MORALISCI RAPSODIA FILOZOFICZNA BEDACA. __ POWTORZENIEM PEWNYCH ROZMOW RZEDMIOTACH NATURALNYCH I MORALNYCH Inter silvias academi quaerere verum Horat, ep. 2. lib. 27 CzESé PIERWSZA Rozdziat pierwszy Filokles do Palemona 2e Smiertelnych, gdyby preypadkiem slyszal wezeénie} 0 twoim cha- faze, Palemonie, méglby sobie wyobrazié, ze taki geniuse jak 1wéj, pree- ony do spraw o wielkie| wadze, uksztaltowany na dworach gnekic Wojskowych obozach, moze sig odznaczaé tak przemozna sklonnoscia do “-W lasku Platosiskim_prawdy dochodzic” (Horacy). W_polskim prackladzie Mareclego ‘aly fragment listu,z ktores ten pochodti, brami: ! il, a potem. Die iste Pragnalem prosta 0% °GF iw lasku Platorskim prawdy do 15 pe Horacy, Wybdr;gwiatem uczonych i glebokimn zai toe be tak dare obeznany 2 Swat on k odmienne 0 jem darzyé sprawy narodu, tal he s baie, sadzg, ie sposrdd pelnych oglady ludzi jestes ji iw tak kéra mnalazlaby upodobanie w rozmowach o flozofii w tak prayp cowarzystvie, jake to, w ktrym znaledlsmy sie, jadae powozem pr Pozostaje dla mnie zagadka, jak mogles pogodzié te tematy z takimi mus [ Moge co najwyzej dojgé do wniosku, ze twoja wyjatkow: namigtnosé ia. | | zofii wzigla gére nad otaczajacymi cig urokami albo ted Ze uroki tych gnale tak silnie na cicbie dzialaty, iz musiates szukaé wytchnienia w filozofii, 4 Tak czy inacze) byto mi ciebie zal, sadzitem, e mnie samemu p w udziale liejsty los, gdyz bylem bardziej powsciagliwym mitosnikiem ni Jak ci juz wezesniej méwitem, lepicj jest w nieco bardziej umiarkowany 86b podziwiaé pickno i madrosé. Utrzymywalem ted, ze lepiej angazov Ww filozofiez nalezyta rorwaga i pewnoscia, ym sercem i pelnym prackonaniem, z jl jemnosci Swiatowe zabawy. Jak sadzitem, to, by oddaé si¢ romantyczne} namigtn: aby byé pewnym, iz ezyni \ ‘ktorych awie sig wirtuozami, zna & Nazwe t¢ przywolalem, majgc na mysli fi ks < 5 : Sli zaré: : z VW ki doh Nice r6znicy, ea nosniles, 0 ktoryin Ry Co jest preedmi & muzyka, filozofia cay pickno. Kaidy, kto jest es je sigw takim samym stanic. Jak ci méwitey, SRY, zapamictaniu, gkbokim ramysleniy, 4e sn, w claghych rozmowach o jedne) i tej « bowiem uwage na to, co méwi sig na inny te ich pasji: poezja Posdb zaur 3 cay ; Zadne z tych ostrzezets nie udotato cig jednak. nai wiem, Palemonie, jednym 7 tych awanturnikew, iesttaymae, wsp sive ambit BamOWAe, wig naan do deen SO ch nis ‘nim nic otraymasz spisanych naszych FlozofcenyeS SPO jest ny, bez, Ani malarzowi, ani poecie nie Pigerajelsienc r6w, prowadzenia kreski cay przedstawiani sig natura i prawda. Tym bardzie} praywi nie albo przed, nad ktérq zest si sig Wolno fei, J ‘4 opis6w na Precks, Mia koh, Iej taki nie prey RSE O ia Pryshugy;, fie jaw . gwhast xed cium! zostty N wit fakty> swyct srtuk ciw. | jakie wyw usza posa aywi tak. taki wy? bylMoralisei foraliéei Gi puis W280 lacey dzicle. dee 7a pomocy jakiché srodk6w poetyckich israwia OD. prowadzona