùi khoâng theå ñöôïc xaây döïng thuaàn tuùy töø caùc thaønh töïu cuûa caùc ngaønh
khoa hoïc töï nhieân ñöôïc. Böùc tranh khoa hoïc töï nhieân veà theá giôùi laø moät coâng
trình saùng taïo khoa hoïc vöôït ra ngoaøi khuoân khoå cuûa baûn thaân khoa hoïc töï
nhieân,noù ñoøi hoûi phaûi döïa treân tính gôïi môû cuûa nhöõng yù töôûng vaø phong thaùi
tö duy trieát hoïc noùi rieâng, cuûa nhöõng giaù trò phaûi gaén lieàn vôùi nhöõng nhu caàu
vaø khaû naêng hoaït ñoäng thöïc tieãn cuûa thôøi ñaïi ñoù. Neáu khoâng thoûa maõn nhöõng
ñoøi hoûi cô baûn nhö theá thì noù khoâng coøn mang baûn tính khoa hoïc, maø ngöôïc
laïi, noù boäc loä tính tö bieän, tính giaùo ñieàu, thaäm chí, coøn coù theå ñaày veû thaàn bí
nöõa.
 Vì vaäy, trong giai ñoaïn hieän nay, vieäc nghieân cöùu böùc tranh khoa hoïc töï
nhieân veà theá giôùi laø raát caàn thieát. Ñoái vôùi caùc ngaønh khoa hoïc töï nhieân, noù goùp
phaàn laøm saùng toû nhöõng khaû naêng vaø trieån voïng phaùt trieån cuûa caùc ngaønh
khoa hoïc töï nhieân,taïo tieàn ñeà ñeå xaây döïng nhöõng lyù thuyeát chuyeân saâu, vaïch
ra nhöõng moái lieân heä ñeå xaây döïng nhöõng ngaønh khoa hoïc giaùp ranh... Ñoái vôùi
trieát hoïc vaø theá giôùi quan thôøi ñaïi, noù tröïc tieáp goùp phaàn xaây döïng cô sôû khoa
hoïc vöõng chaéc cho trieát hoïc vaø theá giôùi quan thôøi ñaïi,noù cuûng coá moái lieân
minh giöõa caùc nhaø khoa hoïc töï nhieân hieän ñaïi vaø caùc nhaø trieát hoïc duy vaät
bieän chöùng... Coøn ñoái vôùi thöïc tieãn vaø vaên hoùa, noù trang bò cho con ngöôøi
nhöõng coâng cuï tinh thaàn ñeå hoaïch ñònh caùc chieán löôïc laâu daøi öùng xöû vôùi theá
giôùi xung quanh, chæ roõ tính cheá öôùc cuûa thöïc tieãn sinh ñoäng vaø vaên hoùa oån
ñònh ñeán tö duy khoa hoïc cuûa thôøi ñaïi.

Quan ñieåm cuûa chuùng toâi cho raèng, neáu xeùt trong caùc ngaønh cuûa khoa hoïc
töï nhieân thì vaät lyù laø moät ngaønh khoa hoïc ñoùng vai troø chuû ñaïo. Ñieàu naøy ñaõ
ñöôïc thöøa nhaän roäng raõi trong giôùi khoa hoïc töø nhieàu chuïc naêm qua. Tuy
nhieân, trong moät vaøi thaäp nieân gaàn ñaây, do söï phaùt trieån nhanh choùng vaø
nhöõng öùng duïng thöïc tieãn thieát thöïc cuûa moät soá chuyeân ngaønh sinh hoïc
(sinh hoïc phaân töû) hay ñieàu khieån hoïc (tin hoïc) maø coù moät vaøi hoïc giaû cho
raèng vaät lyù hoïc ñaõ nhöôøng vai troø chuû ñaïo baáy laâu nay cuûa mình cho sinh hoïc
hay cho ñieàu khieån hoïc.

