3D Virtual Treatment Planning of

Orthognathic Surgery A Step by Step

Approach for Orthodontists and
Surgeons Swennen
Visit to download the full and correct content document:
https://textbookfull.com/product/3d-virtual-treatment-planning-of-orthognathic-surgery-
a-step-by-step-approach-for-orthodontists-and-surgeons-swennen/
More products digital (pdf, epub, mobi) instant
download maybe you interests ...

3D Virtual Treatment Planning of Orthognathic Surgery A

Step by Step Approach for Orthodontists and Surgeons
1st Edition Gwen Swennen (Eds.)

https://textbookfull.com/product/3d-virtual-treatment-planning-
of-orthognathic-surgery-a-step-by-step-approach-for-
orthodontists-and-surgeons-1st-edition-gwen-swennen-eds/

Bayesian Statistics for Beginners: A Step-By-Step

Approach Therese M Donovan

https://textbookfull.com/product/bayesian-statistics-for-
beginners-a-step-by-step-approach-therese-m-donovan/

Endovascular Interventions: A Step-by-Step Approach 1st

Edition Wiley

https://textbookfull.com/product/endovascular-interventions-a-
step-by-step-approach-1st-edition-wiley/

Implants in the Esthetic Zone A Step by Step Treatment

Strategy Ueli Grunder

https://textbookfull.com/product/implants-in-the-esthetic-zone-a-
step-by-step-treatment-strategy-ueli-grunder/
Minimally Invasive Surgical Techniques for Cancers of
the Gastrointestinal Tract: A Step-by-Step Approach
Joseph Kim

https://textbookfull.com/product/minimally-invasive-surgical-
techniques-for-cancers-of-the-gastrointestinal-tract-a-step-by-
step-approach-joseph-kim/

Handbook of Emergency Management Concepts: A Step-by-

Step Approach 1st Edition Michael L. Madigan

https://textbookfull.com/product/handbook-of-emergency-
management-concepts-a-step-by-step-approach-1st-edition-michael-
l-madigan/

Developing Helping Skills: A Step-By-Step Approach to

Competency 3rd Edition Valerie Nash Chang

https://textbookfull.com/product/developing-helping-skills-a-
step-by-step-approach-to-competency-3rd-edition-valerie-nash-
chang/

Learn Data Mining Through Excel: A Step-by-step

Approach for Understanding Machine Learning Methods 1st
Edition Hong Zhou

https://textbookfull.com/product/learn-data-mining-through-excel-
a-step-by-step-approach-for-understanding-machine-learning-
methods-1st-edition-hong-zhou/

Visual Basic For Kids A Step by Step Computer

Programming Tutorial Philip Conrod

https://textbookfull.com/product/visual-basic-for-kids-a-step-by-
step-computer-programming-tutorial-philip-conrod/
 Gwen R.J. Swennen
Editor

3D Virtual Treatment
Planning of
Orthognathic Surgery

A Step-by-Step Approach for

Orthodontists and Surgeons

123
3D Virtual Treatment Planning of Orthognathic Surgery
Gwen R.J. Swennen
Editor

3D Virtual
Treatment Planning
of Orthognathic
Surgery
A Step-by-Step Approach for Orthodontists
and Surgeons

With Contributions by Martin Gaboury

Editor
Gwen R.J. Swennen
Division of Maxillofacial Surgery and Facial Plastic Surgery
Department of Surgery, General Hospital St-Jan Bruges-Ostend, Belgium
Bruges Cleft and Craniofacial Centre, Bruges, Belgium
Private Practice in Facial Cosmetic Surgery, Clinic Tilleghem, Bruges, Belgium
Associate Professor, Department of Oral and Maxillofacial Surgery
Hannover Medical School, Hannover, Germany
Affiliate Professor, Department of Oral and Maxillofacial Surgery
University of Catalunya, Barcelona, Spain

ISBN 978-3-662-47388-7 ISBN 978-3-662-47389-4 (eBook)

DOI 10.1007/978-3-662-47389-4
Library of Congress Control Number: 2016957321

© Springer-Verlag Berlin Heidelberg 2017

This work is subject to copyright. All rights are reserved by the Publisher, whether the
whole or part of the material is concerned, specifically the rights of translation, reprinting,
reuse of illustrations, recitation, broadcasting, reproduction on microfilms or in any other
physical way, and transmission or information storage and retrieval, electronic adaptation,
computer software, or by similar or dissimilar methodology now known or hereafter
developed.
The use of general descriptive names, registered names, trademarks, service marks, etc. in
this publication does not imply, even in the absence of a specific statement, that such
names are exempt from the relevant protective laws and regulations and therefore free for
general use.
The publisher, the authors and the editors are safe to assume that the advice and
information in this book are believed to be true and accurate at the date of publication.
Neither the publisher nor the authors or the editors give a warranty, express or implied,
with respect to the material contained herein or for any errors or omissions that may have
been made.

Printed on acid-free paper

This Springer imprint is published by Springer Nature

The registered company is Springer-Verlag GmbH Berlin Heidelberg
First of all, I want to dedicate this book to my lovely wife Valérie and my sons Joaquin
and Cédrique.

I also want to dedicate this colour atlas and manual to my former chairman,
colleague and above all personal good friend, Professor Calix De Clercq.

Gwen R. J. Swennen
Foreword I
In the first half of the previous century,
radiographic cephalometry moved the
focus of orthodontists from malocclusions
towards underlying skeletal disharmonies.
Linear and angular measurements were not
only used to study the dento-alveolar
structures in relation to the jaws but also
the jaws in relation to the rest of the cranio-
facial complex. Data collected from longi-
tudinal growth studies were used to better
understand complex facial changes and
establish reference values for “normality”.
For many decades, these cephalometric
values and proportions were the bases for a
better diagnosis of cranio-facial malforma-
tions, the planning of orthognathic surgery
and the long-term evaluation of treatment
outcome. However, cephalometric analyses
are limited to 2 dimensions.
With the introduction of the cone-beam
CT, reduction of the costs for the hard-
ware and reduction of the radiation dose,
3D imaging became available for a grow-
ing group of clinicians and a standard
tool for diagnosis and treatment planning
in several disciplines. Colour maps gener-
ated after registration of 2 consecutive
CBCTs on stable structures in the ante-
rior cranial base give us new tools to
assess in detail hard and soft tissue
changes over time. This is a revolution for
future research to study growth modifica-
tions induced by dento-facial orthopae-
dic appliances, treatment outcome and
long-term stability after orthognathic
surgery. The correction of cranio-facial
malformations and asymmetries by sur-
gical repositioning of both jaws, and
complex rotations in 3 planes, can now
virtually be simulated with high accuracy.
Intermediate wafers made by CAD/CAM
or 3D printing are the link between the
virtual simulation and the surgeon in the
operating room.
Gwen Swennen has written a masterpiece
helping us to better explore all new
potentials of 3D imaging for the planning
of orthognathic surgery. With splendid
illustrations and step-by-step procedures,
this is the perfect guide for all clinicians,
young and old, to improve their skills in
extracting and implementing all these data
for further improvement of the quality of
patient care. This atlas and manual is the
result of many years of enthusiastic
research by the author. His input for the
development of adapted software makes
this technology available to all of us. We
are grateful to the author willing to share
his expertise with us.
Professor Hugo De Clerck, DDS, PhD
Orthodontic Private Practice,
Brussels, Belgium
Adjunct Professor, Department of
Orthodontics,
Chapel Hill NC, USA
August 2016

