1

Θεωρία Χορδών σε χώρο Minkowski και σε

καμπυλωμένο χώρο
Βασίλης Λεύκος (vlevkos@auth.gr) , Αριστοτέλειο
Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Επιβλέπων: Αργύρης Νικολαϊ΄δης (nicolaid@auth.gr)

Πρόλογος
Η Θεωρία χορδών(string theory) είναι μία από τις μεγαλύτερες αναζητήσεις
στην ιστορία της φυσικής . Σκοπός της είναι να περιγράψει την πραγματικότητα, ως
προς τα στοιχειώδη σωμάτια και δυνάμεις αλληλεπίδρασης, και τον χωρόχρονο.
Μέχρι τον 20ό αιώνα οι σημαντικότερες θεωρίες της Φυσικής, Κβαντική(Quantum
Physics) και Γενική Θεωρία Σχετικότητας(ΓΘΣ-General Theory of Relativity-GR)
έμοιαζαν ασύνδετες. Αυτός λοιπόν είναι και ο στόχος της θεωρίας Χορδών – να
ενοποιήσει αυτές της θεωρίες σε μια ολοκληρωμένη θεωρία .

Η θεωρία αυτή περιέχει πολύ υψηλές ενέργειες , ως εκ τούτου η

πειραματική επιβεβαίωσή της είναι αδύνατη με άμεσο τρόπο – άλλωστε, είναι
θεωρία της ίδιας της ύπαρξης, και οι ενέργειες που σχετίζονται με αυτήν είναι
τεράστιες. Παρόλα αυτά , υπάρχουν κάποιοι έμμεσοι τρόποι για να δούμε αν αυτή
η θεωρία «στέκει», όπως είναι η υπερσυμμετρία (supersymmetry) , η θεωρία πως
τα φερμιόνια και μποζόνια έχουν «συντρόφους»(superpartners), πχ ένα e- θα έχει
ένα μποζόνιο superpartner.

Έχει επίσης εμφανιστεί η πιθανότητα επιπλέον διαστάσεων, στις οποίες

μόνο η βαρύτητα μπορεί να ταξιδέψει(ο extra αυτός χώρος λέγεται bulk). Πάλι
μέσω του LHC περιμένουμε για επιβεβαίωση αυτών των θεωριών, λόγω υψηλών
ενεργειών, αλλά και πάλι η θεωρία χορδών δεν θα αποδειχτεί μέσω αυτού(η
θεωρία χορδών προβλέπει την ύπαρξη παραπάνω διαστάσεων).

Στην εργασία αυτή θα παρουσιαστεί στο πρώτο μέρος η θεωρία χορδών σε

χωρόχρονο Minkowski, με εξισώσεις κίνησεις, δυναμική και λύσεις, περιορισμούς,
μέχρι και την πρώτη κβάντωση των χορδών.Στο δεύτερο μέρος θα γίνει μία
παρουσίαση της συμπεριφοράς των χορδών σε καμπυλωμένο χωροχρόνο, δηλαδή
κοντά σε μελανές οπές.
 2

Περιεχόμενα
1. Εισαγωγή(σελ 4-11)

1.1 Γενική Θεωρία σχετικότητας (σελ 4-5)

1.2 Κβαντομηχανική(σελ 5-6)

1.3 Κβαντική θεωρία πεδίου (σελ 6-8)

1.4 Θεωρία χορδών(σελ 8-11)

2. Η χορδή σε χώρο Minkowski(σελ 12- 61)

2.1 Το σχετικιστικό σωμάτιο (σελ 12-14)

2.2 Η χορδή στο χωροχρόνο (σελ 14-61)

2.2.1 Εξισώσεις κίνησης (σελ 16-19)

2.2.2 Δράση Polyakov (σελ 19-20)

2.2.3 Το χαρακτηριστικό Euler(σελ 20-23)

2.2.4 Συντεταγμένες κώνου φωτός(σελ 23 -27)

2.2.5 Λύσεις της κυματικής εξίσωσης(σελ 27-32)

2.2.5.α Ανοιχτές χορδές με ελεύθερα άκρα(σελ28-29)

2.2.5.β Ανοιχτές χορδές με δεσμευμένα άκρα(σελ29-31)

2.2.5.γ Κλειστές χορδές(σελ31-32)

2.2.6 Συμμετρίες και ρεύματα (σελ 32-39)

2.2.6.α Τανυστής ενέργειας ορμής(σελ 32-33)

2.2.6.β Συμμετρίες της δράσης Polyakov(σελ 33-35)

2.2.6.γ Μετασχηματισμός σε επίπεδη μετρική(σελ 36-38)

2.2.6.δ Διατηρούμενα ρεύματα (σελ 38-39)

2.2.7 Κβάντωση της χορδής(σελ 40- 51)

2.2.7.α Συναλλοίωτη κβάντωση (σελ 40-50)

i) Aντιμεταθετικές σχέσεις(σελ 42-44)

 3

ii) Φάσματα(σελ 44-50)

2.2.7.β Άλλοι τρόποι κβάντωσης(σελ 50-51)

2.2.8 Σύμμορφη θεωρία πεδίου (σελ 51-61)

2.2.8.α Στροφές Wick(σελ 52)

2.2.8.β Μιγαδικές συντεταγμένες (σελ 53-55)

2.2.8.γ Γεννήτορες των σύμμορφων μετασχηματισμών (σελ

56-57)

2.2.8.δ Η δισδιάστατη σύμμορφη ομάδα(σελ 57-58)

2.2.8.ε Κεντρικό φορτίο (σελ 58-59)

2.2.8.ζ CFT σε κλειστή χορδή (σελ 59-61)

3.Η χορδή σε καμπυλωμένο χώρο(σελ 62-82)

3.1 Η θεωρία χορδών ως δισδιάστατη βαρύτητα(σελ 62-64)

3.2 Το όριο χαμηλών ενεργειών και τα string backgrounds(σελ 65-69)

3.2.1 Το γενικευμένο μοντέλο-σ (σελ 65)

3.2.2 Η Weyl invariance και η effective δράση(σελ 66-67)

3.2.3 Το γραμμικό υπόβαθρο dilaton (σελ 67-68)

3.2.4. Η συμπερίληψη του ταχυονίου (σελ 68-69)

3.3 Η δισδιάστατη ΘΧ σε μη τετριμμένα υπόβαθρα(σελ 70-82)

3.3.1 Καμπυλωμένα backgrounds: Η μελανή οπή(σελ 70-77)

3.3.1.α Οι μελανές οπές στη ΓΘΣ(σελ 71-73)

3.3.1.β Οι νόμοι μηχανικής των ΜΟ(σελ 73-75)

3.3.1.γ Holographic principle (σελ 75-76)

3.3.1.δ AdS/CFT αντιστοιχία(σελ 76-77)

3.3.2 Η δράση σε καμπυλωμένο υπόβαθρο (σελ 77-81)

3.3.2 Η υπόθεση FZZ(σελ 81-82)

4. Συμπεράσματα -επίλογος (σελ 82)

 4

1. Εισαγωγή
Όπως προαναφέρθηκε, η QM και η GR είναι δύο ασύνδετες
θεωρίες. Η GR περιγράφει βαρυτικές αλληλεπιδράσεις, δηλαδή αυτές
που γίνονται στις μεγαλύτερες κλίμακες (άστρα, γαλαξίες κλπ) , αλλά
παραμένει κλασσική θεωρία- δε χρησιμοποιεί κβαντική , αλλά
παρουσιάζει τη βαρύτητα σαν αποτέλεσμα της γεωμετρίας του χώρου.
Η κβαντική μηχανική χρειάζεται βέβαια να ληφθεί υπόψη μόνο όταν
έχουμε πολύ ισχυρές βαρυτικές αλληλεπιδράσεις σε πολύ μικρές
κλίμακες. Σε μεγάλες κλίμακες είναι αμελητέα. Πού χρειάζεται? Για την
περιγραφή των μελανών οπών και της γένεσης του σύμπαντος(φυσικά
και σε αλληλεπιδράσεις υψηλών ενεργειών). Από την άλλη η QM δεν
παίρνει υπόψη της την GR, δεν ασχολείται με τη βαρύτητα, και έχει το
χρόνο και χώρο σαν ανεξάρτητες έννοιες.

Ας κάνουμε μια μικρή αναφορά στα εργαλεία που υπήρχαν μέχρι

την εμφάνιση της θεωρίας χορδών:

1.1 General Relativity

Η ΓΘΣ έχει τη γεωμετρία του χώρου δυναμική και το c(ταχύτητα

φωτός) ως το όριο ταχυτήτων κάθε αλληλεπίδρασης.

Η μετρική της ειδικής είναι ds  c dt  dx  dy  dz

2 2 2 2 2 2

Που διαφέρει από την ευκλείδεια λόγω του χρονικού όρου. Mε αυτόν
τον τρόπο έχουμε μέτρηση αποστάσεων αναλλοίωτη κάτω από τις
στροφές, αναλλοίωτη κάτω και από μετασχηματισμούς Lorentz (Lorentz
transformations), δηλαδή προωθήσεις (boosts) μεταξύ δύο σημείων
αναφοράς. Για να προσθέσουμε τη βαρύτητα, επεκτείνουμε τη
γεωμετρία σε μη-ευκλείδειας δηλαδή σε μία που δε χρειάζεται
επίπεδους χώρους(flat) αλλά γενικεύεται και σε
καμπυλωμένους(curved)- όπως σφαίρες ή τόρους. Σχετικιστικά ,
προσθέτοντας και το χρόνο, έχουμε καμπυλωμένο χωροχρόνο(curved
space-time) με μετρική
 5

ds 2  g   ( x)dx  dx

Ο μετρικός τανυστής είναι ο g   ο οποίος συνδέεται άμεσα με το

βαρυτικό πεδίο, λόγω της ύπαρξης μαζών και ενεργειών στο
χωροχρόνο. Η εξίσωση που συνδέει την ύλη με τη γεωμετρία είναι η
εξίσωση Einstein

1
R   g   R  8GT 
2

Οπου G η σταθερά Newton, T  o τανυστής ενέργειας-ορμής και

R  , R ,o τανυστής Ricci και η σταθερά Ricci αντίστοιχα.

1.2 Quantum Mechanics

Στην κβαντική μηχανική, όλη η πληροφορία που περιγράφει την

κατάσταση και εξέλιξη ενός φυσικού συστήματος περιέχεται σε μια
κυματοσυνάρτηση , δηλαδή ένα διάνυσμα του χώρου Hilbert(Hilbert
space).
To τετράγωνο της κυματοσυνάρτησης έχει φυσική σημασία, και
είναι η πιθανότητα να βρούμε το σύστημα σε αυτή την κατάσταση.

Κάθε φυσικό μέγεθος αντιστοιχεί σε ένα τελεστή. Οι τελεστές

ικανοποιούν διάφορες συνθήκες. Για παράδειγμα για τους τελεστές
θέσης –ορμής :

x, p  i
Η κατάσταση ενός συστήματος μετά από μια μέτρηση δίνεται από την
ιδιοσυνάρτηση της ιδιοτιμής που μετρήθηκε.
Η χρονική εξέλιξη του συστήματος δίνεται από την εξίσωση Schrödinger


H  i
t
Όπου H ο τελεστής της χαμιλτονιανής(Hamiltonian operator) του
συστήματος.
 6

Υπάρχει φυσικά και η αρχή αβεβαιότητας (uncertainty principle) που

βάζει περιορισμούς σε όλες τις μετρήσεις. πχ

x  p   / 2

Όσον αφορά τα συστήματα πολλών σωματιδίων, έχουμε συμμετρικές

κυματοσυναρτήσεις για μποζόνια και αντισυμμετρικές για φερμιόνια.

1.3 Quantum Field Theory

Ο συνδυασμός ειδικής θεωρίας και κβαντικής μας δίνει την κβαντική

θεωρία πεδίου.Σε αυτήν ο χωροχρόνος είναι γεμάτος πεδία που
λειτουργούν σαν τελεστές. Ένα τέτοιο πεδίο πχ μπορεί να γραφεί σε
σειρά Fourier:

 ( x)  
(2 )
d 3k
3/ 2
2k
 (k ) exp  i( x k
0
 
 k  x )   * (k ) exp  i(k x 0  k  x )

Και με τελεστές δημιουργίας –καταστροφής(creation-annihilation)


 ( x)  
d 3k
a exp  i( x 0



 k  x )  a † exp  i(k x 0  k  x ) 
(2 ) 2k
3/ 2 k

Το πεδίο αυτό δημιουργεί και καταστρέφει σωματίδια που είναι τα

κβάντα(quanta) αυτού του πεδίου. Οι αντιμεταθετικές σχέσεις

 ( x),  ( y)  i ( x  y )
 ( x),  ( y)  0
 ( x),  ( y)  0
Μας δείχνουν ότι οι αλληλεπιδράσεις σωματιδίων γίνονται σε
διακεκριμένα , ανεξάρτητα σημεία του χωροχρόνου. Δηλαδή σε
μηδενικές αποστάσεις. Τα σωματίδια στη θεωρία αυτή είναι σημειακά.
Οι υπολογισμοί γίνονται με θεωρία διαταραχών(perturbation theory).
 7

Κάθε όρος του αναπτύγματος είναι μία πιθανή αλληλεπίδραση, και

παριστάνεται με διάγραμμα Feynman.

Σε αυτή την εικόνα για παράδειγμα, έχουμε τον διαδότη(propagator)

του φωτονίου, και παρατηρούμε πως όσο περισσότερους όρους
κρατήσουμε στη διαταραχή, τόσο περισσότερες αλληλεπιδράσεις
(εμφάνιση e+ και e-) είναι πιθανό να συμβούν. Η σταθερά αυτής της
σύζευξης είναι φυσικά η α(fine structure constant) του
ηλεκτρομαγνητισμού. Οι ενδιάμεσες αυτές καταστάσεις ονομάζονται
εικονικές(virtual), διότι δεν υπάρχουν στην αρχική και τελική
κατάσταση. Η διαδικασία αυτή δουλεύει καλά στις Η/Μ, ασθενείς και
ισχυρές δυνάμεις, όμως έχει πρόβλημα με τη βαρύτητα. Αυτό είναι
λόγω των απειριών(infinities) που εμφανίζονται στις εικονικές
καταστάσεις που υπάρχουν σε ένα συγκεκριμένο σημείο του
χωροχρόνου, λόγω της απειρίας του ολοκληρώματος της ορμής με όλες
 8

τις πιθανές τιμές. Δηλαδή στο ολοκλήρωμα

p
4 J 8
dDp

Όπου p η ορμή, J το spin και D οι διαστάσεις, αν 4J-8+D>0 και p  

τότε έχουμε απόκλιση του ολοκληρώματος και οδηγούμαστε σε

απειρίες. Για παράδειγμα τα βαρυτόνια(gravitons) –που προκύπτουν
κβαντώνοντας τα βαρυτικά κύματα- έχουν spin 2. Άρα 4J-8+D=4 (για
τετραδιάστατο χωροχρόνο) και το ολοκλήρωμά μας αποκλίνει με
ρυθμό p4 .

1.4 String theory

Έτσι καταλήγουμε στην String theory, στην οποία πλέον τα σωματίδια

και οι αλληλεπιδράσεις δε γίνονται σε ένα σημείο , αλλά σε χορδή 1-
διάστασης.Αν το δούμε και από την αρχή της αβεβαιότητας
αφού πλέον
x 
 0
, δεν έχουμε απειρίες στο Δp.