Pia siebie rozmowg, jesli w tej debacie Swigci eaumly 19 madroscia male sig przewyésraé caly Swiat, moze spotkaé sig z0strym sayderstwem i staé sig tematem rozmaitych bajed. ‘Mawia sig, Ze lew na ugodowym spotkaniu z cztowiekiem madrze odmé- wit urnania wyiszosci swe) sily, podczas gdy cztowick zamiast preedstawiat fakty, popisywal sig jedynie pelnymi poetyckich zwrotéw przedstawieniami suych awycigstw nad Iwim rodem. Zwierze odkrylo jednak, Ze cala ca zrgcuna suka jest wymystem cztowicka, miato przeto petne prawo, by podnicsé sprze- ciw, Rzeczywiscie, gdyby kiedykolwiek w swoim zyciu byto Swiadkiem walk, jakie za pomoca swe} sztuki przedstawiat mu czlowiek, ich przyktad byé moze wywarlby na nim wrazenie. Nie mégt jednak odczué potegi Herkulesa, Teze- usza czy innych pogromeéw dzikich bestii przedstawionych w starozytnych posagach, gdyz postaci tych nawet nie widzial, nie doswiadczyt tet, jak tacy iywi pracciwnicy mogliby sig z nim mierzyé w walcc. Nie mozemy sig zatem dziwié, ze dialogowy sposdb moralnego pisarstwa tak dalece wyszed} z mody i ze w dzisiejszych czasach nie widujemy juz wigce) takich filozoficenych opiséw. Gdzie bowiem podzialy sig rzeczywiste rozmo- wy? Céi 2 tego, te udaloby sig tobie czy mi, wrigé udzial w jednej z nich? Czy bylbys w stanie wyobrazi¢ sobie, Ze datoby sig przedstawié jej dobry obraz? Wiest takic, ze w tej akademickiej filozofii, z ktérq mam cig zapoznac, “istnieje pewien sposob pytania i watpienia, ktéry zadna miarg nie pasuje do -ducha naszych czas6w. Ludzie uwielbiajq nieustannie Swigtowa¢ i nie znosza, ww oczckiwaniu, sq zmeczeni badaniami i pod byle pozorem zygnuja z nich. To tak, jakby wydawalo im sig, ze tona, gdy cylko osmicla i¢ zaufaé pradowi rozumu. Zdaja si¢ wpadaé w panike, plyna‘ kad i sq gorowi chwyraé sig byle galgzi. Wola wtedy racze) trzyma€ sig te) nicpewne) pomocy\niz zaufaé swe} wlasne)sile, ktora wyniostaby ich ponad \/ te. Zadowolony! kto trwa pry byle hipotezic, bo mote jut odpowiadaé werelkie zarauty, a uprawiana przezci sztuka wyposaia go w killa pojgé, 74 moca ktérych potrafi bez problemu o wszystkim rozprawiaé. a ie w naszych czasach w takim stopniu preewa- oro obiecuja cuda i nic tyle mézgom, co r¢kom do bycia twércami, przemoine za pomocg ktére} natura czyni /\ J“Anthony Ashley Coo} er Shafiesbu 62. 4 samymi SHY sp ; nasi filozofowie pragn: wsnystkie swe dzicla. Rona e go alchemicy daza za pomoca swych ra 6 kalacami osagnaé 0 same 42 Nicktérey z nich rozwataja We iy é tej po ‘aeste to nawet swa wiasni + sycsystkie jawiska, znaszjej wszystkie zamiary, pa wyjasnie eens ectanin, Cdyby byo zea, sam méglbys wstapie do je) pra. jej wszystkie dzialania. Gdyby by'o « k rdaja sig twierdzié awolennicy wspét Seer i soatéolyir iC aae Maen caesnych sckt, Wszyscy oni na sw6j spos6b postep : = é Swiat, niz tamtemu udato sig go poruszyc. lp a dy, abysmy w filozofii byli jednoczes- Krotko méwiac istieja