Foreword II
Foreword II
I first met Gwen Swennen in May 2009, at
the Spanish Association of Oral and Max-
illofacial Surgery meeting in Bilbao. At
that moment, I was still conventionally
planning my surgeries with good results
and was deeply convinced that computers
would just unnecessarily complicate my
routine work, besides being eventually
time consuming. It was in that precise
occasion that I had the opportunity to
attend Gwen’s lecture on 3D virtual plan-
ning which was utterly enlightening. The
speaker’s clear and rigorous demonstra-
tion of the concept’s sequence, the high
quality of the images proposed, and the
compelling logic of the processes forced
me to a critical revision of my own every-
day activities. That young and clever sur-
geon had literally enchanted me, thanks to
his technical knowledge and his passionate
application of 3D virtual planning of
orthognathic surgery.
We became good friends and, since then,
we have been taking advantage of con-
gresses and meetings around the world to
meet, to reinforce our mutual consider-
ation and respect, while sharing profes-
sional and private experiences with a touch
of irony and joie de vivre. All occasions
were perfect to spend some spare time
with Gwen and Valérie, his precious wife,
in Bruges or in Knokke.
It was in 2011 that, after passionately
devouring all Gwen Swennen’s articles and
publications, I finally decided to convert to
3D virtual planning. I attended one of his
courses in Bruges which definitely con-
vinced me, and from that moment I dived
into 3D virtual planning. I was helped by
two valid surgeons and friends in this quest:
Prof. Dr. Federico Hernandez Alfaro and,
above all, Dr. Simonas Gribauskas. More-
over, I witnessed Dr. Bill Arnett, to whom I
have tremendous respect, also making the
vii
same change. My personal shift to 3D vir-
tual planning happened, and today, after 3
years of its routine clinical application, I
have become absolutely convinced.
Anyway, after this personal digression, let
us focus on Gwen Swennen’s book. It was
in Melbourne, last October, during the
ICOMS 2015 congress that I assisted to the
first presentation of his “integrated” work.
Once more, Gwen surprised me with the
lucidity and clarity with which he system-
atized his pioneering work.
First, it is an atlas, a manual notwith-
standing its impressive dimension. The
author’s experience is so deep that the
manuscript focuses on all aspects of 3D
virtual planning of orthognathic surgery.
The division in thematic chapters is prone
to a rapid consultation on specific topics.
All subjects are exemplified with illustra-
tions and easily understandable to a gen-
eral public. Diagnosis, transition from
clinical practice to digital representation,
orthodontical and surgical planning, and
risk evaluation are clearly analyzed.
Moreover, tricks but also potential pit-
falls, risks, mistakes, and their prevention
are included in the treatise. Finally, a
great variety of cases are shown as exam-
ples in Chap. 6.
In short, all clinical relevant topics are
critically analyzed by the author, who has
been rationally applying his knowledge to
his everyday clinical routine practice,
going from first intuitions to actual sim-
plification and moreover evaluation of
potential future applications. Prof. Gwen
Swennen with his well-known and recog-
nized generosity is offering the reader his
fatigue, his knowledge, and his vast clini-
cal experience toward this subject. I am
definitely suggesting his book to anyone
who approaches 3D virtual planning in
viii Foreword II
orthognathic surgery, ensuring that he
will find in this work a theological
“summa” on the subject.
Moreover, even those surgeons who still
rely on conventional planning technique
are advised to read Gwen Swennen’s book
since they may find in these pages, that
sort of flash of inspiration which leads to
a substantial change, besides benefiting
from practical information to improve
their own clinical practice in maxillofacial
deformity surgery.
Professor Mirco Raffaini, MD
Maxillofacial Surgery, University of
Florence, Florence, Italy
Founder and Director, Face Surgery
Center, Parma, Italy
August 2016

Preface
… Existing paradigms are held by a
scientific community. They explain
observations, are the basis for
communication and guide future
research …
… Observations that don’t fit the
paradigm are ignored, or are explained
in ways that fit the paradigm …
… A crisis occurs when the existing
paradigms no longer explains the
observations and new theories arise.
A revolution occurs and new
paradigms are accepted …
… Once a paradigm shift has occurred,
a veritable explosion of new ideas
and information leads to rapid
advances in the field …
Thomas S. Kuhn:
The Structure of Scientific Revolutions.
The University of Chicago Press. 1996
When I reflect on this new project, I realise
that I was already playing with the idea
and preliminary outline of this book in my
mind since 2009. This would definitely
have been too early, and the book would
most probably have been outdated already.
The idea of our “Colour Atlas and Manual
on Three-Dimensional Cephalometry
(2005)” was an attempt to bridge conven-
tional cephalometry with the 3D virtual
approach and 3D cephalometry. It is amaz-
ing that after more than 10 years the concept
of this latter atlas is currently more than
actual for both orthodontists and surgeons.
With this new book, I hope to offer a com-
prehensive, systematic, standardised and
above all individualised approach towards
3D virtual planning of orthognathic surgery
ix
in the daily clinical routine. This book is
based on my personal experience having
being involved in more than 2700 clinical
cases on virtual planning since almost 20
years. Moreover, I was fortunate to be
continuously triggered over all these years
by my colleagues, residents, fellows, sur-
geons and orthodontists all over the world
during scientific meetings, courses and
workshops.
The concept towards “step-by-step” indi-
vidualised and integrated 3D virtual
treatment planning of orthognathic sur-
gery outlined in this book aims to make
once again the bridge between conven-
tional and 3D virtual treatment plan-
ning:
1. (3D-VPS1) “3D Cephalometry of
the Patient’s Hard Tissues and Teeth
(Sect. 2.2.2)” can be compared to
conventional cephalometric tracing.
2. (3D-VPS2) “3D Cephalometry of the
Patient’s Soft Tissues (Sect. 2.2.3)“can be
compared with direct or indirect anthro-
pometric assessment of the patient.
3. (3D-VPS3) “3D Virtual Osteotomies
(Sect. 3.2)” can be compared to some
extent with conventional
“orthognathic model surgery”.
4. (3D-VPS4) “3D Virtual Occlusal
Definition (Sect. 3.3)” can be
compared with conventional occlusal
definition on plaster dental models.
5. (3D-VPS5) “10 Step-by-Step Individu-
alised 3D Virtual Treatment Planning
(Sect. 3.5)” finally attempts to provide
the clinician a manner to integrate 3D
virtual planning in daily clinical rou-
tine based on the concepts of conven-
tional treatment planning.
x Preface

The underlying philosophy of this colour Orthognathic and Orthofacial Surgery” to

atlas and manual is not to dogmatise but to further improve patient care.
push forward “the paradigm shift” that
truly occurred in treatment planning of Professor Gwen R.J. Swennen, MD, DMD,
orthognathic surgery and especially stim- PhD, MSc, FEBOMFS
ulate further development and innovation Bruges, Belgium
in “3D Virtual Treatment Planning of August 2016

Acknowledgements
I especially wish to thank my teachers and
mentors Professor Jarg-Erich Hausamen
(former chair, Department of OMF and
Plastic Surgery, Hannover Medical Univer-
sity, Hannover), Professor Henning Schlie-
phake (Department of OMF and Plastic
Surgery, Georg-August University, Göttin-
gen), Professor Albert De Mey (former
chair, Deparment of Plastic Surgery, Uni-
versity Hospital Brugmann and Queen
Fabiola Children’s University Hospital,
Brussels) and Professor Chantal Malevez
(former chair, Department of OMF Surgery,
Queen Fabiola Children’s University Hospi-
tal, Brussels) who taught me the importance
of working hard to try to become not only
an excellent surgeon and clinician but also a
good researcher. I am also very grateful to
Peter Brachvogel (former staff member,
Department of OMF and Plastic Surgery,
Hannover Medical University, Hannover)
and Hannes Berten (former staff member,
Department of Orthodontics, Hannover
Medical University, Hannover) for teaching
and sharing their clinical and scientific
knowledge on orthognathic surgery with
me during my training.
I want to thank my associate colleagues Pro-
fessor Calix De Clercq, Johan Abeloos,
Philippe Lamoral, Nathalie Neyt, Krisztian
Nagy, Joke De Ceulaer, all our residents,
international fellows and Professor Jan Cas-
selman (chair, Department of Radiology and
Medical Imaging, GH Hospital St-Jan
Bruges) and his team for their continuous
support. I am also very grateful to Bill Arnett
(Santa Barbara, USA) and Mirco Raffaini
(Florence, Italy) for sharing with me their
knowledge and for all the stimulating discus-
sions that we had together all over the world.
From all the fellows who have visited our
department over the last 10 years since I
have been in Bruges, I particularly want to
thank Raquel Guijarro Martinez (Barce-
lona, Spain) and Martin Gaboury (Quebec,
Canada). I am very proud that I had the
xi
opportunity to be together with my per-
sonal friend, Professor Federico-Hernandez
Alfaro (Barcelona, Spain), director of the
first Spanish OMF European PhD thesis
conducted by Raquel on “Cone-beam com-
puterized tomography evaluation of the
upper airway in the context of orthognathic
surgery”. Moreover I am very grateful to
Martin Gaboury for his critical reviewing of
this project; his contribution to Chaps. 1, 2
and 4; and his collaboration in the videos,
which are of major importance to the clini-
cal reader of this book and would otherwise
have never been realised without his help
and efforts. I wish to thank all my referring
orthodontists and colleagues for having
been working together so nicely for the last
10 years in Bruges, and I look forward to
close collaboration in the future.
I want to thank in particular S.O.R.G.
(Strasbourg Osteosynthesis Research
Group) and especially Professor Paul Stoe-
linga (former chair, Department of OMF
Surgery, Radboud University, Nijmegen,
and former chair, S.O.R.G. Orthognathic
Section), Oliver Scheunemann and all my
co-members of both the orthognathic and
cranio-facial section of S.O.R.G for the
excellent and stimulating collaboration
over the years. I would also like to express
my special thanks to Filip Schutyser, Wouter
Mollemans and their engineering team for
their invaluable support over almost 20
years. Finally, I wish to thank Christian
Leibinger for his belief in me and the oppor-
tunity as a clinician to develop IPS CaseDe-
signer, which I truly believe is the next level
of 3D virtual planning software.
Last but not least, I need to thank Springer
for their trust, boundless patience and col-
laboration in publishing this new project.
Professor Gwen R.J. Swennen, MD, DMD,
PhD, MSc, FEBOMFS
Bruges, Belgium
August 2016
Introduction
“3D Virtual Treatment Planning of
Orthognathic Surgery” offers a “step-by-
step” guide towards three-dimensional
(3D) diagnosis, treatment planning and
evaluation of maxillofacial deformity to
orthodontists and orthognathic and ortho-
facial surgeons. Vertical cone-beam CT
imaging has definitely revolutionised the
treatment planning of orthognathic sur-
gery. Moreover, it allows unprecedented
evaluation of treatment outcome in
patients with maxillofacial deformity. This
colour atlas and manual attempts to pro-
vide clinicians a comprehensive, system-
atic, standardised and above all
individualised “step-by-step” approach
towards 3D virtual diagnosis, treatment
planning and outcome assessment of
orthognathic surgery. In Chap. 1, the 3D
imaging workflow is explained along with
how it can be integrated in the daily clini-
cal routine. Systematic CBCT virtual diag-
nosis of the patient’s deformity, anatomy
and pathology (including 3D airway and
TMJ) is described in a comprehensive way
in Chap. 2. Moreover, 3D cephalometric
analysis of the patient’s soft and hard
tissues and teeth and the potential of 3D
List of Videos
Video N° 1: 3D-VPS1-2: Chapter 2
Video N° 2: NHP-PHP: Chapter 3
Video N° 3: 3D-VPS3: Chapter 3
Video N° 4: 3D-VPS4: Chapter 3
Video N° 5: 3D-VPS5: Chapter 3
Videos can be found in the electronic supplementary material in the online version of the book.
On http://springerlink.com enter the DOI number given on the bottom of the chapter opening page.
Scroll down to the Supplementary material tab and click on the respective videos link.
In addition, all videos to this book can be downloaded from http://extras.springer.com. Enter the
ISBN number and download all videos.
mirroring and colour distance maps for
enhanced patient diagnostics are elabo-
rated. Chapter 3 focuses on the “Virtual
Natural Head Position (v-NHP) and Plan-
ning Head Position (PHP)”; “3D Virtual
Osteotomies and 3D Virtual Occlusal Def-
inition”; “the Principles of ‘Roll’, ‘Yaw’ and
‘Pitch’ in the 3D Virtual Scene”; and finally
“10-Step-by-Step Individualised 3D Vir-
tual Treatment Planning”. In Chap. 4, the
transfer of the 3D virtual treatment plan
towards the patient in the operation the-
atre is explained. Chapter 5 shows the
unprecedented potential towards 3D vir-
tual evaluation of treatment outcome of
orthognathic surgery. Finally, after having
provided this essential background infor-
mation to the reader, Chap. 6 illustrates the
application of the 3D virtual approach in
different types of maxillofacial deformity.
Based on almost 20 years of personal expe-
rience, the author discusses and shares
with the reader the clinical relevant poten-
tial but also the current limits and actual
pitfalls of 3D virtual diagnosis, treatment
planning and evaluation of treatment out-
come of orthognathic surgery throughout
this book.
 xiii