Στη string theory, η αρχή αβεβαιότητας μεταβάλλεται λόγω του ότι

έχουμε ένα σημείο αποκοπής που καθορίζεται από το μήκος της
χορδής. Έτσι κατά προσέγγιση έχουμε

 p
x   a
p 

Όπου ο δεύτερος όρος εξυπηρετεί στο να έχουμε μία ελάχιστη

απόσταση στη θεωρία(το μήκος της χορδής). Το α’ συνδέεται με την
τάση TS ως:

1
a 
2Ts

Παρατηρούμε ότι έχουμε έναν όρο αντίστροφο της ορμής, ο οποίος

μοιάζει με τη σχέση που είχαμε στην κβαντομηχανική. Αυτός ο όρος
υπάρχει για τις μικρές κλίμακες, τάξης μεγέθους μήκους Planck. Ο
δεύτερος όρος από την άλλη, συνδέεται με τα φαινόμενα βαρύτητας σε
 9

υψηλές κλίμακες. Έτσι με στη string theory έχουμε περιλάβει όλα τα

φυσικά συστήματα με την ίδια δυναμική χορδών. Έτσι η θεωρία αυτή
δεν ξεχωρίζει τις υψηλές ενέργειες και κλίμακες από τις χαμηλές. Αυτό
ονομάζεται T-duality στην string theory.
Μια από τις βασικές ιδέες της θεωρίας αυτής είναι ότι τα στοιχειώδη
σωματίδια δεν είναι σημεία, αλλά χορδές. Οι χορδές μπορεί να είναι
κλειστές ή ανοιχτές. Οι διεγέρσεις της χορδής δίνουν διαφορετικά
σωματίδια. Όταν τα σωματίδια κινούνται στο χωροχρόνο , σχηματίζουν
μία γραμμή( world line) :

Όταν μια χορδή όμως κινείται στο χωροχρόνο, σχηματίζει μία

επιφάνεια(world sheet), ανάλογα με το αν είναι κλειστή ή ανοιχτή:

Η παραμετροποίηση x  ( ,  ) μας δίνει αυτή την επιφάνεια.

Έχουμε 5 τύπους string theory που συνδέονται μεταξύ τους με dualities:

 10

 Η μποζονική (bosonic) περιέχει μόνο μποζόνια, έχει 26 διαστάσεις

αλλά δεν μπορεί να περιγράψει την ύλη αφού δεν έχει
φερμιόνια.

 Η τύπου-1(type 1) περιέχει μποζόνια και φερμιόνια,

υπερσυμμετρία, και ομάδα βαθμίδας SO(32). Χρειάζεται 10
διαστάσεις-όπως και οι υπόλοιπες που θα αναφέρουμε.

 Η τύπου-2Α(type 2Α) έχει επίσης υπερσυμμετρία . Σ’ αυτήν οι

ανοιχτές χορδές έχουν τις άκρες τους προσκολλημένες σε
υψηλότερων διαστάσεων αντικείμενα, τις D-μεμβράνες(D-
branes). Τα φερμιόνια στη θεωρία αυτή δεν είναι chiral(δηλαδή
είναι πανομοιότυπα με το «είδωλό» τους στον καθρέφτη)

 Η τύπου-2Β(type 2Β) είναι ίδια με την τύπου-2Α, αλλά έχει chiral

φερμιόνια.

 Η ετεροτική (heterotic ) έχει μόνο κλειστές χορδές. Η ομάδα

βαθμίδας της είναι η E8xE8 . Οι δεξιόστροφες και
αριστερόστροφες κινήσεις των χορδών γίνονται σε διαφορετικές
διαστάσεις(10 και 26 ).

Η Μ-Theory προσπαθεί να ενώσει αυτές τις θεωρίες σε μια

ενιαία.

Όσον αφορά τις extra διαστάσεις της θεωρίας, πρώτα είχαν προταθεί
από τους Kaluza-Klein το 1920, σε μια προσπάθεια να ενοποιηθεί ο
ηλεκτρομαγνητισμός με τη βαρύτητα. Πρότειναν ότι οι επιπλέον
διαστάσεις δεν μας είναι ορατές, λόγω της
συμπαγοποίησης(compactification) , δηλαδή ότι είναι αόρατες σε
χαμηλές ενέργειες(αυτές που ζούμε εμείς). Εδώ είναι μία εικόνα που
δείχνει την compactification ενός τοπολογικού χώρου:
 11

Αφού κάνουμε αυτή τη διαδικασία, έχουμε μια ενεργή θεωρία

πεδίου(effective field theory) στο χώρο Μ. Η τοπολογία των επιπλέον
διαστάσεων καθορίζει τον αριθμό και τον τύπο των σωματιδίων που
έχουμε τη δυνατότητα να δούμε στο σύμπαν. Αυτό στη string theory
προκύπτει απ το γεγονός ότι οι χορδές μπορούν να τυλιχτούν γύρω από
αυτές τις compactified διαστάσεις. Ένας σημαντικός τοπολογικός χώρος
είναι o Calabi-Yau που έχει 6 χωρικές compactified διαστάσεις και
αφήνει 3 μακροσκοπικές που μαζί με το χρόνο μας δίνουν 10-διάστατο
σύμπαν. Ο χώρος αυτός έχει τη δυνατότητα του σπασίματος
συμμετρίας(spontaneous symmetry breaking) , πολύ σημαντικό στην
Quantum Field Theory, αφού σε αυτή βασίζει την ύπαρξη μαζών,
φορτίων κλπ.
 12

2. Η χορδή σε χώρο Μinkowski

2.1 Το σχετικιστικό σωμάτιο

Πρώτα θα ξεκινήσουμε από την περιγραφή της κίνησης ενός ελεύθερου

σχετικιστικού σωματιδίου, για να προχωρήσουμε κατ’ αντιστοιχία σε
μια χορδή αργότερα.

Για να το κάνουμε αυτό θα χρησιμοποιήσουμε την αρχή δράσης(action

principle).Έστω ότι οι συντεταγμένες του είναι Χμ, σε ένα D-διάστατο
χώρο, δηλαδή μ=0,1…d , όπου d=D-1 και 0 είναι η χρονική διάσταση. Η
παραμετροποίηση γίνεται με τον ίδιο χρόνο τ, δηλαδή

X   X  ( )

Η μετρική θα είναι του επίπεδου χώρου Minkowski δηλαδή

    (.,,....)
Έτσι το αναλλοίωτο μήκος στο τετράγωνο θα είναι

( X  ) 2         ( 0 ) 2  (1 ) 2  ....  ( d ) 2

Και το απειροστό μήκος

ds 2     d  d  (d 0 ) 2  (d1 ) 2  ....  (d d ) 2

Όπου το πλην μπαίνει για να έχουμε θετικό υπόρριζο για χρονοειδείς

τροχιές (timelike trajectories).

Τώρα μπορεί να χρησιμοποιηθεί η αρχή δράσης, που λέει ότι η

σχετικιστική κίνηση ενός ελεύθερου σωματιδίου είναι ανάλογη του
αναλλοίωτου μήκους των τροχιών.
 13

S  a  ds

Οι μονάδες του α είναι(αφού η δράση έχει μονάδες της σταθ. Planck και
το ds μήκους),

 ML2 / T
a   
ML
L L T

Στο σύστημα

  c 1
Η δράση είναι αδιάστατη και το α έχει μονάδες αντίστροφου μήκους,
δηλαδή μάζας. Άρα το α είναι η μάζα του σωματιδίου. Για να πάρουμε τις
εξισώσεις κίνησης ακολουθείται η εξής διαδικασία:
d  d
S  a  ds  m     d d   m    
 
d   m d     
 

d d
Έτσι βγαίνει η Λαγκραντζιανή (Lagrangian) του συστήματος, αφού

S   L( x, x, t )dt

 
L  m         m  
2

Όμως υπάρχει το πρόβλημα ότι για άμαζο(masseless) σωματίδιο έχουμε

μηδενική δράση , και επίσης η κβάντωση είναι δύσκολη λόγω της
τετραγωνικής ρίζας. Έτσι χρησιμοποιούμε ένα βοηθητικό πεδίο (auxiliary
field) α(τ) με Lagrangian

1  2 am 2
L X 
2a 2
Έχουμε πλέον νέα δράση

1 1 2 
S 
2  d  

 m 2 

 14

Και παίρνοντας τη μεταβολή μηδενική ως προς το βοηθητικό πεδίο

 12  1  1  
1
S   d       
  am 2    d    2  X 2  m 2   0
2     2  a  
 X  m a  01
2 2 2

X 2
 a   2 2
m

Έτσι έχουμε την εξίσωση κίνησης( 1) και την εξίσωση του βοηθητικού
πεδίου (2). Φυσικά αποδεικνύεται ότι οι δύο δράσεις είναι ισοδύναμες,
δηλαδή μπορούμε από τη μορφή της δεύτερης δράσης και την εξίσωση (2) να
φτάσουμε στην πρώτη S.

2.2 H χορδή στο χωροχρόνο

Είπαμε ότι στην περίπτωση του σωματιδίου , η τροχιά σχηματίζει μια

γραμμή , την world line, άρα η παραμετροποίηση γίνεται με μια
παράμετρο, τον ίδιο χρόνο τ. Οι χορδές όμως σχηματίζουν 2-διάστατη
επιφάνεια , το world sheet, άρα χρειαζόμαστε δύο παραμέτρους, έστω
τις ξ1,ξ2.

Η πρώτη παράμετρος θα είναι πάλι ο ίδιος χρόνος, ενώ η δεύτερη θα

σχετίζεται με το μήκος της χορδής, έστω

1  
2  

Οι συντεταγμένες πάνω στο worldsheet θα καθορίζουν τη συνάρτηση

X  ( ,  ) stringcoordinates

Η δράση θα είναι της μορφής

 15

S  T  dA

Όπου έχουμε dA αφού πλέον ολοκληρώνουμε σε επιφάνεια και όχι σε

γραμμή.

Υπολογίζουμε το στοιχειώδες μήκος

 
  X X
ds     dX dX    
2
d  d 
   

Και παίρνουμε μια επαγόμενη μετρική(induced metric) πάνω στο

worldsheet
 
X X
     
   

Οπότε

ds 2    d  d 

Και με τους συμβολισμούς

X  X 
X   X  
 
Έχουμε το νέο μετρικό τανυστή σε μορφή πίνακα

     X 2 X  X  
        
       X  X  X  2 

Με ορίζουσα

  det    X 2 X 2  X  X 
2

Ξέρουμε τώρα ότι σε ένα χώρο με μετρική Gαβ η στοιχειώδης επιφάνεια

θα είναι:

dA   det G d 2
 16

Άρα για το worldsheet

dA    dd

Oπότε η δράση θα είναι

S  T  d  d    T  d  d  X 2 X 2  X  X 
f l f l 2

i 0 i 0

Όπου η ολοκλήρωση γίνεται από έναν αρχικό μέχρι ένα τελικό ίδιο
χρόνο , και από το 0 μέχρι το l, όπου l το μήκος της χορδής.Η δράση
αυτή ονομάζεται δράση Nambu-Goto και περιγράφει τη δυναμική μιας
(κλασσικής) σχετικιστικής χορδής. Όπως η κίνηση ενός σωματιδίου
προσπαθεί να ελαχιστοποιήσει το μήκος της world line , έτσι η κίνηση
της χορδής ελαχιστοποιεί την επιφάνεια του world sheet.

2.2.1 Εξισώσεις κίνησης

Tώρα μπορούμε να βγάλουμε τις εξισώσεις κίνησης.

Παίρνουμε

S  0
Όμως αυτό θα οδηγήσει σε εξισώσεις διαφορικές με μερικές
παραγώγους, που σημαίνει ότι χρειαζόμαστε οριακές
συνθήκες(boundary conditions).

Η χορδή μπορεί να είναι ανοιχτή ή κλειστή. Για κάθε περίπτωση έχουμε

ξεχωριστές οριακές συνθήκες.

Aν η χορδή είναι ανοιχτή, τότε τα άκρα της κινούνται ελεύθερα στο

χωροχρόνο. Το worldsheet θα είναι μια ταινία, και σαν σύμβαση
βάζουμε τη μία άκρη σ=π. Για την ανοιχτή χορδή έχουμε δύο οριακές
συνθήκες που είναι πιθανές. Η πρώτη είναι η συνθήκη ελεύθερου
οριακού σημείου(free endpoint)-Νeumann:
 17

L
 0 , 0 P 0
X    0,

Όπου P η συζυγής ορμή. Μια άλλη έκφραση είναι

X 
 0 , 0


Έτσι δεν μπορεί να μεταφερθεί ορμή από τα άκρα της χορδής. Τα άκρα
της κινούνται ελεύθερα στο χωροχρόνο. Από την άλλη, αν έχουμε μία
χορδή με τα δύο άκρα σταθερά και μη ελεύθερα, έχουμε τη συνθήκη μη
ελεύθερου οριακού σημείου(fixed point) – Dirichlet:

L X 
 0 , 0  0 , 0
X  

Η κλειστή χορδή δεν έχει οριακά σημεία ούτε οριακές συνθήκες. Είναι
όμως περιοδική:

X  ( ,  )  X  ( ,    )

Ας δούμε τώρα την έκφραση της συζυγούς ορμής. Είχαμε τη Lagrangian

L  T  X 2 X 2  X  X 
2

Άρα η ορμή είναι

P 
L
X ' 
 
T
2
 
X 2 X  2  X  X 2 
1 / 2
2X  X X  
 2 X 2 X  

 T
X  X X   X 2 X 
 X 2 X  2  X  X 
2

Και ομοίως για το χρόνο


P  T
X  X X   X  X

2


 X X   X  X 
 2
2 2
 18

Τώρα, διαφορίζουμε την έκφραση της δράσης

f f  L L 
S   d  d L    d  d    X  
l l

X '   
 0 i  0
 X i X  
 L  L 
f l
  d  d   X  

X  



X   
i 0
 X  
 
f l 
  d  d  P X   P 
X    
i 0
   

Όμως,

     


P X  P 

X   X 

P

     
 P

X  


P X  X 

P 
Και ομοίως

   
P

X  


P X   X 

P 
Άρα

   
f
S   d  d 
l
P X    X  P  
i 0
   
  
d  d  P X    X 
f l
 i 0
  
P 

Από την κλασσική μηχανική όμως ξέρουμε, ότι η μεταβολή αυτή
ορίζεται έτσι ώστε η μεταβολή στα άκρα να είναι μηδενική, δηλαδή
στους αρχικούς και τελικούς χρόνους, δΧμ=0. Στην περίπτωση της
χορδής έχουμε δύο διαφορετικές οριακές συνθήκες(Neumann ή
Dirichlet) οπότε κάθε περίπτωση πρέπει να εξεταστεί χωριστά. Προς το
παρόν για απλοποίηση, θέτουμε δΧμ=0 στα άκρα. Έτσι απαλείφουμε
 19

τους δύο όρους στο ολοκλήρωμα της δράσης ,αυτούς που είναι
ολοκληρώματα ολικών διαφορικών:

   
f
 i
d


P X  0  l
 d
0 
 
P X   0

οπότε μένει

f l   
0  S    d  d  X  P  
i 0
  
f l     f l
   
 i 0      i 0d X   P   P 

d d   X P    d

Έτσι καταλήγουμε στην εξίσωση κίνησης, που προέκυψε από τη δράση

Nambu-Goto:

P P
 0 (3)
 

2.2.2 Δράση Polyakov

Για να προχωρήσουμε στην κβάντωση της χορδής, χρειαζόμαστε μια

δράση ισοδύναμη με αυτή , αλλά με διαφορετική έκφραση, χωρίς ρίζες
κλπ.

Η νέα δράση θα οδηγεί στις ίδιες εξισώσεις κίνησης και ονομάζεται

δράση Polyakov(Polyakov action) ή δράση μοντέλου σίγμα(string sigma
model action).

Θα χρησιμοποιήσουμε για αυτό μια εσωτερική(intrinsic) μετρική(σε ένα

μετρικό χώρο (Χ,d) η d θα είναι εσωτερική μετρική αν η απόσταση
μεταξύ δύο σημείων του x,y του Χ είναι ίση με το infimum των μηκών
 20

των ευθυγραμμίσιμων-πεπερασμένου μήκους- καμπυλών που ενώνουν

αυτά τα σημεία). Η intrinsic μετρική hαβ(τ,σ) λειτουργεί όπως το
βοηθητικό πεδίο που χρησιμοποιήθηκε πριν. Χρησιμοποιούμε το
συμβολισμό αυτό γιατί μπορεί να γραφτεί και σε μορφή πίνακα(matrix).

Oι δείκτες είναι για τις γραμμές και τις στήλες(α και β αντίστοιχα).

