ՓԱՍՏԵՐԻ ՍՏՈՒԳՄԱՆ

ՈՒՂԵՑՈՒՅՑ
Փաստերի ստուգումն արագ լրատվության դարաշրջանում դառնում է կարևոր ոչ միայն նորություն
արտադրողների, այլ նաև սպառողների լայն շրջանակի համար։
Փաստերի ստուգումն այսօր ժամանակատար չէ. երբեմն բավական է միայն մի քանի րոպե տրամադրել՝
պարզելու, թե արդյո՞ք կասկածելի թվացող լուրը սուտ է:
Փաստերի ստուգման այս ձեռնարկը հանրամատչելի կերպով ներկայացնում է ներկա պահին փաստերի
ստուգման բոլոր արդյունավետ առցանց գործիքները:

Տեղեկատվական անվտանգության և մեդիա փորձագետ Սամվել Մարտիրոսյանի, ինչպես նաև

Հանրային
լրագրության ակումբի ներկայացուցիչների խորհուրդները կօգնեն ձեզ խորացված որոնում կատարել
Համացանցում և մասնավորապես սոցցանցերում, ստուգել տեղեկության, պատկերների և
տեսանյութերի իսկությունը, օգտվել արբանյակային տվյալներից, զննել այն կայքերը, որտեղ
զետեղված են ձեզ հետա-քրքրող տեղեկությունները և այլն։

Ձեռնարկը նախատեսված է լրագրողների, խմբագիրների, լրագրության ֆակուլտետի ուսանողների և

հասարակության լայն շրջանակի համար։

Ուղեցույցը պատրաստվել է Հանրային լրագրության ակումբի կողմից

«Փաստերի ստուգման ցանցի ձևավորում» նախագծի շրջանակներում։
Ծրագիրը իրականացվում է Միացյալ Նահանգների, գերմանական
Մարշալի հիմնադրամի ծրագիր հանդիսացող «Բլեք Սի Թրասթ»-ի
(The Black Sea Trust for Regional Cooperation) ֆինանսավորմամբ:
Հեղինակ ՝ Սամվել Մարտիրոսյան, տեղեկատվական անվտանգության փորձագետ:

Գրքի հրապարակման վրա աշխատել են նաև լրագրող Գայանե Միրզոյանն ու Հանրային

լրագրության ակումբ ՀԿ նախագահ Սեդա Մուրադյանը։

Սրբագրիչ-խմբագիր՝ Հերմինե Հակոբյան

էջադրումը և ձևավորումը՝ Նվարդ Շահնազարյանի
Սրբագրման օգնականներ՝ Վարդ Հովսեփյան, Սոնա Մկրտչյան, Մարիամ Սարգսյան

որացված որոնում
Փաստերի ստուգման առաջին գործողություններն սկսվում
են որոնողական համակարգերում, որոնք թույլ են տալիս,
օրինակ, գտնել լուսանկարների սկզբնաղբյուրը կամ տվյալ
էլեկտրոնային հասցեի հետքերը եւ այլն։
րոնողական համակարգերից հիմնական օգտագործվող
գործիքը ն է շատ պարզ պատ առով. այս
համակարգն ունի տվյալների ամենամեծ շտեմարանը
համացանցի մասին։ այց պետք է հաշվի առնել, որ ոչ մի
որոնողական համակարգ չունի ամբողջական տվյալներ
ողջ համացանցի բոլոր էջերի մասին։ յդ պատ առով,
խորացված որոնումների ժամանակ գերադասելի է օգտվել
նաեւ այլընտրանքային որոնողական մեքենաներից, քանի
որ ինչ որ տվյալներ կարող են չլինել Գուգլ -ում, բայց
կգտնվեն մեկ այլ համակարգում։ ուսալեզու, իսկ ավելի
իշտ՝ կյուրեղատառ էջերի որոնման համար կարելի է
կիրառել համակարգը, քանի որ շատ հարցերում
այն ավելի լավ է հասկանում ռուսերենը։
աեւ թուրքերեն որոնումների ժամանակ է կիրառելի
անդեքս -ը, այս կազմակերպությունն առանձին
աշխատում է թուրքական ուղղությամբ եւ նույնիսկ ունի
հատուկ թուրքերեն տարբերակ՝ : . . . :
Մեկ ուրիշ այլընտրանք է նաեւ . -ը։ թե անսպասելի
պետք լինի չինական հատվածի որոնում, ապա կարելի է
օգտվել նաեւ ինաստանի Գուգլից ՝
: . . ։
րոնողական մեքենաներն ունենում են լրացուցիչ
գործիքներ, որոնցից սովորաբար մարդիկ ոչ միայն չեն
օգտվում, այլև նույնիսկ տեղյակ չեն դրանց մասին։ սկ
հետաքննական լրագրության, փաստերի ստուգման համար
հենց այդ գործիքներն են կարեւոր։
Գուգլ -ն ունի լրացուցիչ որոնողական օպերատորներ,
որոնք թույլ են տալիս ցանցի զննումը նեղացնել մինչև մեկ
կայքի սահմաններում, հեռացնել բանալի բառերը, գտնել
ուզած ձևաչափի ֆայլեր եւ այլն։
Մանրամասն տեսանյութում:
: .
Տեսահոլովակը սմարթֆոնով դիտելու համար
ներբեռնեք ապակոդավորող ծրագիրը
:
1
 -ն ունի մի շարք որոնողական օպերատորեր, որոնք -ը բերելու է էջեր, որտեղ այդ բառերը ցրված են
թույլ են տալիս որոնել շատ նեղ տիրույթում: րինակ տեքստի մեջ: թե գրել չակերտներով արտահայտություն
օպերատորը թույլ է տալիս փնտրել միայն -ի կամ դարձված, ապա որոնումը կբերի բառերի հենց այդ
կայքում կամ նշված հասցեում: յս դեպքում գործածված հաջորդականությամբ որոնվող արտահայտությունը, որը
բանալի բառերը արդյունք կտան միայն -ի կայքից թույլ կտա փնտրվող փաստաթղթի սկզբնաղբյուրը գտնել
կամ դրա ենթակայքերից, որոնք գտնվում են նույն . որոնելով հենց դրանից վերցված որոշակի հատված:
դոմենային տիրույթում: Գոյություն ունի ակերտներ օպերատորի հետ աշխատում է
օպերատորը, որը թույլ է տալիս որոնվող կոնկրետ էջերում աստղանիշ օպերատորը, որը նույնպես թույլ է տալիս
հեռացնել բանալի խոսքերը օրինակ, եթե պետք է որոնել տվյալ արտահայտությունը, բայց դրված -ը
-ի կայքից փաստաթուղթը պարունակի , նշանակում է, որ յուրաքանչյուր այլ բառ էլ կարող է դրա
բայց ոչ բառերը : օպերատորը կարելի տեղը լինել: յսինքն, եթե կորած կամ մոռացված բառ կա,
է կիրառել միանգամից մի քանի բառ հեռացնելու համար: աստղանիշը դնելով կգտնենք այն բոլոր տարբերակները,
Հնարավոր է նշել, որ տվյալ էջում չլինի, ասենք, իմբաբվե որոնցում այդ արտահայտությունը հենց այս տեսքն ունի:
բառը: յսինքն, այսպես կարելի է միանգամից ֆիլտրել ու
հանել կոնկրետ բառեր: ացի այդ, օպերատորը
կիրառվում է նաև այլ ընդհանուր օպերատորների վրա:
օպերատորի վրա այն կիրառելիս գտնվում են այն գտակար օպերատորները
բոլոր էջերը, որոնք չկան -ի կայքում:
օպերատորը թույլ է տալիս փնտրել կոնկրետ
տիպի ֆայլերը:
թե որոնվում են միայն տիպի ֆայլեր, ապա ֆայլի այդ : . - րոնում որոշակի կայքում
տեսակը նշելիս առաջարկվում են հենց -ներ: ույն
կերպ հնարավոր է նշել, օրինակ, -ի ֆայլ՝ : թե : - հստակ տեսակի ֆայլերի
ոչինչ չգտնվի, ապա տվյալ հարցմանը համապատասխան որոնում, օրինակ , ,
ֆայլ չկա: ույն տրամաբանությամբ կարելի է նշել, ,
ասենք, տեսակի ֆայլերը այն տեսքն
ունի : թե լինի այդպիսի ֆայլ, այն, բնականաբար, կգտնվի:
-բառ - բառի վերացում որոնումից
Գոյություն ունի մեկ այլ օպերատոր՝ չակերտները, որը
հստակ արտահայտության որոնում
թույլ է տալիս որոնել կոնկրետ արտահայտությունը: թե
փնտրտուքի ժամանակ մի քանի ընդհանուր բառ գրել,
: . - Գուգլ -ում էջի
պահպանված տարբերակի դիտարկում
2
 ացի դրանից, համակարգն ունի լրացուցիչ
գործիքակազմ, որը հասանելի է կո ակի
միջոցով։ յստեղ կարելի է հրահանգել ցուցադրել
նյութեր միայն տրված ժամանակահատվածից,
ընտրել կոնկրետ չափսի լուսանկարներ, հստակ
տեւողության տեսանյութեր եւ այլն։
Մանրամասն տեսանյութում:
: .
Տեսահոլովակը սմարթֆոնով դիտելու համար
ներբեռնեք ապակոդավորող ծրագիրը
: ինչ տևողության տեսանյութ է ուզում, օրինակ՝ մինչև
-ն ունի լրացուցիչ գործիքակազմ, որը գտնվում
է որոնողական տողի աջ կողմում: Սրա շնորհիվ կարող
ենք որոշել, թե որ ժամանակահատվածում գտած նյութերն
ենք ուզում տեսնել: նթադրենք մոնիթորինգի համար
հարմար է դիտել այն նյութերը, որոնք եղել են վերջին մեկ
ժամվա ընթացքում:
Տվյալ դեպքում նմանատիպ նյութ չի եղել: ացի դրանից,
հնարավոր է ընտրել, օրինակ, վերջին մեկ շաբաթվա կամ
վերջին մեկ տարվա նյութերը: սկ հիմա ամենակարևորը՝
կարելի է նշել, թե որ հատվածում հայտնված նյութերն ենք
ուզում գտնել: Սա շատ հարմար է արխիվներում փնտրելու
համար, բացի դրանից կարող ենք ընտրել դասակարգումը
ոչ թե ըստ ամենառելեվանտ ու ամենակարևոր նյութի,
այլ՝ ըստ ժամանակահատվածի այսինքն, սկզբից բերի
վերջինը: Սա նույնպես կարևոր է՝ հասկանալու համար, թե
որ նյութը որից առաջ է հայտնվել:
ատկերների որոնման մեջ նույնպես կա լրացուցիչ
հնարավորություն: յստեղ կարող ենք որոշել ու հստակ նշել
փնտրվող պատկերի չափսը, գունային գամման: Կարելի
է նույնիսկ որոշել, թե ինչ տեսակի հեղինակային իրավունք
պարունակող նկար է պետք, որովհետև հնարավոր է գտնել
նկարների տարբերակներ, որոնք կարելի է օգտագործել
առանց խախտելու դրանց հեղինակային իրավունքը: ացի
դրանից, օրինակ, կարող ենք նշել, որ փնտրվեն այնպիսի
նկարներ, որոնցում կա դեմք: նականաբար, այստեղ
նույնպես գոյություն ունի հնարավորություն որոնել ըստ
ժամանակահատվածի:
Տեսանյութերի բաժինը նույնպես ունի լրացուցիչ
հնարավորություններ: յստեղ փնտրողն է որոշում, թե
չորս րոպե և ավելին: Կա նաև ժամանակային բաշխում
ըստ որակի և ըստ այն կայքերի, որտեղ հայտնվել է տվյալ
տեսանյութը:
-ն ունի խորացված որոնման համակարգ, որը
նույնպես թույլ է տալիս փնտրել հստակ արտահայտություն,
գտնել էջի ջնջված կամ հին տարբերակը եւ այլն։
Մանրամասն տեսանյութում:
: .
Տեսահոլովակը սմարթֆոնով դիտելու համար
ներբեռնեք ապակոդավորող ծրագիրը
:
3
 որոնողական համակարգը կարող է լինել
այլընտրանքային ու շատ հարմար բան: հարկե պետք
է հաշվի առնել, որ այն լավ չի որոնում անգլերեն
կամ այլ լեզուներով: Հիմնական ուղղվածությունը
ռուսերենն է, ռուսալեզու բովանդակությունը, իսկ ավելի
կոնկրետ կյուրեղատառ, այսինքն, կիրիլիցայով գրված
բովանդակությունը օրինակ, ղազախերեն, ուկրաիներեն և
այլն :
վ եթե պետք է ռուսերեն լեզվով ավելի մանրամասն ու
հետաքրքիր բաներ գտնել, կարելի է օգտվել -ի
այն լրացուցիչ որոնողական հնարավորություններից,
որոնք տալիս են հնարավորություն որոնելու, ասենք, ըստ
տարածքի:
եև սա շատ հստակ չի աշխատում, այն անհրաժեշտ է
հաշվի առնել: յստեղ կա հնարավորություն որոնելու
շատ կոնկրետ կայքերում: յսինքն, նշելով հասցեն
կարելի է փնտրել հենց այդ կայքի նեղ տիրույթում և
նույնիսկ պահանջել, որ ընտրությունը լինի հենց այնպես,
ինչպես նշված է: յսինքն, -ում էլ կա -ի
նմանատիպ հնարավորության համարժեքը. այստեղ էլ է
աշխատում չակերտների օպերատորը:

-ում կարող ենք նշել կոնկրետ լեզվական

ուղղվածությունը, բացի դրանից կարող ենք նշել ինչ տիպի
ֆայլ է պետք: յստեղ բավականին մեծ ընտրություն և
հնարավորություն կա որոնել ըստ ժամանակահատվածի,
օրինակ փնտրել վերջին օրվա ընթացքում կամ նշել
այլ ընտրված ժամանակահատվածը և միայն դրանով
սահմանափակել որոնողական աշխատանքները:

4

Ինչպես գտնել ջնջված
կամ ձեւափոխված
տեղեկատվությունը
Հա ախ անհրաժեշտ է լինում գտնել եղած նյութի
նախնական տարբերակը, քանի որ այն, օրինակ,
ձեւափոխվել է և վերացվել, կորսվել է կարեւոր
տեղեկատվությունը։ Կամ հնարավոր է էջը ջնջվել է, մեկ
այլ պատ առով էլ տվյալ պահին անհասանելի է։ ման
դեպքերում այս տեղեկատվությունը հասանելի է դառնում
որոնողական համակարգերի միջոցով, քանի որ դրանք
հա ախ պահպանում են էջը իր նախնական տեսքով։
րոնողական համակարգում պահպանված էջը կոչվում է
քեշ։ եշերը վերականգնելու համար Գուգլ -ում կիրառվում
է : օպերատորը ամեն մի հղման համար։
Գուգլ -ում քեշերից հանած էջը պարունակում է այն օրը,
ժամն ու րոպեն, երբ համակարգը իր մոտ ֆիքսել է տվյալ
էջը։ ետք է հաշվի առնել, որ համակարգը ներկայացնում
է ժամանակն ըստ ժամագոտու, այսինքն՝ ոնդոնի
ժամանակով։ րեւանի ժամանակին անցնելու համար
հարկավոր է հաշվի առնել ամառային եւ ձմեռային
ժամանակների փոփոխությունները, ինչի համար կարելի
է օգտվել : . . . ժամանակի
կոնվերտորից :
Միշտ չէ, որ սա աշխատող տարբերակ է: ինում են դեպքեր,
երբ որոնողական համակարգը չի հասցնում պահպանել
քեշը, կամ հակառակը՝ փոփոխութունից հետո վերանայում
է էջը, եւ քեշում պահպանվում է արդեն վերջին տարբերակը,
որն առանց այդ էլ հասանելի է ցանցում։ յդ պատ առով,
հարկավոր է փնտրել քեշերը միանգամից մի քանի
համակարգերում, օրինակ -ում, -ում, -
-ում։
ետք է հաշվի առնել, որ ջնջված հին էջերի քեշը հա ախ
վերացվում է նաեւ որոնողական համակարգերից։ յդ
դեպքում օգտվում ենք այլընտրանքային աղբյուրներից։
րինակ, կան կայքեր, որոնք պահպանում, իրենց մոտ
արխիվացնում են համացանցը։ յնպես որ, ջնջված, վաղուց
նույնիսկ քեշերից վերացված էջերը հնարավոր է, որ գտնվեն
ինտերնետային արխիվում՝ : .
վելի մանրամասն տեսանյութում:
: .
Տեսահոլովակը սմարթֆոնով դիտելու համար
ներբեռնեք ապակոդավորող ծրագիրը
:
Հա ախ պետք է լինում գտնել ինչ-որ էջերի բովանդա-
կություն, որոնք տվյալ պահին հասանելի չեն: Կոնկրետ այս
դեպքում դրբեջանի նախագահի կայքն է, որը Հայաստանի
-ների համար արգելափակված է:
5
 անկության դեպքում էլ այն հնարավոր չի բացել, եթե յնպես որ, որոնելիս միշտ արժե դիտարկել տարբեր
չօգտվել հատուկ -ներով, պրոքսի ծրագրերով: նչևէ, որոնողական համակարգեր: Մանավանդ որ տվյալ
այն կարելի է հասանելի դարձնել հենց որոնողական դեպքում -ը ադրբեջաներեն կայքը չէր -
համակարգերի հետ կապված գործիքներով: ոսքը չի ավորել, բայց այդ նույն էջի անգլերեն բովանդակությունը,
վերաբերում միայն արգելափակված էջերին: որի հանդեպ -ի հետաքրքրությունը ավելի մեծ
ատ ավելի հետաքրքիր հանգամանքներ են լինում, է, արդեն հասցրել էր մտնել և պահպանել սերվերներում:
երբ, օրինակ, էջը ջնջվել է կամ փոխվել, և տվյալ պահի այց մի տարբերություն կա: -ը պարզապես նշում
բովանդակությունը նույնպես փոփոխվել է, տարբերվում է: է վերևում, որ սա է, -ի դեպքում այստեղ
՞նչ կարող ենք անել: յս պարագայում նախ կարելի հստակ նշված է նաև, թե երբ է արվել -ը: Սա շատ
է տվյալ հղումը վերցնել և որոնել, ասենք, - օգտակար բան է, որովհետև կարելի է հստակ իմանալ, որ
ով: րբ -ում տեղադրվում է հենց հղումը, ապա այն թվականի օգոստոսի -ին հստակորեն որոշակի
ներքևում կանաչ հասցեի կողքը, տեսանելի է մի կո ակ, ժամին ու վայրկյանին արված է:
որը առաջարկում է դիտել եղած նյութը: ՞նչ է յս հատկությունն իրոք կարևոր է. հնարավոր է էջը
նշանակում , դա այն է, ինչն իրականում գոյություն դրանից հետո փոփոխվել է, և այսպես կտեսնենք -ի
ունի հենց -ի պահեստում: Տվյալ դեպքում երևում է, պահպանվելու շգրիտ ժամանակահատվածը: Միայն
որ այս էջը -ի պահեստում չկա, այսինքն -ը, պետք է հաշվի առնել, որ ժամանակահատվածի մասին
որպես այդպիսին, բացակայում է: տեղեկությունը րևանի ժամանակով չէ: յն գրված է
Փորձենք նույնը անել -ում: գոտով, Հայաստանում ժամային գոտին է:
րբ հղումը տեղադրում ենք -ում այստեղ -ի յսինքն, պետք է հաշվի առնել, որ -ն ոնդոնի՝ ըստ
փոխարեն բառը ռուսերեն կոչվում է , Գրինվիչի ժամանակն է: ետք է հաշվարկել նաև ամառային
ինչը նույն բանն է , երևում է, որ -ի դեպքում նյութը և ձմեռային ժամերը, որովհետև Հայաստանում ժամերը չեն
պահպանվել է: յսինքն, -ի ռոբոտը հասցրել է փոխում, իսկ բրիտանացիները փոխում են:
մտնել դրբեջանի նախագահի կայք և պահպանել այս էջը: յդ պատ առով, պետք է միշտ ուշադրություն դարձնել
ա նշանակում է, որ տվյալ ինֆորմացիան կարդում ենք ոչ ժամանակին և փորձել չսխալվել՝ ժամային կոնվերտորների
թե կայքից, այլ -ի սերվերներից: օգնությամբ, որովհետև սա իրոք կարող է խաբկանք
-ը նույնպես ունի -ի հնարավորություն, առաջացնել: Կարող ենք որոնել ոչ թե -ում, այլ
նույն տողում է գտնվում, այսինքն, դժվար չէ գտնել: հենց -ի օպերատորով: -ի օպերատորով
Տվյալ դեպքում նորից պարզ է, որ -ը նույնպես չի փնտրումը տարբերություն է առաջացնում: անկալի
հասցրել անել, այսինքն, պետք է հաշվի առնել, է այդպես նույնպես փորձել ներմուծել օպերատորը և
որ որոնողական մեքենաները տարբեր էջերը տարբեր դիտարկել դրա միջոցով:
ժամանակահատվածում են հասցնում ներառել իրենց դեպ, էջի ադմինը -ի -ը փոխել չի կարող:
-ում:
6
 ացի դրանից, գոյություն ունի նկարների մասնագիտացված
որոնողական համակարգ՝ : . . :