dobre powody, abysmy w filo cae: nie latkami i zarazem dogmatykami, Jetesmy zbyt leniwi t zniewiesciali, og ie nieco zbyt tchéraliwi, abyémy osmielili sig watpié. Ni aa) odpowiada nam znajdowanie szybkich rovstrzygnicé, najlepiej study ono zaréwno naszym Przywarom, jak i praesqdom. Dzicki niemu cokolwiek by nas nic zajmowalo, mote byé dla nas w pelni bezpieczne. Jezeli z korzy. wolennikami jakie)S hipotezy, od ktore), wiata, preesadnic zwazamy, aby w ni moralnosci odsungli sig od religii, chodzitoby 0 to samo, nadal ‘zwarpic. Musimy micé moiliwosé Powiedzieg moze” albo zc ,to sig da udowodnie, nie wiedzieé, znaczy poddaé sie!” 'W ten spos6b pragniemy poznaé wszys : -silku, by cokolwick poddae badenion, eaee nie podejmujemy wy- wydawa€ pray tym ta filozofia, ktdca Ale poshuguie «i twierdzeniami ani nie Przcdstawia 4, 8 eworzyé calowick 2 POMOC innych + ostgival sig natura, Kadda set man ibe cig dla religii staligmy sig jak sadzimy, mialaby zalezeé nasza 4 nie zwatpié. Gdybysmy za sprawa ac) | balibysmy sie Pelnym glosem, ze to byé nie ™ Przeciwnym wypadku, kto wie? Lecz » © Lawieszenj Hera us Kite) nie moina nie naknae ani ni 2A docickaniy, ad habs iegdys owa akademicka ao badaniu i roztropnosci, \_ kag. Na tym polegata Sig mlodzict, gdy éwi do dobrego obyezaju, prakeykowang) otvarcie iw worydaili sig w nic} éwicayé 1 dob; awet pod konice swepe Warz, eer, i spt eee Talat 4yscyplina, w p42 J) sate aw jae lice iu, Kt Row dic on) wiem W oye 5 jeste™ 2 nicodP* powied cyta 0 wlascisOczes. a tak. Wiada szym Valo, y sig Moralitci 63 say naysre funkcje i urzedy, jesli tylko mogli oderwa¢ sie od spraw y fs yeh. Sead wigla sig forma dialogu, cierpliwosé w debacie i rozumo- bli yan ROT alae sic Rozwad zatem, ic w Swietle, w ktérym nieszczesliwie go umicsciles. Ktdi, bo- ch ledwie nikly cief pozostal w rozmowach o tej porze,w jake) sia Swiat. Palemonie, czego nasz obraz zdaje sie dowodri¢ i jak be- duie on jawic si jem nastych czsach, pelnych rozrywel, doweipu i humoru, chcalby mic- sesic Slozofia? Jesli mimo to tobie bedzie motna praypisaé ten pomyst jesem radowolony, # to wlasnie ty jestesjego autozem. To ty bowiem w ten eodpowiedni spos6b potraktowalesfilozofig. Tobie zatem pozostawiajac od- Inosé za sukces, ropoczynam to niefortunne zadanie, ktére preezna- powic cayla mi moja 2a gwiazda, zadanie, podezas ktérego ledwie osmiclam sig we whaéciwy ternu przedsigwzigciu spos6b prosié muzy o poetyckie wsparcie Rozdziat drugi »Nieszczgsny stanic ludzkosci! Nieszczesliwa naturo, ktdra tak pobladzilas W swym najwazniejszym dricle! Skad bierze sig twa zgubna stabose? Jaki traf cay ted przeznaczenie mamy za nie winié? A moze mamy sluchaé poetw opie- wajacych tragedi¢ Prometeusza, ktéry ukradlszy niebiatiski ogieti, zmieszal go ze zwykla ziemska glina, w obelzywy spos6b nasladujac niesmiertelnych i szy- dzgcz niebiariskiego oblicza, uczynitz nich nieszezgsng mieszaning: cztowieka, Smiertelnika, psujacego samego siebie i wszystko wok6!2” Co powiesz teraz, Palemonie, po ponownym przemysleniu, na t¢ de- Klamacj¢? A moze zapomniales, ze wlasnie z takim romantycznym patosem wybuchles przeciw rodzajowi ludzkiemu, owego dnia, gdy wszystko wyglada- to przyjemnie, a i sama ludzkosé, jak sadzitem, réwnie? nigdy nie wygladata Pigknicj i lepie}? Jednak nie sprzeciwiales sie w ten sposdb calemu stworzeniu ani tez nie wyrazales sic z lekcewazeniem o wszelkim pigknic. Rozlegly widok ziclonych pol, ozlocony horyzont i nicbo pokryte purpura przez zachodzace storice mia- 4y pod dostatkiem uroku i zdolaty wywrzeé na tobie odpowiednie wraéenic. W tym wlasnie micjscu, Palemonie, pozwolites, abym je podziwial, ile tylko w tym samym czasie ty sam nic mogles znies¢ moich opowicsci j odleglych picknosciach nalezacych do naszego rodvaju, ktorychAnthony Ashle Cooper Sha} rest dpowiednie dla Iudzi w naszym wieky, zie} 0 He milczenia na ten cemat. Dale) wig. 64 podziwianie wydato mi sig bard Twoja surowost nic mogla ae bronilem plei pieknej i eae pieknosci natury. Gdy wykorzystates s dziwiam, bronifem sig j jak wiele sztucznosci W i co por ; a ee ji walezac w imig pi¢kna, dotrzymywatem ci pola jlepic), jak tylko moglem i walczac w imi¢ ae a hg ae obecna na nim byla jakas chodzaca pice cee a Bi ee 1d uwage twoje upodobanie do poczji, zastanawiatem sig przede jOrAC Por ee FES 5 la iychuatsor, 2 be dla iebie lepecymuti % s - A rytetami w sprawach plci picknej i jej zalet niz ktokolwiek ze starozytnych. Ty iedoakporaktowales moja wage zIekeewateniem. Prayznales, Ze pravida jes to, co niedawno zauwazyly myslace glowy, iz ,wytwornos€ jest dzictem naszych Ae caar, wynoszac ja ponad wszystkie przeciwstawienie, aby wykazaé, jak craséw". Mogto i tak byé, twierdziles, bez zadnej ujmy dla starodytnych, ktéray ‘byt dobrze rozumieli prawde i nature, by pozwolié na tak smieszny wynalazek, Na prézno zatem swq obrona dotrzymatem ci pola. Nic prayczynitem sig ‘ej sprawie, gdy w romantycznej formic, jak vazwycraj to sig czyni, wypla- salem te wszystkie pochwaly plci picknej, Zaatakowateé foi twornosci, wysmiewajac pojecie honoru ze wszelkimi clam! i ceremonialami, Potepites nawet nasze ulubioy slodkic i prawdziwe histo: rece same) wy- jego milymi namigtnos- ne powiesci, owe drogie, YAK, w wigkszosci pisane py » ktdre to opowiesei cenihee Swiadecrwem lepstego smaku nié historie, ich micjsce. Niegdys, kiedy owa tajemnica drielnego ryerstwa, kiedy ple pickna byly i uevesnikem bohateskich erynsw, biome wie, , vada “dobywano ja uderzeniem lancy i meskg walecenoscia, ne grit W2lkach, pdy wie absurdalng w eich wanunach slat hold Bic zaden religijny autorytet nie nale zuchwate i pozbawione sensu, azywal czcié tadng aie nak 5 Sviete; wal | posbavione sr, jak Swigtoreden, by tba OY rovatte na obdarza ja preymiotami przewyistajaeymi ce Wszystko, nq << PEé pick natura