Έτσι , χρησιμοποιώντας το συμβολισμό h=det hαβ έχουμε:

T
2
  
SP   d 2
  h h   X   X  

2.2.3 To χαρακτηριστικό Euler(Εuler characteristic)

To χαρακτηριστικό Euler χ είναι ένας αριθμός που περιγράφει το σχήμα

ενός τοπολογικού χώρου. Για παράδειγμα ένα πολύεδρο, με V
κορυφές(vertices), Ε ακμές(edges) και F πλευρές(faces) θα έχει
χαρακτηριστικό Euler

 V  E  F
Στη string theory, συχνά θέλουμε να γνωρίζουμε αν δύο γεωμετρικά
σχήματα ή δύο τοπολογίες είναι όμοιες μεταξύ τους με κάποιο τρόπο.
Συγκεκριμένα, αν μπορούμε να πάμε από τον ένα στον άλλο με συνεχή
τρόπο. Ο ομοιομορφισμός(homeomorphism) είναι η παραμόρφωση
ενός γεωμετρικού σχήματος σε ένα νέο σχήμα χωρίς σκίσιμο ή σπάσιμο.
Για παράδειγμα, ένα ντόνατ και ένα φλυτζάνι καφέ είναι ομοιομορφικά,
γιατί έχουν και τα δύο μία τρύπα. Αντίθετα, η σφαίρα δεν έχει καμία
τρύπα. Αν το γεωμετρικό σχήμα είναι ομοιομορφικό με σφαίρα, τότε
έχει χαρακτηριστικό Euler

 V  E  F  2
Πολλά σχήματα έχουνε χαρακτηριστικό Euler που εξαφανίζεται ( είναι
0), όπως ο τόρος(torus), η λωρίδα Mobius (Mobius strip) και το
μπουκάλι Klein(Klein bottle) :
 21

Torus 1

Mobius strip 1
 22

Klein bottle 1

Όμως και ο κύλινδρος έχει χ=0 , και μπορούμε να το συνδέσουμε με το

worldsheet των χορδών. Αν το worldsheet λοιπόν έχει χ=0, τότε
μπορούμε να γράψουμε το βοηθητικό πεδίο hαβ σαν μια flat μετρική
δύο διαστάσεων, δηλαδή( αν έχουμε σαν συντεταγμένες τις
 1 0
h   
τ,σ):  0 1 
 23

Τότε h=det hαβ=-1 και

h   X    X                 X 2  X  2
T
 SP 
2  d 2 ( X 2  X  2 )

Αυτή είναι μια πολύ απλή μορφή και μας οδηγεί εύκολα στις εξισώσεις
κίνησης αφού

L                         
 
      


L
 
    X    X 
X
L
    X   X 
X  

Και οι εξισώσεις Euler-Lagrange είναι

L L
    0
X  X  

2 X  2 X  ( 4)
 0
 2
 2

2.2.4 Συντεταγμένες κώνου φωτός

Στη string theory, είναι πολύ χρήσιμες οι συντεταγμένες κώνου φωτός

(light-cone coordinates) που γνωρίζουμε από τη σχετικότητα. Πρώτα
θα οριστούν στο χωροχρόνο Minkowski γενικά και μετά θα δούμε πώς
λειτουργούν στο wordlsheet και στις εξισώσεις κίνησης.
 24

Για απλότητα, παίρνουμε 4 διαστάσεις. Οι ανταλλοίωτες(contravariant)

συντεταγμένες είναι:


x   x 0 , x1 , x 2 , x 3 
Όπου x0=ct και x1=x, x2=y, x3=z για παράδειγμα. Τις light-cone
συντεταγμένες τις συνθέτουμε διαλέγοντας μια χωρική διεύθυνση, πχ
την x1 και φτιάχνοντας γραμμικούς συνδυασμούς με αυτή και την
χρονική x0:

x  
1 0
x  x1  x 
1 0

x  x1 
2 2
Αυτές οι συντεταγμένες ονομάζονται μηδενικές(null)

Το στοιχειώδες μήκος στη μετρική Minkowski είναι:

ds 2     dx  dx

Και πλέον αφού

dx 0 
1

dx   dx   dx1 
1

dx   dx  
2 2
θα είναι

ds 2  2dx  dx   (dx 2 ) 2  (dx 3 ) 2

Δηλαδή είναι σαν να έχουμε ένα νέο μετρικό τανυστή

 0 1 0 0
 
1 0 0 0
ˆ  
0 0 1 0
 
0 0 0 1 


ds 2  ˆ  dx  dx
 25

Ώστε

Γενικεύοντας, είχαμε

ds2 = − dt2 + δijdxidxj,

και πλέον ds2 = − 2dx + dx − + δij dx i dx j

Παρόμοια δουλεύουμε και με τα διανύσματα(vectors)

v  
1 0
v  v1  v  
1 0 1
v v 
2 2

Και το εσωτερικό γινόμενο δύο διανυσμάτων είναι

v  w  ̂   v  w  v  w  v  w  v  w   v i wi
i

i=1,…,d-1

Mε αλλαγή προσήμου χαμηλώνουμε ή ανεβάζουμε τους δείκτες(index

lowering-raising)

v   v v   v

Οι υπόλοιπες συνιστώσες του διανύσματος μένουν αναλλοίωτες

v i  vi

Τώρα που είδαμε πώς είναι οι light cone στο χωρόχρονο, ας δούμε πώς
τις καθορίζουμε για το worldsheet και κατ’επέκταση για τη χορδή.

Ορίζουμε λοιπόν

       

Άρα ds  d d
2  
 26

Έτσι μπορούμε να γράψουμε την εσωτερική μετρική της(σε πίνακα ++,+-

,-+,--) ως

 0 1/ 2
h   
  1 / 2 0 
Η ορίζουσα είναι -1/4 και ο αντίστροφος πίνακας

 0  2
h   
  2 0 
Μπορούμε ακόμα να γράψουμε τις συναλλοίωτες παραγώγους ως
προς τις συντεταγμένες τ,σ και τις light-cone.

 
1
   
2
H δράση Polyakov έτσι καταλήγει στη μορφή

T 1 
SP     2h   X    X     
2
d
2 2

S P  T  d 2   X    X   

Και η μεταβολή της δράσης

S P  T  d 2   X    X      T  d 2   X    X     T  d 2   X     X    
 T  d 2   X    X     T  d 2   X    X    
 T  d 2 X      X     T  d 2     X  X    
όπου στην τρίτη σειρά χρησιμοποιήσαμε την ιδιότητα

 udv  uv   vdu
Και πετάξαμε τους όρους που μηδενίζονται λόγω της συνθήκης Neumann για
της ανοιχτές χορδές ή λόγω της περιοδικότητας για τις κλειστές. Αφού το δΧ
είναι αυθαίρετο και δS=0:
 27

   X   0 (5)

Αυτή είναι και η κυματική εξίσωση για σχετικιστική χορδή με συντεταγμένες

light cone.

2.2.5 Λύσεις της κυματικής εξίσωσης

Από την κυματική, ξέρουμε ότι μπορούμε να γράψουμε την λύση μιας
εξίσωσης κύματος σαν υπέρθεση κυμάτων που κινούνται αριστερά και δεξιά.

Για παράδειγμα, για μονοδιάστατη κίνηση:

f x, t   f L ( x  vt)  f R ( x  vt)

Ομοίως δουλεύουμε και με τη χορδή. Η λύση της εξίσωσης (5) γράφεται ως

X   ,    X  L (   )  X  R (   )

Η γενική λύση γράφεται σε ανάπτυγμα Fourier :

 28

x  ls  ak ik (  )
2
ls

X L (   ) 
2

2
p (   )  i  e
2 k 0 k
x  ls 
2
ls ak ik (  ) (6)

X R (   ) 
2

2
p (   )  i  e
2 k 0 k

Όπου l s είναι το χαρακτηριστικό μήκος της χορδής που συνδέεται με την

παράμετρο κλίσης Regge (Regge slope parameter) και άρα με την τάση

1 2 1
l s  a  a
2 2T
 
Και οι x και p είναι οι συντεταγμένες και ορμή κέντρου μάζας της χορδής.
Οι μηδενικοί όροι του αναπτύγματος είναι

ls ls 
a0  p a0  p
2 2
Aυτό μας λέει ότι η χορδή κινείται στο χωροχρόνο ενιαία με θέση και ορμή

και έχει δονήσεις που περιγράφονται από τα ak .

 Ανοιχτές χορδές με ελεύθερα άκρα

X 
Είπαμε ότι αυτές ικανοποιούν τη συνθήκη Neumann  0
 0 ,

Και άρα αν παραγωγίσουμε τις (6)


2
l l
X  L  s p   s  ak e ik (  )
 2 2 k 0

2
l l
X  R   s p   s  ak e ik (  )
 2 2 k 0

Για σ=0 και αφού λάβουμε υπόψη την υπέρθεση

 29

X 
   
2
l l
 0  s p   p   s  ak  ak e ik
  0
2 2 k 0

Άρα καταλήγουμε στα:

p  p (η χορδή δεν μπορεί να τυλιχτεί γύρω απ τον εαυτό της)

ak  ak (ίδιες δονήσεις για αριστερά και δεξιά κινούμενα κύματα)

Δηλαδή, οι δονήσεις τις χορδής δημιουργούν στάσιμα κύματα στη χορδή.

Να δούμε όμως τι δίνει και η συνθήκη στο όριο σ=π

X  e
 ik (  )
 e ik (  ) 
 
2
ls ls

0  
p p   ak 
2 k 0 
2i 
 
2 2i 
 e ik  e ik 
 i 2ls  ak e  ik
   i 2l s  ak e ik sin k
k 0  2i  k 0

Που σημαίνει ότι ο k είναι ακέραιος.

ls an in

Η γενική λύση είναι X  x  ls p   i

 e cos(n )

2

2 n 0 n

 Ανοιχτές χορδές με δεσμευμένα άκρα

X 
Η οριακή συνθήκη Dirichlet είναι  0
 0 ,

Χρησιμοποιώντας τις (6)

 
2
l l
X L  s p   s  ak e ik (  )
 2 2 k 0
 
2
l l
X R  s p   s  ak e ik (  )
 2 2 k 0
 30

Και όπως πριν

X 
   
2
l l
 0  s p   p   s  ak  ak e ik
  0
2 2 k 0

Δηλαδή

p   p ak  ak
 
Αν μια διάσταση είναι non-compact για μια ανοιχτή χορδή τότε p  p .

Για να ικανοποιούνται και οι δύο συνθήκες θα πρέπει η ολική ορμή να

είναι μηδενική.

Ας δούμε τώρα ένα παράδειγμα όπου και τα δύο άκρα της χορδής είναι
δεσμευμένα(σ=0 και σ=π)

Τότε

X  e
 ik (  )
 e ik (  ) 
 
2
ls ls

0  
p p   ak 
2 k 0 
2i 
 
2 2i 
 e ik  e ik 
 i 2ls  ak e  ik
   i 2l s  ak e ik sin k
k 0  2i  k 0

Δηλαδή πάλι ο k ακέραιος.

Η γενική λύση σε αυτή την περίπτωση γράφεται ως

an in
X  x  ls p   2ls 
  
e sin(n )
2

n 0 n

Δεν υπάρχει γραμμικός όρος τ σε αυτή την έκφραση, άρα η χορδή δεν
τυλίγεται. Μέσω Τ-duality μπορεί να τυλιχθεί( η Τ-duality σε αυτή την
περίπτωση πηγαίνει από Dirichlet σε Neumann και αντίστροφα) , αλλά
 31

δεν θα μπορεί να ξετυλιχθεί. Άρα η χορδή ή θα έχει ορμή ή θα

τυλίγεται γύρω από μια διάσταση.

 Κλειστές χορδές

Στην περίπτωση αυτή, η συνθήκη είναι η περιοδικότητα

X  ( ,  )  X  ( ,2   )

Η συνθήκη αυτή επιβάλλει στον κυματάριθμο k να πάρει ακέραιες τιμές.

Άρα

x  ls  an in (  )
2
ls


XL   p (   )  i e
2 2 2 n0 n
x  ls  an in (  )
2
ls
 e

XR   p (   )  i
2 2 2 n0 n
Όπου n ακέραιος. Ακόμη, η περιοδικότητα προσθέτει τη συνθήκη

p   p  για τις κλειστές χορδές. Είδαμε ότι στις ανοιχτές χορδές αυτό
απαγόρευε την περιέλιξη των χορδών. Στην περίπτωση της κλειστής
χορδής όμως, η κατάσταση είναι διαφορετική αν υποθέσουμε ότι ο
χωρόχρονος περιλαμβάνει compact διαστάσεις όπου η συνθήκη αυτή δεν
ισχύει. Τότε, μπορούμε για παράδειγμα να σκεφτούμε την περίπτωση που
η χορδή είναι συμπαγοποιημένη σε έναν κύκλο ακτίνας R.H γενική λύση
θα είναι τότε

X  ( ,2   )  X  ( ,  )  2Rw όπου w ο αριθμός περιέλιξης .Για να

δούμε τι συμβαίνει με την ορμή όταν σσ+2π:
2 2
ls  l
p (    2 )  s p  (    2 ) 
2 2
2 2
l l
 s p  (   )  s p  (   )  l s ( p   p  )
2

2 2
 
Καλούμε τον όρο p  p τη συμβολή περιέλιξης(winding contribution).
 32

2.2.6 Συμμετρίες και ρεύματα

Το τελευταίο στάδιο πριν προχωρήσουμε στην κβάντωση της χορδής,

είναι να μιλήσουμε για συμμετρίες και διατηρούμενα ρεύματα.

 Τανυστής ενέργειας-ορμής

Θα εισάγουμε εδώ τον τανυστή ενέργειας-ορμής(energy-momentum

tensor) :

2 1 S P
T  
  h h

ο οποίος περιγράφει την πυκνότητα και ροή ενέργειας και ορμής στο
χωρόχρονο.Με πράξεις καταλήγουμε στη μορφή

1

T   X    X     h h    X   X   
2

Όπου ελαχιστοποιήσαμε τη δράση και πήραμε υπ’ όψη πως

1
 h   hhh
2
Μία σημαντική ιδιότητα του τανυστή είναι ότι έχει μηδενικό ίχνος- είναι
δηλαδή traceless:

Tr (T )  Ta  hT 
a

1
 
 h   X    X     h h h    X    X    
2

 h  X    X     h    X   X    
 h  X    X     h  X    X     0

όπου στην 3η σειρά χρησιμοποιήσαμε το γεγονός ότι h h    2

και στην τέταρτη μετονομάσαμε τους βουβούς δείκτες.
 33

 Συμμετρίες της δράσης Polyakov

Oι συμμετρίες της δράσης Polyakov είναι οι εξής:

1. Μετασχηματισμοί Poincare

2. Αλλαγή Παραμετροποίησης των συντεταγμένων του worldsheet

3. Μετασχηματισμοί Weyl

Oι συμμετρίες αυτές φυσικά , από το θεώρημα Noether, ξέρουμε ότι

οδηγούν σε διατηρούμενα ρεύματα. Οι συμμετρίες μπορεί να είναι
τοπικές(local) ή ολικές(global). Oι τοπικές συμμετρίες είναι χρήσιμες για
μετασχηματισμούς βαθμίδας(gauge) , και οδηγούν σε δυνάμεις-μποζόνια,
ενώ οι ολικές συμμετρίες χρειάζονται μόνο νόμους διατήρησης και όχι
δυνάμεις. Επίσης οι ολικές δεν εξαρτώνται από τις συντεταγμένες του
χώρου, αντίθετα με τις τοπικές.

a) Μετασχηματισμοί Poincare

Η ομάδα Poincare αποτελείται από δύο μετασχηματισμούς- τις

παράλληλες μεταθέσεις(translations) και τους μετασχηματισμούς
Lorentz.

H γενική μορφή του μετασχηματισμού της ομάδας Poincare είναι:

X    X      X   b 
X     X   b 
Η μετρική του worldsheet κάτω από τους μετασχηματισμούς Poincare
παραμένει αναλλοίωτη:

h  0
 34

Τo ίδιο και η δράση Polyakov. Η συμμετρία αυτή οδηγεί στην

διατήρηση της ενέργειας και ορμής(λόγω translation σε χρόνο και
χώρο αντίστοιχα) και της στροφορμής(λόγω Lorentz invariance).

Οι συμμετρίες αυτές είναι ολικές πάνω στο worldsheet αλλά τοπικές

στο χωρόχρονο. Έτσι τις ονομάζουμε ολικές εσωτερικές
συμμετρίες(global internal symmetries).

b) Αλλαγή Παραμετροποίησης(Reparameterization)

Μια παραμετροποίηση είναι ο μετασχηματισμός των συντεταγμένων

(σ,τ)(σ’,τ’) , ονομάζεται και διαφορομορφισμός.