Contents

1 Imaging Workflow for 3D Virtual Treatment Planning

of Orthognathic Surgery ........................................................................................................... 1
Gwen R.J. Swennen and Martin Gaboury

2 3D Virtual Diagnosis of the Orthognathic Patient ................................................... 53

Gwen R.J. Swennen and Martin Gaboury

3 3D Virtual Treatment Planning of Orthognathic Surgery ................................... 217

Gwen R.J. Swennen

4 3D Virtual Treatment Planning Transfer in the Operation Theatre ............... 279

Gwen R.J. Swennen and Martin Gaboury

5 3D Virtual Evaluation of Treatment Outcome

of Orthognathic Surgery ........................................................................................................... 329
Gwen R.J. Swennen

6 Clinical Applications of 3D Virtual Treatment Planning

of Orthognathic Surgery ........................................................................................................... 367
Gwen R.J. Swennen

Addendum Templates
Definitions ............................................................................................................................................... 564
Index ......................................................................................................................................................... 565
Abbreviations

AM Additive manufacturing MSCT Multi-slice computed tomography

AUM Augmented model
NHP Natural head position
CAD/CAM Computer-aided design/computer- c-NHP Clinical natural head position
aided manufacturing v-NHP Virtual natural head position
CBCT Cone-beam computed tomography
CCW Counterclockwise PACS Picture archiving and communica-
tion system
CR Centric relation
PHP Planning head position
CW Clockwise
PSI Patient-specific implant
DICOM Digital imaging and communica-
tions in medicine RPT Rapid prototyping technology

FOV Field of view STI Surface to image

STL Standard tessellation language
ICP Iterative closest point
IO-CBCT Intra-operative cone-beam computed VOI Volume of interest
tomography VOXEL Volumetric pixel
IO-MSCT Intra-operative multi-slice computed VPS Virtual planning step
tomography
 xv

Contributor

Martin Gaboury, DMD, MSc, FRCDc

Private Practice in Maxillofacial and Facial Cosmetic Surgery,
OroSphère, Quebec, Canada
Division of Oral and Maxillofacial Surgery, Department of Surgery,
Hôtel-Dieu de Lévis, Lévis, Canada
Clinical Fellow, Division of Maxillofacial and Facial Plastic Surgery,
Department of Surgery, General Hospital St-Jan Bruges-Ostend, Belgium
 1 1

Imaging Workflow for

3D Virtual Treatment
Planning of Orthognathic
Surgery
Gwen R.J. Swennen and Martin Gaboury

1.1 Image Acquisition for 3D Virtual Treatment

Planning of Orthognathic Surgery – 2
1.1.1 Image Acquisition and Virtual Rendering of the
Patient’s Head – 2
1.1.2 Additional Image Acquisition of the Patient’s
Dentition and Occlusion – 12
1.1.3 Additional Image Acquisition of the Texture of the
Patient’s Head – 17

1.2 Processing of Acquired Image Data Towards

a 3D Virtual Augmented Model of the
Patient’s Head – 20
1.2.1 Principles of Rigid Registration – 20
1.2.2 Without the Use of Plaster Dental Models – 21
1.2.3 With the Use of Plaster Dental Models – 26

1.3 Virtual Mandibular Autorotation – 46

Additional Recommended Reading – 52

© Springer-Verlag Berlin Heidelberg 2017

G.R.J. Swennen (ed.), 3D Virtual Treatment Planning of Orthognathic Surgery,
DOI 10.1007/978-3-662-47389-4_1
 2 G.R.J. Swennen and M. Gaboury
1.1 Image Acquisition for 3D
1 Virtual Treatment Planning
of Orthognathic Surgery
1.1.1 Image Acquisition and Virtual
Rendering of the
Patient’s Head
For proper orthognathic and orthofacial surgery
planning, the patient’s head needs to be scanned
without deformation of the facial soft tissue mask,
with the mandible in “centric relation (CR)” and ide-
ally in its individual “natural head position (NHP)”:
1. “Without deformation of the facial soft tissue
mask” implements that the patient is scanned in a
vertical seated or standing position, without
distortion of the facial mask especially lip
morphology and posture. With the advent of
“cone-beam CT imaging (CBCT)” in a seated or
standing position, this has become feasible.
Multi-slice CT (MSCT) scanning, which is
performed in a horizontal position and also
CBCT apparatus that scan the patient in a supine
position, inherently falsify the 3D facial soft tissue
mask of the patient due to the effects of gravity.
On the other hand, careful attention should be
paid that wax-bite wafers or registration devices
do not disturb lip position neither lip morphology
(. Figs. 1.1 and 1.2).
2. To ensure that the patient is scanned with the
mandible “in CR”, the patient needs to be
scanned with a wax-bite wafer. This wax-bite
wafer is not different than the one used in
conventional orthognathic surgery planning.
It is, however, important that this wax-bite
wafer is meticulously trimmed in order to
avoid deformation of the facial soft tissue
mask by interference with the cheeks or lips
(. Fig. 1.3). A CBCT scout view is made
prior to scanning of the patient to assure that
the wax-bite wafer is adequately in place and
that the patient’s mandible is in CR
(. Fig. 1.4).
3. Based on the author’s personal experience, the
patient’s head position during image acquisi-
tion never corresponds to its true clinical
“NHP”. Therefore, a “step-by-step” approach is
described to virtually modify the patient’s
head position towards its individual clinical
NHP (7 see also Sect. 3.1), prior to start 3D
virtual treatment planning.
Accurate “3D virtual treatment planning of
orthognathic surgery” starts with proper
image acquisition.
Chapter 1 · Imaging Workflow for 3D Virtual Treatment Planning of Orthognathic Surgery
3 1
z Image Acquisition and Virtual Rendering of the Patient’s Head

To illustrate the workflow towards (1) image
acquisition of the patient’s head, (2) additional
image acquisition of the patient’s dentition and
occlusion and finally (3) additional image acquisi-
tion of the texture of the patient’s head, volunteer
M.G. will be used throughout this chapter.
On the other hand, the routine clinical
imaging workflow for 3D virtual treatment
planning of orthognathic surgery will be dem-
onstrated on Case 1 (Patient V.E.W.) which will
be used throughout this book (7 Chaps. 2, 3, 4, 5
and 6).

Stabilisation of the patient’s head is crucial

during CBCT scanning.
Do not use chin supports neither frontal
bands that cover the forehead.