ոլոր այս համակարգերը աշխատում են թե ցանցում

գտնված, թե համակարգչից կամ հեռախոսից բեռնված
պատկերների հետ:

բրաուզերում նկարների վրա աջ քլիք

Ինչպես շտել լուսանկարի կատարելով՝ արդեն կարելի է որոնում իրականացնել։
աղբյուրը որոնողական
ացի դրանից, հնարավոր է ներբեռնել -ի հատուկ
համակարգի միջոցով հավելվածը, որը միանգամից մի քանի համակարգում է
կատարում որոնումը՝ մեկ հպումով՝
: . :
Մերօրյա որոնողական համակարգերը թույլ են տալիս
փնտրում կատարել լուսանկարների միջոցով։ երբեռնված Մանրամասները տեսանյութում:
նկարը գտնվում և ներկայացվում է այն բոլոր կայքերում, : .
որոնցում տեղադրված է եղել։ Համակարգերը նաեւ գտնում
են տվյալ լուսանկարի ոչ շատ ձեւափոխված տարբերակները,
օրինակ, եթե նկարը դեմոտիվատորի ձեւով է լինում։ Տեսահոլովակը սմարթֆոնով դիտելու համար
ներբեռնեք ապակոդավորող ծրագիրը
:
ման հնարավորություն տալիս են բոլոր մեծ համակարգերը։
ետք է պարզապես այցելել դրանց պատկերներ որոնող
հատվածը.

: . .

: . .

: .
 յսօր որոնողական համակարգերը թույլ են տալիս որոնել ոչ
միայն տեքստ, այլև լուսանկար, որովհետև մեքենան արդեն
կարողանում է անաչել պատկերը: երցնենք լուսանկար
և ենթադրենք, թե ուզում ենք պարզել կայքը տեղադրել
է իրական լուսանկար, թե սա, ինչպես հա ախ լինում է,
ինչ-որ մի տեղից գողացած է, կամ պարզապես որոնել են
ու պատահաբար գտածը տեղադրել: Հնարավոր է, իհարկե,
նաև այն, որ միտումնավոր են այդպես արել: Կարելի է
ստուգել լուսանկարի իսկությունը օգտվելով որոնողական
համակարգից:
ախ պետք է մտնել -ի նկար որոնելու
համակարգ, այսինքն, . . , որտեղ տեսնում
ենք լուսանկարչական ապարատի նմանվող նշան: յստեղ
երկու տարբերակ կա. կարող ենք որոնել կամ լուսանկարի
ֆայլը ներբեռնելով, կամ տրամադրելով լուսանկարի
հասցեն, որը գտնում ենք աջ քլիք անելով և
տողը ընտրելով: ուսանկարը տեղադրելուց հետո
տեսնում ենք այն բոլոր էջերը, որտեղ գտնվել է տվյալ
պատկերը: Կարելի է անցնել բոլոր էջերով բացահայտելու,
թե որն է ավելի վաղ հրապարակվել և հասկանալ որն է
սկզբնաղբյուրը, արդյոք ստում են, թե ոչ:
յստեղ արդեն երևում է, թե ինչ կայքի վրա է եղել այս
պատկերանյութը: Սակայն, պետք է հաշվի առնել, որ մյուս
որոնողական համակարգը նույն նկարը կարող է ավելի
լավ տեսած լինի, այնպես որ արժե փորձել մի քանի
որոնողական համակարգերով: Փորձենք -ը լրիվ
նույն տրամաբանությամբ: յստեղ նույնպես կարելի է
ֆայլը ներբեռնել համակարգչից կամ տեղադրել հղումը:
-ն այս նկարից պարզապես չի գտնում, այսինքն
-ի տվյալների շտեմարանն այս դեպքում շատ ավելի
վատ է աշխատում: ույնը գործողությունը կատարում ենք
-ում:
ացում ենք պատկերների հատվածը, նորից նույն
տարբերակով հղումը տրամադրում և տեսնում ենք, որ
-ի առաջարկները նույնպես շատ չեն: յնպես որ,
կարող ենք համոզվել, որ -ը հաղթեց ավելի շատ
բովանդակություն տրամադրելով:
ացի որոնողական համակարգերից, կարելի է նաև օգտվել
հենց այս ոլորտում մասնագիտացած պրոֆեսիոնալ
ծրագրից, որը կոչվում է : յս կայքը անում է
միայն նկարի որոնում ուրիշ ոչինչ: յստեղ տեսնում ենք
շատ ավելի մանրակրկիտ, ավելի խորացված աշխատող
համակարգ, որը թույլ է տալիս ավելի հանգամանալից
ուսումնասիրել:
մեն դեպքում, թեև -ում փնտրվող և գտնվող
պատկերներն ավելի հա ախ են հանդիպում, միշտ պետք է
փորձել մի քանի համակարգերում:
 ուսանկարների մետատվյալները
ուրաքանչյուր լուսանկար պարունակում է մետա-
տվյալներ, այսպես կոչված տվյալները, որոնք
տեսանելի չեն, սակայն պարունակում են մի շարք
տվյալներ պատկերի մասին որտե՞ղ է այն նկարվել եթե
նկարահանման սարքը տվյալ ֆունկցիան ունի կամ, ասենք,
սմարթֆոնով է նկարահանվել , երբ է նկարվել, մշակվել է,
թե ոչ եւ այլն։ Տվյալները կարող են լինել շատ մանրամասն,
ընդհուպ մինչեւ՝ տեսախցիկի կարգավորումները։
ուսանկարի մետատվյալները կարդալու համար կարելի է
օգտվել օնլայն հարթակներից, օրինակ՝
, : . . . :
կամ ՝ : . :
ւսումնասիրողը պետք է հաշվի առնի, որ մարդկանց
մեծամասնությունը սոցցանցերից վերացնում, ջնջում է
տվյալները։ յսինքն, եյսբուքից ներբեռնած
լուսանկարում իմաստ չունի մետատվյալներ որոնել։
Մանրամասները տեսանյութում:
: .
Տեսահոլովակը սմարթֆոնով դիտելու համար
ներբեռնեք ապակոդավորող ծրագիրը
9
 ուսանկարները պարունակում են այսպես կոչված
մետատվյալներ, որոնք մենք չենք տեսնում: թե լուսանկար
ենք տրամադրում սոցցանցերին, օրինակ՝ -ին,
ապա -ը մետատվյալները ջնջում է: երցնենք
-ը, տեղադրենք
-ից նկար և կտեսնենք, որ գրեթե ոչ մի
մետատվյալ չկա: արզապես նշված է այն, ինչը որ հայտնի
է սա է, ունի չափսեր, այսքան կիլոբայթ է: յս
ամենը կարող ենք ստուգել առանց լրացուցիչ կայքերի
դիմելու պարզապես ուսումնասիրվող ֆայլի -ը
նայելով:
սկ հիմա դիտարկենք լուսանկար լրատվական կայքից:
միջայլոց, կան լրատվականներ, որոնք նույնպես ջնջում
են մետատվյալները: Տվյալ դեպքում տեսնում ենք նկարի
նկարագրությունը, տեսնում ենք, որ այն, -ով
մշակվել է, երևում է այն օրը, երբ փոփոխություն է արվել
նկարի վրա: ավական շատ տեխնիկական տվյալներ
կան, որոնք կարող են թույլ տալ ավելի մանրամասն
նույնականացնել նկարը, գուցե նաև՝ գտնել նկարողին կամ
նկարահանող սարքը:
մեն դեպքում այս բացահայտող տվյալները թույլ
են տալիս շատ բան հասկանալ տվյալ նկարի և
նկարահանողի մասին: Գիտենք երբ է ստեղծվել
նկարը, երբ է այն փոփոխության ենթարկվել, ահռելի
քանակի տեխնիկական տվյալներ ունենք: թե նկարն
արվեր ոչ թե տեսախցիկով, այլ հեռախոսով, սրանց
մեջ նաև կարող էին լինել գեոտվյալները:
Մետատվյալներ են պարունակում այլ տիպի ֆայլերը
նույնպես։ յսպես, տեքստային բազմաթիվ ֆայլեր
պարունակում են տվյալներ այն համակարգչի
օգտատիրոջ մասին, որտեղ խմբագրվել է տվյալ
տեքստը։ րոշ դեպքերում այս տվյալները կարող են
օգնել նույնականացնելու ֆայլը ստեղծողներին։

