BİL 208

AYRIK İŞLEMSEL YAPILAR

Dr. Öğr. Üyesi Ekin EKİNCİ
AYRIK OLASILIK
Sonlu Olasılık

• Bir deney, olası sonuçların bulunduğu küme elemanlarından birini

veren bir işlemdir.
• Deneyin örneklem (örnek) uzayı olası sonuçların kümesidir.
• Bir olay örneklem uzayının bir alt kümesidir.

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Sonlu Olasılık

• Tanım: S, eşit olasılıklı sonuçların boş olmayan, sonlu bir örneklem

kümesi, ve E’de bir olay, yani, S’nin bir alt kümesi ise, o zaman
𝐸𝐸
E’nin olasılığı P 𝐸𝐸 = ’dir.
𝑆𝑆

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Örnekler

1. Bir kupada 4 mavi top, 5 kırmızı top vardır. Kupadan rastgele seçilmiş bir topun
mavi olma olasılığı nedir?
2. İki zar atıldığında, iki zar üzerindeki sayıların toplamının 7 olma olasılığı nedir?
3. Piyango oynayan bir kişi, mekanik bir alet tarafından seçilen dört basamaklı bir
sayıyı doğu sırada, biletindeki dört basamaklı sayı ile eşleştirirse büyük olan
kazanır. Yalnızca üç basamak eşleştirildiğinde daha küçük bir ödül kazanılır. Bir
oyuncunun büyük ödülü kazanması ihtimali nedir? Bir oyuncunun küçük ödülü
kazanması ihtimali nedir?
4. Genellikle ilk 30 ve 60 tamsayıları üzerinden altı sayıyı doğru olarak seçen kişiye
çok büyük ödüller kazandıran birçok şans oyunu bulunmaktadır. Bir kişinin, 40
sayı üzerinden, altı sayıyı doğru bir şekilde seçmesinin olasılığı nedir?

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Çarpma Kuralı Örnekler

5. Bir eldeki beş kağıdın dördünün bir türden olması olasılığını bulunuz.
6. Poker oyununda bir elin dolgun (full house) olması yani elde bir türden
üç kart ve başka türden iki kart bulunmasının olasılığı nedir?
7. 1, 2, …, 50 sayıları ile numaralandırılmış bir kutu içerisindeki 50 toptan,
a) Çekilen topun kutuya yeniden atılmaması,
b) Çekilen topun kutuya geri atılması
durumlarının her biri için, 11, 4, 17, 39 ve 23 numaralı topların çekilme
olasılığı nedir?

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Birleşik ve Tamamlayıcı Olayların Olasılığı

• Teorem 1: E, S örneklem uzayında bir olay olsun. E’nin tümleyeni

olayı olan 𝐸𝐸� = 𝑆𝑆 − 𝐸𝐸 olayının olasılığı P 𝐸𝐸� = 1 − 𝑃𝑃 𝐸𝐸 ’dir.

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Birleşik ve Tamamlayıcı Olayların Olasılığı

• 10 bit rastgele oluşturuluyor. Bu bitlerin en az birinin sıfır olma

olasılığı nedir?

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Birleşik ve Tamamlayıcı Olayların Olasılığı

• Teorem 2: 𝐸𝐸1 ve 𝐸𝐸2 , S örneklem uzayında iki olay olsun. O zaman

𝑃𝑃 𝐸𝐸1 ∪ 𝐸𝐸2 = 𝑃𝑃 𝐸𝐸1 + 𝑃𝑃 𝐸𝐸2 − 𝑃𝑃 𝐸𝐸1 ∩ 𝐸𝐸2 ’dir.

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Birleşik ve Tamamlayıcı Olayların Olasılığı

• 100’ü geçmeyen pozitif tamsayılar kümesinden rastgele seçilen bir

pozitif tamsayının 2 veya 5’e bölünebilme olasılığı nedir?

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Olasılık Teorisi

• Eşit olmayan denemelerin sonuçlarının olasılıklarını nasıl

tanımlayacağız?