. Fig. 1.1 Full face CBCT scanning of the patient, with a

wax-bite wafer in CR, needs to be performed in a vertical
position (seated or standing) without distortion of the
facial soft tissue mask. To avoid movement artefacts, it is
crucial that the patient is stabilised by a headrest in the
back and a frontal headband. Note that although
attempted to scan volunteer M.G. is its individual NHP, in a
seated position with the use of laser lines, the shoulders
were still distorted which caused a small “Yaw” rotation
(7 see also Sect. 3.4) to the left (i-CAT, Imaging Sciences
International Inc., volunteer M.G.)
 4 G.R.J. Swennen and M. Gaboury

Image Acquisition and Virtual Rendering of the Patient’s Head

1
a b c

. Fig. 1.2 A wax-bite wafer (Delar Corp., Lake Oswego, USA) was taken in CR as in conventional treatment planning
to ensure adequate CR during CBCT scanning (b). Note the significant distortion of the lips and the cheeks when the
wax-bite wafer is not trimmed (a, c) (volunteer M.G.)

a b c

. Fig. 1.3 A wax-bite wafer (Delar Corp., Lake Oswego, USA) was taken in CR as in conventional treatment planning
to ensure adequate CR during CBCT scanning. The wax-bite wafer was meticulously trimmed to remove all parts that
could interfere with the lips and cheeks during CBCT scanning (b). Note that there is no distortion of the lips neither of
the cheeks (a, c) (7 see also Sect. 1.1.3) (volunteer M.G.)
Chapter 1 · Imaging Workflow for 3D Virtual Treatment Planning of Orthognathic Surgery
Image Acquisition and Virtual Rendering of the Patient’s Head
. Fig. 1.4 CBCT profile scout view, to ensure that the
wax-bite wafer is adequately in place and that the patient’s
mandible is in CR prior to CBCT scanning (i-CAT, Imaging
Sciences International Inc., volunteer M.G.)
Always
Take a scout view prior to CBCT scanning
of the patient to verify:
1. Adequate CR
2. Adequate positioning of the wax-bite
wafer
z Virtual Rendering of the Patient’s Head in a
“3D Virtual Scene Approach”
An appropriate “3D virtual visualisation paradigm”
(Swennen and Schutyser 2007) is needed to visual-
ise the DICOM CBCT data, but also additional
5 1
image data (7 see also Sects. 1.1.2. and 1.1.3) that
can be acquired from other 3D imaging sources.
A ”3D Virtual Scene Approach“ is therefore
adopted in which the “3D virtual space” is consid-
ered as a “3D virtual scene” with “medical image
data” as “actors” (Schutyser 2005). This “3D virtual
scene” is viewed with a virtual camera and the
resulting views are shown on the computer screen.
The virtual camera can be moved around in the “3D
virtual scene” to image and inspect the structures of
interest from various angles and positions.
Besides visualising the patient’s image data
with the virtual camera, the “3D virtual visualisa-
tion paradigm” and the “3D Virtual Scene
Approach“ allow other actions and interactions in
the “3D virtual scene” such as indicating 3D
cephalometric landmarks of the patient’s hard tis-
sues and teeth (3D-VPS1) (7 see also Sect. 2.2.2),
indicating 3D cephalometric landmarks of the
patient’s soft tissues (3D-VPS2) (7 see also Sect.
2.2.3), performing 3D virtual osteotomies (3D-
VPS3) (7 see also Sect. 3.2), indicating 3D virtual
occlusal definition (3D-VPS4) (7 see also Sect.
3.3) and moving bone fragments with additional
soft tissue simulation, towards the “step-by-step”
individualised 3D virtual treatment planning
(3D-VPS5) of orthognathic surgery
(7 see also Sect. 3.5).
After proper image acquisition of the patient’s
head, CBCT imaging results in a 3D volume of
DICOM (Digital Imaging and Communications
in Medicine) data, consisting of a collection of
“cube-like blocks” called “voxels”. Each voxel has a
certain height, width and depth. A typical voxel
size of a CBCT scan of the patient’s head is [vx, vy,
vz] = [0.4 mm, 0.4 mm, 0.4 mm].
 6 G.R.J. Swennen and M. Gaboury

Virtual Rendering of the Patient’s Head
1 The CBCT DICOM data can be “rendered” to gen-
erate a 3D virtual image of the patient’s head by (1)
“surface rendering” or (2) “volume rendering”.
1. “Surface rendering” is an indirect way for
reconstruction of 3D structures by segmen-
tation (. Figs. 1.5 and 1.6) based on the
grayscales of the image data towards sur-
faces that are drawn on the computer screen
given a viewing direction of the virtual cam-
era (. Fig. 1.7). “Surface rendering” has the
advantage that it allows additional actions
and interactions in the “3D virtual scene”
such as indicating 3D cephalometric land-
marks, performing 3D virtual osteotomies,
3D virtual occlusal definition, moving bone
fragments with additional soft tissue simu-
lation and 3D superimposition of datasets.
Moreover, axial, coronal, sagittal and multi-
planar reslices can be calculated and added
to the “3D virtual scene”. Finally, “surface
rendering” allows to integrate the results
from surface scanning hardware for addi-
tional image acquisition of the patient’s den-
tition and occlusion (7 see also Sect. 1.1.2)
or texture of the patient’s head (7 see also
Sect. 1.1.3) in a straightforward way.
2. “Volume rendering” is a more direct way for
reconstruction of 3D structures by rendering a
volume of voxels. Towards each voxel, a colour
and opacity is assigned based on shading algo-
rithms. According to the viewing direction of
the virtual camera in the “3D virtual scene”, a
projection image is computed and presented on
the computer screen. Compared to “surface
rendering”, “volume rendering” has the advan-
tage that the transitions between several tissues
(e.g. teeth and bone) are smooth which results
in more detailed anatomy of the teeth and
interdental spaces (. Figs. 1.8 and 1.9). It how-
ever does not allow actions and interactions
such as indicating 3D cephalometric land-
marks, performing 3D virtual osteotomies, 3D
virtual occlusal definition, moving bone frag-
ments with additional soft tissue simulation
and 3D superimposition of datasets.
For optimal 3D virtual treatment planning of
orthognathic surgery, both “surface rendering”
and “volume rendering” are combined.

a b

. Fig. 1.5 “Surface rendering” (Maxilim v. 2.3.0.3) of the hard (a, b) and soft (c, d) tissues of the head of volunteer M.G.
after CBCT image acquisition. For the hard tissue rendering, the isovalue was set at 412, while for soft tissue rendering, it
was set at -560 (i-CATTM, Imaging Sciences International, Inc., Hatfield, USA, “extended field” modus; FOV, 17 cm
diameter – 22 cm height; scan time 2 × 20 s; voxel size 0.4 mm at 120 kV according to DICOM field, 0018,0060 KVP, and
48 mA according to DICOM field, 0018,1151 XRayTubeCurrent) (volunteer M.G.)
Chapter 1 · Imaging Workflow for 3D Virtual Treatment Planning of Orthognathic Surgery
7 1
Virtual Rendering of the Patient’s Head

c d

. Fig. 1.5 (continued)

During the “surface rendering” process, the
“threshold” is adjusted to optimise the visualisa-
tion of the 3D hard (. Fig. 1.5a and 1.6) and soft
tissue (. Fig. 1.5c) surface representations of the
patient’s head.
“Thresholding” is the process of creating a
“black-and-white image” out of a “grayscale
image” consisting of setting exactly those pixels to
white whose value is above a given threshold
while setting the other pixels to black. Finally, a
colour can be assigned to the reconstructed 3D
hard (. Figs. 1.5b, 1.6 and 1.7) and soft tissue
(. Figs. 1.5d and 1.7) surface representations.
 8 G.R.J. Swennen and M. Gaboury

Virtual Rendering of the Patient’s Head

1

. Fig. 1.6 “Surface rendering” (IPS CaseDesigner ALPHA version) of the hard tissues of the head of volunteer M.G.
after CBCT image acquisition. The threshold is adjusted to optimise the visualisation of the hard tissues (i-CATTM,
Imaging Sciences International, Inc., Hatfield, USA, “extended field” modus; FOV, 17 cm diameter – 22 cm height; scan
time 2 × 20 s; voxel size 0.4 mm at 120 kV according to DICOM field, 0018,0060 KVP, and 48 mA according to DICOM field,
0018,1151 XRayTubeCurrent) (volunteer M.G.)
Chapter 1 · Imaging Workflow for 3D Virtual Treatment Planning of Orthognathic Surgery
9 1