Η μετρική μετασχηματίζεται ως

    
h  h  ( , )
   
Και άρα

 X  X   X   X 
h  h ( , )
        

Η ιακωβιανή είναι

   
J  det  

  
Οπότε

J 2 det h
   det ha 

Και από το λογισμό

d 2   Jd 2
 35

Επομένως μέσα στη δράση Polyakov θα ακυρώνονται μεταξύ τους και

d 2   det h
   d 2  det h 

Οπότε η δράση θα μένει αναλλοίωτη. Αυτή φυσικά η συμμετρία είναι

τοπική.

c) Μετασχηματισμοί Weyl

Ο μετασχηματισμός Weyl ή η αλλαγή κλίμακας Weyl(rescaling)

είναι ένας σύμμορφος μετασχηματισμός της μετρικής του worldsheet

με τη μορφή:

h   e  , h  h    e  , h  

και χρησιμοποιώντας τις ιδιότητες οριζουσών για πίνακες nxn

det( AB )  det A det B

det(aA)  det(aI n A)  a n det A

έχουμε (σε δισδιάστατο worldsheet)

det(e h)  e 2 det h

Έτσι

h    det h  h   e   e 2 det h  h    det h

Δηλαδή η δράση Polyakov παραμένει αναλλοίωτη κάτω από Weyl
transformation. Αυτή είναι τοπική συμμετρία.
 36

 Μετασχηματισμός σε επίπεδη μετρική

Τώρα που είπαμε για τις συμμετρίες της δράσης Polyakov, μπορούμε
να χρησιμοποιήσουμε την ελευθερία βαθμίδας(gauge freedom) ώστε
να γράψουμε τη μετρική σε πιο βολική μορφή, που ονομάζεται βασική
μετρική(fiducial metric) .Ας πάρουμε ένα κυλινδρικό worldsheet για
παράδειγμα.
Έχει μόνο δύο συντεταγμένες (σ,τ), και η μετρική είναι 2x2 πίνακας.
Επειδή ο μετρικός τανυστής είναι εν γένει συμμετρικός, τα μη διαγώνια
στοιχεία θα είναι ίσα. Στην αρχή αλλάζουμε παραμετροποίηση έτσι
ώστε

h  e ( , )

Τώρα έχουμε μια μετρική ανάλογη της flat μετρικής Minkowski.

Όμως τώρα μπορούμε να κάνουμε ένα μετασχηματισμό Weyl;

 1 0
h     
 0 1 
Η δράση Polyakov έχει μείνει αναλλοίωτη λόγω συμμετριών, και έχει
πάρει την απλή μορφή

SP  
T
2   
d 2  h h11 X   X     h 22 X   X    

 2

2  
d   X   X     X    X  
Ας κοιτάξουμε τώρα τον τανυστή ενέργειας-ορμής.Λόγω flat μετρικής

1

T   X    X        X    X 
2

και
 37

1

T11   X   X   11  11 X   X    22  X    X 
2

1
 1

 X  X    X  X   X   X   X 2  X  2
2 2
 
Ομοίως

1

T22    X    X    22  11 X   X    22  X    X 
2

1
 1

 X   X    X  X   X   X   X 2  X  2
2 2
 
1

T12   X    X   12  11 X   X    22  X    X 
2

 X  X 

T21  X   X 

Τώρα έχουμε τον πλήρη τανυστή ενέργειας ορμής:

1  2

 X  X
2
 
X  X 

T 2 
 X   X


1 2
2
 2 
X  X 


Ο οποίος όπως βλέπουμε έχει μηδενικό ίχνος

Tr(T )   T  T11  T22  0

Είπαμε όλα αυτά για τον τανυστή ορμής γιατί μας προσθέτει ένα
περιορισμό στις εξισώσεις κίνησης μέσω δράσης Polyakov:

2 1 S P
T   
0
T  h h
Επιπροσθέτως, σε flat μετρική, διατηρείται στο worldsheet, δηλαδή:
 38

 T  0

 Διατηρούμενα ρεύματα
Στη συνέχεια μπορούμε να βρούμε διατηρούμενα φορτία από την
Poincare invariance. Με μια μεταβολή της Lagrangian όπου δΧμ=εμ
,το ρεύμα βρίσκεται από τη σχέση
L
  J     7 

  X 

Με μια μετατόπιση
X   X   b
Μπορούμε να γράψουμε την Lagrangian

LP  
T
2
   
 h h  X   b    X   b    


T
2
 
 h h  X    X    b    X    X    b   b    b   
και πετάμε τον τελευταίο όρο υποθέτοντας ότι η b είναι μια μικρή
παράμετρος και καταλήγουμε στη σχέση

LP  
T
2
 
 hh  X    X    b    X    X    b    

 LP  LP
Όπου

LP  
T
2
 
 h h   b    X     X    b    

T T
  h h   b    X    h h   X    b    
2 2
T T
  h h   b    X    h h   X    b  
2 2
   h h   b   X  
 

Όπου χρησιμοποιήθηκε η συμμετρία των μετρικών τανυστών και

αλλαγές βουβών δεικτών.
Το διατηρούμενο ρεύμα θα είναι ο όρος που πολλαπλασιάζεται με τη
μικρή παράμετρο   b  δηλαδή το
 39

P    hh  X 

Με αλλαγή παραμετροποίησης και κλίμακας Weyl(για να πάμε σε

επίπεδη μετρική) παίρνουμε:

P   X 
P   X 

Δηλαδή η εξίσωση διατήρησης είναι

 P  0

Και από αυτήν εξάγουμε και την εξίσωση κίνησης του worldsheet.

Η P είναι η πυκνότητα ορμής της χορδής.

Το δεύτερο ρεύμα διατηρείται από τους μετασχηματισμούς Lorentz.

Έστω

X     X 
Τότε

L    X    X      X     X     
   
      X    X        X      X     
   X    X      X    X   0

αφού ο ω είναι αντισυμμετρικός. Το ρεύμα θα είναι

LP T   T

   h h   X      hh P , (7) 
 (  X ) 2 2
 J    T X  P  X  P 
 40

2.2.7 Κβάντωση της χορδής

Τώρα που τελειώσαμε με την κλασσική ανάλυση της χορδής, μπορούμε

να προχωρήσουμε στην πρώτη κβάντωση(first quantization).

 Συναλλοίωτη Κβάντωση(Covariant Quantization)

H διαδικασία αυτή μας είναι γνωστή από την απλή κβαντική μηχανική.
Επιβάλλουμε τις αντιμεταθετικές σχέσεις στη θέση και την ορμή. Αυτό
μπορεί να επιτευχθεί με δυναμική Lagrange. Η ορμή της χορδής θα
είναι

L
  ( , )  
  X 
 ( X )

Όπου πήραμε την συνάρτηση Lagrange από τη δράση Polyakov:

S
T
2  
d 2 X 2  X  2 
T
L  ( X    X     X    X  )
2
Στην κβαντική μηχανική είχαμε τις αντιμεταθετικές σχέσεις(με h=1)

x , p   i
i j ij

x , x   p , p   0
i j i j

Τώρα πηγαίνουμε στις χορδές. Επειδή έχουμε σχετικιστική θεωρία,

το  ij     και επιβάλλουμε στη θέση και την ορμή να

αντιμετατίθενται όταν βρίσκονται σε διαφορετικά σημεία της χορδής,

πχ σ και σ’. Οι σχέσεις για ίδιους χρόνους θα είναι:
 41

X 

( , ),   ( , )  i   (   )
X 
( , ), X  ( , )   

( , ),   ( , )  0

Θέλουμε τώρα να βγάλουμε τις αντιμεταθετικές σχέσεις για τις

ταλαντώσεις της χορδής . Για αυτό το λόγο θα χρησιμοποιήσουμε τις
light-cone και έχουμε:

  
i   (   )  X  ( , ),   ( , )  X  ( , ), T X  ( , )  

 T X  ( , ),    X  ( , ) 
Υπολογίζουμε και την παράγωγο ως προς σ του αντιμεταθέτη(οι
συντεταγμένες με σ’ δεν επηρεάζονται):

i  



 (   )  T X  ( , ),    X  ( , )  

 T (     ) X  ( , ),    X  ( , ) 
Και έπειτα χρησιμοποιούμε την αντιμεταθετική σχέση των ορμών

  
0    ( , ),   ( , )  T X  ( , ), T X  ( , )  

 T 2      X  ( , ),    X  ( , )  

 T      X  ( , ),    X  ( , ) 
Όπου διαιρέσαμε με Τ για αργότερα.

Αν τώρα δούμε το άθροισμα

 
 
( , ),   ( , )  i  

 (   ) 

  
2T   X  ( , ),  X  ( , )  2T   X  ( , ),  X  ( , ) 
Και ομοίως τη διαφορά
 42

 
 
( , ),   ( , )  i  

 (   ) 

  
2T   X  ( , ),  X  ( , )  2T   X  ( , ),  X  ( , ) 

Παρατηρούμε ότι προκύπτουν οι αντιμεταθετικές σχέσεις που ζητάμε.

Αποδεικνύεται ότι

    
X  ( , ),  X  ( , )    X  ( , ),  X  ( , )  0

και έτσι προκύπτει ότι

i   
  
  X ( , ),  X ( , ) 
2T 
  (   )

i    (8)
 
 

  X ( , ),   X ( , )   
2T 
 (   )

Αυτές οι τρεις είναι οι σχέσεις για τις ταλαντώσεις.

Για τα επόμενα θα χρειαστούμε την έκφραση της συνάρτησης δ του

Dirac:

1  ikx
 ( x)  e
2 z k 

1. Αντιμεταθετικές σχέσεις

a) Κλειστές χορδές
Είπαμε ότι οι αριστερές δονήσεις της χορδής έχουν τη μορφή:

x  ls  an in (  )
2
ls
 e

XL   p (   )  i
2 2 2 n 0 n
 43

Παραγωγίζοντας
2
l l l
 s p   s  an e in (  )  s  an e in (  )

 X L
2 2 n0 2 n
ls 
a0  p
2

Έχουμε λοιπόν

 
l
 l 
X  ( , ),  X  ( , )   s  am e im (  ) , s  an e in (  )  
 2 m 2 n 
i   
a 
2
l
 s
2
e
m ,n
i ( m  n )
e i ( m  n  ) 
m

, an 
2T 
 (   )

Παρατηρούμε ότι το δεξί μέλος δεν εξαρτάται από το τ, άρα το ίδιο

πρέπει να ισχύει και για το αριστερό, δηλαδή πρέπει

e i ( mn )  1
 m  n
Αυτό μπορούμε να το επιβάλλουμε με ένα δέλτα Kronecker δm+n,0.

Tώρα ας δούμε τη συνάρτηση Dirac

1
 (   ) 
2
e
m
im (   )

 i

 (   )  
2
 me
m
im (   )

Χρησιμοποιώντας όλες τις παραπάνω σχέσεις έχουμε

 44

i   i
 
2
ls
2
e
m ,n
i ( m  n )
e i ( m  n  )  
am , an  
2T 2
 me
m
im (   )


    ls 2

4T
 me
m
im (   )

2
 me
m
im (   )

Και άρα

a 
m 
, an     m mn , 0
 
 am , an     m mn , 0
a 
m , an  0 

b) Ανοιχτές χορδές
Στις ανοιχτές χορδές η αντιμεταθετική σχέση είναι
a m


, an     m mn,0

2) Φάσματα

a) Φάσμα ανοιχτών χορδών

Μπορούμε τώρα να βρούμε τις καταστάσεις της χορδής. Το

πρώτο βήμα είναι να μετατρέψουμε τις δονήσεις σε τελεστές.
Έτσι και οι κινήσεις ολόκληρες θα είναι τελεστές. Οι
αντιμεταθετικές σχέσεις μας παραπέμπουν στον κβαντικό
ταλαντωτή, όπου έχουμε τους τελεστές δημιουργίας-
καταστροφής

m  i  m  i 
aˆ †   xˆ  pˆ  aˆ   xˆ  pˆ 
2  m  2  m 
 
aˆ , aˆ †  1
με Χαμιλτονιανή
 45


Hˆ   aˆ †aˆ  1 / 2 
και τον αριθμητικό τελεστή(number operator)Ν με ιδιοτιμές n :

Nˆ  aˆ † aˆ
Nˆ n  n n

Όπου n είναι ιδιοσυναρτήσεις ενός συστήματος που αποτελείται

από άπειρους ταλαντωτές, τον χώρο fock(fock space).

Έτσι έχουμε τελικά

 
Hˆ n   Nˆ  1/ 2 n  n  1/ 2 n  E n

Το σύστημα έχει βασική κατάσταση την 0

Ομοίως μπορούμε να δουλέψουμε και με τη χορδή. Υπάρχει

όμως μια διαφορά; έχουμε τη μετρική ημν που σημαίνει ότι
υπάρχουν αρνητικοί αντιμεταθέτες. Αυτό συμβαίνει με τις
χρονικές συνιστώσες

a 
m   
, an     m mn,0  am , am  m  

 am0 , a0m  m 
Αυτό είναι σημαντικό γιατί μας οδηγεί σε καταστάσεις με
αρνητικό norm και θα πρέπει να το περιορίσουμε. Θα
ασχοληθούμε όμως με αυτό αργότερα. Ορίζουμε όπως πριν έναν
αριθμητικό τελεστή

N m  a  m  am
N m im  im im
m 1
Ο ολικός αριθμητικός τελεστής θα είναι το άθροισμα
 46

 
N   N m   am  am
m1 m1

Θα δούμε τώρα τι ακριβώς είναι οι τελεστές α.

N m am im   am  am am im   (am  am  m)am im  

 am (am am ) im  mam im  amim im  mam im 
 (im  m)am im

Άρα ο τελεστής αm είναι τελεστής καταβίβασης(lowering), αφού

μικραίνει την ιδιοτιμή κατά m. Ομοίως μπορεί να αποδειχτεί ότι ο
τελεστής α-m είναι αναβίβασης(raising) δηλαδή

N m am im   (im  m)am im

Ο lowering φυσικά καταστρέφει το κενό

am 0  0

Η χορδή έχει επίσης ορμή, οπότε μπορούμε να συμβολίσουμε μια

κατάσταση με ορμή k. Στη βασική κατάσταση αν η χορδή έχει
ορμή kμ: p  0, k  k  0, k
Tώρα λοιπόν μπορούμε να επανέλθουμε στο θέμα του αρνητικού
norm. Θα εισάγουμε περιορισμούς, τους λεγόμενους και Virasoro
constraints. Η κλασσική μορφή των περιορισμών αυτών είναι

1 1
Lm  
2 n
amn an Lm  
2 n
amn an

Θα τους κάνουμε τελεστές και θα χρησιμοποιήσουμε τη μέθοδο

normal ordering για να βεβαιωθούμε ότι έχουν πεπερασμένες
ιδιοτιμές. Η διαδικασία του normal ordering είναι η εξής:
μετακινούμε τους lowering τελεστές προς τα δεξιά και τους
raising προς τα αριστερά.
 47

1
Lm  : amn an :
2 n
Για παράδειγμα ο Lo :

1 1 1  1 
L0   : an an : : a0 a0   an an   an an :
2 n 2 2 n1 2 n1
1 2 1  1  1 D1  
: a0   an an   an an     n :
2 2 n1 2 n1 2  0 n1

1 2  D 
: a0   an an   n :
2 n1 2 n1
1 2 
a0   an an
2 n1

Στη δεύτερη σειρά χρησιμοποιήσαμε τον αντιμεταθέτη και το

γεγονός ότι ο 2ος όρος είναι το εσωτερικό γινόμενο σε χωροχρόνο
D διαστάσεων. Στην τελευταία σειρά πετάξαμε τον τρίτο όρο από
την προηγούμενη λόγω normal ordering.