iby traktowaé jaz tke wielkim seacunic a : IM, 26 rgd. °° P’2Vewoh milosci kobiety same by naf narzealy, Be a Olle na samo doprawd Teraz be kim por lepszego i towar7 uwage ( gach, d blask te inne pr nych $y bardzie Aad ly. Wtiaé ¢ ~( Tie mg Sadzig bym \ Albo , lek =<—~ Moralitei 65 Ai, re Ae] ay pj Gdy chodzi 0 strong moralna takiej wytwornosci, méwites, ze jest do- Wingy away coymns nieprzecigtnym obserwowanie rozwiaztosci, ktéra zaprowadzit Vhaag ic a wiecic ten WYStrOjONY dworski humor. Méwiles, ie nie wiesz, céz mialby rOnifey sraerye ren schlcbiajacy spos6b zwracania sig do catej pospolu plci pickne), em gj i in chyba ae w ten spos6b chciatoby sie wszystkie pigknosci przedstawié Swiatu ol, isprawi, aby pojely, ze kazdy z ogladajacych ma do nich prawo, a ich pigkno i sect recta, kt6ra nalezy sie kazdemu, zbyt boska, aby ktos mial czyni¢ je sw: © ieee jest y rynic je swa asnoscia. I aut wylaczna W: ea Tymezasem nasze dotychczasowe towarzystwo zaczelo nas opuszczaé. Ele- MHL auto, a, Z : "eeooent ee nych, 7 gancki Swiat, ktory poddales tak ostrej krytyce, pospiesznie odjechat: robilo sie aud et poino. Zauwaiylem, ze nadchodzaca noc bardziej ci odpowiada ze wgledu se, act na samotnosé, ktéra zapowiadala; zaczynaly sig ukazywa¢ ksigzyc i planety, : se doprawdy jedyni odpowiedni towarzysze dla kogos w takim jak tw6j nastroju. E ae IZy. Teraz bowiem zaczales méwié z wielkg satysfakcjq o rzeczach natury i o wszel- lazck. kim porzadku pickna, pomijales jedynie pickno ludzkie. Nigdy nie slyszalem item sic lepszego opis porzadku cial niebieskich, k6t, po ktérych poruszaja sig plane po ktorych poruszaja si¢ planety Wygla- i towarzyszace im satelity. Ty za$, Palemonie, ktéry nie brates w ogéle pod 1c] -wy- uwage owych picknych cial promieniujacych swiattem tu, na zicmi, w kr¢- igtnos- gach, do ktérych my sami nalezymy, ty, ktéry wydawales sig nie zwazaé na lrogie, blask tego przedstawienia, zaczales teraz spogladaé z zachwytem na zupelnie camta by ludzkogcia? Czyz moglaby i is edy mowig, Ze fa edezawararite et Iaby nicrym? Filoklesie! Uwierz mi, g: bie wyprébowuje jej moc. Nie mysl, ze 2 wlasne) wolt zerwalbym ja, nig sobie wyprd leczony w ludzk; biera mnie te? za kogos na tyle wynaturzonego, kro, nadal ob ee pat RNAS kie serce, odrzucitby milosé, prayjaés PSE ce Bee eae ae) uae ci. Lecz jakaz panuje w niej perfidia, jakiz nie. bc fox pu Cay wile hyde) fal Segal je jest zepsuta! Cz} ut a a ccs cale rady w calkowite) xgodzie? Jake ee jes w spolecznosci! Jaka harmonia wypelnia dwor i jego otoczenie! Ibe. mita jest kazda twarz! Jak wytworne i taskawe sq postawa i zachowanie! Jakaz istota ob- darzona rozumnoscia, nie wideac nic poza rodzajem ludzkim, nie uwierzylaby, 2e ziemia jest samym rajem? Ktéremu z preybysz6w, ot, cho¢by mieszkaficéw Kore) pobliskich planet, ktdry przybylby tu i ujrzat zewnetrany wyelad rze- czy, mogloby prayjsé do glowy, ie pod ta masky