Ñeå laøm roõ vai troø chuû ñaïo cuûa moät ngaønh khoa hoïc naøo ñoù caàn phaûi phaân
bieät tính giaù trò cuûa noù trong öùng duïng thöïc tieãn nhaân loaïi vôùi tính cô baûn
cuûa noù trong nghieân cöùu khoa hoïc cuûa thôøi ñaïi. Coù khoâng ít nhöõng thaønh töïu
mang laïi yù nghóa thöïc tieãn to lôùn cho nhaân loaïi nhöng khoâng phaûi laø nhöõng
thaønh töïu cô baûn khoa hoïc. Tuy nhieân, moïi phaùt minh cô baûn cuûa khoa hoïc
sôùm hay muoän gì cuõng mang laïi nhöõng giaù trò thöïc tieãn to lôùn,chuùng thuùc ñaåy
quaù trình thay ñoåi to lôùn vaø maïnh meõ caùc maët hoaït ñoäng khoa hoïc, kyõ thuaät
vaø coâng ngheä, laøm bieán ñoåi loái soáng, cung caùch öùng xöû vaø caû caùch nghó cuûa
con ngöôøi. Nhöõng phaùt minh cuûa vaät lyù hoïc caû trong quaù khöù laãn trong hieän
taïi khoâng chæ mang laïi cho chuùng ta nhöõng quan nieäm khoa hoïc cô baûn (caû voâ
sinh laãn höõu sinh), maø coøn trang bò cho chuùng ta nhöõng coâng cuï hieäu quaû ñeå
ñaøo saâu vaø môû roäng nhaän thöùc ñuùng ñaén veà theá giôùi.

Ñaëc bieät, nhöõng phaùt minh cuûa vaät lyù hoïc hieän ñaïi ñaõ ñang goùp phaàn
höôùng daãn hoaït ñoäng thöïc tieãn caûi taïo theá giôùi moät caùch coù hieäu quaû, giuùp
hieän thöïc hoùa nhöõng öôùc mô ngaøn ñôøi cuûa nhaân loaïi, vaø mang laïi nhöõng lôïi
ích vaät chaát cuõng nhö tinh thaàn voâ cuøng thieát thöïc cho con ngöôøi. Coù theå noùi,
moïi thaønh töïu cuûa neàn vaên hoùa vaät chaát (vaên minh kyõ thuaät, tieán boä coâng
ngheä... ), moïi giaù trò cuûa neàn vaên hoùa tinh thaàn trong nhieàu thaäp nieân gaàn
ñaây ñeàu döïa vaøo nhöõng phaùt minh cô baûn cuûa vaät lyù hoïc. Vaät lyù hoïc thöïc söï
laø khoa hoïc chuû ñaïo cuûa nhoùm ngaønh khoa hoïc töï nhieân.

Khi xem vaät lyù ñoùng vai troø chuû ñaïo, laø "thuû lónh" cuûa khoa hoïe töï nhieân,
chuùng toâi cuõng cho raèng, coát loõi cuûa böùc tranh khoa hoïc töï nhieân veà theá giôùi
laø böùc tranh vaät lyù hoïc veà theá giôùi. Khi döïa treân nhöõng quan nieäm cô baûn vaø
toång quaùt cuûa vaät lyù hoïc veà vaät chaát vaø veà caùc thuoäc tính cuûa noù, caùc nhaø vaät
lyù hoïc xaây döïng böùc tranh vaät lyù hoïc veà theá giôùi. Böùc tranh vaät lyù hoïc veà theá
giôùi ñöôïc xem laø moâ hình lyù töôûng veà giôùi töï nhieân ñöôïc xaây döïng döïa treân
nhöõng nguyeân lyù nhöõng quan nieäm cô baûn vaø toång quaùt cuûa moät giai ñoaïn
phaùt trieån nhaän thöùc vaät lyù nhaát ñònh. Coøn giai ñoaïn phaùt trieån nhaän thöùc
vaät lyù ñoù khoâng theå taùch ra khoûi ñôøi soáng trieát hoïc, vaên hoùa vaø thöïc tieãn cuûa
con ngöôøi. Böùc tranh vaät lyù hoïc veà theá giôùi laø moät chænh theå tinh thaàn raát
phöùc taïp maø taâm ñieåm cuûa noù laø nhöõng quan nieäm cô baûn vaø toång quaùt cuûa
thôøi ñaïi veà thöïc taïi vaät lyù, cuøng vôùi nhöõng quan nieäm cuï theå cuûa vaät lyù veà vaät
chaát, khoâng gian, thôøi gian, vaän ñoäng, töông taùc, nhaân quaû.. .