Virtual Rendering of the Patient’s Head

a b c

d e f

g h i

. Fig. 1.7 3D “surface-rendered” (Maxilim v. 2.3.0.3) soft and hard tissues representations of the head of volunteer
M.G., as acquired during CBCT image acquisition (i-CATTM, Imaging Sciences International, Inc., Hatfield, USA). Volunteer
M.G. was vertically scanned with a wax-bite wafer in place in a natural seated position using a standardised CBCT
scanning protocol (“extended field” modus; FOV, 17 cm diameter – 22 cm height; scan time 2 × 20 s; voxel size 0.4 mm at
120 kV according to DICOM field, 0018,0060 KVP, and 48 mA according to DICOM field, 0018,1151 XRayTubeCurrent)
(volunteer M.G.). Right profile (a, d, g), frontal (b, e, h) and left profile (c, f, i) views. Note the incorrect position and
orientation of the head (“Yaw” rotation to the left, 7 see also Sects. 3.1 and 3.4) although it was attempted to scan
volunteer M.G. in his correct NHP. Also note the presence of artefacts at the dentition level although volunteer M.G.
does not have orthodontic brackets neither dental reconstitution materials
 10 G.R.J. Swennen and M. Gaboury

Virtual Rendering of the Patient’s Head

1 During the “volume rendering” process, a colour and opacity are assigned towards each voxel
(. Figs. 1.8 and 1.9) based on shading algorithms.

a b c

d e f

g h i

. Fig. 1.8 3D “volume-rendered” (IPS CaseDesigner ALPHA version) soft and hard tissues representations of the head
of volunteer M.G., as acquired during CBCT image acquisition (i-CATTM, Imaging Sciences International, Inc., Hatfield,
USA). Volunteer M.G. was vertically scanned with a wax-bite wafer in place in a natural seated position using a
standardised CBCT scanning protocol (“extended field” modus; FOV, 17 cm diameter – 22 cm height; scan time 2 × 20 s;
voxel size 0.4 mm at 120 kV according to DICOM field, 0018,0060 KVP, and 48 mA according to DICOM field, 0018,1151
XRayTubeCurrent) (volunteer M.G.). Right profile (a, d, g), frontal (b, e, h) and left profile (c, f, i) views. Note that “volume
rendering” produces less artefacts at the dentition level
Chapter 1 · Imaging Workflow for 3D Virtual Treatment Planning of Orthognathic Surgery
11 1
Virtual Rendering of the Patient’s Head

a
Attention
Towards 3D virtual diagnosis, 3D virtual
treatment planning and 3D outcome
evaluation, both “surface rendering” and
“volume rendering” are necessary and need
to be combined.

b c

. Fig. 1.9 3D “volume-rendered” (IPS CaseDesigner ALPHA version) hard tissue representations of the head of
volunteer M.G., as acquired during CBCT image acquisition (i-CAT TM, Imaging Sciences International, Inc., Hatfield,
USA). Volunteer M.G. was vertically scanned with a wax-bite wafer in place in a natural seated position using a
standardised CBCT scanning protocol (“extended field” modus; FOV, 17 cm diameter – 22 cm height; scan time
2 × 20 s; voxel size 0.4 mm at 120 kV according to DICOM field, 0018,0060 KVP, and 48 mA according to DICOM
field, 0018,1151 XRayTubeCurrent) (volunteer M.G.). Frontal (a ), right profile (b) and left (c) views. Note that
“volume rendering” produces less artefacts and gives more detailed information towards the roots of the teeth
and interdental space
 12 G.R.J. Swennen and M. Gaboury
1.1.2 Additional Image Acquisition
1 of the Patient’s Dentition
and Occlusion
For proper “3D virtual treatment planning of orthog-
nathic surgery”, additional image acquisition of the
patient’s dentition is necessary, since isolated CBCT
scanning of the patient’s head (7 see Sect. 1.1.1)
does not provide accurate occlusal and intercuspi-
dation data, necessary for 3D virtual occlusal defini-
tion (7 see also Sect. 3.3) and 3D CAD/CAM splint
manufacturing (7 see also Sect. 4.1.1).
Additional image acquisition of the patient’s
dentition in order to obtain accurate occlusal and
intercuspidation data can be performed by:
1. Direct scanning of the impressions of the patient’s
dental arches
2. Indirect scanning of the plaster dental models
of the patient
3. Intra-oral scanning of the patient’s dentition
“Single CBCT scanning of the patient’s
head” does not provide accurate occlusal
and intercuspidation data which are man-
datory for proper 3D virtual orthognathic
surgery planning.
Chapter 1 · Imaging Workflow for 3D Virtual Treatment Planning of Orthognathic Surgery
1. Direct scanning of the impressions of the
patient’s dental arches
Direct scanning of the impression(s) of the
patient’s dental arches can be performed with the
same CBCT apparatus that is used for scanning of
the patient’s head. Either an “all-in-one” impres-
sion or separate impressions of the upper and
lower dental arches can be CBCT scanned. Laser
13 1
surface scanning is not recommended for scan-
ning of impressions since undercuts are not
imaged correctly due to the fact that the laser light
is following a straight path.
Direct CBCT scanning of the impression(s) of
the patient’s dental arches provides additional
accurate occlusal and intercuspidation data data
(. Figs. 1.10 and 1.11).

a b

c d

. Fig. 1.10 Clinical photographs of the “all-in-one” impression of the upper and lower dental arches (a, c, e) and
3D “surface-rendered” representations (b, d, f). The Triple Tray® AlgiNotTM impression (7 see also Sect. 1.2.2) was
scanned using a high-resolution standardised CBCT scanning protocol (i-CATTM, Imaging Sciences International, Inc.,
Hatfield, USA, “high-resolution” modus; FOV, 17 cm diameter – 6 cm height; scan time 40 s; voxel size 0.2 mm, at
120 kV according to DICOM field, 0018,0060 KVP, and 47 mA according to DICOM field, 0018,1151 XRayTubeCurrent)
(Maxilim v. 2.3.0.3., volunteer M.G.). Note that the plastic Triple Tray® is no longer visible on the 3D surface
representations because of its radiolucent nature
 14 G.R.J. Swennen and M. Gaboury

Direct Scanning of the Impressions of the Patient’s Dental Arches

1
e f

. Fig. 1.10 (continued)

a b

. Fig. 1.11 To scan the Triple Tray® AlgiNotTM impression, it was put on a commercially available sponge (a) to
avoid segmentation problems with the CBCT apparatus table. The Triple Tray® AlgiNotTM impression was scanned
using a high-resolution standardised CBCT scanning protocol (i-CATTM, Imaging Sciences International, Inc., Hatfield,
USA, “high-resolution” modus; FOV, 17 cm diameter – 6 cm height; scan time 40 s; voxel size 0.2 mm, at 120 kV
according to DICOM field, 0018,0060 KVP, and 47 mA according to DICOM field, 0018,1151 XRayTubeCurrent). 3D
“surface-rendered” representation (b) (Maxilim v. 2.3.0.3.) (volunteer M.G.)
Another random document with
no related content on Scribd:
dierenhokken nu en dan oversloegen naar achteren, en niet
rechtstreeks aan Rimmel of Pinaud herinnerden.…

Van Brakel wist daar niets van. Hij at en dronk precies alsof hij thuis
was, en hij maakte boven aan dek een „fijn” partijtje met een
particulier en een inspecteerend ambtenaar, die zijn halven diensttijd
op en neer varende sleet tot heil van „den lande.” Het noodlot
vervolgde hem weder: zijn g u i g n e was in vollen gang, en reeds in
de eerste twee dagen slonk het beetje geld, dat hij voor zijn inboedel
had gekregen, tot op de helft. Maar hij voelde nog bankpapier in zijn
portefeuille en zoolang dàt maar het geval was, treurde hij niet.

Doodmoe van al de drukte aan het „opbreken” verbonden, was de

arme Lucie bovendien nog erg „bootziek,” en hetzelfde deed zich bij
haar kinderen voor, tot zelfs bij de baboe. In haar hut, de grootste
aan boord, heerschte een hoogst ongezellige wanorde; de koffers
stonden open; vuil en schoon goed lag dooreen. De lucht van half
opgegeten [153]manga’s, zóó maar onder de couchettes
neergegooid, vermengde zich met andere nog minder aromatische
geuren, voortkomend uit de „bootziekte” en de ineengerolde en in
een hoek gestopte ontredderde broekjes en baatjes der kleinen; het
was een onhoudbare atmosfeer. En Lucie lag krijtwit en levenszat te
kijken naar het ronde poortje, dat haast regelmatig wel een meter,
dacht ze, naar beneden ging, en dan weer een meter naar boven.….
naar beneden.…. naar boven; het was om er slaperig van te worden
en om te vomeeren; en daar dit laatste niet meer ging f a u t e d e
c o m b a t t a n t s , gelukte het eerste en sliep ze in, wat gelukkig de
kinderen telkens van vermoeienis en akeligheid ook deden.

Zij was dan ook geen „lieve verschijning” toen ze aan den wal stapte
op de plaats, van waar zij nog zeventig palen per reiswagen het
binnenland in moest. De m a g a n g van Van Brakel wist geen raad
van de drukte. In Indië geboren, had Lucie, schoon van
Europeesche ouders, enkele echt Indische eigenaardigheden, en
daartoe behoorde, als ze op reis ging, een ware zondvloed van
pakjes en b o e n k o e s s a n s ; behalve het groote aantal koffers,
waren er allerlei blikken en kartonnen doozen en doosjes,
trommeltjes, in doeken en oude sarongs geknoopte pakken en
pakjes, groote en kleine krandjangs, ja zelfs in pisangbladeren
gepakte zaken,—kortom de arme m a g a n g had geen handen
genoeg om te dragen en geen oogen genoeg om te waken dat de
koelies niets wegdroegen.