ukrywa sie cos zgola innego? Poawélmy mu jednak pozostaé tu nieco dhuzej. Dajmy mu czas, aby z bliska Przyjrzat sie, jak to towarzystwo rozchodzi sig i katdy wraca do sicbie. Wredy bedzic miat moiliwosé zobaczyé wszystko w nowym $wietle. Ujrzy wspania- ych ministréw, kedrzy jeszcze godzing temu Prezentowali sie wszystkim jako kierujg Wieley prayjaciele, a teraz prasbiegle Kniuja praeciwko sobie, 3 dea patistwu i poswigeaja je dla swych ambigj, Zobacry bien aaa bedac bardziej delikatni, nic Powodowani ambicja, & i oe lect, Filoldesc, kebz by tego sie domylals Be Tota Byé moze pamigtasz, 4 pry tych stowa wszystko traktowalem i dln nia om ee tem ysinie iS 2 trudem mi wybaczyse, jesi szczerze ef nie wyjasnig peede: : Powodem bylo nie to, de ni oS Wyobrazitem sobie tylko bardzigj Konkretng skoriczyles jus opowiadaé o ludziach pelnye zamierzalesstawié czota ludziom o delikatny Salem, 4c jesteS pleboko as takochany ito tak niesze istych uczuciach. 2 pa? mucony, teraz jednak ussliwic, iz, masz powéd, by narzckaé na 1.“ icsteg Hi na nica, »To wlasnic tak poruszylo Palemona, myslalem. Stad caby eee ence jest zepsucie i ten zamet, nad ktérym biadal” Pata Ty, » i preyk splatan znosna na kté zestaw) W ostal T liwia t Wszys hiem, Wigla eraz Chei, Potw dbo Wag, 1 Rkig Ode “ep, PowMoralisci 67 ee ee eee Gdy wylko poprosilem o wybaczenie za swa nicodpowiednia wesokosé, kedra miata jednak ten szcz¢sliwy skutek, Ze zmienita tw6j nastréj, w natural- ny sposdb zaczclismy na chtodno zastanawiaé sig nad natura i prayczyna ala wrogéle. Przez jak splot okolicznosci, jak praypadek, 2. jakicj fatalnej koniecz- notci lub czyjegos przyzwolenia zostalo ono sprowadzone na swiat, a skoro ju sig w nim pojawito, dlaczego musi nadal istnieé? Odkrytem, ze docickanic to, nad ktérym plytcy my‘liciele szybko przechodza do porzadku dziennego, oka- alo sig trudne, gdy z bliska sig mu prayjrzates i poddates osadowi, Skicrowalo nas ono niepostrzeéenic ku drobiazgowej krytyce natury, ktérq tak surowo oskariytes 0 wiele absurdéw, jakim mialaby byé winna, zaréwno w stosunku do rodzaju ludzkiego, jak i do szczegdlnego stanu, w jakim sig znalazt. Mialem ochote prackonywaé cic, aby$ myslat z wicksza beztronnoscia o na- turze, bardzie} sprawiedliwie i przychylnie oceniajac jej wady. Moim zdaniem oskaréenie nic powinno byé kierowane wylacznic ku jednej ze stron, jak to uczy- ni ES ee mialo sw6j udzial w tym, co niekorzystne. Przyjemnosé i prylerosespi¢kno i brzydota, dobro i lo wydawaly mi sig wszgdzie ze soba splatane, wszystkie tei tworzyly micszaning, ktéra sama w sobic byta calkiem gnosna. Pomyslatem, ic tak wlasnie dricje sie w bogatym kwiatowym kobiercu, na ktérym kwiaty i ziemia zostaly tak driwacznic i w tak nieregularny sposob Zestawione, taczac przeciwne sobic kolory, 2 projekt wydaje sig zrazu zly, lecz W ostatecmnym ksztalcic wszystko wyglada bardzo naturalnie i dobrze. Ty jednak nadal