Καταλήγουμε στις αντιμεταθετικές σχέσεις των τελεστών Virasoro

Lm , Ln   (m  n) Lmn  D (m3  m) mn,0

12
που είναι μια άλγεβρα Virasoro με κεντρική επέκταση(central
extension). Το κεντρικό φορτίο είναι η διάσταση D. Αυτός είναι
και ο αριθμός των ελεύθερων βαθμωτών πεδίων πάνω στο
worldsheet. Είναι φανερό ότι για m=0,-1,+1 το κεντρικό φορτίο
μηδενίζεται. Οι τελεστές L-1 ,L+1,L0 συνθέτουν μια κλειστή
υποάλγεβρα SL(2,R).
 48

Οι τελεστές αυτοί χρησιμοποιούνται για να εξαφανίσουν

καταστάσεις χωρίς φυσική σημασία( όπως με αρνητικό μέτρο) με
τον επιβαλλόμενο περιορισμό

 Lm   m,0   0 m0
Όπου α είναι η σταθερά του normal ordering. Μπορούμε να
βάλουμε συγκεκριμένες τιμές στα α,D ώστε να μην έχουμε
αφύσικες καταστάσεις . Συγκεκριμένα, στη μποζονική αυτή
θεωρία τα αρνητικά norm εξαφανίζονται αν

a 1 D  26
Ας δούμε την εφαρμογή των τελεστών εποπτικά σε αυτή τη
θεωρία βρίσκοντας τη μάζα. Για τον τελεστή μάζας η εξίσωση
Einstein δίνει

m2   p  p

Με τη συνθήκη (και με α=1)

L0    0
1 2 
 a0   an an  1  0
2 n1

παίρνουμε τη μάζα στο τετράγωνο, που είναι ο πρώτος όρος.

Άρα στη μποζονική θεωρία η σχετικιστική εξίσωση της μάζας

παίρνει τη μορφή

1
M2  ( N  1)
a
Όπου α’ είναι ο χαρακτηριστικός αριθμός της χορδής και δίνει μία
κλίμακα 2T στην ενέργεια, ώστε η μάζα να είναι στην τάξη
της μάζας Planck.

Μπορεί να δειχτεί ότι

 49

1 D2
M2  (N  )
a 24
που μας οδηγεί πάλι στο D=26.Η μάζα της βασικής κατάστασης
είναι

1 D2 1
M2 0  (N  )0  0
a 24 a
Δηλαδή αρνητική-αυτό οδηγεί στο λεγόμενο ταχυόνιο(tachyon)
που είναι μια μη φυσική κατάσταση , αφού έχει ταχύτητα
μεγαλύτερη του c. Η συνέπεια της μποζονικής θεωρίας ζητά το
α=1 , οπότε το ταχυόνιο δεν μπορεί να αφαιρεθεί, γιαυτό και η
θεωρία απορρίπτεται. Αν δούμε και τη μάζα στην πρώτη
διεγερμένη κατάσταση , πάλι καταλήγουμε στις ίδιες τιμές. Η
μποζονική θεωρία με α=1 ,D=26 ονομάζεται κρίσιμη και η D=26
είναι η κρίσιμη διάσταση.

β) Φάσμα κλειστών χορδών

Στην περίπτωση των κλειστών χορδών τα πράγματα είναι λίγο πιο
περίπλοκα, διότι χρειαζόμαστε δύο αριθμητικούς τελεστές. Θα
παραθέσουμε τους περιορισμούς με τους τελεστές Virasoro χωρίς
πράξεις
L m   m,0   0 L m   m,0   0
1  1 
L0  p p  N L L0  p p  N R
8T 8T
L0  L0  2a  0 L0  L0   0
Ο τελευταίος περιορισμός ονομάζεται level matching.
Για τις κλειστές χορδές έχουμε μάζα
2
M2  ( N  N  2)
a
όπου
 50

 
N   an an N   an an
n1 n1
είναι οι αριθμητικοί τελεστές , με ακέραιες ιδιοτιμές. Οι φυσικές
καταστάσεις της κλειστής χορδής λόγω level matching επιβάλλουν
ότι
NN
Έτσι, τα α εξαρτώνται μεταξύ τους.
To φάσμα της κλειστής χορδής για τις δυο πρώτες καταστάσεις
είναι:
Για
N N 0
μας δίνει ταχυόνιο με μάζα
4
M2  
a
Και για
N  N 1
παίρνουμε μηδενικής μάζας τανυστικό πεδίο , που μπορεί να
αναλυθεί σε ένα αντισυμμετρικό μέρος Βμν(το πεδίο Kalb-Ramond-
μια γενίκευση του ηλεκτρομαγνητικού δυναμικού Αμ με δύο δείκτες
αντί για ένα, λόγω του ότι ολοκληρώνεται σε world-sheet)
, ένα συμμετρικό χωρίς ίχνος(traceless) μέρος gμν (το graviton) και το
ίχνος του συμμετρικού μέρους φ(το dilaton- βαθμωτό πεδίο που
συνδέεται με τη σταθερά σύζευξης της χορδής). Θα επανέλθουμε σε
αυτά τα μεγέθη στο δεύτερο μέρος. Αφού όλες οι θεωρίες χορδών
περιλαμβάνουν κλειστές χορδές, φαίνεται πως το graviton είναι
βασικό στοιχείο των θεωριών .

 Άλλοι τρόποι κβάντωσης

Εκτός από την covariant κβάντωση, μπορούμε να ακολουθήσουμε την

light-cone ή την BRST. Κάθε μία έχει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα.
Είδαμε ότι η covariant έχει προφανή Lorentz invariance, ενώ εμφανίζει
 51

ghost states (με αρνητικό norm). Η light-cone απ΄ την άλλη έχει το
μειονέκτημα ότι η Lorentz invariance πλέον δεν φαίνεται εύκολα, όμως
δεν έχει ghosts, και οι 26 διαστάσεις βγαίνουν απευθείας. Η BRST είναι
κάτι ενδιάμεσο.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η απαίτηση για 26 διαστάσεις, συνδέεται

με το γεγονός ότι δε θέλουμε τα ghost states.

2.2.8 Σύμμορφη θεωρία πεδίου (Conformal Field Theory-CFT)

Η θεωρία αυτή βασίζεται πολύ σε μιγαδικές μεταβλητές. Συγκεκριμένα

στην string theory πάνω στο worldsheet αφού έχουμε δύο μεταβλητές,
χρησιμοποιούμε την δισδιάστατη CFT.

Στην μιγαδική ανάλυση, ένας σύμμορφος μετασχηματισμός

χαρτογραφεί μια περιοχή του μιγαδικού επιπέδου σε μια πιο βολική
διατηρώντας τις γωνίες, αλλά όχι τα μήκη. Αυτή η συνθήκη έχει
γεωμετρική ερμηνεία και μπορούμε να τη δούμε μέσω του μετρικού
τανυστή

x a x 
g   ( x)  g ( x) (9)
x x
Αλλιώς μπορούμε να το εκφράσουμε μέσω μιας συνάρτησης Ω

g   ( x)  ( x) g ( x)

Για να αποδείξουμε ότι διατηρεί τις γωνίες, θεωρούμε δύο διανύσματα

u ,v . Η γωνία μεταξύ τους θα είναι

g (u, v)
cos  
g (u, u ) g (v, v)
g (u, v) g (u, v)
cos      cos 
g (u, u ) g (v, v) g (u, u )g (v, v)
 52

Μια σύμμορφη θεωρία πεδίου είναι μια κβαντική θεωρία που

παραμένει αναλλοίωτη κάτω από σύμμορφους μετασχηματισμούς.
Αυτές οι θεωρίες έχουν Ευκλείδεια μετρική και ονομάζονται
Ευκλείδειες.

Οι CFT είναι αναλλοίωτες κάτω από αλλαγή κλίμακας(scale invariant).

Αυτό συνεπάγεται ότι δεν έχουν κλίμακα μήκους ούτε μάζας. Αυτό είναι
σημαντικό διότι η κβαντική θεωρία από μόνη της συχνά δεν είναι scale
invariant. Αυτό συμβαίνει για παράδειγμα σε βαθμωτά πεδία που έχουν
καθορισμένη(fixed) μάζα. Έτσι η CFT μας δίνει τη δυνατότητα να
αίρουμε αυτό το σπάσιμο της συμμετρίας.

Στις χορδές , μπορούμε να περιγράψουμε τις ταλαντώσεις με CFT. Αφού

οι δονήσεις έχουν «κατεύθυνση» (αριστερά και δεξιά) ονομάζουμε τις
CFT αυτές chiral.

 Στροφές Wick(Wick rotations)

Για να μετασχηματίσουμε την μετρική Minkowski σε Ευκλείδεια, θα

πρέπει να αλλάξουμε με κάποιο τρόπο το πρόσημο του dt2. Αυτό
επιτυγχάνεται με τις Wick rotations. Είναι ένας απλός μετασχηματισμός
t  it
dt  idt
ds 2  dt 2  dx 2

Η πάνω στο worldsheet

  i
d  id
ds 2  d 2  d 2

Tώρα μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε CFT στη χορδή.

 53

 Μιγαδικές συντεταγμένες

Ως αποτέλεσμα της στροφής Wick, θα χρησιμοποιήσουμε πλέον

μιγαδικές συντεταγμένες
zz

z    i 2
z    i zz

2i

Έχουμε τώρα
    
   i 
1
  z   
z z  z  2
και ομοίως

  z 
1
  i 
2
Τώρα μπορούμε να βρούμε τη νέα μετρική από τη σχέση (9).
Η ευκλείδεια είναι προφανώς
1 0
g   
 0 1 
Και

  g11  g12  g 21  g 22 

g11
11 1 1
      0
2 2 2i 2i
Ομοίως g’22=0 ενώ

  g11  g12  g 21  g 22 

g12
11 1 1
     
     1 / 2  g 21
2 2 2i  2i 
Άρα η νέα μετρική
 54

 0 1/ 2 
g    
 1 / 2 0 
 0 2
g    
 2 0 
Τώρα θα δείξουμε ότι η δράση

1
2  
S d 2
zX  X 

είναι ισοδύναμη με τη δράση Polyakov:

1 1 
X  X      i X      i X   
2  2 
1

  X   X    X   X   i X   X   i X   X 
4

1

  X   X     X    X 
4

διότι οι δύο τελευταίοι όροι είναι αντίθετοι στη δεύτερη σειρά, αφού με
την Ευκλείδεια μετρική μπορούμε να ανεβάζουμε ή να κατεβάζουμε
δείκτες. Άρα

S
8 
1
 d 2
z 
  X 
  X     X 

 X  


1
4   
dd  X   X    X   X   S P 
Όπου χρησιμοποιήσαμε τη νέα μετρική ώστε

d 2 z  dzdz  det g   dd  2dd

Με μεταβολή της S, βάζοντας
 55

X   X   X  

 X   X   
1


S  d 2
z X
4 
d 2 zX   X    S  S
1 1
 

 d 2
zX  X  
4  4 
S  0 
d
2
zX   X    0   d 2 zX  X    0 

X  ( z, z )  0 (10)
Όπου στην προτελευταία σειρά χρησιμοποιήσαμε το γεγονός ότι οι
μερικές παράγωγοι αντιμετατίθενται. Φυσικά η μεταβολή πρέπει να
είναι μηδενική , ώστε να μένει η δράση αναλλοίωτη.

Η (10) μας οδηγεί στο να θυμηθούμε τις ολομορφικές(holomorphic)

συναρτήσεις. Μια f είναι τέτοια αν

f
 0  f  f z 
z
Αν η f έχει μηδενική παράγωγο ως προς την ίδια τη z, τότε ονομάζεται
αντιολομορφική(antiholomorphic). Έτσι έχουμε στη string theory ότι αν

 (X  )  0
Τότε η X  είναι holomorphic και ονομάζεται αριστερή κίνηση(left-
moving) ενώ αν

(X  )  0
τότε η X  είναι antiholomorphic και ονομάζεται right-moving.
 56

 Γεννήτορες των σύμμορφων μετασχηματισμών

Για να βρούμε τους γεννήτορες, παίρνουμε έναν απειροστό

μετασχηματισμό των συντεταγμένων
x  x    
και έπειτα έναν σύμμορφο μετασχηματισμό με Ω=1-f(x). Εύκολα
αποδεικνύεται ότι
g    g          

Και άρα
f ( x) g          (11)
Κάνοντας λίγες πράξεις σε αυτή τη σχέση

g   f ( x) g    g          
 f ( x ) d  2   
2
 f       (11) 
d

         g        g      
2 2
d d
 2
   1        0
 d

Στην περίπτωση των 2 διαστάσεων προφανώς ο δεύτερος όρος

εξαφανίζεται(μας μένει μόνο η D’alembertian). Μπορούμε να
βγάλουμε και άλλη εξίσωση αν πολλαπλασιάσουμε με την
D’alembertian. Θα μας δώσει

g  
  d  2        0
 57

Πάλι παρατηρούμε ότι στις 2 διαστάσεις απλοποιείται. Η παράμετρος ε

μπορεί να παριστάνει τέσσερις τύπους μετασχηματισμών:

  translatio n

   x  scale

     x 
    rotation

   b  x 2  2 x  (b  x)

Ο τελευταίος είναι ο ειδικός σύμμορφος μετασχηματισμός(special

conformal).
Όλοι αυτοί οι μετασχηματισμοί απαρτίζουν μαζί με την ομάδα Poincare
την σύμμορφη ομάδα(conformal group). Προφανώς η άλγεβρα της
ομάδας αυτής έχει πλήθος εφαρμογών στην κβαντική , όπως πχ η
στροφορμή έχει την άλγεβρα των γεννητόρων των rotation.

 Η δισδιάστατη σύμμορφη ομάδα

Σε δύο διαστάσεις όπως είδαμε τα πράγματα είναι πολύ απλά, έχουμε:

              

Για μ=1, ν=2 έχουμε

1 2  21

Και για μ=1, ν=1 έχουμε

11   2 2

Αυτές μας θυμίζουν τις εξισώσεις Cauchy-Riemann της μιγαδικής

ανάλυσης για μια συνάρτηση ε=ε1+iε2 .
 58

Mια τέτοια συνάρτηση που ικανοποιεί τις εξισώσεις Cauchy Riemann σε

μια περιοχή R ονομάζεται αναλυτική σε αυτή την περιοχή. Θα είναι και
συνάρτηση μόνο του z= x1+ix2 .
Για να βρούμε τους γεννήτορες, κάνουμε έναν μετασχηματισμό

z  z  z   n z n1 z  z  z   n z n1

Θα ψάξουμε , παραγωγίζοντας τις νέες συντεταγμένες , για τους όρους

  :

z  1   n (n  1) z n  z n1 n

Άρα ένας γεννήτορας θα είναι ο

ln   z n1

Ομοίως από τον συζυγή παίρνουμε

ln   z n1
Oι γεννήτορες αυτοί στην κλασσική περίπτωση ικανοποιούν την
άλγεβρα Virasoro ή Witten

lm , ln   (m  n)lmn l , l   (m  n)l

m n mn

 Κεντρικό φορτίο

Στην κβαντική όμως οι τελεστές Virasoro έχουν στην άλγεβρα έναν

επιπλέον όρο όπως είδαμε, το central extension, που περιέχει το
central charge. Έτσι οι γεννήτορες στην κβαντική ικανοποιούν τη νέα
άλγεβρα Virasoro
 59

lm , ln   (m  n)lmn  c
m(m2  1) mn,0
12
 CFT σε κλειστή χορδή

Θα ξεκινήσουμε με μια κλειστή χορδή με συντεταγμένες (σ,τ) και την

χωρική διάσταση συμπαγοποιημένη, δηλαδή περιοδική σ=σ+2π.
Μπορούμε να περιγράψουμε το worldsheet της χορδής, που είναι
κύλινδρος, με CFT ως εξής:
Κάνουμε έναν conformal μετασχηματισμό
z  e i z  e i

Σκοπός μας είναι με αυτό το μετασχηματισμό να σχεδιάσουμε τον

κύλινδρο στο μιγαδικό επίπεδο. Η ακτινική συντεταγμένη παίζει το
ρόλο του χρόνου, με το άπειρο παρελθόν ως αρχή συντεταγμένων. Με
αυξανόμενη ακτίνα, προχωράμε μπροστά στο χρόνο. Τα χωρικά
ολοκληρώματα πάνω στο worldsheet γίνονται επικαμπύλια στο
μιγαδικό επίπεδο. Αν κόψουμε μια φέτα του κυλίνδρου σε μια χρονική
στιγμή τi , αυτό στο μιγαδικό επίπεδο είναι ένας κύκλος ακτίνας ri .
H ακτίνα λοιπόν στο επίπεδο z είναι το μέτρο του ευκλείδειου χρόνου
του worldsheet δηλαδή
R  z  e
 60

Όταν ο χρόνος λοιπόν αυξάνεται , το ίδιο γίνεται και με την ακτίνα στο
z-επίπεδο. Ας θυμηθούμε τις εξισώσεις των ταλαντώσεων , παίρνοντας
από τις νέες συντεταγμένες ότι

    ln z     ln z
Τότε οι εξισώσεις γίνονται
x  ls  an n
2
ls


XL   p ln z  i z
2 2 2 n0 n
x  ls  an n
2
ls
 z

XR   p ln z  i
2 2 2 n0 n
Ο τανυστής ενέργειας ορμής είπαμε ότι διατηρείται και ότι είναι
traceless. Αφού είναι traceless, τα μη διαγώνια στοιχεία στις
συντεταγμένες z είναι μηδενικά. Η εξίσωση διατήρησης μας οδηγεί σε
ολομορφικές και αντιολομορφικές συναρτήσεις:

 T   0
 Tzz  Tzz  0

Άρα ο τανυστής ενέργειας ορμής αποτελείται από δύο μέρη-ένα

ολομορφικό και ένα αντιολομορφικό. Aυτά γράφονται ως
αναπτύγματα Laurent
 61

 
L Lm
Tzz ( z )   mm2
m z
Tzz ( z )   m 2
m z

Όπου περιμένουμε ότι οι συντελεστές θα είναι οι γεννήτορες Virasoro.