երցնենք մեկ ուրիշ լուսանկար: յստեղ տվյալներն ավելի

շատ են: սկ այս մի նկարը, ընդհանրապես, շատ ավելի բան
կպատմի իր մասին, քանի որ տվյալ դեպքում մեծ քանակով
մետատվյալներ են պահպանվել: րևում են մինչև անգամ
նկարի հեղինակի տվյալները, և թե ինչ ֆոտոխցիկով
է իրագործվել նկարահանումը, ում հեղինակային
իրավունքները կան այստեղ, նույնիսկ -ն և այն
տեխնիկական տվյալները, որոնք ոչ մասնագետը նույնիսկ
չի հասկանա, թե ինչի համար են ու ինչ են նշանակում:
 ման մետատվյալները ստանալու համար կարելի է Մետատվյալներ պարունակում են ոչ միայն նկարները, այլև
օգտագործել կայքը մյուս տեսակի ֆայլերը: Հա ախ դրանց շնորհիվ կարողանում
: . - . ։ ենք շատ բան պարզել ֆայլերի մասին: րինակ, վերցնենք
կառավարության ծրագիրը, որը գրված է ֆայլով և
Մանրամասն տեսանյութում: փորձենք տեսնել, թե ինչ մետատվյալներ կան: Տեղադրում
: . ենք . . կայքում և անմիջապես տեսնում, որ
հեղինակը ֆայլը ստեղծողը, նարիկ .-ն է: Սա թույլ է
տալիս նույնականացնել ֆայլերը, տեղեկանալ, որ դրանք
նույն համակարգչի վրա են ստեղծվել: Սա համակարգչի
Տեսահոլովակը սմարթֆոնով դիտելու համար փրոֆայլն է, -ն է, որով ստեղծվել է ֆայլը:
ներբեռնեք ապակոդավորող ծրագիրը
:
Մենք կարող ենք տեսնել, թե երբ է ստեղծվել ֆայլը
նույնիսկ ըստ րոպեների: նականաբար, այստեղ կան
նաև տառատեսակների տվյալները, տեսնում ենք, որ
ֆայլում օգտագործվել է տառատեսակը, որը
կառավարության ստեղծած ֆոնտն է և համարվում է
ստանդարտ տառատեսակ: Տեսնում ենք, որ տեքստը
ստեղծվել է -ի միջոցով: աև տրված են
այս ծրագրի անվանման հետ կապված շատ բաներ, որոնք
նույնպես թույլ կտան նույնականացնել ֆայլը:

11
 շխատանքը հեշտացնելու համար գոյություն ունի
համակարգ, որն ինքն է կադրեր գեներացնում տեսանյութից
եւ թույլ տալիս դրանք հեշտությամբ որոնել Գուգլ -ում։
յդ համակարգը հասանելի է այստեղ
: . . :

Մանրամասն տեսանյութում:
: .

Ինչպես շտել տեսանյութի

իսկությունը Տեսահոլովակը սմարթֆոնով դիտելու համար
ներբեռնեք ապակոդավորող ծրագիրը
:

Հա ախ տեսանյութերը օգտագործվում են բոլորովին այլ րոնողական համակարգերը, իհարկե, ոչ անմիջական

թեմայի վերաբերյալ հրապարակումներում։ րինակ, կերպով, թույլ են տալիս փնտրել նաև տեսանյութեր: Հետևյալ
ուկրաինական պատերազմի տեսանյութերը կարող են տեսանյութը պատմում է րկրորդ համաշխարհային
վերագրվել արցախյան հակամարտությանը, սիրիական պատերազմի մասին: յն բաղկացած է մի քանի
ռազմական տեսանյութերը կարող են կապվել ապրիլյան հատվածներից ու կտորներից: ացում ենք
ռազմական գործողությունների հետ եւ այլն։ -ի -ը և տեղադրում ենք
հղումը: նչպես է այն գործում -ներ է անում
րոնողական համակարգերը տեսանյութեր նույնպես տեսանյութից:
կարող են փնտրել՝ հիմնվելով կադրերի վրա։ յսինքն,
տեսանյութից արված յուրաքանչյուր սքրինշոթ կարող է ացի այդ, այն տալիս է տեսանյութի մասին մանրամասն
նույն որոնմանը ենթարկվել, ինչպես դա արվում է հասարակ տեղեկատվություն: րինակ, թե երբ է այն ներբեռնվել:
պատկերի որոնման ժամանակ։ Տեսանյութից պատ ենվում յստեղ կա նաև կոնվերտոր, որպեսզի ժամագոտին
են մի քանի սքրինշոթներ եւ տեղադրվում որոնողական հայկական կդարձնի:
համակարգում։ թե տվյալ կադրերը կան բաց ու հասանելի
տեսանյութերում, ապա համակարգը կգտնի դրանք։ հարկե, կարևորն այն է, որ ծրագիրը տեսանյութը բաժանում
է մի քանի հատվածի և ամեն մեկից ստեղծում -
12
 : Սեղմելով -ի վրա մենք հայտնվում ենք դա նույնպես կարող է մեզ հուշել, թե որոնք են եղել
-ում, որտեղ ծրագիրն իրականացնում է ոչ թե սկզբնաղբյուրները։
տեսանյութի, այլ՝ պատկերի որոնում: Կա ևս մի կարեւոր գործիք, որը թույլ է տալիս տեսնել
եղանակը տվյալ վայրում, տվյալ օրը եւ ժամին։ Կար
այց այդ պատկերները գտնվում են նաև ուրիշ ասած, եթե տեսանյութում հորդառատ անձրեւ է, իսկ
տեսանյութում: Մենք տեսնում ենք, որ -ում կամ եղանակի տեսությունը ցույց է տվել արեւոտ օր, ուրեմն
այլ հարթակներում կան տեսանյութեր, որոնք պարունակում այդ տեսանյութն արդեն կասկածելի է։
են նույն կադրերը: նդ որում, եթե մի քանի մասից է
բաղկացած, մենք տեսնում ենք հենց որոշակի հատվածներից Մանրամասները տեսանյութում:
վերցված, այլ նյութում պարզապես կրկնված ու կիրառված : .
կադրերը: ա թույլ է տալիս նույնականացնել ոչ միայն ողջ
տեսանյութը, այլև դրա հատվածները:
Տեսահոլովակը սմարթֆոնով դիտելու համար
ներբեռնեք ապակոդավորող ծրագիրը
:
ռանձին կարելի է նշել հարթակը, որը տրամադրում
է մի շարք հնարավորություններ։ յսպես, այն թույլ է
տալիս զննել տեսանյութերը եւ լուսանկարները եւ գտնել
հատկանշական լոգոներ, որոնք կարող են ուղղորդող Տեսանյութի զննում հնարավոր է իրականացնել մեկ այլ
լինել: : . . ծառայությունը թույլ է տալիս հարթակով ծառայությամբ: յստեղ նույնպես
բաժանել տեսանյութը հատվածների, անաչել դրանցում տեղադրում ենք հղումը, բայց ստանում ենք մի շարք
պատկերված տարբեր իրեր : . . ։ լրացուցիչ հնարավորություններ, որոնք -ում կամ
-ի կայքում չկան:
Մյուս հիմնական ծառայությունը՝ : . . , նույն-
պես թույլ է տալիս տեսանյութից զատել սքրինշոթներ յստեղ կա մանրամասն տեղեկատվություն հենց
եւ որոնել դրանք։ ացի դրանից, այստեղ կա նաեւ տեսանյութի մասին: առայությունը տեսանյութի ներքևից
համացանցային համայնքի գործոնը, որի տվյալ վերցրել է բոլոր մեկնաբանությունները, և դրանց մեջ
տեսանյութի վերաբերյալ մեկնաբանությունները նույնպես կարելի է առանձին որոնում կատարել: Սա կարևոր
օգտակար կլինեն լրագրողին իհարկե, պետք է հաշվի է, քանի որ հա ախ մեկնաբանություններում մարդիկ
առնել, որ հայաստանյան տեսանյութերը համացանցային այնպիսի տեղեկատվություն են տալիս, որը լրագրողը
համայնքի հետաքրքրությանը դժվար թե արժանանան ։ կարող է չիմանալ: յս ծառայությունը նույնպես
աեւ տրամադրվում է տվյալ տեսանյութի թվիթերյան -եր է արել տեսանյութից:
ժամանակացույցը, ինչը շատ հարմար է, քանի որ
13
Տարբերությունն այն է, որ միայն -ով չի սահմանա- -ն հետաքրքիր որոնողական համակարգ է,
փակվում որոնումը, նաև -ի ավտոմատացված որը թույլ է տալիս գիտական տեղեկատվություն փնտրել,
որոնում կա, որը թույլ է տալիս այլընտրանք ունենալ: ասենք, քիմիայի ու կենսաբանության և այլ ոլորտներից,
յստեղ կարող ենք նշել այն տեղանքը, որը նկարահանման ինչպես նաև եղանակի տեսությունից՝ դիտարկելով այն
վայրն ենք համարում, և ստանալ տվյալ օրվա ու վայրի որպես գիտական երևույթ: հարկե, սա անգլերեն լեզվով
եղանակի մասին տեղեկատվություն, ինչը շատ դեպքերում աշխատող համակարգ է, բայց եթե անգլերեն փնտրենք,
անհրաժեշտ է դառնում որոնելիս և իսկությունը շտելիս: օրինակ, եղանակը Հրազդանում թ. հոկտեմբերի
յստեղ կան նաև -ում արված այն գրառումները, -ին, ապա -ն կգտնի այդ օրվա մասին
որոնք պարունակում են տվյալ տեսանյութի մասին հղումը: շատ մանրամասն տեղեկատվություն որքան է եղել
Տեսանյութը շատ թարմ է և չի հասցրել -ում ջերմաստի անը, կամ եղել են տեղումներ, թե՝ ոչ: Ստանում
հայտնվել, բայց հա ախ սա էլ է օգտակար լինում ենք նաև մանրամասն տեղեկություն, օրինակ, օրվա
ընթացքում եղանակի տատանումների կամ, ասենք,
ղանակի ստուգումն ընդհանրապես կարեւոր գործիք ամպամածության տոկոսի մասին:
է։ Կարելի է օգտվել որոնողական Հետևաբար, տեսանյութի լուսավորությունից կարող ենք
համակարգից եւ շտել եղանակը յուրաքանչյուր տեղանքում, դատել արդյոք իսկապես այդ օրն է եղել նկարահանումը
յուրաքանչյուր օրվա համար։ նդ որում, այստեղ կարելի է եթե ժամը նշված է : սենք, կան մանրամասներ քամու
գտնել լրացուցիչ տվյալներ, օրինակ քամու ուժգնությունը։ արագության վերաբերյալ, իսկ տեսանյութում տեսնում
Կարեւոր է հաշվի առնել, որ համակարգն ընդունում է ենք, որ քամոտ օր չէր: Հետևաբար, իրոք, եղանակի
անգլերեն հարցումներ, օրինակ , վերաբերյալ տեղեկությունները շատ բան կարող են հուշել:
, . ման տեղեկատվությունն, իհարկե, եղանակի տեսության
: . . հասարակ կայքերում չես գտնի, այնպես որ -
, , : -ն կարող է շատ օգտակար լինել:

Մանրամասները տեսանյութում:
: .