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Olasılık Ataması

• S; sonlu ve sayılabilir çokluktaki sonuçlara sahip olan bir

denemenin örnek uzayı olsun.
• Her bir s sonucunun olasılığını p 𝑠𝑠 ile gösterelim. Bu durumda iki
koşul ile karşılaşırız:
i. 0 ≤ 𝑝𝑝 𝑠𝑠 ≤ 1 her biri için 𝑠𝑠 ∈ 𝑆𝑆 ve
ii. ∑𝑠𝑠∈𝑆𝑆 𝑝𝑝 𝑠𝑠 = 1
• S örnek uzayının tüm sonuçlarının kümesinden elde edilen p
fonksiyonuna olasılık dağılımı denir.

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Olasılık Ataması

• Düzgün bir para atıldığında T (tura) ve Y (yazı) gelme olasılıkları

nedir? Tura gelme ihtimalinin yazıya göre 2 kat fazla olması
durumunda olasılık ataması nasıl yapılır?

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Olasılık Ataması

1
• Tanım 1: S, n elemanlı bir küme olsun. S’nin her bir elemanına
𝑛𝑛
olasılığını atayan dağılıma düzgün dağılım denir.

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Olasılık Ataması

• Tanım 2: Bir E olayının olasılığı, E’nin sonuçlarının olasılıklarının

toplamıdır. Yani 𝑃𝑃 𝐸𝐸 = ∑𝑠𝑠∈𝐸𝐸 𝑝𝑝 𝑠𝑠 ’dir.

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Olasılık Ataması

• 3 gelme olasılığının diğer 5 sonucun gelme olasılıklarının 2 katı

olan hileli bir zarımız olsun. Bu zar atıldığında tek gelme olasılığı
nedir?

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Olasılıkların Tümleyenleri ve Olayların Birleşimi

• Teorem 1: Eğer 𝐸𝐸1 , 𝐸𝐸2 , … , bir S örnek uzayının ikişer ikişer ayrık
olaylarının bir dizisi ise bu durumda 𝑝𝑝 ⋃𝑖𝑖 𝐸𝐸𝑖𝑖 = ∑𝑖𝑖 𝑝𝑝 𝐸𝐸𝑖𝑖

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Koşullu Olasılık

• Bir paranın üç kez atıldığını ve tüm 8 olasılığın da eşit olduğunu

varsayalım. Ayrıca ilk atışta yazı gelmesi olayına F diyelim. Bu
bilgiler göz önüne alındığında tek sayıda yazı gelmesi olasılığı
nedir?

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Koşullu Olasılık

• Tanım 3: E ve F, 𝑝𝑝 𝐹𝐹 > 0 şartını sağlayan olaylar olsun. F

verildiğinde E’nin koşullu olasılığı 𝑝𝑝 𝐸𝐸|𝐹𝐹 şeklinde gösterilir ve
𝑝𝑝 𝐸𝐸∩𝐹𝐹
𝑝𝑝 𝐸𝐸|𝐹𝐹 = biçiminde tanımlanır.
𝑝𝑝 𝐹𝐹

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Koşullu Olasılık

1. Uzunluğu 4 bit olan dizilerden 16 tane üretilebilir ve her birinin olasılığı da

eşittir. İlk biti 0 olan dizilerde en az iki ardışık bitin 0 olma olasılığı nedir?
(0 ve 1 olasılıkları eşit!)
2. İki çocuklu bir ailenin en az bir erkek çocukları olduğu verildiğinde iki
erkek çocukları olması olayının koşullu olasılığı nedir? E erkek, K kız
çocuğunu temsil etmek üzere EE, EK, KE ve KK olasılıklarının eşit olduğunu
varsayalım. (EK erkeğin kızdan büyük, KE ise tam tersini temsil eder.)