Vôùi nhaän ñònh nhö theá, chuùng toâi cho raèng böùc tranh vaät lyù hoïc ñaàu tieân
veà theá giôùi laø böùc tranh cô hoïc. Böùc tranh naøy theå hieän döôùi daïng moät heä
thoáng caùc vaät theå giaùn ñoaïn coù khoái löôïng (ñöôïc lyù töôûng hoùa thaønh chaát
ñieåm), chuùng ñöôïc xaùc ñònh trong khoâng gian vaø thôøi gian tuyeät ñoái, chòu söï
chi phoái cuûa nguyeân lyù töông taùc xa vaø tuaân theo quyeát ñònh luaän Laplace .
Trong böùc tranh ñieän ñoäng löïc hoïc tieáp theo , caùc tröôøng coå ñieån theå hieän
mình nhö moät moâi tröôøng lieân tuïc mang naêng löôïng,chuùng chòu söï chi phoái
cuûa nguyeân lyù töông taùc gaàn vaø tính giôùi haïn cuûa vaän toác aùnh saùng. Coøn trong
böùc tranh tröôøng löôïng töû ñang ñöôïc xaây döïng, caùc tröôøng löôïng töû toàn taïi
vôùi nhöõng tính chaát ñoái laäp (tính lieân tuïc vaø tính giaùn ñoaïn... ) nhöng thoáng
nhaát vôùi nhau döôùi söï chi phoái cuûa heä thöùc baát ñònh Heisenberg vaø nguyeân lyù
boå sung Bohn.

Neáu xeùt theo goùc ñoä phaùt trieån cuûa vaät lyù hoïc, thì moãi böùc tranh vaät lyù hoïc
veà theá giôùi vöøa coù tính ñaëc thuø vöøa coù tính toång quaùt. Nhöõng quan nieäm neàn
taûng cuûa vaät lyù hoïc ñöôïc tröøu töôïng vaø lyù töôûng hoùa trong töøng böùc tranh cuï
theå nhö noùi ôû treân taïo neân tính ñaëc thuø cuûa noù. Trong moãi böùc tranh coøn coù
moät soá quan nieäm khaùc phaûn aùnh tính chaát toång quaùt cuûa thöïc taïi vaät lyù. Noäi
dung cuûa caùc quan nieäm naøy coù theå thay ñoåi ôû moät möùc ñoä naøo ñoù trong töøng
böùc tranh cuï theå. Ví duï nhö noäi dung cuûa nguyeân lyù taùc duïng cöïc tieåu,
nguyeân lyù ñoái xöùng vaø caùc ñònh luaät baûo toaøn... noäi dung cuûa caùc quan nieäm
veà soá chieàu vaø tính lieân tuïc cuûa khoâng gian, thôøi gian...

Quaù trình phaùt trieån cuûa vaät lyù hoïc luoân gaén lieàn vôùi vieäc cuûng coá vaø môû
roäng caùc quan nieäm neàn taûng (nguyeân lyù, luaän ñieàm cô baûn vaø toång quaùt) cuûa
vaät lyù hoïc. Quaù trình naøy laøm cho böùc tranh vaät lyù hoïc veà theá giôùi ñöôïc môû
roäng khoâng ngöøng, vaø cuoái cuøng, noù seõ thay ñoåi. Cô cheá cuûa quaù trình naøy coù
theå ñöôïc moâ taû toùm taét nhö sau:

Tröôùc tieân, trong lòch söû khoa hoïc hình thaønh nhöõng yeáu toá cô sôû cuûa böùc
tranh vaät lyù hoïc ñaàu tieân, nhöõng yeáu toá naøy xuaát hieän töø trong quaù trình toång
hôïp taøi lieäu kinh nghieäm döïa theo nhöõng yù töôùng trieát hoïc naøo ñoù töông öùng.