Տեսահոլովակը սմարթֆոնով դիտելու համար

ներբեռնեք ապակոդավորող ծրագիրը
:

14
 է գտնել տեղանքի արբանյակային պատկերների արխիվը
ըստ ժամանակացույցի։ րագիրը հասանելի է հետևյալ
հղումով : . .

վելի մանրամասն տեսանյութում:

: .

Տեսահոլովակը սմարթֆոնով դիտելու համար

Տեսանյութերի զննում ըստ ներբեռնեք ապակոդավորող ծրագիրը
:
տեղանքի

Տեսանյութերի մանրամասներն օգտագործելու և որոնման -ը -ի ավելի կատարելագործված

մեջ կիրառելու համար հնարավոր է գործածել մի շարք
գործիքներ։
Տեղանքը գտնելու, մանրուքների հիման վրա հասկանալու
համար, թե որտեղ կարող էր այն տեսագրված լինել,
կարելի է օգտագործել -ի քարտեզների ընդլայնված
գործիքը -ը։ յն ունի վեբ տարբերակ
: . . ։ յս գործիքը թույլ է տալիս
զննել երկրի ռելյեֆը, հասկանալ, թե լանդշաֆթի որ
մասերն են երեւում և որ մասերն են քողարկված: Գործիքը
թույլ է տալիս գտնել այն տեղանքը, որը ներկայացված է
տեսանյութում։ ացի դրանից, գործիքը թույլ է տալիս
հաշվել կետերի միջեւ եղած հեռավորությունը, տեղանքի
ընտրված հատվածի մակերեսը։
Գոյություն ունի ծրագրի դեսքթոփային տարբերակ, որն
ունի ավելի մեծ հնարավորություններ։ յստեղ, հնարավոր
տարբերակն է: յն ունի շատ մանրամասն աշխատող
դեսքթոփային ծրագիր, սակայն հնարավոր է օգտվել հենց
վեբ տարբերակով, այսինքն . . -ից: եբ
տարբերակում պետք է նկատի ունենալ երկու կարևոր բան:
ռաջինը, որ կարող ենք տեղանքը ուսումնասիրել
պատկերով, երկրորդը՝ կարելի է հաշվարկներ անել:
Կարող ենք անել չափագրումներ և հստակ շտել մի կետից
մյուս կետի հեռավորությունը կամ, օրինակ, որևէ տարածքի
մակերեսը հաշվել քառակուսի մետրերով և անցնել
դիտարկումների: նչու է սա կարևոր: սենք, տեսանյութի
մեջ մի ռակուրսով նկարահանման ետնամասում երևում
են ինչ-որ օբյեկտներ: անի որ -ը հաշվի է
առնում բարձունքները, ուրեմն կարող ենք պարզել՝ դրանք,
ըստ լանդշաֆթի, կերևային, թե՝ ոչ, սարերը կփակեին այդ
տարածքը, թե՝ չէին փակի:
15
 րևում է, որ մի քանի հատվածներ մյուս կողմից պարզապես
չէին երևա, որովհետև լանդշաֆթը թույլ չէր տա:
րկրագնդի լանդշաֆթային կորությունները ուսումնասիրել
տվյալ տեղանքում սա այն է, ինչը -ով չես
կարող անել:
Տեղանքի որոշման համար շատ բան կարող են հուշել
ստվերները եւ դրանց ուղղությունը։ Գոյություն ունեն
ծառայություններ, որոնք թույլ են տալիս հստակ
աշխարհագրական դիրքում, կոնկրետ օրում եւ ժամին
հաշվել ստվերների անկյունը եւ ուղղությունը։ յսինքն,
հնարավոր է հաստատել կամ հերքել, որ տեսանյութը կամ
լուսանկարը կատարվել է նշված ժամին եւ օրը։ ման
ծառայություններից մեկը : . -ն է, մյուսը
: . . ։ Տվյալ կայքն, ի դեպ, ունի նաեւ
շարժական հավելված նդրոիդ համակարգերի համար:
վելի մանրամասն տեսանյութում:
: .
Տեսահոլովակը սմարթֆոնով դիտելու համար
ներբեռնեք ապակոդավորող ծրագիրը
:
16
Տեսանյութերի և լուսանկարների մասին շատ բան կարող
են հուշել արևի դիրքը և ստվերները: Կան կայքեր, որոնք
թույլ են տալիս նմանատիպ հաշվարկներ անել: նտրելով
կոնկրետ տարածք, օրինակ րևանի կենտրոնը, նշում ենք
կոնկրետ օր և, ըստ այդ օրվա, ստանում հնարավորություն
տեսնել Կենտրոնը, ասենք, հոկտեմբերի -ին, : -ին:
ախ տեսնում ենք, որ մայրամուտ է, դա պարզ է նաև
ըստ արևի դիրքի, այսինքն այդ ժամին առագայթների
ուղղվածության:
ա նշանակում է, որ ստվերներն այս արևի անկյանը
համապատասխան թեքություն պետք է ունենան: յնպես
որ, սա թույլ է տալիս հստակ հասկանալ նկարահանման
ժամը՝ հենվելով այն փաստերին ու տեղեկություններին,
թե երբ է եղել մայրամուտը, արևածագը, ուր են նայում
ստվերները և ինչ երկարություն ունեն դրանք:
 Կան արբանյակային պատկերներ տրամադրող կոմերցիոն
հարթակներ, որոնք նույնպես կարող են կիրառվել՝
սահմանափակումներով։

յսպես, : . , համակարգը
թույլ է տալիս տեսնել շատ թարմ ու բավականին
մանրամասն պատկերներ։ Տվյալ հարթակում հարկավոր
Արբանյակային է գրանցվել եւ անվ ար տարբերակում օրական տասը
պատկեր դիտել։ -ը : . . ,
քարտեզագրական տվյալներ նույնպես ներկայացնում է մանրամասն պատկերներ եւ
թարմ ժամանակացույց։ Սա վ արովի ծառայություն է,
սակայն փորձնական շրջանում թույլ է տալիս օգտվել
Հա ախ պետք է լինում տեղանքը ուսումնասիրելու տվյալների շտեմարանից։
համար դիտարկել արբանյակային պատկերներ։ մենա-
տարածվածը արբանյակային տարբերակն Տեղանքի ուսումնասիրությունը քարտեզագրական
է, որը հասանելի է գրեթե բոլորին։ վելի մանրամասն ծառայությունների միջոցով նաեւ թույլ է տալիս
հնարավորություններ է տալիս -ը, որը թույլ է անմիջապես վիզուալ ուսումնասիրել տեղանքը։ յսպես,
տալիս նաեւ դիտել արխիվը եւ գտնել լուսանկարների ավելի -ը տրամադրում է տարբերակը
վաղ տարբերակները։ Սովորաբար, -ն այնքան էլ ընտրված տեղանքում վիզուալ քայլելու համար։ Մի
արագ չի թարմացնում քարտեզները, դա վերաբերում է շարք քաղաքներում հենց ի թիմն է իրականացրել
հատկապես քիչ այցելվող տարածքներին։ յդ պատ առով նկարահանումները, որոնք թույլ են տալիս ողջ տարածքը,
արխիվը հիմնականում պարունակում է մի քանի տարվա առանց կտրվածքների, ուսումնասիրել աստի անանոց
վաղեմության արբանյակային լուսանկարներ։ վելի պատկերներով։ հարկե, տվյալ պատկերները հնանում են։
գերադասելի է օգտագործել այլ հարթակները ևս, որոնք րինակ, Հայաստանում ը լուսանկարներ է
պարունակում են արբանյակային պատկերներ, ինչը հավաքագրում օգտատերերից։ ետք է վերապահումներով
կարող է թույլ տալ գտնել որոշակի ժամանակահատվածի զննել այդ լուսանկարները, քանի որ հա ախ լինում են
արխիվային պատկերները։ սխալներ, պատահում են նաև դատարկ հատվածներ։
ման ծառայություն տրամադրում է նաեւ -ը:
Կան մի շարք հարթակներ, որոնք նման պատկերներ ուսաստանի աշնության տարածքը մանրամասնորեն
անվ ար են տրամադրում։ նվ ար տարբերակներն են ցույց է տալիս -ը: Հայաստանի պարագայում
՝ : . .
՝ : . .
առայժմ միայն րեւանի տարածքն է նկարահանված։ - -ի քարտեզագրական հարթակը մի
: . . ը, նույն բանն անում է յուրահատկություն ունի, որը կարող է օգտակար լինել:
օգտատերերից հավաքած լուսանկարների միջոցով։ նթադրենք, ուսումնասիրում ենք մի փողոց, որտեղ երբևէ
չենք եղել: նհրաժեշտ է իմանալ ինչ օբյեկտներ կան
-ը : . . , տալիս այնտեղ: Սովորաբար, այլ քարտեզները կարող են որոշ
է մուտք դեպի բաց, հանրայնորեն հասանելի վեբ- բաներ նշմարել, ինչ-որ բաներ էլ՝ չէ: յս մեկը մի ընդհանուր
տեսախցիկները։ Սա նույնպես շատ տեղերում և անգամ տեղում է հավաքում տվյալները:
երկրներում, օրինակ Հայաստանում, չի աշխատում։
րամի փողոցում ցույց է տալիս, թե իր մոտ նշված ինչ
Հասցեների ստուգումը նույնպես գերադասելի է օբյեկտներ կան՝ օրինակ, պատմության թանգարանը: րոշ
իրականացնել մի քանի քարտեզով, քանի որ բոլոր դեպքերում ներկայացնում է նաև լուսանկարներ, որոնք
քարտեզներն ունեն հասցեագրական սխալներ։ րացուցիչ թույլ են տալիս նույնականացնել և շտել օբյեկտը: այց
կարելի է օգտագործել եւս երկու ծառայություն։ Մեկը դրանցում երևում են ոչ միայն թանգարանները, կարող են
-ն է : . . ը, նույնիսկ խանութներ լինել և այլն: ա նույնպես պետք է
որը օգտատերերի կողմից լրացվող քարտեզ է եւ հա ախ հաշվի առնել, եթե ուսումնասիրում ենք տեղանքը:
ավելի շգրիտ հատվածներ ունի, քան՝ -ը:
Մյուս նման հարթակը ն է : .
- ը։ յստեղ կա լրացուցիչ օգտակար հնարավորություն՝
ընտրված փողոցի վրա առանձին դիտարկվում են նշանավոր
օբյեկտները։