Μπορούμε να αναστρέψουμε αυτά τα αναπτύγματα ως
1 dz m2 1 dz m2
Lm 
2i  z
z Tzz Lm  
2i z
z Tzz

Mε τη μέθοδο παραμόρφωσης δρόμου , μπορούμε να αυξομειώσουμε

την περφέρεια στην οποία παίρνουμε τα ολοκληρώματα αυτά. Αφού
αυτό μεταφράζεται σε μετατόπιση χρόνου, συνεπάγεται πως οι
Virasoro τελεστές είναι αναλλοίωτοι κάτω από μετατοπίσεις χρόνου,
και τα ολοκληρώματα αυτά σχετίζονται με διατηρούμενα φορτία.
 62

3.Η χορδή σε καμπυλωμένο χώρο

Είδαμε λοιπόν πώς μπορούμε να έχουμε τη δράση Polyakov στον flat
χώρο, βγάζοντας εύκολα τις εξισώσεις κίνησης της χορδής. Θα
μιλήσουμε εδώ λίγο ακόμη για τη δράση Polyakov για να δούμε την
πλήρη σημασία της. Είδαμε ότι η δράση είναι:
1
4 ' 
SP   dd  hG  h  X    X 

Επειδή θα ασχοληθούμε περισσότερο με τη βαρύτητα, μπορούμε

επίσης να προσθέσουμε τον όρο Εinstein
1
4 
 dd  h R

Σε δύο διαστάσεις το γινόμενο

 hR
είναι απόλυτη παράγωγος. Έτσι το χ εξαρτάται μόνο από την τοπολογία
της επιφάνειας Σ, στην οποία ολοκληρώνουμε, και παράγει το
χαρακτηριστικό Euler. Οπότε, η πλήρης δράση θα είναι

SP  
1
4 ' 
dd 
 h G  h  X    X    'R 
Όπου εισάγαμε την σταθερά σύζευξης ν.
Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και μια δισδιάστατη κοσμολογική
σταθερά . Τότε όμως η δράση δε θα είναι ισοδύναμη με την Nambu-
Goto.

3.1 Η Θεωρία χορδών ως δισδιάστατη βαρύτητα

Η αρχική ιδέα της δράσης Polyakov ήταν για να περιγράψει την κίνηση
της χορδής σε ένα στοχευόμενο χώρο (target space) . Παρόλα αυτά, έχει
και άλλη λειτουργία. Η δισδιάστατη μετρική hab στη δράση Polyakov
είναι δυναμική μεταβλητή. Η δράση είναι αναλλοίωτη κάτω από
μετασχηματισμούς συντεταγμένων πάνω στο world sheet όπως είπαμε.
Έτσι , μπορεί να θεωρηθεί ότι περιγράφει μια δισδιάστατη βαρύτητα
συζευγμένη με πεδία ύλης Χμ .Τα πεδία είναι συνηθισμένα βαθμωτά. Ο
αριθμός αυτών των πεδίων συμπίπτει με την διάσταση του target
space.
 63

Έτσι υπάρχουν δύο οπτικές γωνίες: ο target space και το world sheet.
Στο δεύτερο μπορούμε να ξεχάσουμε τελείως τις χορδές και να δούμε
το πρόβλημα ως κβάντωση δισδιάστατης βαρύτητας με παρουσία
πεδίων.

Αλλάζουμε τη μετρική του world sheet σε Ευκλείδεια με το

μετασχηματισμό τ -iτ και έτσι το ολοκλήρωμα δρόμου δισδιάστατης
μετρικής είναι πιο καλά καθορισμένο, αφού η ευκλείδεια μετρική δεν
έχει ανωμαλίες, ενώ στην υπογραφή Minkowski έχουμε
απροσδιοριστίες. Έτσι καταλήγουμε σε ένα στατιστικό πρόβλημα στο
οποίο η συνάρτηση επιμερισμού δίνεται από το άθροισμα των
διακυμάνσεων δισδιάστατων επιφανειών και κβαντικών πεδίων πάνω
σε αυτές:

  DX  e  SP [ X , ]
(E)
Z
 ά 

Το άθροισμα όλων των επιφανειών μπορεί να κατανοηθεί ως το

άθροισμα όλων των πιθανών τοπολογιών συν ένα συναρτησιακό
ολοκλήρωμα των μετρικών. Σε δύο διαστάσεις όλες οι τοπολογίες είναι
ταξινομημένες. Για παράδειγμα , για κλειστές προσανατολισμένες
επιφάνειες το άθροισμα τοπολογιών είναι το άθροισμα των
γενών(genera) g, που είναι ο αριθμός των λαβών(handles) που είναι
προσκολλημένα στη σφαίρα(συνδέεται με τον αριθμό Euler ως:
χ=2-2g-b όπου b=boundaries τα όρια). Σε αυτή την περίπτωση

 ά 

g

Από την άλλη, το ολοκλήρωμα των μετρικών δεν έχει προσδιοριστεί

ακόμη. Ένας τρόπος για να γίνει αυτό είναι να διαχωρίσει κανείς τις
επιφάνειες και να αντικαταστήσει το ολοκλήρωμα με άθροισμα πάνω
σε αυτούς τους διαχωρισμούς. Αυτός ο τρόπος οδηγεί στα μοντέλα
πινάκων που δε θα αναπτύξουμε εδώ. Συνήθως ακολουθείται ένας
άλλος τρόπος, που χρησιμοποιείται το αναλλοίωτο του δισδιάστατου
διαφορομορφισμού σαν μια συνηθισμένη συμμετρία βαθμίδας . Μετά
χρησιμοποιείται η διαδικασία Faddeev-Popov gauge fixing για να κάνει
το ολοκλήρωμα δρόμου προσδιορίσιμο. Η μέθοδος αυτή έχει ως εξής :
 64

Αν έχουμε απειρίες στο ολοκλήρωμα

W   DAeiS [ A]
λόγω του ότι ολοκληρώνουμε και σε μη φυσικούς βαθμούς ελευθερίας ,
η μέθοδος Faddeev –Popov διαχωρίζει την ολοκλήρωση στο σύνολο των
πιθανών τροχιών βαθμίδας και σε ένα κατά μήκος των τροχιών αυτών:

 DA  DA gaugefixed  Dg
Παρόλα αυτά η δράση Polyakov κατέχει ένα επιπλέον χαρακτηριστικό
που κάνει την κβάντωσή της μη-τετριμμένη , που είναι όπως είπαμε η
Weyl invariance, η οποία είναι υπεύθυνη για την ισοδυναμία των
δράσεων Polyakov Και Nambu-Goto. Όμως, σε κβαντικό επίπεδο , η
συμμετρία αυτή μπορεί να σπάσει.
Η ανωμαλία αυτή φαίνεται αν αναλύσουμε τον τανυστή ενέργειας
ορμής. Σε κάθε κλασσική θεωρία που είναι αναλλοίωτη κάτω από
μετασχηματισμούς Weyl το ίχνος του τανυστή ενέργειας είναι μηδενικό,
όπως είδαμε προηγουμένως. Όμως, στην κβαντική θεωρία, ο τανυστής
ενέργειας αντικαταστάται από τον επανακανονικοποιημένο μέσο όρο
του κβαντικού τελεστή του τανυστή. Για παράδειγμα , στον flat χώρο,
G     
c
Taa  R
renorm 12
Όπου το c είναι το κεντρικό φορτίο , και βλέπουμε ότι το ίχνος δεν είναι
πλέον μηδενικό εκτός αν c=0. Το κεντρικό φορτίο εξαρτάται από το
περιεχόμενο του πεδίου της CFT. Κάθε μποζονικός βαθμός ελευθερίας
συνεισφέρει κατά 1 στο c, κάθε φερμιονικός κατά ½ και τα ghosts έχουν
αρνητική συνεισφορά. Συγκεκριμένα, αν οι χορδές διαδίδονται σε χώρο
διαστάσεων D, και αφού κάνουμε το gauge-fix διαφορομορφισμού, τα
ghosts δίνουν -26, και τότε το κεντρικό φορτίο είναι c=D-26. Αυτό δίνει
το ακριβές αποτέλεσμα της ανωμαλίας Weyl. Έτσι, μια από τις gauge
συμμετρίες της κλασσικής θεωρίας σπάει. Ομοίως μπορούμε να δούμε
σε άλλες κβαντώσεις ότι σπάνε άλλες συμμετρίες, όπως στην light cone
η ολική Lorentz συμμετρία κλπ. Έτσι καταλαβαίνουμε γιατί οι 26
διαστάσεις είναι αναγκαίες ή κρίσιμες για αυτή τη θεωρία.
 65

3.2 Το όριο χαμηλών ενεργειών και τα string backgrounds

3.2.1 To γενικευμένο μοντέλο-σ

Αφού μιλήσαμε λοιπόν για τη θεωρία σε επίπεδο χώρο-χρόνο,

μπορούμε να δούμε τι γίνεται όταν ο χώρος είναι καμπυλωμένος. Θα
μείνουμε στην μποζονική θεωρία. Προσθέτοντας φερμιόνια τα
συμπεράσματα δεν αλλάζουν.
Μπορούμε να φανταστούμε τον μη-τετριμμένο χωρόχρονο σαν μια
κατάσταση gravitons . Όπως είδαμε τα gravitons προκύπτουν στο
φάσμα των κλειστών χορδών. Είναι όμως ένας από τους άμαζους
τρόπους ταλάντωσης του φάσματος της κλειστής χορδής. Είπαμε ότι το
φάσμα περιέχει και δύο άλλα πεδία: τον αντισυμμετρικό τανυστή Βμν
και το dilaton Φ. Δεν υπάρχει λόγος να αφήσουμε αυτά τα δύο πεδία
μη-διεγερμένα. Έτσι παίρνουμε την γενική μορφή της δράσης στο world
sheet που είναι αναλλοίωτη κάτω από μετασχηματισμούς
συντεταγμένων και επανακανονικοποιήσιμη:

S 
1
4 '  d 2
  h h

G  ( X )  i 
B  ( X 
)   X 
  X 
 a' R( X ) 
η οποία είναι μη-γραμμική και αναπαριστά μια θεωρία
αλληλεπιδράσεων (ενώ η προηγούμενη ήταν μια free θεωρία). Οι
συζεύξεις σε αυτή τη θεωρία είναι συντελεστές των Βμν, Gμν και Φ. Τα
αδιάστατα μεγέθη είναι σε συνδυασμό με το α’, που έχει διάσταση
τετραγωνικού μήκους και καθορίζει την κλίμακα χορδής(string scale). Οι
διαταραχές της θεωρίας πεδίου γίνονται σαν ανάπτυξη του α’ και αυτό
καθορίζει τις μεγάλες ή μικρές αποστάσεις(χαμηλές ή υψηλές
ενέργειες). Σε μεγάλες αποστάσεις συγκριτικά με το string scale, η
εσωτερική δομή της χορδής δεν είναι σημαντική και μπορούμε να
πάρουμε μια effective θεωρία. Αυτή η θεωρία δεν είναι τίποτε άλλο
από μια effective θεωρία πεδίου άμαζων ταλαντώσεων χορδών.
 66

3.2.2 Η Weyl invariance και η effective δράση

Μια effective θεωρία , είναι θεωρία πεδίων στον target space.

Από την μεριά του worldsheet, αυτά τα πεδία αντιπροσωπεύουν ένα
άπειρο σύνολο συζεύξεων δισδιάστατης κβαντικής θεωρίας βαρύτητας.
Έτσι , οι εξισώσεις της effective θεωρίας θα πρέπει να έχουν κάποιους
περιορισμούς στις συζεύξεις. Ο περιορισμός που βάζουμε είναι η
γενικευμένη δράση σ να διατηρεί την Weyl invariance. Αυτό το
πετυχαίνουμε μέσω των συναρτήσεων β. τις οποίες συσχετίζουμε με
κάθε πεδίο ξεχωριστά.
Οι συναρτήσεις β χρησιμοποιούνται στην κβαντική θεωρία πεδίου, και
δείχνουν την εξάρτηση της σταθεράς(ή καλύτερα παραμέτρου)
σύζευξης g, από την κλίμακα ενέργειας μ, μιας φυσικής διαδικασίας
g
 (g) 
 log(  )
Για παράδειγμα την κβαντική ηλεκτροδυναμική , η συνάρτηση β είναι
e3
 ( e) 
12 2

Η Weyl invariance λοιπόν προϋποθέτει την εξαφάνιση(μηδενισμό) όλων

αυτών των συναρτήσεων β για τα τρία είδη πεδίων που έχουμε.
Σε ανάπτυξη πρώτης τάξης του α’ βρίσκουμε:
1
 G  R   2     H   H  ( ' )  0
4
1  
 B     H    H       ( ' )  0
2 (12)
D  26 1
 R   2     
1
  H  H    ( ' )  0
2

6a ' 4 48
όπου
H      B    B    B
είναι η ισχύς του πεδίου για τον τανυστή B.
 67

Μπορεί να αποδειχτεί ότι αυτές οι εξισώσεις μπορούν να προέλθουν

από την effective δράση:
1 D 2   2( D  26) 1   
2
S eff  d X  G e    R  4( ) 2
 H   H 
3a' 12
Όλοι οι όροι στη δράση αυτή είναι παριστάνουν τις απλούστερες
Lagrangian για συμμετρικά spin-2, βαθμωτά , και αντισυμμετρικά spin-2
πεδία. Ο πρώτος όρος παίζει το ρόλο της κοσμολογικής σταθεράς, και
μόνο στην critical διάσταση D=26 εξαφανίζεται. Το μόνο παράξενο είναι
ο παράγοντας e-2Φ ο οποίος όμως μπορεί να φύγει αλλάζοντας την
κλίμακα της μετρικής. Έτσι, βλέπουμε ότι σε χαμηλές ενέργειες, η
προσέγγιση της θεωρίας χορδών δίνει την βαρύτητα Einstein.