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Bağımsızlık

• Tanım 4: E ve F olaylarının bağımsız olması için gerek ve yeter şart

𝑝𝑝 𝐸𝐸 ∩ 𝐹𝐹 = 𝑃𝑃 𝐸𝐸 𝑃𝑃 𝐹𝐹 olmasıdır.

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Bağımsızlık

1. E rastgele seçilmiş uzunluğu dört olan ve 1 ile başlayan bir bit dizgisi, F ise,
çift sayıda 1 içeren bit dizgisi olayı olsun. Uzunluğu dört olan 16 bit dizgisi
için E ve F olayları bağımsız mıdır?
2. Bir ailenin iki çocuğa sahip olması durumunda dört ihtimal (EE, EK, KE ve
KK) de birbirine eşittir. İki erkek çocuğa sahip olmaları (E olayı) ve en az
birinin erkek olması (F olayı) bağımsız mıdır?
3. Üç çocuklu bir ailenin iki çocuğunun aynı cinsten olması olayını E ve en
çok bir çocuğun erkek olması olayını F ile gösterirsek, E ve F olayları
bağımsız mıdır? Olası 8 ihtimalin de eşit olduğunu kabul edelim.

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

İkişer İkişer ve Karşılıklı Bağımsızlık

• Tanım 5: 𝐸𝐸1 , 𝐸𝐸2 , … , 𝐸𝐸𝑛𝑛 olaylarının ikişer ikişer bağımsız olması için
gerek ve yeter şart 1 ≤ 𝑖𝑖 < 𝑗𝑗 ≤ 𝑛𝑛 için 𝑝𝑝 𝐸𝐸𝑖𝑖 ∩ 𝐸𝐸𝑗𝑗 = 𝑃𝑃 𝐸𝐸𝑖𝑖 𝑃𝑃 𝐸𝐸𝑗𝑗
olmasıdır. Eğer 𝑚𝑚 ≥ 2 ve 𝑖𝑖𝑗𝑗 , j= 1, 2, …, m olmak üzere, 1 ≤ 𝑖𝑖1 <
𝑖𝑖2 < ⋯ < 𝑖𝑖𝑚𝑚 ≤ 𝑛𝑛 için 𝑝𝑝 𝐸𝐸𝑖𝑖1 ∩ 𝐸𝐸𝑖𝑖2 ∩ ⋯ ∩ 𝐸𝐸𝑖𝑖 𝑚𝑚 =
𝑝𝑝 𝐸𝐸𝑖𝑖1 𝑝𝑝 𝐸𝐸𝑖𝑖2 … 𝐸𝐸𝑖𝑖𝑚𝑚 ise, bu olaylar karşılıklı bağımsızdır denir.

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Bernoulli Denemeleri ve Binom Dağılımı

• İki sonuçlu denemelere Bernoulli denemeleri denir.

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Bernoulli Denemeleri ve Binom Dağılımı

• Tura gelme olasılığı 2/3 olan hileli bir para, her bir atılışın bağımsız
olduğu kabul edilerek 7 kere atıldığında, 4 kere tura gelme olasılığı
nedir?

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Bernoulli Denemeleri ve Binom Dağılımı

• Teorem 2: n bağımsız Bernoulli denemesinde tam olarak k başarı

olasılığı, başarı olasılığı p ve başarısızlık olasılığı q=1-p olmak üzere
𝐶𝐶 𝑛𝑛, 𝑘𝑘 𝑝𝑝𝑘𝑘 𝑞𝑞𝑛𝑛−𝑘𝑘 şeklindedir.

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Bernoulli Denemeleri ve Binom Dağılımı

• Bir 0 bitinin oluşturulma olasılığının 0.9 ve dolayısıyla bir 1 bitinin

oluşturulma olasılığının 0, 1 ve bu bitlerin bağımsız olarak
oluşturulduğuna varsayalım. Oluşturulan 10 bitte tam olarak sekiz tane
0 biti oluşturulma olasılığı nedir?

