USPON ZAPADNOEVROPSKIH MONARHIJA

1. VRSTE DRŽAVA SREDNJEG VEKA

● Većina bile monarhije (monos,sam arhein, vladati)
● Na čelu bio vladar,kralj,car, u arabljanskom svetu kalif
● Vladar odlučivao o svemu
● Vlast vladara je bila nasledna(pravilo prvorodjenog) ili izborna
● Kalifat,oblik monarhije u kom se smatra da su kalife zakoniti naslednici
Muhameda,imaju svetovnu i duhovnu vlast
● Današnje monarhije su Ujedinjeno Kraljevstvo i Španija
● Republika ,res publica,zajednička imovina,u republici je vlast nosio ili ceo
narod ili jedan njegov deo (demokratska ili aristokratska)
2. USPON MONARHIJA
● XI vek,jačanje papstva,porast broja stanovništva,napredak gradova
● Krčenje šuma dovelo do velikog broja obradivog zemljišta i dovelo do
nastanka velikog broja novih sela
● Taj proces se naziva unutrašnja kolonizacija Evrope
● Posledica toga je jačanje zapadnoevropskih monarhija,pre svega Francuske i
Engleske
● U to vreme je stvoren parlament,centralizovana monarhija i ujednačen pravni
sistem
● Univerzalno carstvo Karla Velikog se raspalo Verdenskim ugovorom 843.
Izmedju njegovih unuka
3. FRANCUSKA
● Pod Francuskom se podrazumevala oblast oko Pariza koja je bila potčinjena
kralju
● Kako se širio kraljevski domen tako je rasla i Francuska
● Teritorija je bila podeljena na veči broj vojvodjstava i gofovija
● Odatle su krupni feudalci,najčešće kraljevi vazali vodili svoju politiku koja se
često kosila sa politikom vladara
● Dinastija Kapeta od 987.nastala u oblasti IL D FRANS
● Kraljevski uticaj se širio na razne načine,silom,podmićivanjem,spletkama kao i
brakovima sa nasledicama istaknutih grofovskih porodica
● Najvažnije uspehe u širenju Francuske je imao Filip II Avgust
● Utemeljen je centralni (kraljevski) sud u Parizu i kraljevstvo je podeljeno na
administrativne celine kojima je upravljao namesnik
● Jedan od najznačajnijih vladara Francuske tog vremena bio je Luj XI Sveti
● On je bio veoma religiozan i znao je odgovornost kraljvskog položaja,bio je
uzorni vitez i neumorni borac za hrišćanstvo
● Za vreme vladavine Filipa IV Lepog postavljeni su temelji za apsolutnu
monarhiju
● Uzvišenost krune,porez i upravljanje državom
● Skupština staleža 1302.godine zbog sukoba sa papom
● Tamo su se okupli predstavnici plemstva,sveštenstva i treći stalež
4. ENGLESKA
● Centralna vlast znatno jača nego u Francuskoj
● Sistem opšteg prava počeo je da se primenjuje od vremena kralja Henrija I
● To su bili ujednačeni zakoni običajnog prava i važili su za čitavu zemlju
● Uspostavljen je pravni sistem da se sudi na osnovu precedenta,odnosno
prethodnih sudskih odluka
● Henri II Plantageniz se oženio i mirazom dobio ogromne količine oblasti u
Francuskoj da je držao 2/3 njenih teritorija,pa je Engleska bila samo mali deo
njegove države
● Henrija II je nasledio Ričard Lavlje Srce,pustolov i ratnik i uzor
srednjovekovnog pesnika
● Veliki deo svoje desetogodišnje vladavine je proveo van matične zemlje
● Ričard Lavlje Srce je preminuo od rane koju je dobio prilikom opsade jednog
zamka u Francuskoj,a nasledio ga je brat Džon
● Džon Bez Zemlje ječinjenicu da nije sposoban da bude vladar pokušao da
nadoknadi uvodjenje tiranskog režima
● Nastavio je rat protiv Francuske,medjutim bezuspešno
● Džon je ibezbedio podršku pape Inoćentija u pokušaju povratka izgubljenih
poseda u ratu sa Francuskom
● Francuski kralj Filip II Avgust je odneo pobedu u bici kod Buvina
1214.godine
● Velika ovelja sloboda je povelja koju je potpisao Džon Nez Zemlje kod
mesta Ranimed 15.juna 1215. Nakon pobune naroda
● On se time obavezuje da će poštovati prava plemstva,sveštenstva i gradjana i
smatra se prvim pisanim ustavnim zakonom Engleske
● Ovom poveljom Džon Bez Zemlje priznaje da je zakon iznad kralja
● Parlament je nastao iz velikog saveta koji je kralj sazivao po potrebi
● Prvi put se sastao 1265.,tu su pored sveštenstva i plemstva bila pozvana i 2
viteza iz svakog okruga i po 2 gradjanina iz svakog grada
● Razlog sazivanja ovog parlamenta bilo je ubiranje poreza
● Uskoro su velikaši iz Velikog sveta postali Gornji dom,a predstavnici okruga i
gradova Donji dom
5. STOGODIŠNJI RAT
● Stogodišnji rat je najdugotrajniji rat u srednjem veku i vodjen je izmedju
Engleske i Francuske
 ● Glavni uzrok ovog rata bila je želja engleske dinastije Plantageneta da osvoje
Francusku
● U prvoj fazi rata Englezi su odneli nekoliko važnih pobeda, kod Kresija
1346,Poatjea 1356 i Azenkura 1415 imali su prednost jer su imali vojsku
naoružanu dugim lukovima i imali su dobru taktiku i tako su opustošili i
zaposeli velike delove Francuske
● U završnoj fazi rata veliku ulogu je imala Jovanka Orleanka koja je odevena
u mušku odeću podigla borbeni moral francuskih vojnika,a zatim je kralja
Šarla VII koji je ranije odbijao da se kruniše,odvela na krunisanje u Rems
● Jovanka je posle dugog sudskog procesa bila osudjena na smrt i bila spaljena
na lomači kao jeretik 1431.godine,a njen pepeo je bačen u vodu
● Ishod stogodišnjeg rata bilo je potpuno potiskivanje Engleske sa kontinenta
● Nedugo posle Stogodišnjeg rata Engleska je ušla u ogromni unutrašnji
feudalni rat izmedju dve istaknute porodice,Lankastera i Jorka
● Ovaj rat bio je poznat kao rat dveju ruža
● Lankasteri su na porodičnom grbu imali crvenu,a Jorki belu ružu
● Rat je okončan bitkom kod Bosforta 1485.godine u kojoj je poginuo Ričard
III,vladar iz kuće Jorka,a pobeduo je odneo Henri VII,vodja lankestarske
porodice i osnivač dinastije TJUDOR
● On se oženio Elizabetom i porodice Jorka i tako izmirio ove dve porodice
● Jedna od posledica ovog sukoba bilo je slabljenje plemstva i jačanje
kraljevske vlasti
● Francuska država je u svom daljem razvoju za vreme vladavine Luja XI
dosegla stzepen apsolutne monarhije u kojoj su kraljevi činovnici skupljali
porez neophodan za održavanje stajaće vojske potčinjene vladaru