3.2.3 To γραμμικό υπόβαθρο dilaton

Κάθε λύση των εξισώσεων (12) μας δίνει μία συνεπή θεωρία
χορδών. Για παράδειγμα, μια από αυτές που είναι απλή είναι το
επίπεδο, σταθερό υπόβαθρο dilaton
G      B   0  

Που είναι λύση των εξισώσεων κίνησης μόνο στις D=26 διαστάσεις.
Υπάρχουν όμως και λύσεις που δεν επιβάλλουν κάποιο περιορισμό στις
διαστάσεις . Για να τις βρούμε είναι αρκετό να διαλέξουμε ένα μη-
σταθερό dilaton (που ακυρώνει τον πρώτο όρο στην τρίτη από τις
εξισώσεις (12)). Βέβαια αυτές οι εξισώσεις δεν περιλαμβάνουν όρους
μεγαλύτερης τάξης του α’, και δεν είναι απόλυτα ικανοποιητική αυτή η
προσέγγιση. Παρόλα αυτά , υπάρχουν ακριβείς λύσεις που δεν
περιλαμβάνουν όρους υψηλότερης τάξης. Η πιο σημαντική από αυτές
είναι η λύση γραμμικού υποβάθρου dilaton(linear dilaton background)
G      B   0   l X 

Όπου
26  D
l l  
6a '
 68

Το dilaton είναι η γενίκευση της σταθεράς σύζευξης που είχαμε πριν

στη flat δράση Polyakov, ν. Μπορεί κανείς να συσχετίσει τις σταθερές
σύζευξης των ανοιχτών και κλειστών χορδών με τον αριθμό αυτό ν ως
εξής:
g closed  e g open  e / 2
Τότε είναι προφανές ότι με τη γενίκευση του dilaton θα έχουμε αυτό να
καθορίζει τη σταθερά σύζευξης η οποία πλέον έχει διάφορες τιμές στο
χωρόχρονο
g closed  e 
Υπάρχει επίσης μια περιοχή στη λύση αυτή στην οποία η σύζευξη
αποκλίνει και η θεωρία διαταραχών αποτυγχάνει . Αυτό όμως μπορεί
να διορθωθεί .

3.2.4 Η συμπερίληψη του ταχυονίου

Όταν γράψαμε τη γενικευμένη δράση μοντέλου –σ , δεν

συμπεριλάβαμε τον όρο που είναι γενίκευση της κοσμολογικής
σταθεράς που είπαμε στην αρχή:

1
4 ' 
ST  d 2
hT ( X )

Από την οπτική γωνία του target space, είναι ένα ταχυονικό πεδίο που
ταυτίζεται με την ταλάντωση του κενού των μποζονικών χορδών.
Μπορούμε λοιπόν να συμπεριλάβουμε αυτό τον όρο και στις
συναρτήσεις β, και αυτές θα προέρχονται από μία δράση που
προστίθεται στην effective δράση που είχαμε:
1 D  4 
STachyon  
2  d X  Ge 2 (T ) 2  T 2 
 a' 
Αν θεωρήσουμε το ταχυόνιο σαν ένα πεδίο στο γραμμικό υπόβαθρο
που δείξαμε προηγουμένως παίρνουμε την εξίσωση κίνησης:
4
 2T  2l    T  T 0
a'
 69

Η γενική λύση είναι

2D
T   exp( p X  ) ( p  l)2 
6a '
Έτσι, γενικεύσαμε το γραμμικό υπόβαθρο dilaton. Είχαμε το α’ να
εμπλέκεται στα πεδία με μη –τετριμμένο τρόπο. Όμως μαζί , μας δίνουν
ένα ακριβές string background. Σε αυτό , η δράση έχει τη μορφή( δεν
είναι το άθροισμα των δύο δράσεων):

ST 
1
4 '  d 2
 h h
  X 
  X    ' Rl  X 
 e
p X 

Που περιγράφει μια ακριβή CFT, και άρα μια συνεπή θεωρία χορδών. Ο
λόγος που το ταχυόνιο βοηθάει την κατάσταση, είναι το ότι γεννάει ένα
εκθετικό δυναμικό , που εγκλωβίζει την διάδοση της χορδής στην
περιοχή που η σταθερά σύζευξης είναι μικρή. Λειτουργεί σαν ένα
τείχος. Παρόλα αυτά , αποφεύγουμε να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα
της ισχυρής σύζευξης.
 70

3.3 Δισδιάστατη θεωρία χορδών σε μη-τετριμμένα υπόβαθρα

Στο προηγούμενο κομμάτι ασχοληθήκαμε με τις βασικές

ιδιότητες χορδών σε δύο διαστάσεις σε γραμμικό background. Τώρα θα
δούμε ένα πιο γενικό υπόβαθρο.

3.3.1 Καμπυλωμένα backgrounds: Η μελανή οπή

Θα πούμε πρώτα λίγα πράγματα για τις μελανές οπές και πώς
συνδέονται με την string theory.

Οι μελανές οπές, τα απομεινάρια κατάρρευσης μεγάλων

αστεριών ή γαλαξιών , αποτελούν ένα πεδίο στο οποίο η κβαντική
θεωρία της βαρύτητας έχει ιδιαίτερη σημασία. Η πιθανότητα ύπαρξης
μελανών οπών αναγνωρίστηκε πολύ παλιά από τον Laplace , αλλά
εδραιώθηκε ως βεβαιότητα από τη λύση Schwarzschild της ΓΘΣ και τις
παρατηρήσεις των τελευταίων δεκαετιών. Κλασσικά, οι μελανές οπές
είναι πολύ απλά αντικείμενα που περιγράφονται από τρεις ιδιότητες:
μάζα, φορτίο , στροφορμή.
Έπειτα ήρθε ο Steven Hawking με μια άλλη ανακάλυψη, την
ακτινοβολία των μελανών οπών. Εκτός από αυτό , τα χαρακτηριστικά
των μελανών οπών συνδέονται με τους νόμους της θερμοδυναμικής
κατά ένα φανταστικό τρόπο . Οι μαύρες τρύπες έχουν εντροπία,
θερμοκρασία, και σε αναλογία με τους νόμους της θερμοδυναμικής, ο
Hawking και οι συνεργάτες του έφτιαξαν τους νόμους μηχανικής
μελανών οπών(laws of black hole mechanics).
Εκτός όμως από αυτά τα αποτελέσματα, προέκυψαν και
προβλήματα. Ένα από αυτά είναι το παράδοξο
πληροφορίας(information paradox). Στην κβαντική μηχανική , μπορούμε
να θεωρήσουμε ότι η πληροφορία συνδέεται με καθαρές κβαντικές
καταστάσεις( pure states - περιγράφονται από ένα ket) . Μια mixed
 71

state είναι μια στατιστική μίξη pure καταστάσεων(περιγράφεται από

πίνακα πυκνότητας). Στην κβαντική φυσική που γνωρίζουμε, δεν
υπάρχει τρόπος μια pure state να εξελιχτεί σε μια mixed. Αυτό είναι
λόγω της unitarity της χρονικής εξέλιξης – μια κατάσταση οποιαδήποτε
στιγμή θα πρέπει να καθορίζει την κατάσταση μια άλλη στιγμή, η
πληροφορία διατηρείται. Ο Hawking όμως βρήκε πως στις μαύρες
τρύπες οι pure states εξελίσσονταν σε mixed. Αυτό λόγω του χαρακτήρα
της ακτινοβολίας της τρύπας- είναι θερμική, επομένως είναι τελείως
τυχαία. Άρα μια pure state που πέφτει σε μια μελανή οπή εκπέμπεται
σαν mixed. Έτσι υπέδειξε πως η κβαντική βαρύτητα δεν έχει unitarity
στην χρονική εξέλιξη , που οδηγεί σε χάσιμο πληροφορίας , αφού η
non-unitary μετασχηματισμοί δεν διατηρούν τις πιθανότητες. Αυτά
όμως προτάθηκαν με εργαλεία ημι-κλασσικής φυσικής και δεν είναι
απαραίτητα σωστά. Εδώ έρχεται η string theory, μια πλήρως κβαντική
(άρα και unitary) θεωρία , η οποία μπορεί να μετρήσει τις
μικροκαταστάσεις της μελανής οπής και να συγκρίνει το αποτέλεσμα με
τους νόμους μηχανικής μελανών οπών. Η συμφωνία είναι
χαρακτηριστική. Αν προσθέσουμε και την Holographic principle
παίρνουμε εξαιρετικά όμορφα αποτελέσματα( να σημειωθεί ότι μετά
την ανάπτυξή της από το Susskind ξεκίνησε ο λεγόμενος “Black hole
war” με τον Hawking, και αργότερα ο ίδιος ο Hawking παραδέχτηκε πως
έκανε λάθος και ότι δεν μπορεί να χαθεί πληροφορία μέσα στις μελανές
οπές.)
Όμως ας κάνουμε πρώτα μια μικρή αναφορά στα μαθηματικά
των μελανών οπών , όπως τις ξέρουμε από την GR.

 Οι μελανές οπές στην ΓΘΣ

Οι εξισώσεις πεδίου Einstein συνδέουν την καμπυλότητα του

χωροχρόνου με την ενέργεια ορμή ως:

1
R   g   R  g     8G 4T 
2
Πολλά από αυτά τα μεγέθη τα χρησιμοποιήσαμε ήδη και είναι γνωστά:
Ο Rμν είναι ο τανυστής Ricci και συνδέεται με την καμπυλότητα του
 72

χωροχρόνου , ο gμν είναι ο μετρικός τανυστής της γεωμετρίας του

χωρόχρονου, ο R είναι το βαθμωτό πεδίο Ricci, Λ η κοσμολογική
σταθερά , G η σταθερά Newton(ο δείκτης 4 είναι για τις 4 διαστάσεις)
και Τ ο τανυστης ενέργειας ορμής. Ο τανυστής Ricci προκύπτει από
συστολή του τανυστή Riemann (ο οποίος είναι ο ακριβής δείκτης
καμπυλότητας λόγω βαρύτητας)
R                   

Όπου Γ είναι τα σύμβολα Christoffel(συνδέονται με τη μετρική):

 
1
 g     g   g 
2
Όταν μελετάμε το βαρυτικό πεδίο έξω από την πηγή, θέτουμε τον Τ=0
και παίρνουμε τις εξισώσεις πεδίου του κενού:

1
R  g R  0
2

Χρησιμοποιούμε αυτή τη μορφή εξισώσεων όταν εξετάζουμε μια

μελανή οπή , επειδή όλη η μάζα είναι συγκεντρωμένη σε ένα σημείο
στο κέντρο που λέγεται ιδιάζων(singularity). Η πιο απλή περίπτωση
μαύρης τρύπας είναι μια στατική σφαιρικά συμμετρική. Έτσι προκύπτει
η λύση Schwarzschild :
1
 2mG4  2  2mG4 
ds  1 
2
dt  1   dr  r d
2 2 2

 r   r 
d 2  d 2  sin 2 d 2
Το σημείο rH=2G4m είναι ο ορίζοντας γεγονότων . Ας δούμε πώς
αλλάζουν τα πράγματα για D-διαστάσεις (
2 ( D1) / 2 16mGD
D  rHD3 
 D 1 ( D  2) D2
 
 2 
G
GD  10 G10  8 6 g s ls
2 8

V
Και ορίζοντας
 73

D 3
r 
h 1  H 
 r 
Παίρνουμε τη μετρική Schwarzschild σε D διαστάσεις
ds 2  hdt 2  h 1dr 2  r 2 d2D2

 Οι νόμοι μηχανικής μελανών οπών

Οι νόμοι αυτοί διατυπώθηκαν το 1970.

Ο μηδενικός νόμος λέει πως η επιφανειακή βαρύτητα κ στον
ορίζοντα μιας στατικής μαύρης τρύπας είναι σταθερά.
Ο πρώτος νόμος συνδέει τη μάζα m, την επιφάνεια του ορίζοντα
A, την στροφορμή J , και το φορτίο Q με τη σχέση

dm  dA  dJ  dQ
8
όπως συνδέεται στη θερμοδυναμική η ενέργεια με την εντροπία.
Ο δεύτερος νόμος λέει πως η επιφάνεια του ορίζοντα γεγονότων
δεν μειώνεται με το χρόνο , δηλαδή:
dA  0
όπως ακριβώς η εντροπία στη θερμοδυναμική. Άμεση συνέπεια αυτού
είναι ότι αν δύο μελανές οπές με επιφάνειες Α1 και Α2 συνδυαστούν για
να δημιουργήσουν μία νέα με επιφάνεια Α3 τότε
A3  A1  A2
όπως και με την εντροπία!
Τέλος, ο τρίτος νόμος είναι ότι είναι αδύνατο να μειώσουμε την
επιφανειακή βαρύτητα κ στο 0.
Εκτός όμως από την αναλογία, μπορούμε να πάμε και πιο μακριά,
θεωρώντας ότι η επιφάνεια Α είναι η εντροπία της μελανής οπής και
επιφανειακή βαρύτητα κ είναι ανάλογη της θερμοκρασίας της.
Ως προς τη μάζα η εντροπία είναι ανάλογη του τετραγώνου της μάζας.
Ως προς την επιφάνεια , η εντροπία είναι το ¼ της επιφάνειας του
ορίζονται σε μονάδες μήκους Planck:
 74

A
S 2
4l p

Μπορούμε επίσης να υπολογίσουμε εύκολα τη θερμοκρασία μιας οπής

Schwarzschild , καταλήγοντας στη σχέση
1
T
8mG4
Μετά, χρησιμοποιώντας τη σχέση dE=TdS της θερμοδυναμικής και την
ισοδυναμία μάζας ενέργειας παίρνουμε τον πρώτο νόμο για στατική ,
αφόρτιστη οπή:

dm  TdS
1
mdm  dS  S  4Gm2
8mG

Και μικροσκοπικά ( όπου n η πυκνότητα καταστάσεων):

S  kb lnn( E )

Πώς συνδέονται όμως όλα αυτά με τη string theory? Στην string

theory, η εντροπία της μαύρης τρύπας είναι ευκολότερη στις 5
διαστάσεις. Αυτό είναι λόγω μιας ιδιότητας των 5-διάστατων μελανών
οπών που εμφανίζεται λόγω της υπερσυμμετρίας. Επειδή η εργασία
αυτή δεν επεκτείνεται στην υπερσυμμετρία, θα γίνει μια μικρή
αναφορά . Η υπερσυμμετρία (10 –διάστατη )επιτρέπει να δούμε τις
καταστάσεις των χορδών ενώ παίρνουμε την σταθερά σύζευξής τους
μηδενική, που σημαίνει ότι έχουμε χορδές που δεν αλληλεπιδρούν-
πράγμα που δεν είναι πιθανό μέσα σε μια μελανή οπή αλλιώς. Αυτό
απλοποιεί τους υπολογισμούς και το φανταστικό είναι πως τα
αποτελέσματα χωρίς αλληλεπιδράσεις είναι σωστά για οποιαδήποτε
σταθερά σύζευξης g. Χρησιμοποιώντας το αδιαβατικό θεώρημα( μικρές
μεταβολές γύρω από μια ιδιοκατάσταση) μεταβάλλουμε αδιαβατικά
την σταθερά σύζευξης g προς το μηδέν ενώ η εντροπία παραμένει
 75

σταθερή. Παρατηρούμε ότι όσο το g 0, η μαύρη τρύπα μετατρέπεται

σε χορδή η οποία έχει την ίδια εντροπία με την οπή, ενώ η ακτίνα του
ορίζοντα εξισώνεται με το μήκος της χορδής. Ουσιαστικά έχουμε
χωρίσει την οπή σε δύο αντικείμενα- μια χορδή με φορτίο Q1 και ένα 5-
brane με φορτίο Q2. Καταλήγουμε στη σχέση εντροπίας –φορτίων –
πυκνότητας

S  2 Q1Q2 n

 Holographic Principle

Αφού είδαμε την ημικλασσική περιγραφή της μελανής οπής από Hawking ,
πρέπει να λύσουμε το πρόβλημα της πληροφορίας . Σε αυτό θα βοηθήσει
μια αρχή που διατυπώθηκε το 1993 από τον t’ Hooft , δουλεύτηκε πολύ
μετά από τον Susskind και ονομάζεται Holographic. Τα δύο αξιώματά της
είναι:

1. Η ολική πληροφορία που περιέχεται μέσα σε έναν όγκο είναι

ισοδύναμη με μια θεωρία που ζει στην επιφάνεια που περικλείει τον
όγκο.
2. Το όριο μιας περιοχής του χωροχρόνου περιλαμβάνει το πολύ ένα
βαθμό ελευθερίας ανά εμβαδό Planck(Planck area-
G
l 2P  )
c3

Το περιεχόμενο πληροφορίας , ή αλλιώς εντροπία , βρίσκεται

μετρώντας τον αριθμό των καταστάσεων ενός συστήματος και είναι
έτσι ανάλογη του εμβαδού – στην περίπτωση της μελανής οπής
ανάλογη του εμβαδού του ορίζοντα γεγονότων
A
S
4G
 76

Αυτό είναι ένα αποτέλεσμα που μάλλον δε θα περιμέναμε, διότι

διαισθητικά φαίνεται πιο λογικό πως θα είναι ανάλογη του όγκου.
Σύμφωνα με το Susskind, αυτό οφείλεται στη βαρύτητα.
Για παράδειγμα, έστω ότι έχουμε έναν όγκο V που περιέχει έναν αριθμό
από spin σε ένα πλέγμα. Αν θέσουμε α το χώρο που καταλαμβάνει κάθε
μέρος του πλέγματος τότε ο αριθμός των spin θα ισούται με :

V
k
a3

και ο συνολικός αριθμός των καταστάσεων του συστήματος θα είναι

N  2V / a
3

Η εντροπία αντίστοιχα θα είναι

V
S  ln N  ln 2
a3

Βλέπουμε λοιπόν ότι είναι ανάλογη του όγκου! Άρα φαίνεται ότι η
βαρύτητα διαφέρει από τις άλλες αλληλεπιδράσεις.