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Rastgele Değişkenler

• Tanım 6: Bir rastgele değişken bir denemenin örnek uzayından reel sayılar
kümesine tanımlanan bir fonksiyondur. Yani, bir rastgele değişken her olası
sonuca bir reel sayı karşılık getirir.

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Rastgele Değişkenler

• Bir paranın üç kez atıldığını varsayalım. X(t) rastgele değişkeni; t

sonucunda görünen turaların sayısı olsun. Bu durumda X(t)’nin alacağı
değerler nedir?

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Rastgele Değişkenler

• Tanım 7: Bir S örnek uzayı üzerindeki bir X rastgele değişkeninin dağılımı,

her 𝑟𝑟 ∈ 𝑋𝑋 𝑆𝑆 için 𝑟𝑟, 𝑝𝑝 𝑋𝑋 = 𝑟𝑟 ikililerinin kümesidir. Burada 𝑝𝑝 𝑋𝑋 = 𝑟𝑟 ;
X’in r değerini alma ihtimalidir.

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Rastgele Değişkenler

• X, bir çift zar atıldığında görünen sayıların toplamı olsun. Bu

durumda 36 olası (i,j) sonucu vardır. Burada i ve j sırasıyla birinci
ve ikinci zarda görünen sayılardır. Zarlar atıldığında bu 36 sonuç
için rastgele değişken değerleri nelerdir?

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Doğum Günü Problemi

• Bir odadaki insanlardan en az ikisinin doğum günlerinin aynı olma

olasılığının ½’den büyük olması için bu odada en az kaç kişi
olmalıdır?

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

 Bayes Teoremi

• Elimizde iki kutu var. Birinci kutu iki yeşil, yedi kırmızı top; ikinci kutu ise dört
yeşil, üç kırmızı top içermektedir. Ali ilk olarak rastgele iki kutudan birini seçer.
Daha sonra rastgele bu kutudan topların birini çeker. Ali bir kırmızı top
çekmişse, bu topun birinci kutudan seçilmiş olma olasılığı nedir?

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

 Bayes Teoremi

• Teorem 1: Kabul edelim ki E ve F olayları S örnek uzayından 𝑃𝑃 𝐸𝐸 ≠ 0 ve

𝑃𝑃 𝐹𝐹 ≠ 0 olacak şekilde iki olay olsun. Bu durumda:

𝑝𝑝 𝐸𝐸|𝐹𝐹 𝑝𝑝 𝐹𝐹
𝑝𝑝 𝐹𝐹|𝐸𝐸 =
𝑝𝑝 𝐸𝐸|𝐹𝐹 𝑝𝑝 𝐹𝐹 + 𝑝𝑝 𝐸𝐸|𝐹𝐹� 𝑝𝑝 𝐹𝐹�

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

 Bayes Teoremi

• Tanı testleri oldukça doğru olan 100.000 kişide bir görülen nadir bir hastalık
olduğunu varsayalım. Bu testin doğruluğu hastalığa sahip rastgele bir kişi
seçildiğinde %99; hastalığa sahip olmayan rastgele bir kişi seçildiğinde
%99.5’tir. Verilen bu bilgiler ışığında, aşağıdakileri bulabilir miyiz?
a) Bir kişinin hasta ve pozitif testli olması olasılığını?
b) Bir kişinin hasta olmama ve negatif testli olması olasılığını?
Testleri pozitif olan erkek veya kadın hasta olduğunu düşünecek şekilde endişeli
olmalı mı?