Sau ñoù, söû duïng caùc coâng cuï toaùn hoïc phuø hôïp ñeå xöû lyù caùc taøi lieäu kinh
nghieäm vaø nhöõng yeáu toá cô sôû ñoù cuûa böùc tranh khoa hoïc ñaàu tieân nhaèm tieán
tôùi xaây döïng moät lyù thuyeát vaät lyù hoïc cô baûn. Lyù thuyeát naøy ñoùng vai troø
"thöôùc ño" hay "khuoân maãu” cho caùc lyù thuyeát khaùc ñöôïc xaây döïng trong
khuoân khoå böùc tranh ñoù.

Quaù trình phaùt trieån tieáp theo laø môû roäng böùc tranh ñeå bao quaùt moät hieän
töôïng vaät lyù khaû ñó, hay noùi caùch khaùc, moïi hieän töôïng vaät lyù coù theå xaûy ra
ñeàu coù moät vò trí hôïp lyù trong böùc tranh. Quaù trình naøy ñöa ñeán söï hình
thaønh nhieàu lyù thuyeát môùi mang tính öùng duïng vaø cuï theå. Tuy nhieân, neáu
khoâng sôùm thì muoän, nhöõng nghieân cöùu kinh nghieäm cuõng ghi nhaän ñöôïc
nhöõng taøi lieäu môùi khoâng theå lyù giaûi ñöôïc töø giaùc ñoä lyù thuyeát cô baûn cuûa böùc
tranh hieän toàn: nghóa laø, nhöõng taøi lieäu kinh nghieäm môùi naøy khoâng coù moät
vò trí hôïp lyù trong böùc tranh,maâu thuaãn giöõa lyù luaän vaø kinh nghieäm xuaát
hieän.

Maâu thuaãn ñöôïc noã löïc giaûi quyeát thoâng qua caùc giaû thuyeát (döïa treân neàn
taûng cuûa böùc tranh hieän toàn) ñöôïc ñöa ra ñeå lyù giaûi caùc taøi lieäu kinh nghieäm.
Tuy nhieân, caùc giaû thuyeát naøy caøng luùc caøng toû ra giaû taïo vaø töï maâu thuaãn.
Khi naøo coøn chöa xuaát hieän nhöõng yù töôøng ñoäc ñaùo cho pheùp lyù giaûi caùc taøi
lieäu môùi naøy thì khi aáy trong vaät lyù hoïc coøn toàn taïi nhöõng khoù khaên naøy coù
theå ñöa vaät lyù hoïc rôi vaøo tình theá khuûng hoaûng. Khi tình theá khuûng hoaûng
xaûy ra maø caùc nhaø vaät lyù hoïc khoâng chòu töø boû phöông phaùp luaän cuõ thì moïi
noã löïc thoaùt khoûi tình theá naøy chæ laøm sinh soâi naûy nôû caùc giaû thuyeát thuaàn
tuùy hình thöùc, laøm xuaát hieän caùc khuynh höôùng hieän töôïng luaän hay caùc traøo
löu duy taâm ñuû moïi maøu saéc, vaø chuùng tìm ñuû moïi caùch ñeå xaâm nhaäp vaøo vaät
lyù hoïc nhaèm thöïc hieän yù ñoà thay theá nhaän thöùc luaän duy vaät vaø thoáng trò
khoa hoïc töï nhieân.
 Ñeå thoaùt khoûi tình theá khuûng hoaûng trong vaät lyù hoïc khoâng theå khoâng caàn
ñeán moät cuoäc caùch maïng trong vaät lyù. Cuoäc caùch maïng naøy seõ laøm thay ñoåi
taän goác nhöõng quan nieäm môùi treân cô sôû caûi taïo trieät ñeå caùc quan nieäm cuõ,
tìm kieám nhöõng yù töôøng trieát hoïc môùi, thaäm chí raát dò thöôøng nhöng cho
pheùp lyù giaûi ñuùng ñaén caùc taøi lieäu kinh nghieäm môùi cuûa khoa hoïc. Moät böùc
tranh vaät lyù hoïc môùi veà theá giôùi töøng böôùc ñöôïc hình thaønh treân cô sôû moät lyù
thuyeát cô baûn môùi toång quaùt vaø chính xaùc hôn seõ thay theá cho böùc tranh cuõ
ñang suïp ñoå cuøng lyù thuyeát cô baûn töông öùng cuûa noù ñang boäc loä tính chaät
heïp vaø keùm chính xaùc (chöù khoâng phaûi laø sai laàm) cuûa chính mình.