վելի մանրամասն տեսանյութում:

: . -

Տեսահոլովակը սմարթֆոնով դիտելու համար

ներբեռնեք ապակոդավորող ծրագիրը
:
 որաստեղծ կեղծ կայքերը բավականին հեշտ են
բացահայտվում, քանի որ գոյություն ունի գլոբալ
ծառայությունը, որը թույլ է տալիս շտել, թե ում անունով
է գրանցված տվյալ կայքը, ավելի իշտ կայքի դոմեյնային
անունը։ Ստուգման նմանատիպ հարթակները շատ են,
օրինակ : . . -ը։ Սրա հայաստանյան .
եւ .հայ դոմեյնային տիրույթներում տվյալների որոնման
համակարգն է - ը՝ : . . :
այքերի նախնական զննում
վելի մանրամասն տեսանյութում:
: .
ռաջին քայլը պետք է լինի արտաքին մանրա-
մասն զննումը։ լեկտրոնային փոստի բոլոր հնա-
րավոր տվյալները, սոցցանցերի հղումները, հեռա- Տեսահոլովակը սմարթֆոնով դիտելու համար
խոսահամարները կարող են բացահայտումների աղբյուր ներբեռնեք ապակոդավորող ծրագիրը
դառնալ։ լեկտրոնային փոստի հասցեները որոնելիս :
հարկավոր է կիրառել չակերտների օպերատորը ։
Հակառակ դեպքում որոնողական համակարգը սխալ
պատասխաններ կտա։ աեւ էլեկտրոնային փոստի
օգտատիրոջ անունը որը գտնվում է նշանից ձախ
հատվածում նույնպես պետք է ենթարկել որոնման,
քանի որ հնարավոր է, որ նման մուտքանուն գրանցված
լինի որևէ սոցիալական ցանցում կամ այլ հարթակում։
Հեռախոսի համարը հարկավոր է որոնել թե երկրի կոդով,
թե առանց դրա։ րինակ եւ ։

19
 ծառայությունը թույլ է տալիս իմանալ, թե ում Ստուգումների ընթացքում կարեւոր է հաշվի առնել
անունով է գրանցված դոմեյնային անունը: Տեղադրում ենք մի քանի հանգամանք:
դոմեյնը կարևոր է այստեղ -ներ չգրել, հենց դոմեյնի
անունով և տեսնում գրանցվածը այն կազմակերպությունն ա. յսօր միջազգային գործընթացները, Մ ընդունած
է, որը դոմեյններ է գրանցում, այսինքն վա առում: յսպես անձնական տվյալների պաշտպանության
տեսնում ենք, որ -ը գրանցված է - կանոնակարգը պարտադրում են բազմաթիվ
-ի վրա: ա մեծ գաղտնիք չէ, բայց լինում են դոմեյնային գրանցողների թաքցնել իրական
դեպքեր, երբ իսկապես գաղտնիքներ են բացահայտվում: տերերի տվյալները:
յստեղ կա հեռախոսահամար, սա այն կոնտակտային
համարն է, որը կցված է այդ կազմակերպությանը, բ. ետք է հաշվի առնել, որ լրատվական կայքի
նաև էլ. փոստի հասցե կա, այսինքն բավականին շատ դեպքում որպես գրանցող կարող է հանդես գալ
տեղեկատվություն կարող ենք քաղել այստեղից: Միշտ չէ, թե խմբագիրը, թե լրատվամիջոցի տերը, թե
իհարկե, բայց հնարավոր է: Գոյություն ունի մի առանձին տեխնիկական սպասարկողը:
հայկական . և .հայ տիրույթներում:
Մեսրոպատառ դոմեյնային տիրույթը .հայ -ը, մեծ գ. Կան կազմակերպություններ, որոնք կայքերը
չէ: Փնտրելով՝ կգտնենք նախագահ.հայ -ը, այն, գրանցում են միջնորդ կազմակերպությունների
բնականաբար, աղրամյան -ում է գրանցված, այստեղ միջոցով, որոնք էլ գրանցումը կատարելիս իրենց
կան կոնտակտային տվյալներ հեռախոսահամար, տվյալներն են ներկայացնում՝ թաքցնելով իրական
էլ.փոստ իհարկե, տվյալ դեպքում հասկանալի է, որ տիրոջը։ րինակ, -ն այդպիսի
սա նախագահականի -ի բաժնինն է : լեկտրոնային կազմակերպություն է։
հասցեն կարող ենք որոնել Գուգլում, պետք է չմոռանալ
որոնել չակերտների մեջ, որովհետև հակառակ դեպքում վելի մանրամասն տեսանյութում:
այդ հատվածները կդիտարկվեն որպես առանձին-առանձին : .
բառեր:
աև պետք է փնտրել հասցեի նշանից աջ ու ձախ եղած
բառերով կամ անվանումներով: Հնարավոր է գտնել, թե էլ
որտեղ է տվյալ էլ. հասցեն հանդիպել, և դա նորից կարող է Տեսահոլովակը սմարթֆոնով դիտելու համար
որոշ բաներ հուշել: ներբեռնեք ապակոդավորող ծրագիրը
:
 -ով միշտ չէ, որ հնարավոր է շատ բան իմանալ:
րինակ, . -ը ադրբեջանական կայք է, որը
գրանցված է իբրև հայկական: րոնում կատարելիս երևում
է որպես գրանցող կազմակերպություն գրված է
: Սա ինչ է նշանակում: Կան կազմակերպություններ,
որոնք քիչ լրացուցիչ գումարի դիմաց իրենց վրա են
գրանցում անունը, և իրական տերը քողարկված է լինում:
ստ էության, այդ կազմակերպությունն իր վրա է վերցնում
գրանցումը՝ թաքցնելով ռեալ, իրական գրանցողին: րա
համար, երբ նմանատիպ բան է հանդիպում, պետք է հաշվի
առնել, որ այդպիսի հավանականություն կա: Հնարավոր
է սա ինչ-որ մեկն է, որը փորձում է որոշ տվյալներ
միտումնավոր թաքցնել: եև միշտ չէ, որ նման բանը հենց
թաքցնելու հետ է կապված: րինակ, Սամվել Մարտիրոսյանի
բլոգի դոմեյնային անունը նույնպես թաքցված է, բայց սա,
գրանցողի խոսքով, հատուկ չի արված:
արզապես համացանցի հայկական հանրությունը, որը
կառավարում է . , .հայ դոմեյնային տիրույթները,
որոշել է ուշադրություն դարձնել անձնական տվյալների
պաշտպանությանը, քանի որ բաց գրանցում անելիս
-ը փաստացի հասանելի է դարձնում բլոգի
գրանցողի անձնական հեռախոսահամարը և էլ. փոստը:
յժմ հայկական տիրույթում բոլոր դոմեյնային անունների
տվյալները փակ են, եթե գրանցողն ինքը չնախընտրի, որ
դրանք բաց լինեն:

յդ տվյալները կարող են բացահայտել, ասենք, իրավապահ

մարմինները անշուշտ անհրաժեշտության դեպքում,
սակայն սովորական օգտվողների համար դրանք փակ են:

21
 ատկերացրեք, որ դիտարկում եք կայք և ուզում եք հաս-
կանալ, թե ով է այդ կայքն արտադրողը: Սովորաբար
արտադրողի անունը լինում է կամ ամենաներքևում,
կամ ամենավերևում: թե կայքի վրա չկա արտադրողի
անունը, սեղմում ենք աջ , ընտրում
: րականում կայքն այս տեսքն ունի, բրաուզերն է
վերածում այն տեսքին, որը մենք տեսնում ենք: Կոդի մեջ
բաներ կան, որոնք մենք չենք տեսնում, դրանք հասանելի
են ռոբոտներին: Սեղմում ենք և որոնում էջի վրա:
այքերի խորացված զննում
Սովորաբար հեղինակները հենց մասում ստո-
րագրում են: հա գտնում ենք, որ արտադրողը -
-ն է: Հելիքսը թաքնվելու խնդիր չունի, ուղղակի երևի
րոշ բաներ հնարավոր է հասկանալ՝ դիտարկելով կայքի որոշել է, որ իր անունը պետք է չերևա պետական կայքում,
կոդը, ինչը հնարավոր է անել բրաուզերում մկնիկի աջ կամ՝ դիզայնից ելնելով, կամ՝ նման ինչ-որ բան: այց լի-
սեղմումով՝ ընտրելով տողը։ Սրա նում են դեպքեր, երբ պարզապես հեղինակին գտնելը շատ
միջոցով հնարավոր է լինում ինչ որ դեպքերում հայտնաբերել բան է հուշում կայքի մասին:
կայքը ստեղծող կազմակերպության անվանումը, թեև
կայքում այն հա ախ չի երեւում։ Կամ կարելի է պարզել, թե
ինչ համակարգի վրա է աշխատում կայքը։ նանուն կայքերը հա ախ բացահայտում են իրենց տերերին
կոդը պարունակելու պատ առով։ Տվյալ
վելի մանրամասն՝ տեսանյութում: համակարգն այնպես է աշխատում, որ ներքին կոդից
: . հնարավոր է հասկանալ, որ մի քանի կայք ղեկավարվում
են մեկ մարդու կողմից։ րինակ, եթե երեք կայք ունեն մեկ
ղեկավար, որն իր հաշվից է վերահսկում
Տեսահոլովակը սմարթֆոնով դիտելու համար
ներբեռնեք ապակոդավորող ծրագիրը դրանք, ապա կայքերի կոդերը կպարունակեն նմանատիպ,
: միմյանցից միայն վերջին թվով տարբերվող համարներ,
ասենք՝ - - , - - , - - ։
յստեղ -ը -ի ընդհանուր դասիչն է,
իսկ ՝ կոնկրետ հաշվի համարն է։

22
 ման կերպ համակարգված կայքերը հնարավոր է գտնել տվյալները նաև երևում են: Հետքերն անմիջապես գտնվում
հարթակի միջոցով ՝ են, պարզ է դառնում, որ կայքն ունի տեր, որը
: . ։ խմբագրականն է, սա էլ խմբագրի էլ. հասցեն է: նմիջապես
գտնում ենք, թե ում է պատկանում:

վելի մանրամասն՝ տեսանյութում:

: .