ISTOČNA EVROPA U SREDNJEM VEKU

1. KIJEVSKA RUSIJA DO POČETKA XIII VEKA

● Jaroslav Mudri (1019-1054)
● doveo Rusiju u jednak položaj sa ostalim evropskim državama
● Izdao zakonski zbornik Ruska pravda-glavni istorijski izvor za onovremeno
društvo:
hlopovi-u najtežem položaju, neslobodni ljudi, morali da rade na imanjima svojih gospodara
boljari-vladajući sloj, ratnici i činovnici kneževa, čija se moć zasnivala na naslednim zemljama
smerdi-slobodni seljaci, vremenom gubili slobodu i postali kmetovi kneza, crkvenih ustanova ili boljara
● U Kijevu (prestonica Rusije) utemeljena mitropolija pod jurisdikcijom
carigradske patrijašije
 ● Jurisdikcija- nadležnost suda na nekom području;pravo suđenja;
● Jaroslav podigao veličanstveni saborni hram Svete Sofije
● Smrt-do razmirica,podele ruskih zemalja na udeone kneževine (deo državne
teritorije kojom gospodari blizak rođak gospodara),opadanja
● (unuk) Vladimir Monomah (1113-1125)
● privremeno ujedinio ruske zemlje, naterao knezove da poštuju velikog kneza,
slomio borbeni duh turskog plemena Kumana
● Smrt-do rasparčavanja ruskih zemalja, vrtoglavo smenjivanje velikih knezova
(17 u 3 decenije)
● Spoljni neprijatelji: Kumani, Mađari, Poljaci, Litvanci, vitezovi tevtonskog reda
● Rusija nije mogla da se odupre mongolskoj najezdi 1237.

2. MONGOLSKA NAJEZDA I UZDIZANJE NOVGORODA

● Džingis-kan (Temudžin),mongolski vladar, zavladao cen Azijom
● 1223. na reci Kalki, pobedio udruženu vojsku ruskih knezova
● (naslednik)Batu-kan prodro u sev.ist. Rusiju, razorio Kijev 1240.
● Rusija pala pod vlast Tatara 1240-1480
● Obrazovana sev od Crnog mora Zlatna horda
● Novgorod-važan grad,središte zanatske proizvodnje i tgrovine, povezan sa
gradovima Zapadne Evrope, uživao je široku atonomiju
● Zaštićen ogromnim pojasom neprohodnih šuma i močvarama nije nastradao
od tatarske najezde
● Meta okolnih naroda, pre svega Šveđana i Nemaca
● Knez Aleksandar 1236. postao novgorodski knez
● Odbranio Novgorod od opasnih pretnji
● 1240. na reci Nevi Švedsku (“Nevski”)
● 1242. na zaleđenom Čudskom jezeru potukao vitezove Tevtonskog reda.
● U više navrata pobedio Litvance
● 1252. postao veliki knez, potpuno potčinio kanu, za uzvrat odustao od napada
na ruske zemlje