Trong quaù trình hình thaønh böùc tranh vaät lyù hoïc veà theá giôùi, caùc yù töôûng
(quan ñieåm, tö töôûùng) trieát hoïc coù moät vai troø khoâng nhoû. Tuy nhieân, nhöõng
yù töôùng trieát hoïc ñoù khoâng phaûi laø nhöõng quan ñieåm cuûa trieát hoïc töï nhieân,
vì trieát hoïc töï nhieân ñoøi hoûi khoa hoïc töï nhieân phaûi phuø hôïp moät caùch voâ
ñieàu kieän vôùi caùc sô ñoà tö töôûùng cuûa noù (trieát hoïc töï nhieân) maø baát chaáp
thaønh töïu do baûn thaân khoa hoïc töï nhieân mang laïi. Nhöõng yù töôûng trieát hoïc
ñoù laïi caøng khoâng phaûi laø nhöõng quan ñieåm duy taâm hay tö töôûng thaàn bí, vì
chuû nghóa thaàn bí hay chuû nghóa duy taâm chæ coi thöïc taïi vaät lyù laø saûn phaåm
cuûa moät linh hoàn vuõ truï naøo ñoù hay laø nhöõng kyù hieäu hình thöùc thuaàn tuùy
cuûa hoaït ñoäng tö duy con ngöôøi. Nhöõng yù töôûng trieát hoïc coù aûnh höôûng ñeán
quaù trình hình thaønh böùc tranh vaät lyù hoïc veà theá giôùi phaûi laø nhöõng quan
ñieåm duy vaät, nhöõng tö töôùng bieän chöùng. Coøn baûn thaân caùc yù töôûng naøy coù
theå toàn taïi trong trieát hoïc töï nhieân hay trong traøo löu duy taâm naøo ñoù nhaát
ñònh.

Chuùng toâi cho raèng, moät yù töôûng trieát hoïc naøo ñoù chæ ñöôïc xem laø coù giaù trò
khi noù mang laïi moät yù nghóa nhaát ñònh veà maët phöông phaùp luaän daønh cho
quaù trình phaùt trieån hoaït ñoäng thöïc tieãn hay nhaän thöùc cuûa con ngöôøi. Khi
xaây döïng caùc böùc tranh vaät lyù hoïc veà theá giôùi vaø caùc lyù thuyeát vaät lyù khaùc
nhau, caùc nhaø khoa hoïc thöôøng söû duïng caùc yù töôûng trieát hoïc khaùc nhau,
thaäm chí, ñoái laäp nhau. Thí duï, trong böùc tranh cô hoïc veà tính giaùn ñoaïn cuûa
vaät chaát (nguyeân töû luaän) ñöôïc söû duïng. Trong böùc tranh ñieän ñoäng löïc hoïc, yù
töôûng trieát hoïc veà tính lieân tuïc cuûa vaät chaát (lyù luaän eùther) ñöôïc laáy laøm cô
sôû...

Quaù trình phaùt trieån tieáp theo cuûa böùc tranh môùi ñang hình thaønh laø: döïa
theo yù töôûùng trieát hoïc ñoù, sô boä quy taäp nhöõng taøi lieäu kinh nghieäm, nhöõng
quan nieäm lyù thuyeát haõy coøn rôøi raïc trong khoa hoïc ñeå ñaùnh giaù, thaåm ñònh
chuùng veà maët logic - phöông phaùp luaän. Töø ñaây, nhaø khoa hoïc tieán ñeán xaây
döïng moät heä thoáng caùc quan nieäm lyù thuyeát tröøu töôïng vaø lyù töôûng hoùa cao
ñoä nhöng coù noäi dung kinh nghieäm vaø cho pheùp tieán haønh caùc tính toaùn ñònh
löôïng baèng caùc sô ñoà hình thöùc toaùn hoïc ngaén goïn, ñeïp ñeõ nhöng chöùa ñöïng
noäi dung vaät lyù.