wpadates w skrajnosci. Twierdzites, ze nic nie usprawied- liwia bledow czy wad tej cz¢Sci stworzenia, jaka jest rodzaj ludzki, nawet gdyby wszystke poza nim byto pickne i bez skazy. Nawet burze maja twoim zda- niem swe piekno, lecz nic te, ktére powstaja w ludzkich piersiach. Tylko przez wwaglad na t¢ burcliwa ludzka rase Smicrtelnik6w godziles sig oskaréaé nacurg. Tera jui wiedzialem, dlaczego tak poruszyta cig opowies 0 Prometeuszu. Chciales, aby ktos taki dzialat w imic ludzkosci; kusito cig, aby wspélezesnosé potwierdzila jepo boskosé, tak abys pozbawiajac najwyisze moce jakiejkolwick odpowiedzialnosci lub udzialu w alym dziele, mégt swobodnie na nie pomsto- waé, nie popadajac w bluénierstwo. To jednak, jak ci powiedzialem, bylo ledwie drobnym wybiegiem, do jakicgo juz za czasow starozytnych uciekali sig religijni pocci. Latwo byto odeprzeé wszelkie zarzuty, piszac 0 Prometeuszu i w te} opowiesci szukaé od- yowiedsi na pytanie, dlaczego Iudzkosé od poczatku byla szalona i zepsuta.68 Anthony Ashley Cooper Shaftesbt ienia? Dlaczego tak wielo, d icja i dziwne pragnienia: ty ie] taka duma, ambicja i dzi ; ane ‘i Bt ee al obdarza sig jego samego 1 ee oe aatisins ose e ian Prometeusz, tworca, nieszczesny artysta: (0 JCB Tele owo j i on jest za niego odpowiedzie). za wsrystko odpowiada. To jego wynalazek i on j Cae f iedliwie, jesli jednym ruchem: ny. Starozytni poeci uwazali, Ze postepuja sprawie' Aaa ekg at im pytania, dawalj moga odsunaé od sicbie prayeryne ee Jesli oe nega 2 Le Alle ce mu te opowiesé i zadowoleni odsylali go z pow! Pee etn Kilkoma filozofami nie by na tyle natretny, by spojrzeé poza niq i zadaé na pytanie. ‘ ee ciggnalem, trudno przecenié, jaki posytek moze oddae taka bajka, edy zabawia nie tylko dzieci, ale takic dorostych i gdy wiekszos¢ Iu- dai latwo zadowala sig takim papicrowym banknotem w miejsce szlachetnego kruszeu sozumne} odpowiedzi. Nie powinnismy tak ochoczo Smiaé sie 2 indyj- skich flozofew, ke6rzy cheae vaspokoiéciekawose swego ludu, na pytanie o to, na czym wspiera sg ala budowla éwiata, odpowiadali, ze na sloniu, Na czym jednak wspiera sig ston? Sprytne pytanie, tylko ze nie sposdb na nie odpowie- diet: Jedynie za © pytanie motna obwiniaé naseych indyjskich flozofow. Powinnigmy zadowolic sig stoniem i nie pytag dale} Oni jednak w rezerwie maja jeszcze 26bwia, ktSrego skorupa, jak sadza, Jest wystarczajaco szeroka, aby uureyma€ stonia. Tak wige caly cigdar musi Spocuywaé teraz. na zéhwiu, a cala sprawa wyglada jeszcze gorzsj nit na poccatkiy, : Powiedziatem ci, zc ta staroi mitego eksperymentu, patriae, zachowywa i co wyniknie 2 in odpowiednie dla Prostego lud Jasnienie, »Bogowie, powiedzialby zaraz, *8€ je filozo® abo te ni, Jesh mogl,odpowiadajza eg konselvencje emu dy He to nic byl weale bogami,skoro ich moc okaral, Bese les ni, niem Prometeusca obdarzymy praypadel, oo 4 ae gerencji Prometeusza, ie sie dalej a! Jak