3. MOSKOVSKA RUSIJA
● Tatarska prevlast dovela je do pomeranja ruskih prostora
● Gradovi u pristupačnim krajevima propali
● Dizanje novih gradova u teže dostupnim oblastima
● Izdvajala se Moskva
● XIIIv jedna od vazalnih ruskih kneževina, Mongolima plaćala danak
● Povezana sa važnim ruskim gradovima-pogoduje razvoju privrede
● Knez Ivan I Danilovič Kalita (1328-1341)
 ● Stvorio jaku vojsku i proširio državu, od mongolskog kralja dobio zvanje
“velikog kneza”, preneo sedište mitropolije u Moskvu i time je postala neka
vrsta duhovne prestonice
● (unuk) knez Dimitrije Ivanovič Donski (1359-1389)- ozbiljno porazio
Mongole u bici na polju Kulikovo na Donu 1380.-Zlatna horda igubila oreo
nepobedivosti
● Ivan III Vasiljevič (1362-1505)-1480.oslobođenje ruskih zem (odbio da plaća
danak Mongolima)

4. POLJSKA
● Između ruskih zemalja i Svetog rimskog carstva, grupa zapadno-slovenskih
plemena, najmoćniji Poljani
● Dinastija Pjast
● knez Mješko I (oko 960-992)-svoj narod u hrišćanstvo 966.
● Time Poljaska ušla u civilizacijski krug Zapadne Evrope
● (sin) Boleslav I Hrabri (992-1025) - 1001. okončao zavisnost od
Nemačke, proširio granice poljskih zemalja (Šleska, Češka, Slovačka),
krunisan za kralja 1025., smrt, raspad i gubitak teritorija
● XII i XIIIv razdoblje ekonomskog jačanja (povećava se površina obrađenje
zemlje, razvoj trgovine, jačanje gradova)
● Najezda Tatara 1241.- došljaci sa istoka prethodno pregazili Rusiju, u
Poljskoj porušili Krakov, Vroclav, opustošili čitavu zemlju
● Tatari pljačkali i oslabili Poljsku- olakšalo širenje Nemaca
● Poljsku ujedinio knez Vladislav Lokjetek, poljski kralj 1320.
● (sin) Kazimir III Veliki (1333-1370)-poslednji iz dinastije Pjastovića
● Unapredio trgovinu, podsticao razvoj gradova, sproveo finansijsku i
administrativnu reformu, uredio zakonodarstvo, osnovao 1364. Akademiju u
Krakovu (kasnije u univerzitet)
● Nasledio Ludovik I (1370-1382)
● Presto prešo na maloletnu ćerku Jadvigu,za litvanskog kneza Jagela
● 1386.ujedninjenje Poljske i Litve- država od Baltičkog do Crnog mora
● 1410. bitka kod Grinvalda težak poraz tevtonskih ritera

5. ČEŠKA
● u XI veku područje Češke postalo deo Velikomoravske kneževine
● Posle propasti ove države zapadnih Slovena, ostala samo Češka
● Prvo priznavala Nemačku vrhovnu vlast, u Xv borba za samostalnost
● U Češkim zemljama vladala dinastija Pšemislović
● Vaclav I (921-929)- ratovao protiv Nemaca, podupirao širenje hrišć
● 1031. pripala joj i Moravska
● 1086. nem car Hajnrih IV priznao kraljevsku krunu Vratislavu II
● Od tada češki vladari sa feudalcima učestvovali u izboru nem cara
● 1158. knez Vladislav II dobio naslednu kralj krunu od Fridriha Barbarbarose
● u XIIv razvitak rudarstva,zanatstva,trgovine,procvata gradova i naseljavanje
Nemaca koje doprinosi usponu Češke
● Češki kralj Pšemisl I Otakar se izborio za samostalnost 1212.
● Priznata naslednost vladara, ukoliko nije bilo naslednika, birao sejm
● Sejm-skupština čeških feudalaca
● Češka primila hrišćanstvo od Nemaca (germanizovana crkva, nem manastiri)
● Stanje međuvlašća u Svetom rimskom carstvu iskoristio Pšemisl II Otakar
(1253-1278) i proširio svoju državu
● Novi car Rudolf Habzburški
● Rivalstvo- Pšemisl II (poginuo) protiv Rudolfa 1278.na Moravskom p
● 1306. kraj dinastije Pšemislović -borba nem dinastija za presto
● Presto pripao Johanu Luksemburškom (1310-1346)
● Karlo(1346-1378) izabran kao nemački car Karlo IV
● Češka postala centar carstva
● Izdao je Zlatnu bulu 1356.- Češka nije u feudalnoj zavisnosti nego slobodna i
suverna država
● Obezbedio da Česi dobiju prava koja su pripadala Nemcima
● Doneo Zakonik-kemtovi pred karljevskim sudom mogu da se sude sa svojim
gospodarima