Quaù trình xaây döïng caùc böùc tranh vaät lyù hoïc veà theá giôùi nhö theá khoâng theå
traùnh khoûi söï ñôn dieän hoùa trong quaù trình nghieân cöùu, khoâng theå khoâng daãn
ñeán söï tuyeät ñoái hoùa moät vaøi khía caïnh naøo ñoù cuûa thöïc taïi. Ñieàu naøy laïi buoäc
caùc nhaø khoa hoïe tieáp tuïc tìm kieám moät soá yù töôûng trieát hoïc töông ñoàng khaùc
ñeå tieáp tuïc phaùt trieån quan ñieåm khoa hoïc cuûa chính mình. Caùc yù töôûng trieát
hoïc môùi ñoù coù theå taïm thôøi (daãn daét hoï laïc vaøo con ñöôøng duy taâm hay thöïc
chöùng chuû nghóa. Söï nghieäp saùng taïo khoa hoïc cuûa tröôøng phaùi Copenhague,
cuûa Einstein vaø cuûa Bohr - hai nhaø vaät lyù kieät xuaát cuûa theá kyû XX ñaõ minh
chöùng cho ñieàu ñoù. Vaø cuõng xuaát phaùt töø tình huoáng naøy maø Husserl khaúng
ñònh raèng, "khoa hoïc töï nhieân maõi maõi khoâng bao giôø khaéc phuïc ñöôïc aáu tró
cuûa chính mình".

Noùi moät caùch chính xaùc hôn, khi döïa treân moät hay vaøi yù töôûng trieát hoïc
naøo ñoù, caùc lyù thuyeát cuûa khoa hoïc töï nhieân noùi chung , cuûa vaät lyù hoïc noùi
rieâng, chæ mang laïi cho chuùng ta nhöõng hieåu bieát veà moät "laùt caét" nhaát ñònh
veà theá giôùi vaät chaát veâ cuøng voâ taän. Tính cuï theå cuûa chaân lyù khoâng phuû nhaän
tính ñôn dieän, tính khu bieät cuûa quaù trình nhaän thöùc veà moät lónh vöïc naøo ñoù
maø laø tìm caùch khaéc phuïc chuùng. Ñeå khaác phuïc tính ñôn dieän naøy caàn phaûi
tieáp tuïc tìm kieám caùc yù töôûng khaùc cho pheùp thoáng nhaát vaø keát hôïp haøi hoøa
caùc ñoái töôïng thuoäc moãi lónh vöïc nghieân cöùu. Vieäc löïa choïn nhöõng yù töôøng
trieát hoïc höõu ích khoâng chæ dieãn ra moät caùch tröïc giaùc maø coøn phuï thuoäc vaøo
tính töông ñoàng cuûa chuùng vôùi caùc quan nieäm khoa hoïc cuï theå. Söï am hieåu
lòch söû trieát hoïc vaø naém vöõng truyeàn thoáng vaên hoùa cuõng nhö kinh nghieäm
ngaøn ñôøi cuûa nhaân loaïi seõ giuùp khai thaùc töø kho taøng voâ giaù ñoù caùc yù töôûng
trieát hoïc höõu ích thuùc ñaåy nhanh choùng vaø ñuùng höôùng söï phaùt trieån cuûa
khoa hoïc. Trong nhöõng thaäp nieân cuûa theá kyû XX, nhieàu nhaø vaät lyù haøng ñaàu
cuûa nhaân loaïi ñaõ thöïc söï chuù troïng ñeán truyeàn thoáng tö töôûng vaên hoùa vaø tö
töôûng trieát hoïc phöông Ñoâng ñeå kieám tìm nhöõng yù töôûng höõu ích nhaèm xaây
döïng caùc quan nieäm cuûa vaät lyù hoïc hieän ñaïi (tính soùng - haït cuûa khaùch theå vi
moâ, vai troø cuûa duïng cuï vaø chuû theå trong nhaän thöùc khaùch theå, chaân khoâng
vaät lyù tieán tôùi hoaøn chænh böùc tranh vaät lyù hieän ñaïi cuûa mình veà theá giôùi töï
nhieân.