sadzise, jak misty SPaniak. ‘ Przeznaczenj, ; Cy ie tc legoducha,cokolwie by ono nie oonaeaa a Be none ae samym pogwalceniem boskie) wszechmocy” OAS} byt AY cy”. by taki wynagra® Nie v |ecz 0d ra: tem przec kiego w t czym poz sposdb di gicanym uzeba bat Ponure ¢: Geniowa, Pigknoge Przerodz; 108, skoMoralisci 69 prayznales, 2 nie byloby ani aa ani sprawiedliwe, aby takie ryzy- sone predsgurigc jak stworzenie czlowieka, bylo podjete przez kogos, jogo przezornox’ i potega nie bylyby doskonale, Obstawales zwasecea prey gornosci. Zgodziles sig, 2e ew6rcze moce analy praysze skutki swego dzie- f. ady oko sic go podiely. Zaprzccralesjednak, jakoby byto dla nich lepe) by go poniechali, wiedzac, co 2 niego wyniknie, Tak cry inaczej, twierdzies, epic bylo wypetnié raz powzigty plan, cokolwiek miato spotkaé rodzaj ludzki nie awaiajac na to, jak nickorzystnie miatoby to odbi¢ sig na catej nieszczesnej rasie, Uwazates bowiem za niemoiliwe, aby nicbiosa czynity cokolwick ina- exe), nid, majac na celu najwyisze dobro. Tak tez nawet 2 calej ludzkiej niedoli iizia bez watpienia powstaje jakies dobro, ktdre przewaza wszystko i w pelni wynagradza wszelkie zlo. Nie wiem, jakim sposobem udato mi sig z ciebie wydobyé to wyznanie, lecz od razu zauwazylem, Ze wpadles przez nie w tarapaty. Twe zdanic obréci- Jem przcciwko tobic i umicscitem cala niegodziwosé i zepsucie rodzaju ludz- kiego w takim samym éwietle, w jakim uczynites to przed chwila ty sam, po ‘caym pozostawilem ci odpowiedé, na czym miatoby polegaé powstate w ten sposéb dobro, jaka wspanialoé¢ i pigkno mogtoby przeglada¢ si¢ w tym tra- gicznym obrazic, ktéry tak dobrze odmalowales z natury. Pytatem cig, czy nie treba bardzo silne} filozoficznej wiary, ktéra mialaby kogos praekonaé, ze owe | ponure creéci natury, ktdre ukazales naszym oczom, byly jedynie koniecznysn_ cieniowaniem dopelniajacym piekne dricto po to, by zostalo zaliczone do » pigknosci stworzenia, czy tez moze raczej maksyma ,czytimy zlo, aby moglo przerodzié sig w dobro” bylaby twoim zdaniem odpowiednia jedynic dla nic- bios, skoro, bylem tego pewien, nie zastosowalbys jej wobec ludzi. Jak ci wspomnialem, nasunglo mi to z kolei mysl 0 sposobach, w jake nasi Prometeusze, wspétczesni szarlatani, dokonuja takich wiclorakich cudéw tu, na ziemskich scenach. Potrafiq sprowadzié choroby i inne szkody po to, aby péinic} je lecayé i naprawiac. Czy jednak powinnismy uznaé, ze niebiosa paraja sig taki praktykamie Czy powinnismy czynié z bogéw takich szarlata- néw, z biednej natury zas ich pacjenta? Czy taka jest przyczyna je) chorowi- toSei? Jake inaczej mogla biedna, niewinna natura zachorowaé i ulec zepsuciu? Gdyby 2 pocratku byla zdrowa, gdyby od razu stworzono jg kreepkq, nadal by taka pozostala. To nie bogowie pozostawili ja w n¢dzy, pelna wad, ktérych ienie drogo by ich kosztowalo lub ktdre kazalyby im samym cierpieé naprawi 2 z powodu wykonanego dicta.