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

 Genelleştirilmiş Bayes Teoremi

• Teorem 2: Kabul edelim ki E, S örnek uzayından bir olay olsun ve 𝐹𝐹1 , 𝐹𝐹2 , … , 𝐹𝐹𝑛𝑛
olayları karşılıklı olarak ⋃𝑛𝑛𝑖𝑖=1 𝐹𝐹𝑖𝑖 = 𝑆𝑆 olacak şekilde birbirinden ayrık olaylar
olsun. i=1, 2, …, n için 𝑃𝑃 𝐸𝐸 ≠ 0 ve 𝑃𝑃 𝐹𝐹𝑖𝑖 ≠ 0 olduğunu kabul edelim. Bu
durumda:

𝑝𝑝 𝐸𝐸|𝐹𝐹𝑗𝑗 𝑝𝑝 𝐹𝐹𝑗𝑗
𝑝𝑝 𝐹𝐹𝑗𝑗 |𝐸𝐸 = 𝑛𝑛
∑𝑖𝑖=1 𝑝𝑝 𝐸𝐸|𝐹𝐹𝑖𝑖 𝑝𝑝 𝐹𝐹𝑖𝑖

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Beklenen Değer

• Tanım 1: S örnek uzayı üzerinde X rastgele değişkenin beklenen

değeri 𝐸𝐸 𝑋𝑋 = ∑𝑠𝑠∈𝑆𝑆 𝑝𝑝 𝑠𝑠 𝑋𝑋 𝑠𝑠 olur.
• 𝑠𝑠 ∈ 𝑆𝑆 için X’in sapması X 𝑠𝑠 − 𝐸𝐸 𝑋𝑋 ’tir. Yani X’in beklenen değeri
ve X’in ortalaması arasındaki farktır.
• Örnek uzay S, 𝑆𝑆 = 𝑥𝑥1 , 𝑥𝑥2 , … , 𝑥𝑥𝑛𝑛 n tane elemana sahip olduğunda
𝐸𝐸 𝑋𝑋 = ∑𝑛𝑛𝑖𝑖=1 𝑝𝑝 𝑥𝑥𝑖𝑖 𝑋𝑋 𝑥𝑥𝑖𝑖 ’dir.

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Beklenen Değer

1. Hilesiz bir zar atıldığında gelen sayı X olsun. X’in beklenen değeri
nedir?
2. Hilesiz bir madeni para üç kez havaya atılsın. S, sekiz olası
sonucun örnek uzayı olsun ve X rastgele değişkeni de sonucun
kaç kere tura geleceği olsun. X’in beklenen değeri nedir?

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Beklenen Değer

• Teorem 1: Eğer X bir rastgele değişken ve 𝑝𝑝 𝑋𝑋 = 𝑟𝑟 de X=r olma

olasılığı yani, 𝑝𝑝 𝑋𝑋 = 𝑟𝑟 = ∑𝑠𝑠∈𝑆𝑆,𝑋𝑋 𝑠𝑠 =𝑟𝑟 𝑝𝑝 𝑠𝑠 ise 𝐸𝐸 𝑋𝑋 =
∑𝑟𝑟∈𝑋𝑋 𝑆𝑆 𝑝𝑝 𝑋𝑋 = 𝑟𝑟 𝑟𝑟 olur.

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Beklenen Değer

• Bir çift hilesiz zar atıldığında elde edilen sayıların toplamının beklenen
değeri nedir?

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Beklenen Değer

• Teorem 2: n defa karşılıklı bağımsız Bernoulli denemesi

uygulandığında başarının beklenen sayısı np’dir. Burada p her bir
başarılı denemenin olasılığıdır.

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Beklenen Değerin Doğrusallığı

• Teorem 3: Eğer n pozitif bir tamsayı olmak üzere 𝑋𝑋𝑖𝑖 , i=1, 2, …, n

için S üzerindeki rastgele değişkenler ve a ve b birer gerçek sayı
ise, bu takdirde
i. E X1 + X 2 + ⋯ + X n = E X1 + E X 2 + ⋯ + E X n
ii. E 𝑎𝑎𝑎𝑎 + 𝑏𝑏 = 𝑎𝑎𝑎𝑎 𝑋𝑋 + 𝑏𝑏

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Beklenen Değerin Doğrusallığı

• Bir çift zar atıldığında üste gelen sayıların toplamının beklenen

değeri nedir?
• Vestiyer Probleminde Beklenen Değer: Restoranda yeni işe
başlayan bir çalışan n sayıdaki insanların şapkalarını üzerine
kontrol numarası yazmayı unutup alır. Müşteriler şapkalarını almak
için geri geldiklerinde, çalışan kalan şapkalardan rastgele olarak
şapkaları müşterilere teslim eder. Doğru olarak teslim edilen
şapkaların beklenen sayısı nedir?