Duø hoï (caùc nhaø khoa hoïc vó ñaïi ñaày nhieät huyeát) coù "ñaøo xôùi” haøng chuïc
tröôøng phaùi, haøng traêm hoïc thuyeát trieát hoïc töø coå chí kim thì caùi yù töôûng maø
hoï kieám tìm khoâng phaûi laø nhöõng yù töôûng naøo khaùc maø laø nhöõng quan ñieåm
duy vaät, nhöõng tö töôûng bieän chöùng ñöôïc theå hieän moät caùch töï phaùt traàn truïi
hay bò bao phuû bôûi lôùp voû thaàn bí, duy taâm trong caùc tröôøng phaùi, hoïc thuyeát
trieát hoïc tröôùc ñoù. Noùi moät caùch ngaén goïn vaø chính xaùc: Caùc yù töôûng maø hoï
tìm kieám chính laø caùc quan nieäm, caùc tö töôûng ñöôïc trình baøy trong pheùp
bieän chöùng duy vaät maø Maùc laø ngöôøi coù coâng lôùn trong vieäc phaùt hieän ra noù.
Vì vaäy, trong baøi vieát “Veà taùc duïng cuûa chuû nghóa duy vaät chieán ñaáu”
[V.I.Leânin, Toaøn taäp, taäp 45] V.I.Leânin ñaõ nhaän ñònh: "Nhaø khoa hoïc töï nhieân
phaûi laø moät nhaø duy vaät hieän ñaïi, moät ñoà ñeä töï giaùc cuûa chuû nghóa duy vaät
maø Maùc laø ngöôøi ñaïi dieän, nghóa laø nhaø khoa hoïc töï nhieân aáy phaûi laø nhaø duy
vaät bieän chöùng" ñoàng thôøi, oâng cuõng caûnh baùo chuùng ta: "Caàn phaûi nhôù raèng
chính do söï ñaûo loän caên baûn hieän nay cuûa caùc ngaønh khoa hoïc töï nhieân maø
luoân luoân ñeû ra caùc tröôøng phaùi trieát hoïc phaûn ñoäng lôùn vaø nhoû, caùc xu höôùng
trieát hoïc lôn vaø nhoû. Cho neân, theo doõi nhöõng vaán ñeà do cuoäc caùch maïng môùi
ñaây veà maët khoa hoïc töï nhieân ñaët ra, vaø loâi keùo caùc nhaø khoa hoïc töï nhieân
tham gia moät taïp chí trieát hoïc, laø moät nhieäm vuï maø neáu khoâng giaûi quyeát
ñöôïc thì duø nhö theá naøo, chuû nghóa duy vaät chieán ñaáu cuõng seõ khoâng theå coù
tính chaát chieán ñaáu vaø duy vaät ñöôïc".

Vôùi caùch nhìn nhö vaäy, chuùng toâi cho raèng, böùc tranh khoa hoïc töï nhieân
hieän ñaïi veà theá giôùi (maø trong ñoù böùc tranh vaät lyù hieän ñaïi laø coát loõi) thaät söï
laø moät coâng trình taäp theå cuûa caùc nhaø trieát hoïc duy vaät bieän chöùng vaø caùc nhaø
khoa hoïc töï nhieân ñang döôïc xaây döïng töø nhöõng yù töôûng trieát hoïc ñoäc ñaùo vaø
thaønh töïu khoa hoïc kyø vó cuûa chính mình. Caùc nhaø khoa hoïc töï nhieân (ñaëc
bieät laø caùc nhaø vaät lyù) hieän ñaïi laø nhöõng “hoïa só" taøi ba ñang goùp phaàn coáng
hieán cho nhaân loaïi moät böùc tranh khoa hoïc hieän ñaïi veà theá giôùi ñeå nhaân loaïi
coù theå nhìn saâu vaøo beân trong (theá giôùi vi moâ) vaø thaáy roäng ra beân ngoaøi (theá
giôùi vó moâ) maø ñònh höôùng con ñöôøng ñi tôùi töông lai xaùn laïn - nieàm mô öôùc
ngaøn ñôøi nhöng luoân chaùy boûng cuûa con ngöôøi.

BUØI VAÊN MÖA

Baøi ñaêng treân Taïp chí “Phaùt trieån Khoa hoïc

vaø Coâng ngheä thoâng tin”, thuoäc Ñaïi hoïc
Quoác gia TP.HCM, soá 5&6/1999