Տեսահոլովակը սմարթֆոնով դիտելու համար

ներբեռնեք ապակոդավորող ծրագիրը
:

ւսումնասիրենք կայքը: յն ներկայանում

է իբրև վրացական, այսինքն, գրված չէ, թե ինչ է ու ով է,
բայց այն վրացերեն ու ռուսերեն է: ովանդակությունը
վրացական է, բայց ակնհայտ հրահրում է հայ-վրացական
հարաբերություները: երցնենք կայքը, որը
փորձում է գտնել -ի նմանությունները: վ
ահա տեսնում ենք, որ -ի վրա տեղադրված
է -ը: -ը -ի նշանն է:
յս ութանիշ թիվը այն -ն է, որն իր մի շարք կայքերի
վրա տեղադրել է -ի կոդը: Մի տեղ տեսնում
ենք էլեկտրոնային հասցե, սա այն մարդն է, որը տեղադրել
է -ը: Տեղադրում ենք դա -ում,
պարտադիր չակերտների մեջ ենք առնում, որպեսզի այս
էլ. հասցեն ամբողջովին դիտարկվի, և տեսնում ենք, որ
կայքը ադրբեջանական է: Կա ֆեյսբուքյան էջ, որտեղից այս

23

Հաշիվների ստուգումը
սոցիալական ցանցերում
թե լրագրողին պետք է շտել սոցցանցային հաշվի
իրական լինելը, իհարկե, ամենաարդյունավետ ձեւն է
տվյալ օգտատիրոջ հետ կապի մեջ մտնել եւ տեսաձայնային
կապ առաջարկել: ման դեպքերը հազվադեպ են, սակայն
աղբյուրն այդպես կարող է հաստատել, որ ինքն իրական է։
րագրողն ստիպված է ինքնուրույն հասկանալ՝ կեղծ է,
թե իրական տվյալ օգտատերը։ ռաջին քայլը պետք է
լինի օգտատիրոջ լուսանկարի ստուգումը որոնողական
համակարգերի միջոցով։ րբեմն կեղծ օգտատերերի
նկարները հայտնաբերվում են այլ օգտատերերի մոտ
կամ նույնիսկ ամսագրերում։ իև ի պետք է որոնել լուսանկարը: Հենց այս դեպքում միանգամից
դեպքում հարկավոր է ուսումնասիրել դրանցում եղած
գրառումների քանակը եւ ակտիվությունը։ Հա ախ կեղծ
օգտատերերը գերշատ կամ էլ հակառակը՝ շատ քիչ
գրառումներ են ունենում։ Հարկավոր է հնարավորին
24
չափ ուշադիր ուսումնասիրել բոլոր տվյալները եւ գտնել
հնարավոր հակասությունները։
վելի մանրամասն՝ տեսանյութում:
: .
Տեսահոլովակը սմարթֆոնով դիտելու համար
ներբեռնեք ապակոդավորող ծրագիրը
:
իտարկենք օգտատիրոջ զննման դեպքը վիթեր -
ում: յստեղ մի օգտատեր կա, որը ներկայանում է որպես
վրամիության վարչապետ: րականում, այնքան էլ ծի-
ծաղելի կամ պարզապես զվար ալի իրավի ակ չէ: ղել են
դեպքեր, երբ վիթեր -ում նման կեղծ հաշիվ է բացվել,
ասենք, ինաստանի Կոմկուսի գլխավոր քարտուղարի
անունից և նյութեր տարածել:
յսպես տարածվող կեղծ տեղեկատվությանը կարող
են հավատալ անգամ լրագրողները: ացի գրված ու
տեղադրված անհեթեթ կամ հիմար տեքստից պետք է
մանրամասն ուշադրություն դարձնել ևս մի քանի բաների և
պարզել այդ կեղծ ֆեյք հաշվի նպատակը: ռաջին հերթին
պարզ է դառնում, որ դա ուղղակի ատամնաբուժարանների
գովազդ է:
րևում են դեմքի հիմնական հատվածն ու երիտասարդի
ատամները, պարզ է դառնում՝ ակնհայտորեն գողացված
է ուրիշ տեղից: ւշադրություն դարձնենք գրանցման
տարեթվին: Հաշիվը գրանցվել է -ի հունվարին, այսինքն,
ընդամենը տարեկան հաշիվ է, բայց ունի գրառում:
հռելի քանակի գրառումները հիմնականում վկայում են,
որ սա ավտոմատացված ֆեյք է կամ ֆեյք, որն ուղղակի
օգտագործվում է մեծ քանակի տեղեկատվություն լցնելու
համար:

վիթերյան հաշվի տարիքը և գրառումների քանակը իրոք շատ

բան են հուշում: թե օգտատերը օրվա մեջ - գրառում է
անում իսկ տվյալ դեպքում արդեն տասնյակ գրառումների
մասին է խոսքը , դա արդեն հուշում է ինչ-որ բան այն չէ:
հարկե, կան իրական մարդիկ, որոնք նույնպես այդպես
են վարվում: այց նման հուշող վարմունքի կամ կասկած
առաջանալու դեպքում հարկավոր է պարզապես ստուգել:

յս ակնհայտ կեղծ օգտատիրոջ պարագայում հավելյալ

փաստարկ է հետևորդ-բաժանորդների քանակը:
բաժանորդ է ցույց տալիս, այնինչ լայքեր, ռեթվիթներ
գոյություն չունեն: զակի մեկնաբանությունները կամ
հատուկենտ լայքերը հաշիվ չեն, ընդհանուր առմամբ դա
նշանակում է, որ այդ բաժանորդներն էլ են ֆեյքեր, որնք
ուղղակի քանակի համար են գրանցվել: յս դեպքում ակնհայտ
է տվյալ օգտատիրոջ կեղծ լինելը:

25
 լեկտրոնային փոստերի
ստուգում

Հա ախ հարկավոր է շտել, թե այս կամ այն էլեկտրոնային - -ը թույլ է տալիս որոնել հետքեր, որոնք
փոստը ինչ հետքեր ունի սոցիալական ցանցերում կամ այլ թողնում են էլեկտրոնային փոստի գրանցումները: երցնենք
հարթակներում։ մի էլ. փոստ, որը բաց հասցե է, այսինքն, մի մեծ գաղտնիք
յսպես, ը : . . չէ և կարող ենք տեսնել՝ որտեղ կա: ռաջին հերթին կարևոր
թույլ է տալիս տեսնել, թե որ հարթակներում է օգտագործվել է իմանալ, որ սա ռեալ հասցե է, այսինքն, ստուգումներ է
տվյալ էլեկտրոնային փոստը։ Կարելի է փոստի հասցեի անցնում, հնարած հասցե չէ:
որոնում իրականացնել՝ օգտագործելով չակերտները՝
. : աև տեսնում ենք, թե ով է գրանցված այս էլ. փոստով
ֆեյսբուքում, որսքվերում, Գրավատարում: Գրավատարը
հետաքրքիր սերվիս է, որը թույլ է տալիս յուզեր-ֆիդը
վելի մանրամասն՝ տեսանյութում: գրանցել և օգտագործել տարբեր էլ. հարթակներում,
: . օրինակ՝ իմեոյում: Մենք միանգամից գտանք բավականին
հետաքրքիր տեղեր, որտեղ այս էլ. փոստն օգտագործվում
է, և շատ բան կարող ենք իմանալ օգտատիրոջ մասին:
Տեսահոլովակը սմարթֆոնով դիտելու համար
ներբեռնեք ապակոդավորող ծրագիրը
:

26
 պերատոր Գործողություն

նտրատեղամասերը րոնում է հստակ արտահայտությունը , ինչպես,

Հրազդանում օրինակ՝ ում:

ՄՄ Կամ կամ որոնում

ՄՄ - արունակում է ՄՄ , բայց ոչ՝ հապավումը:

որացված որոնում րոնում ըստ հեշթեգի

սոցցանցերում : Սա կոնկրետ օգտատիրոջից ուղարկված

գրառումներն են. :

վելի մանրամասն ուսումնասիրությունը պետք է : Սա կոնկրետ օգտատիրոջից ուղարկված

գրառումներն են. :
իրականացվի ներքին որոնողական հնարավորություն-
ների միջոցով, ինչի համար հարկավոր է զննել Կոնկրետ օգտատիրոջը նշող գրառումներն են
օգտատիրոջ գործողությունները սոցցանցում։ :

արունակում է նտրախախտումներ
ի դեպքում աշխատում է ներքին խորաց- նտրախախտումներ
տարածքում տարածքում արտահայտությունը եւ ուղարկված
ված որոնողական հարթակը, որն ունի նաեւ լրացուցիչ : է րեւանի մոտակայքից:
որոնողական օպերատորների կիրառման հնարավորու-
թյուն, ինչպիսին է : . - -ը: : : ւղարկված է րեւանի մոտակայքից՝
մոտավորապես մղոն հեռավորությունից:

վելի մանրամասն՝ տեսանյութում: մտահոգ արունակում է մտահոգ բառը եւ գրված է տվյալ

: - - օրվանից հետո - - Տարի ամիս օր :
: .
մտահոգ - արունակում է մտահոգ բառը եւ գրված է
: - - մինչեւ տվյալ օրը՝ - - :
Տեսահոլովակը սմարթֆոնով դիտելու համար
ներբեռնեք ապակոդավորող ծրագիրը բարբարոս : արունակում է բարբարոս բառը եւ հղում ունի
: դեպի կայք:
 -ն ունի խորացված որոնման համակարգը, որը . :
հենց էջի վրա է: յն թույլ է տալիս ավելի
խորացված ուսումնասիրել գրառումները: ոլոր բառերը Ավելի մանրամասն տեսանյութում:
կամ արտահայտությունները կարող ենք չակերտով կամ : .
հեշթեգով որոնել: րինակ, հեշթեգով որոնում
կատարելիս տեսնում ենք ամենահին ու ամենավերջին
գրառումները: յն թույլ է տալիս մոնիթորինգի ենթարկել
Տեսահոլովակը սմարթֆոնով դիտելու համար
իրավի ակն այս հեշթեգի շուրջ: Կարող ենք որոնել կոնկրետ ներբեռնեք ապակոդավորող ծրագիրը
մարդկանց, որոնք ակտիվ գրառումներ են անում: կարով :
թվիթեր, տեսանյութերով թվիթեր, լայվեր՝ կարող ենք
որոնել: ացի դրանից, ստանում ենք հնարավորություն
որոնել՝ ըստ կոնկրետ օգտատիրոջ գրառումների: երցնենք
ՀՀ ստիկանության պետին և նայենք, թե կոնկրետ այս բառն ւսումնասիրենք որևէ կոնկրետ ֆեյսբուքյան օգտատիրոջ:
օգտատերն ինչպես և երբ է օգտագործել: Մանրամասն կարող երցնենք -ին: րա փրոֆայլի անունը
ենք ուսումնասիրել, կարող ենք դնել նաև ժամկետներ: է: Մենք գալիս ենք մեր կայքը, որը թույլ է տալիս
մանրամասն ուսումնասիրել: յստեղ փնտրում ենք -
Կարող ենք վերցնել գրառումներ, որոնք ոչ թե օգտատերն ին և պետք է գտնենք այդ օգտատիրոջ համարը: մեն
է գրել, այլ նշվել են ուրիշ մարդկանց կողմից: րոնման օգտատեր ունի համար -ում, որը կարելի է
համակարգը թույլ է տալիս բավականին մանրամասն գտնել: -ի մոտ այդ թիվը -ն է: Հիմա տեղադրում
ուսումնասիրել որևէ իրադարձություն: ենք -ը այս բոլոր տեղերում: Կարող ենք տեսնել, օրինակ,
թե ինչ վայրերում է եղել: Սեղմում ենք: Սա այն
ն ունի ներքին որոնողական հնարավորու- տեղն է, որտեղ ուկերբերգը է եղել:
թյուններ՝ կապված կոնկրետ օգտատիրոջ գործողություն-
ների հետ։ Կարելի է իմանալ, թե որտեղ է եղել մարդը եթե Կարող ենք իմանալ նրա մասին այսպիսի տվյալներ, կամ,
նշել է սոցցանցում , որ լուսանկարներն է լայքել, որ օրինակ, թե ինչ լուսանկարներ է ուկերբերգը լայքել: հա
իրադարձությունները նա է ստեղծել, որոնց նրան այդ նկարները, որոնք նա լայքել է իր փրոֆայլից: յստեղ կան
հրավիրել են եւ այլն։ ուն սոցցանցում հարցումները բարդ շատ հնարավորություններ: Կարող ենք գտնել տեսանյութեր,
են, հարկավոր է դրանց հստակ ձեւերը մտքում պահել: րա որտեղ ուկերբերգը նշված է եղել: Սա այն գործիքն է, որը
համար գոյություն ունեն հարթակներ, որոնք հեշտացնում թույլ է տալիս բազմաթիվ ուսումնասիրություններ անել,
են տվյալ գործողությունները։ րինակ, նույնիսկ համեմատել տարբեր օգտատերերի տարբեր
: . . , գործողությունների հետ:
 գտատիրոջ անվանումը տարբեր սոցցան-
ցերում եւ հարթակներում որոնելը հա ախ տեղեկատ-
վություն է տալիս լրացուցիչ ուսումնասիրությունների
համար։ հարթակը թույլ է տալիս միանգամից
բոլոր հայտնի հարթակներում գտնել տվյալ օգտատիրոջ
անվան օգտագործումը՝ : . :

վելի մանրամասն՝ տեսանյութում:

: .

Տեսահոլովակը սմարթֆոնով դիտելու համար

ներբեռնեք ապակոդավորող ծրագիրը
:

ը թույլ է տալիս գտնել օգտատերերի

անունները, այսինքն այն, ինչ կոչվում է :
Սովորաբար մարդիկ նույն անունն օգտագործում են
տարբեր սոցիալական ցանցերում և հետքեր են թողնում:
վ ինչ-որ դեպքերում կարելի է բացահայտել դրանք,
հատկապես, երբ օգտատերը գրանցվում է, հետո՝
մոռանում, և շատ տեղեկատվություն է մնում:

երցնենք իմ օգտատերերին, որպեսզի ուրիշների վրա

փորձարկումներ չկատարենք: յստեղ մի կարևոր բան
կա, կանաչ գույնը նշանակում է, որ գրանցում չկա, սևը
նշանակում է, որ գրանցում կա: յստեղից կարելի է նաև
-ում ստուգել: Սա թույլ է տալիս միանգամից
զտել հարթակները և փորձել հասկանալ՝ մարդը ինչ
հետքեր է թողել տարբեր տեղերում: յստեղ ինչ ասես
կարելի է գտնել, բավականին հետաքրքիր տեղեկություն
կա:
29
Սոցցանցերի գրա ումների ս, օրինակ, Հրազդանն եմ որոնել, և բերել է բոլոր թոփ
գրառումները: նչն է կարևոր՝ այն բերում է նաև -ները,
որոնումն ըստ տեղանքի որոնցում կարող ենք տեղեկություններ ստանալ այս պահին
տվյալ աշխարհամասում կատարվող դեպքերից: վ այսպես
կարելի է գտնել բազմաթիվ տեղանքներ, րևանը կամ
Հա ախ շատ կարեւոր է գտնել տվյալ տեղանքում
նույնիսկ փոքր քաղաքները: ույն կերպ կարող ենք որոնել
օգտատերերի կողմից տեղադրված տեղեկատվությունը՝
և գտնել նաև բաց տիրույթում: -ը կարողանում
գրառումները, տեսանյութերն ու ուղիղ եթերները։ Տարբեր
է աշխարհագրական լավ տեղեկատվություն տրամադրել:
հարթակներ տարբեր հնարավորություններ են տալիս։
-ն ունի առանձին հարթակ, որտեղ ցուցադրում է
-ն այս պահին սահմանափակել է երրորդ կողմի
քարտեզի վրա այս պահին իրականացվող ուղիղ եթերները՝
ծառայությունների կողմից տեղեկատվության ստացումը։
: . . :
Սակայն ներքին որոնողական համակարգը թույլ է տալիս
դիտել կոնկրետ տեղանքում կատարված նկարներն ու
Ավելի մանրամասն տեսանյութում:
տեսանյութերը։
: .
Ավելի մանրամասն տեսանյութում:
: .

Տեսահոլովակը սմարթֆոնով դիտելու համար

ներբեռնեք ապակոդավորող ծրագիրը
:
Գրում ենք . : րանից հետո սա արդեն
աշխարհագրական դիրքն է: յս պահին տեսնում ենք բոլոր
ուղիղ եթերները, որոնք իրականացվում են տվյալ տարածքում
և կարող ենք դիտել: հարկե, պետք է հաշվի առնել, որ
-ը ցուցադրում է միայն այն -երը, որոնք հենց հիմա
են իրականացվում: հա խնդրեմ, հենց այս պահին կարող
ենք դիտել այս մեկը: թե չի համապատախանում, կարող
ենք անցնել հաջորդ լայվին: -երի բացասական կողմն
այն է, որ անմիջապես կորչում են այստեղից և ստաբիլ թվով
շատ չեն: Սա լավ գործիք է իմանալու համար, թե այդ պահին
որտեղ, ինչ է կատարվում:
-ում տեղադրված լուսանկարները տեղանքի եւ այլ
պարամետրերի մանրամասն ներկայացմամբ հնարավոր է
գտնել մի շարք հարթակների միջոցով, օրինակ՝ : -
- . կամ : . . :
-ը թույլ է տալիս որոնում կատարել
-ում: հարկե, Հայաստանում շատ չեն
այս սոցիալական կայքից օգտվողները: Սլավոնական
- համալսարանի ուսանողներն են օգտագործում,
ռուսական զինծառայողները, այնպես որ որոշ բան
կարող ենք գտնել: ետք է -ում գրանցված
լինել, որպեսզի հնարավոր լինի որոնում կատարել:
րանից հետո կարող եք շառավիղ ընտրել՝ ըստ որի
կիրականացնեք ձեր որոնումը, կարող եք նաև խմբեր
ընտրել: րոնում ենք հենց րևանում, քարտեզի վրա
կարող ենք մանրամասն տեսնել: Սեղմում ենք որոնել
և տեսնում ենք նկարներ, նայում ենք, թե արդյոք կա այն,
ինչ մեզ պետք էր:
-ը նույնպես տալիս է հնարավորություն գտնել
կոնկրետ վայրում տեղադրված տեսանյութերը՝
: . . - - .

Ավելի մանրամասն տեսանյութում:

: .

Ավելի մանրամասն տեսանյութում:

: .

Տեսահոլովակը սմարթֆոնով դիտելու համար

ներբեռնեք ապակոդավորող ծրագիրը
:

31
 -ում կա աշխարհագրական որոնողական
համակարգ, որում պետք է տեղադրվի հղումը, ու եթե
այնտեղ չկա, չի էլ գտնվի: յստեղ մենք առաջարկում ենք
տեղադրել հասցեն, օրինակ՝ աղրամյան կարող ենք
որոշել, թե որ ժամանակահատվածում, օրինակ, վերջին
տարում : Կստանանք քարտեզի վրա նշված տեսանյութեր:

յստեղ կա նաև լրացուցիչ հնարավորություն՝ օրինակ,

փնտրել կմ շառավղով: յդ շառավիղը կարող ենք
մեծացնել կամ փոքրացնել, բանալի խոսքեր ավելացնել,
կոնկրետ ալիքներ նշել, որոնց վրա պետք է որոնումներ
լինեն կամ նայել : ավական մեծ հնարավորություններ
կան՝ աշխարհագրորեն թիրախավորելու -յան
տեսանյութը:

32
ՆՇՈւՄՆԵՐ

33
 ՆՇՈւՄՆԵՐ

34
ՆՇՈւՄՆԵՐ

35
 ՆՇՈւՄՆԵՐ

36
ՆՇՈւՄՆԵՐ
ՆՇՈւՄՆԵՐ
ՆՇՈւՄՆԵՐ

39
ՆՇՈւՄՆԵՐ
ՆՇՈւՄՆԵՐ

41
 ՆՇՈւՄՆԵՐ

42
http://factradar.tilda.ws/