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Bağımsız Rastgele Değişkenler

• Eğer 𝑝𝑝 𝑋𝑋 = 𝑟𝑟1 𝑣𝑣𝑣𝑣 𝑌𝑌 = 𝑟𝑟2 = 𝑝𝑝 𝑋𝑋 = 𝑟𝑟1 . 𝑝𝑝 𝑌𝑌 = 𝑟𝑟2 ya da diğer bir

ifade ile eğer her 𝑟𝑟1 ve 𝑟𝑟2 gerçel sayıları için 𝑋𝑋 = 𝑟𝑟1 ve 𝑌𝑌 = 𝑟𝑟2 ’nin
olasılığı, 𝑋𝑋 = 𝑟𝑟1 ve 𝑌𝑌 = 𝑟𝑟2 olasılıklarının çarpımına eşit ise S örnek
uzayı üzerindeki X ve Y rastgele değişkenleri bağımsızdır denir.

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Bağımsız Rastgele Değişkenler

• Eğer X ve Y, S örnek uzayı üzerinde bağımsız değişkenler ise, o

zaman 𝐸𝐸 𝑋𝑋𝑋𝑋 = 𝐸𝐸 𝑋𝑋 𝐸𝐸 𝑌𝑌 ’dir.

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Varyans

• Tanım 4: X, S örnek uzayı üzerinde bir rastgele değişken olsun. X’in

2
varyansı 𝑉𝑉 𝑋𝑋 ile gösterilir ve 𝑉𝑉 𝑋𝑋 = ∑𝑠𝑠∈𝑆𝑆 𝑋𝑋 𝑠𝑠 − 𝐸𝐸 𝑋𝑋 𝑝𝑝 𝑠𝑠
dir. Yani 𝑉𝑉 𝑋𝑋 , X’in sapmasının ağırlıklı ortalamasıdır. X’in standart
sapması 𝜎𝜎 𝑋𝑋 ile gösterilir, 𝑉𝑉 𝑋𝑋 olarak tanımlanır.

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Varyans

• Teorem 6: Eğer, X, S örnek uzayı üzerinde bir rastgele değişken ise,

bu takdirde 𝑉𝑉 𝑋𝑋 = 𝐸𝐸 𝑋𝑋 2 − 𝐸𝐸 𝑋𝑋 2 ’dir.

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Varyans

• Eğer, X, S örnek uzayı üzerinde bir rastgele değişken ve 𝐸𝐸 𝑋𝑋 = 𝜇𝜇

ise, bu takdirde 𝑉𝑉 𝑋𝑋 = 𝐸𝐸 𝑥𝑥 − 𝜇𝜇 2 ’dir.

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Varyans

• Eğer Bernoulli denemesi başarılıysa, X(t)=1, başarısızsa X(t)=0 ve p

başarının, q başarısızlığın olasılığı olmak üzere X rastgele
değişkeninin varyansı nedir?
• Hilesiz bir zara atıldığında gelen sayı X olduğunda, X rastgele
değişkeninin varyansı nedir?
• İki tane hilesiz zar atıldığında, i ilk zar atıldığında gelen sayı, j ikinci
zar atıldığında gelen sayı olmak üzere X((i,j))=2i rastgele
değişkeninin varyansı nedir?

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Referanslar

• Ayrık Matematik ve Uygulamaları, Kenneth H. Rosen,

(Çeviri: Prof. Dr. Ömer Akın, Doç. Dr. Murat Özbayoğlu),
Palme Yayıncılık

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

Mottomuz

© Copyright 2021 Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi. Her hakkı saklıdır.

TEŞEKKÜRLER