Met een kind op den arm en een aan de hand, stapte Lucie over de
plank aan wal, gevolgd door de baboe, die er [154]ook een droeg en
onder haar arm een groot pak, terwijl Van Brakel, ook belast en
beladen, den trein sloot.

Het was onder dat alles voor Lucie onmogelijk geweest niet met haar
man in gesprek te komen; daar zij van lieverlede er aan gewoon was
geraakt, was de eerst stroeve toon geweken, en thans spraken ze
heel gewoon weer met elkaar, ofschoon nog van de oude
verhouding geen quaestie was.

Toen de familie in het logement haar intrek nam en een paar ruime
kamers kreeg, was ieder voor zich in zijn schik. Tot zelfs de
tweelingen gaven luidruchtige bewijzen hunner tevredenheid en
kraaiden van pleizier, dat iemand hooren en zien verging.

Doch de vreugde duurde niet langer dan een etmaal. Toen stonden
twee oude, op allerlei manieren opgelapte, maar zeker nooit schoon
gemaakte rijtuigen voor de deur van het hotel, elk bespannen met
vier paarden. In het ééne ging Van Brakel met de oudste kinderen en
zijn m a g a n g op den bok, in het tweede Lucie met de tweelingen
en de baboe en voorts de ontelbare pakjes, nog vermeerderd met
eet- en drinkwaren voor „onderweg.”
En voort ging het, hobbel je niet, zoo heb je niet; nu eens in goeden
gang, dan weer wanhopig langzaam een hoogte opgetrokken door
karbouwen; hier in een razende vaart, zoodat alles rammelde en
rinkelde of de oude kast zou uitéénvliegen, terwijl de losse
rolsteenen onder de wielen uitschietend met geraas naar
weerszijden van den weg sprongen,—dáár minuten onbeweeglijk stil
staande, omdat een der paarden verkoos zich dwars in het gareel te
zetten en [155]door geen slagen, duwen of schreeuwen van zijn
plaats was te krijgen.

Zoo ging het voort den ganschen dag, door dorre bosschen van djati
langs nederige desa’s en rijk bloeiende sawa’s, over bergglooiingen
met een heerlijk uitzicht op het omliggend landschap, en langs
uitgegraven wegen tusschen hooge wanden van aarde en steen met
woekerplanten deels bedekt.

Het was avond bij hun aankomst op Van Brakel’s nieuwe

standplaats. Lucie was als geledebraakt. Zulk een vreeselijke reis
had ze nog nooit gemaakt. Ze wist zich naderhand niet meer met
juistheid te herinneren, hoe ze het kleine logement binnen en in haar
bed was geraakt; maar het gebeurde heel gauw zonder dat er eerst
gegeten of gedronken werd, en zij sliep een loodzwaren slaap.

Van Brakel trof het dadelijk naar zijn zin. Terwijl zijn vrouw en
kinderen sliepen, ging hij baden, kleedde zich en deed zich te goed,
terwijl het hem zelfs gelukte een partijtje te vinden, waarbij hij tot
twee uren in den nacht stand hield. Wat hem ook in den steek liet,
zijn krachtige constitutie bleef hem getrouw!

Zij zouden geen eigen woning huren en meubelen, maar, ten minste
voorloopig, blijven wonen in het logement, dat wel niet groot was,
maar waarin ze toch twee vrij goede kamers konden krijgen, tegen
niet al te hoogen prijs.
Er viel overigens voor Van Brakel nogal wat te doen.

Het plaatsje was in zijn opkomst en breidde zich uit. Er moest een
school gebouwd worden, een nieuw kantoor voor den assistent-
resident f a c t o t u m , en over de kali moest een nieuwe brug
worden gelegd. [156]

Hij had het druk, en aan zijn ijver ontbrak niets, dat zag iedereen
duidelijk, terwijl zijn ondergeschikten de overtuiging kregen, dat zij
„achterna-gereden” werden door iemand, die zijn en hun zaken
kende.

Aan den eenen kant voelde hij zijn ambtelijk gewicht meer, en was
zijn zelfstandigheid grooter. En wat overigens „het leven” betreft, dat
was voor hem vrij wel ’t zelfde gebleven. Er was ook een sociëteit, al
was het zonder steenen muren en marmeren vloeren. Maar
homberen kon men er uitstekend en daar er zeer dikwijls landheeren
kwamen, was er p l e n t y gelegenheid voor „fijntjes,” welke
gelegenheden Van Brakel niet gaarne had verzuimd.

Voor Lucie vlood het leven eentonig heen. Bij gemis aan
huishoudelijke bezigheden, zat ze den halven dag te lezen, en werd
ze verbazend dik en vet.

Op een ochtend kwam de post wat later dan gewoonlijk aan. Van
Brakel was reeds naar zijn kantoor. Zij keek de adressen eens na:
een paar dienstbrieven en een particulieren, met het naamstempel
van een advocaat buitenop.

Wat zou dat zijn? Vroeger had ze er niet aan gedacht zijn brieven te
openen; de inhoud interesseerde haar niet. Nu, bij den velen ledigen
tijd, dien ze had, en de onaangename verhouding tot Herman, was
ze nieuwsgieriger geworden. Waarom zou ze dien brief ook niet
kunnen openen? Eigenlijk waren het toch even goed haar zaken als
de zijne!

En zij voegde de daad bij de gedachte.

Onder het lezen drukte haar gezicht de grootste verbazing uit. Wat
was dat? Een aanmaning tot terugbetaling van [157]door mevrouw Du
Roy geleende gelden met de rente en de rente van de rente? Nu
begreep zij er in het geheel niets meer van. Hoe ze ook pikirde, het
gelukte haar niet dáár een touw aan vast te maken.

Den geheelen ochtend was die brief haar niet uit de gedachte; het
maakte haar zoo zenuwachtig, dat ze moeite had om de komst van
Van Brakel af te wachten.

Met vragenden blik legde zij hem den brief van den advocaat voor,
die zeer onaangenaam gesteld was, waarin een korte termijn van
betaling was gesteld en waarbij gedreigd werd met een nieuwe
aanvraag om beslag op zijn traktement.

„Kun je me ook zeggen, wat dat beduidt?” vroeg ze met iets

crimineels in haar stem.

Op het eerste gezicht van den geopenden brief was hij bleek
geworden. Niet, dat het hem onverwacht op het lijf viel,—hij had wel
begrepen dat t’ avond of morgen zoo iets hem boven het hoofd hing;
dan er waren een paar weken overheengegaan, en hij, die zich zoo
licht wiegde in een rustige rust, dacht er in de laatste dagen volstrekt
niet meer aan.

Hij streek met zijn zakdoek over het voorhoofd,—zijn gewoon

manuaal als hij in ’t nauw zat—en stond een oogenblik besluiteloos.

„Wat zal ik je zeggen!”

„Van Brakel, ik verzoek je me de waarheid te zeggen. Ik ben
eenmaal belogen en bedrogen, dat weet ik; maar ik wil het niet
langer zijn!”

Het was zoo gemakkelijk niet en hij was ook de man [158]niet voor
het ontwerpen eener eenigszins romantische conceptie; er een
geschikte novelle van te maken was zijn werk evenmin, en hij
biechtte als iemand, die niet geheel op de hoogte is van de geboden
en dus niet precies weet, waar het zwaartepunt ligt zijner
overtredingen; maar hij deed het eerlijk, zonder achterhoudendheid,
en wanneer hij liet uitkomen, dat hij ondanks alles geen oogenblik
had opgehouden veel te houden van Lucie, terwijl de andere hem
onverschillig was, dan behoorde er luttele menschenkennis toe om
den indruk te krijgen, dat wat hij zei de waarheid was.

Hij voelde dat het hem opluchtte, alsof hem een pak van het hart
werd genomen.

Lucie zat er bij met een strak gelaat. Och, ze wist wel dat hij niet
loog, en ze w i l d e het hem wel vergeven, maar zij behoorde tot die
vrouwen, die niets willen missen en niets gunnen aan een ander, ook
niet als ze er zelf hoegenaamd geen genoegen van beleven.

„Wil je het vergeven en vergeten, Lucie?” vroeg hij, erg onderdanig.

„Ik weet het nog niet; ik wil er mijn best toe doen; maar eerst moet
dat wijf haar geld hebben; vóór dien tijd heb ik rust noch duur. Al
moesten we er ons laatste stuk kleeren voor verkoopen, ze moet en
ze zal het geld hebben, dat zwijn!”

Dáárin stemde hij toe. Wel wist hij niet op welke wijze de goocheltoer
te verrichten, zelfs niet als ’t laatste stuk kleeren er aan te pas kwam,
doch zóó slim was hij wel, dat hij haar niet tegensprak, maar in alles
gelijk gaf. Zij kon zich er op verlaten, dat hij het middel zou vinden,
dat bezwoer hij bij kris en kras; als z i j maar weer wel met hem
wilde zijn, gelijk [159]voorheen, dan zou die ongelukkige zaak spoedig
uit de wereld komen; daartoe wilde hij alles doen, a l l e s .