 ADS/CFT correspondence

Τώρα που μιλήσαμε για την Holographic principle, μπορούμε να πούμε

για την αντιστοιχία ADS/CFT(Anti de Sitter / Conformal Field) ή αλλιώς
Maldacena duality. Είναι η καλύτερη εφαρμογή της Holographic
principle στην string/M –theory. Πρόκειται για μια υπόθεση
αντιστοιχίας της string theory και βαρύτητας σε ένα χώρο , με μια
κβαντική θεωρία πεδίου χωρίς βαρύτητα ορισμένη σε ένα conformal
σύνορο του χώρου αυτού , του οποίου η διάσταση είναι μικρότερη. Ο
πρώτος χώρος θα είναι ένας anti de Sitter με κάποιο κλειστό manifold
(πχ σφαίρα) και η κβαντική θεωρία θα είναι η CFT. O anti de Sitter είναι
 77

ένα manifold Λορεντζιανό μέγιστης συμμετρίας (maximally symmetric) ,

δηλαδή ένας χωρόχρονος ΓΘΣ όπου ο χώρος και ο χρόνος είναι
ισοδύναμοι προς όλες τις κατευθύνσεις. Ακόμη , ο anti de Sitter έχει
σταθερή αρνητική καμπυλότητα. Σε όρους ΓΘΣ, είναι η μέγιστης
συμμετρίας λύση του κενού στην εξίσωση Einstein, με αρνητική
κοσμολογική Λ(δηλαδή αρνητική ενεργειακή πυκνότητα). Συγκεκριμένα
, η μετρική του AdS5 είναι:

ds 
2 R2
(1  r )
2 2
 
1  r 2 dt 2  4dr 2  4r 2 d 2 

Είναι σαν πηγάδι βάθους R με ανακλαστικά τοιχώματα.

Για την AdS/CFT correspondence χρησιμοποιείται βέβαια
υπερσυμμετρία, που δεν θα αναπτύξουμε εδώ. Σημασία έχει πως από
την Holographic principle, μέσω της AdS/CFT μπορούμε να
περιγράψουμε ένα πενταδιάστατο σύμπαν όπου η πενταδιάστατη
υπερβαρύτητα μπορεί να περιγραφεί μέσω CFΤ (την Super Yang –Mills)
στο σύνορο λόγω αντιστοιχίας.

3.3.2 String action in Curved Backgrounds

Τώρα ας πούμε για τη δράση στο background αυτό. Στο όριο χαμηλών
ενεργειών όλες οι ιδιότητες των χορδών περιγράφονται από μια
effective θεωρία. Αν συνεχίσουμε στις 2 διαστάσεις, αφού δεν υπάρχει
αντισυμμετρικός 3-τανυστής , το πεδίο Β δεν συμμετέχει και θα
μείνουμε στην εξής δράση:

2  16 4 2
1 2
 
2
S eff        
2 2
d X G e  a' R 4( ) T T
a' 
Είναι ένα μοντέλο της dilaton βαρύτητας που είναι συζευγμένο με ένα
βαθμωτό πεδίο , το ταχυόνιο Τ. Έχει λύσεις με μη-μηδενική
καμπυλότητα. Επιπλέον , χωρίς το ταχυόνιο η γενική λύση είναι γνωστή
 78

 
ds 2   1  e 2Qr dt 2 
1
1 e 2Qr
dr 2 ,   0  Qr

X   (t , r )
Q  2 / a'
Σε αυτή τη μορφή η λύση μοιάζει με το γωνιακό μέρος της λύσης
Schwarzschild για μια σφαιρικά συμμετρική μελανή οπή. Αυτό δεν είναι
σύμπτωση αφού η λύση αυτή αντιπροσωπεύει μια δισδιάστατη μελανή
οπή. Όταν το r τείνει στο άπειρο η καμπυλότητα έχει singularity και στο
r=0 η μετρική έχει singularity συντεταγμένων που ανταποκρίνεται στον
ορίζοντα της μελανής οπής. Υπάρχει μόνο μία σταθερά ολοκλήρωσης φ0
η οποία συνδέεται με τη μάζα της μελανής οπής:
M BH  2Qe20

Όπως η συνηθισμένη μελανή οπή Schwarzschild , αυτή η οπή εκπέμπει

ακτινοβολία Hawking στη θερμοκρασία ΤΗ=Q/2π και έχει μη-μηδενική
εντροπία. Έτσι , η δισδιάστατη θεωρία χορδών περιλαμβάνει όλα τα
προβλήματα της θερμοδυναμικής των μελανών οπών και είναι ένα καλό
μοντέλο για να προσεγγίσει τις λύσεις τους. Συγκρινόμενη με την
κβαντική θεωρία πεδίου σε καμπυλωμένο χωρόχρονο, είναι καλύτερη
αφού είναι μια καλά καθορισμένη θεωρία. Έτσι μπορεί κανείς να
ελπίζει να λύσει τα προβλήματα της Φυσικής στην κλίμακα Planck, όπως
τη μικροσκοπική περιγραφή της εντροπίας της μελανής οπής , που είναι
αδύνατη με τις συνηθισμένες μεθόδους.
Για να επιτευχθεί αυτό, πρέπει εκτός από το όριο χαμηλών ενεργειών
να ξέρουμε και τι γίνεται σε όλες τις κλίμακες και όρια. Γι’ αυτό το λόγο
φτιάχτηκε μια ακριβής CFT, που δίνεται από το μοντέλο-σ του συνόλου
[SL(2,R)]k/U(1) όπου k είναι το επίπεδο αναπαράστασης της άλγεβρας.
Με αυτή τη CFT, βρέθηκε το ακριβές υπόβαθρο, που εξασφαλίζει την
Weyl invariance σε όλους τους όρους του α’ :
 79

(13)
ds 2  l 2 ( x)dt 2  dx 2
(1  p)1/ 2 tanh Qx
l ( x)  (14)
(1  p tanh 2 Qx)1/ 2
1
  0  log cosh Qx  log(1  p tanh 2 Qx (15)
4

Όπου τα p, Q και k συνδέονται ως:

2a ' Q 2 2 1
p k 2
1  2a ' Q 2 p a' Q 2

ώστε στην περίπτωσή μας p=8/9 και k=9/4. Για να δείξει κανείς τη
σύνδεση με την οπή Schwarzschild , μπορεί να αλλάξει τη γωνιακή
συντεταγμένη
 1  p p 
Qr  ln   cosh Qx  
1  1  p 1  p 
και να πάρει το όριο p 0. Έτσι έχουμε την ισοδυναμία των λύσεων.
Παρόλα αυτά είναι δύσκολο να πάρουμε ποσοτικά τα θερμοδυναμικά
χαρακτηριστικά όπως μάζα, εντροπία , ενέργεια. Ο λόγος είναι ότι δεν
ξέρουμε κάποια δράση για την οποία η μετρική (13),(14) και το dilaton
(15) δίνουν κάποια λύση. Οι προσπάθειες για να βγάλουμε αυτά τα
χαρακτηριστικά βασίζονται σε υποθέσεις και οδηγούν σε διφορούμενα
αποτελέσματα.
Η μορφή (13,14) είναι βολική για Ευκλείδεια μετρική . Με t=-i X και
πάρουμε τη συντεταγμένη Χ να είναι περιοδική με περίοδο
2

Q 1 p

τότε ο χώρος που βγαίνει ως αποτέλεσμα αναπαριστάται από ένα λείο

manifold, το τσιγάρο(cigar) .
 80

Μάλιστα λόγω επιλογής περιόδου αποφεύγουμε και το ιδιάζον σημείο

στην άκρη. Αυτή η συνθήκη αναπαράγει την θερμοκρασία Hawking στο
όριο p 0 . Η συνάρτηση
l ( x)  R  l ( x)  a' k
παίζει το ρόλο της ακτίνας της compactified διάστασης. Πλησιάζει τη
σταθερά R στο άπειρο και μηδενίζεται στην άκρη έτσι ώστε το σημείο
αυτό είναι ο ορίζοντας της μελανής οπής. Έτσι , το cigar αναπαριστάνει
μόνο το εξωτερικό της μελανής οπής .Η CFT που το περιγράφει
αναπαριστάνεται από το σύνολο :
SL(2, C )
[ H 3 ]k / U (1) [ H 3 ]k 
SU (2)
Όπου αυτός ο Η μπορεί να θεωρηθεί σαν ένας Ευκλείδειος ΑdS3.

Επιπροσθέτως μπορεί κανείς να διαταράξει αυτή τη CFT, παίρνοντας

μια μορφή
S  SCFT   (t nVn t nVn )
n0

όπου οι συζεύξεις των t εισάγουν μια μη –μηδενική τιμή στο κενό του
ταχυονίου. Έτσι , αλλάζουν απλά την αναμενόμενη τιμή του Τ στη
δράση, αυτή τη φορά όμως είναι χρονοεξαρτημένο. Αντίθετα, για τις
συζεύξεις των t n δεν μπορούμε να δώσουμε μια τόσο απλή εικόνα.
Μπορούμε να αναφέρουμε ότι συνδέονται με την συμβολή των
περιελίξεων (winding contribution) και ότι αλλάζοντας θέση με τα t ,
λόγω της Τ-duality πηγαίνουμε από μια CFT με ακτίνα R σε μία άλλη με
 81

1/R. Φυσικά αυτές οι δύο δεν περιγράφουν το ίδιο background, γιατί τα

ταχυόνια και οι περιελίξεις είναι διαφορετικά .

3.3.2 Η υπόθεση FZZ(FZZ conjecture)

Σε αυτό το σημείο θα μιλήσουμε λίγο για την υπόθεση V.Fateev,

A.Zamolodchikov και Al. Zamolodchikov. Προτείνει ότι το σύνολο της
CFT που είδαμε πριν Η3/U(1) που περιγράφει τη θεωρία χορδών σε
υπόβαθρο ευκλείδειας μελανής οπής , σε ένα αυθαίρετο επίπεδο k
είναι ισοδύναμο με τη CFT της δράσης:

S SL 
1
4 '  d 2
X 
2
   
2
a ' QR  e 
cos( RX ) 
όπου το πεδίο Χ είναι συμπαγοποιημένο σε ακτίνα R και οι παράμετροι
εκφράζονται μέσω του k
1 k 2
Q R  a' k  (16)
a' (k  2) a'
Αυτές οι ταυτότητες εξηγούνται από τα παρακάτω. Έχουμε δύο
συνθήκες που πρέπει να ικανοποιούνται. Πρώτον , η duality απαιτεί την
ισότητα των κεντρικών φορτίων των δύο θεωριών
3k
cBH  1 cSL  2  6a' Q 2
k 2

Η δεύτερη από τις (16) μας δείχνει ότι και στις δύο CFT στην
ασυμπτωτική περιοχή φ στο άπειρο ο target space μοιάζει με κύλινδρο
ακτίνας R έτσι ώστε το πεδίο Χ του worldsheet συμπίπτει με την
γωνιακή συντεταγμένη του cigar που είχαμε πριν. Συγκρίνοντας τις
εκφράσεις του dilaton , μπορούμε επίσης να συμπεράνουμε ότι το
r 
Τέλος, στις εξισώσεις (16) η τελευταία προκύπτει από το ότι η διάσταση
κλίμακας του όρου σύζευξης ισούται με ένα και από τις δύο
προηγούμενες (16).
Το πρώτο δείγμα για την ισοδυναμία των θεωριών είναι η σύμπτωση
των φασμάτων τους. Επίσης και στις δύο θεωρίες υπάρχει διατήρηση
 82

ορμής, αλλά όχι του αριθμού περιέλιξης. Αλλά αυτό γίνεται για
διαφορετικούς λόγους. Στη μεν cigar CFT οι δονήσεις περιέλιξης
μπορούν να ξεφύγουν από την άκρη του cigar, στην Sine- Liouville η
διατήρηση του αριθμού καταρρέει λόγω του όρου σύζευξης. Αν
εισάγουμε και την υπερσυμμετρία , η υπόθεση αυτή αποδεικνύεται
λεπτομερώς.

4. Συμπεράσματα- επίλογος
Είδαμε μέχρι ένα επίπεδο το μαθηματικό φορμαλισμό της
θεωρίας χορδών και την προβολή των δυνατοτήτων της όσον αφορά
την ανεύρεση μιας γενικευμένης θεωρίας , την ομορφιά των εξισώσεών
της και κάποιες υποθέσεις/αξιώματα που μπορούν να λύσουν τεράστια
ερωτήματα στη σύγχρονη φυσική. Σίγουρα υπάρχει πολύς δρόμος
ακόμη, και σίγουρα η μποζονική θεωρία που παρουσιάστηκε είναι μόνο
η αρχή της θεωρίας αυτής, όμως αποτελεί τη βάση για την εξέλιξη της
M-theory , supergravity, supersymmetry και είναι από μόνη της μια
συνεπής(ίσως όχι ικανή για την περιγραφή του σύμπαντος) θεωρία. Ο
συγκερασμός της βαρύτητας με την κβαντομηχανική παραμένει το πιο
προκλητικό ερευνητικό κομμάτι της φυσικής και αν η θεωρία αυτή
εξελιχθεί , μπορεί να μας δώσει τις απαντήσεις που ψάχνουμε. Σίγουρα
αυτό δε θα είναι το τέλος της φυσικής, αλλά μια νέα συνάντηση της
φυσικής με τη φιλοσοφία- εκτός από το «πώς» μήπως θα απαντηθεί και
το «γιατι»?
 83

Βιβλιογραφία

String theory Demystified, David McMahon

A First Course in String Theory, B. Zwiebach, Massachusetts Institute of Technology,

Cambridge University press

String theory in a nutshell, E.Kiritsis

String theory and M-theory- a modern introduction, Katrin Becker, Melanie Becker,
John Schwarz, Cambridge

Particles in String Theory, Daniel Wagenaar

Papers

Fractal time, Susie Vrobel,1998 Τhe institute for Advanced Interdisciplinary Research,
Houston , Texas, USA

Bosonic String in affine-metric curved space, Vasily E. Tarasov,1993 December ,

Theoretical High Energy Physics Dept., Nuclear Physics Institute, Moscow State,
University Moscow , Russia

String Theory, Scale relativity and the generalized Uncertainty Principle, Carlos
Castro, Center for Particle Theory, Physics Dept., University of Texas, September
1995

Χωροχρονικές συνέπειες της Θεωρίας Χορδών σε χαμηλές διαστάσεις,

Διδακτορική διατριβή ,Δημήτριος Ι. Ζωάκος, 2007 Πάτρα, Πανεπιστήμιο Πατρών,
Τομέας Φυσικής

Η Γωνία στην Ευκλείδεια και Μετρική Γεωμετρία, Διπλωματική εργασία, Βασιλική

Μπακέττα, Ιούνιος 2008 Αθήνα, Τμήμα Μαθηματικών, Διαπανεπιστημιακό –
Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών σπουδών «Διδακτική και Μεθοδολογία
των Μαθηματικών»

Θεωρία χορδών και φυσικές εφαρμογές αυτής σε προβλήματα βαρύτητας και

θεωρίες βαθμίδας, Κωνσταντίνος Σιάμπος, Διδακτορική Διατριβή, Τομέας Φυσικής,
Πανεπιστήμιο Πατρών, Πάτρα, Σεπτέμβριος 2010