Hij kuste haar; zij liet hem begaan, nog bezig met haar eigen
gedachten en vóór hem pleitend tegen zichzelve. Alles
bijeengenomen, was hij toch nog veel beter dan menigeen;
bovendien, alle mannen deden wel eens iets wat niet goed was, en
hij was bij slot van rekening er ook maar „ingeloopen”, zonder booze
voornemens; zij had wel eens meer gehoord en gelezen van dat
soort vrouwen, die knappe, jonge mannen verleiden.… Zuchtend gaf
zij hem zijn kus terug.

Dat bracht hem in verrukking en noopte hem nogmaals, zooveel zij

gedoogde, te trachten zijn achterstand aan betuigingen van liefde bij
te werken.

Prettiger gestemd dan in maanden ’t geval was, ging hij den

volgenden morgen naar de werken, die onder zijn toezicht werden
uitgevoerd, en waartegenover hij meende geheel de handen vrij te
hebben, en baas en meester te zijn.

O, als hij had geweten!

Geweten, dat hij door een oud ambtenaar, die wel onder zijn bevelen
stond, maar toch een goede positie bekleedde, zeer nauwlettend
werd bespionneerd in al zijn doen en laten! Dat deed hem de
hoofdingenieur Willert, en die meende, dat hij daartoe zedelijk
verplicht was! Van Brakel was een speler; Van Brakel zat diep in
schulden; Van Brakel had niet alleen geldelijke verantwoordelijkheid,
maar hij kon gemakkelijk knoeien ten nadeele van „den lande,”—
zoo’n man mocht niet zonder scherpe contrôle zijn, en wanneer hij
die niet officiëel over hem kon uitoefenen, dan moest het maar
officieus wezen. [160]
Als hij, Willert, daartoe zijn maatregelen niet nam, dan achtte hij zich
zedelijk niet verantwoord tegenover de Regeering.

Lucie liep, toen haar man weg was, ongeduldig en zenuwachtig het
galerijtje op en neer. Hun kamers waren in de bijgebouwen; langs
een slordig schoongemaakte goot, die voor het roodsteenen
galerijtje liep, stond een rij boompjes geplant, de afgevallene
bladeren lagen in die goot te rotten; er heerschte altijd een
zoetachtige, vochtige humuslucht, en het was, nu de invallende
Westmousson zware plasregens omlaagzond, erg vochtig. Maar dat
deed geen kwaad. ’t Plaatsje lag vrij hoog; ’t was er koel, en de
vochtigheid was niet zoo kwaadaardig als in de heete kustplaatsen,
waar zij miasmen kweekt bij milliarden.

Maar ’t was toch onaangenaam. Alles voelde klam aan; ’t was of de

tafels en stoelen in ’t galerijtje het koude zweet uitbrak; men kon er
met den vinger figuren op strepen; de kussens in de bedden
schenen door lijken te zijn beslapen, zoo kil waren ze. Druilig en laag
hing de lucht, en daar de weinige gasten, die vast in het kleine
logement woonden, naar hun bezigheden waren gegaan, hoorde
men in het huis en op het erf niets, dan de doffe slagen van het
eentonige toemboequen, nu en dan afgewisseld door ’t schreeuwen
van een aap of ’t schel geroep van een papegaai.

Zij had met opzet de meiden uitgezonden met de kinderen, om rustig

te kunnen nadenken over de manier om dat ellendige geld terug te
geven; maar hoe krachtig ook haar argument was, dat het m o e s t ,
—de wijze waarop het k o n gebeuren bleef haar verborgen, en hoe
zij dien ochtend ook [161]peinsde en dacht, zij kwam er niet toe; ze
hield ten slotte haar arm hoofd vast met beide handen en zuchtte
diep en nog eens diep. Dat nare geld! En als nu papa Drütlich nog
maar in goeden doen was, maar in zijn laatsten brief schreef hij op
zijn eigenaardige kromme manier dat hij „ganz und gar durch die
verdammte Kaffeelaus aufgefressen” was; dat hij zelfs voorzag
spoedig genoodzaakt te zijn ’t vroeger zoo winstgevende land te
verlaten. Lucie had het gelezen en er bij gehuild. ’t Lieve land! Haar
geheele onbezorgde jeugd ging haar als een panorama langs de
oogen. Wat was ze daar gelukkig geweest! Hoe velen hadden daar
in het toen zoo gastvrije huis haars vaders volop genoten. Zij was er
ontwikkeld tot een flinke, krachtige, jonge vrouw, die uren te paard
reed zonder vermoeienis, die wandelingen berg-op deed als een
tourist, die elken dag dook in het ijskoude water, dat hoog van de
toppen der bergen kwam afstroomen en op het land door
p a n t j o e r a n s in een zwembad werd geleid. Het lieve land, met
zijn prachtigen bloementuin, waar het geheele jaar door een rijkdom
van de schoonste rozen prijkte, waar in een weelderigen moestuin
Europeesche groenten welig tierden, waar de aardbezieplant zich
thuis gevoelde als in het Westen en haar kruipende loten vrijpostig
naar alle kanten uitzond. Dáár was altijd overvloed geweest; dáár
was de g o e d a n g steeds wèl voorzien van spijzen en dranken;
daar weidden de groote uit Holland aangevoerde lakensche koeien
op de altijd groene heuvelen, want zelfs in ’t hart van den Oost-
mousson viel er nu en dan een malsch buitje; dáár was het volk altijd
rustig en vriendelijk, medegenietend als het deed in de welvaart, die
de vrije koffieteelt er verspreidde. [162]Zij zag nog het lachend en
onbezorgd gezicht van haar vader, als hij zijn „afrekening” kreeg van
’t kantoor uit de stad, en als hij zoo met een enkel woord iets zei van
„snijden doet men met een mes,” maar er dadelijk bijvoegde, dat het
er minder op aan kwam, want er werd toch genoeg verdiend.

En nu moest papa van het land af, omdat een l u i s .… Ajakkes! Het
was, vond ze, verschrikkelijk, dat zulk een nietig ongedierte zulke
rampen kon teweegbrengen; het was meer dan erg! Waarom ook
stelde het Gouvernement geen ambtenaren aan om die luizen te
vangen! Die arme oudeheer! Wat moest hij beginnen? Als zij hem nu
nog maar onder dak kon nemen, maar dat ging ook niet; ze zaten
zelf in een logement en nog tot overmaat van ramp erg in schulden.
Weder peinsde ze op een middel om die gemeene slet Du Roy dat
geld terug te geven, doch altijd bleef dat middel ontbreken.

Eindelijk moedeloos en moede van het denken, bestelde zij een

halve flesch portwijn in het hotel; zij zou zich anders nog suf
p i k i r e n , meende zij.

Van Brakel vond, toen hij ging kijken naar het metselen van de
landhoofden, waaraan was begonnen, een pas aangekomen prauw
en een reusachtig houtvlot, beide vastgemeerd.

Met den stroohoed in de hand en een allervriendelijkst gezicht trad

de Chinees, die met de prauw was gekomen, op hem toe. Het was
de leverancier van materialen voor de Gouvernementswerken. De
man onderscheidde zich in niets van een anderen op Java geboren
Chinees; slechts zag hij er netter en zindelijker uit dan anders
meestal het geval is, en hij droeg een soliden gouden horlogeketting.
Hij moest zorgen [163]goede vrienden te blijven met den ingenieur,
want die kon hem zooveel bevoordeelen en benadeelen als hij maar
wilde, en de kongsi, waarin deze Chinees zat, wist reeds van een
andere kongsi, die ook met leverantiën aan den lande belast was,
dat de ingenieur Van Brakel een lastig man was, die s o e s a h
maakte en met wien weinig ving aan te vangen; ja, indien zijn kongsi
te voren had geweten, dat hij, Van Brakel, met keuren der materialen
ware belast, dan zou ze wellicht, althans zeker niet zoo laag, hebben
ingeschreven.

„Wel, heb je nogal een goede reis gehad?” vroeg de ingenieur, terwijl
hij van den hoogen oever den blik liet gaan over ’t vaartuig en het
houtvlot.

„Het gaat wel, ingenieur; ’t vlot is gevaarlijk voor de prauw.”

„Dat dunkt me; er zit al aardig gang in de kali. Hoe is het hout?”

„Uitstekend, ingenieur. Ik hoop dat u het zult goedkeuren.”

„Hm! We zullen morgen eens kijken.”

Al pratende liepen zij den dijk op; Van Brakel moest naar het in
aanbouw zijnde schoolgebouw; de Chinees liep maar mee. Hij
praatte veel over al de r o e g i e , welke hij bij deze leverantie nu
weer zou hebben, en waardoor hij met een bankroet werd bedreigd,
alles om den ingenieur gunstig te stemmen, maar dat lukte niet.

„Nu ja, man,” zei Van Brakel met een slim gezicht, „daar weten we
alles van; jullie wordt allemaal rijk van de r o e g i e , die je hebt in
Indië, en wij, Europeanen, worden straatarm van de o e n t o e n g !
Neen, ouwe heer, die mopjes behoef je mij niet te vertellen hoor;
jullie, Chineezen, kunnen verduiveld [164]goed rekenen; beter dan
wij. En als je inschrijft, dan weet je drommels goed wat je doet.”

„S o e n g o e m a t i .….”

„P s s t ! ” floot Van Brakel hem in de rede: „laat ons er niet verder op

doorgaan; ik kan er toch niets aan doen, en het kan me ook niets
schelen.”

De Chinees vroeg hoe het den ingenieur beviel op diens nieuwe

standplaats.

„Och, ’t plaatsje is zoo kwaad niet, en er is werk genoeg, dat is

zeker. Het ligt niet aan het plaatsje.…” eindigde hij zuchtend.

„Is u niet lekker, of de n j o n j a h , of de kinderen?”

„Neen, wij zijn gezond.… Maar s o e s a h , man, s o e s a h ! Denk je,

dat jij die alleen hebt?”
Hij lachte, de leverancier der materialen van het Gouvernement. ’t
Was hem alsof hij grond voelde. Doch hij schudde ongeloovig het
hoofd; dat kon niet zijn; iemand als de ingenieur kon geen geldelijke
s o e s a h hebben, zooals hij, handelaar; de ingenieur had immers
een vast inkomen, en indien hij ergens geld voor noodig had, dan
had hij immers maar te spreken.

Van Brakel klemde de lippen stijf op één, alsof hij bang was, dat hij
tegen wil en dank op die manier spreken zou; hij trok de
wenkbrauwen samen, en zijn geheele wezen teekende verzet;
onwillekeurig verhaastte hij zijn tred, als wilde hij iets ontloopen, en
al voortgaande ranselde hij met zijn stok het gebladerte van den
pagger, die langs den weg liep, alsof daarin iets moest
doodgeslagen worden.

De grijze wolkenmassa verdeelde zich en de zon schoot

[165]gloeiende stralen op de vochtige aarde; de helle lichtstroom
vroolijkte het landschap op en deed de schuimende rivier er veel
vriendelijker uitzien.

Van Brakel’s verbeelding, zoo weinig als hij die had, begon te
werken; hij zag de vreugde op ’t gezicht van Lucie, als hij haar kon
zeggen, dat het hem was gelukt een middel te vinden om mevrouw
Du Roy te betalen; hij stelde zich voor, hoe gelukkig haar dat zou
maken en welke aangename dagen er dan voor hen beiden zouden
volgen; hij drong dat alles in gedachten op den voorgrond, en de
gemoedsbezwaren naar achteren.

De Chineesche aannemer had moeite om den ingenieur bij te

houden, zulke groote stappen nam deze, en de man was verbaasd
toen de ingenieur plotseling stil stond en hem bij een knoopje zijner
kabaja vast hield.

„Heb je geld?” vroeg hij hem op den man af.

Met moeite verborg de aannemer de vreugde, die hem
doorstroomde. O e n t o n g , o e n t o n g ! juichte het in zijn
binnenste; de aanneming van anderhalven ton was gered!

„Ja, ingenieur. Hebt u wat noodig?”

„Wat? Neen niet wat, maar een heelen boel.”

Het gezicht van den Chinees betrok.

„Ik zal je een acceptatie er voor geven,” zei Van Brakel driftig; „ik wil
het niet cadeau hebben.”

Met een gebaar alsof dàt de quaestie niet was, haalde de Chinees
de schouders op, en het viel Van Brakel mee, toen de man volstrekt
niet schrok van het bedrag.

„Ik kan het u niet in eens geven; ik heb zooveel contanten niet.” [166]

„Dat hoeft ook niet.”

In stilte berekende de aannemer hoe lang de leverantie duren zou:

zes maanden. „Ik kan het u geven in zessen; elke maand één zesde,
te beginnen met vandaag.”

„Vandaag?”

„Ja ingenieur, laat ik het maar dadelijk afdoen.”

Al pratende, haalde hij een oude lederen portefeuille, dik van

bankpapier, uit den zak.

„Ben je gek? Berg gauw weg! Hier op den publieken weg?”

„Er is toch niemand.”

„Nu, spoedig dan.… Dank je wel, hoor!… Natuurlijk zal ik je helpen.”

„Anders is niets noodig. Als de ingenieur maar een beetje wil helpen.
Daar heeft niemand last van, en wij allebei hebben er genoegen
van.”

De aannemer boog en stak hem de hand toe.

„Wat is het? Keer je terug?”

„Ja, ingenieur. Ik zal vast laten beginnen met lossen. Mijn mandoor
zocht koelies en het is nu droog weer.”

„Goeden dag, dan.”

Langzaam wandelde hij voort, met het hoofd eenigszins gebogen.

De Chinees liep vlug en verheugd terug, overtuigd, dat hij
uitstekende zaken had gemaakt, en dat elk gevaar voor een
ongunstig resultaat der leverantie, waarvoor zijn kongsi zoo
bevreesd was geweest, nu bezworen was. Van Brakel was het, als
drukte hem een zware last. Zijn ongerepte goede trouw als
ambtenaar, zijn onkreukbare eerlijkheid als dienaar van het
Gouvernement, die zijn trots waren en die hem sterk maakten tegen
alle verwijten van [167]superieuren, waren thans bezweken. Hij
voelde dat hij geen achting meer had voor zichzelven; dat geen
sophismen en geen cynische redeneeringen, geen vergoelijkingen of
wereldwijsheid hem het idee van eer kon teruggeven, welke hij
daareven van zich had afgeslingerd om een handvol geld.

Van het werk zag hij niet veel; het ging hem dien dag alles
machinaal af; zijn gedachten waren er niet bij; hij had haast om thuis
te komen.

Lucie zat bij ’t portfleschje; zij had hem nog in lang niet verwacht.
„Hoe jij zoo vroeg?”

„Ik heb goede tijding.”

„Heb je …?”

„Ja.”

Van Brakel nam een stoel, ging aan den anderen kant van de tafel
zitten en zond zijn bediende naar binnen om een bittertje. Zij vroeg
niets en hij zei niets; ze zag wel aan zijn gezicht, dat er iets was, dat
hem geweldig hinderde, en ze begreep wel half en half wat het was.

„Heb je het van een Chinees?”

Hij knikte toestemmend.

„Van den aannemer?” vroeg ze fluisterend, en toen hij weer knikte,

zei ze snel en angstig:

„Wees vooral voorzichtig, Herman, en zorg, dat jij hem en niet hij jou
aan het lijntje krijgt. Sta hem niet te veel toe.”

Verrast keek hij haar aan. Het bleek uit haar woorden, dat ze alles
reeds overdacht had, en het idee zich te laten „smeren” reeds met al
zijn gevolgen bij haar was overwogen en gerijpt. [168]

Maar hij bleef zwijgen, en dat hinderde haar en maakte haar boos.
Daar zat hij nu te kijken, gelijk een uil in doodsnood! En wat had hij
niet gedaan, vroeger, om aan geld te komen bij mevrouw Du Roy?
Dat was, meende zij, dan toch heel wat anders. Toen had hij h a a r
verraderlijk bedrogen; toen had hij zijn huwelijkstrouw geschonden,
en hij had er, voor zoover zij zich herinnerde, altijd een vroolijk
gezicht bij weten te trekken. Nu, nu hij deed wat zoo velen deden,
zonder dat iemand er persoonlijk nadeel of verdriet van had, zat hij
voor zich uit te kijken, met een gezicht alsof hij een moord had
gedaan.

Zij zei het hem in korte, afgebroken phrasen, zachtjes, opdat

niemand het zou kunnen hooren. Maar hij schudde droevig het hoofd
en zuchtte opnieuw.

„Ik heb ook een moord gedaan.”

„Je bent gek.…. Je hebt al heel fraaie ideeën.…. Mij heb je niet
ontzien.…. Nu er niets slechts is gebeurd, stel je je aan.…. Iedereen
doet het hier in Indië.…. Ze hebben gelijk ook.…. Als de een ’t niet
doet, doet het de ander.…. Ik wed dat Willert.….”

Hij schudde het hoofd weder.

„Neen, Willert niet; dáárop zou ik durven zweren.…. E n f i n , laat ons

er niet meer over praten.…. Neem me niet kwalijk, Lucie.…. ’t werd
me een moment te machtig.…. ik ben er heel blij om en je hebt
gelijk.”

„Waarachtig, heb ik. Wil je nog een bittertje?”

Hij dronk er nog een, en zij, om hem „gezelschap” te houden, dronk

nog wat port. Doch na de rijsttafel moest hij haar eerst het geld van
den Chinees geven; zijzelve zou het [169]zenden aan dien advocaat,
dat stond beter. Als die man zag, dat zijzelve het geld zond, kon hij
Van Brakel niet verdenken van hetgeen hij om dat geld had gedaan.

En toen dit was afgeloopen, was de zaak in orde, zóó goed, dat ze
beiden weldra zeer gerust insliepen en niet wakker werden voordat
de zon ten ondergang neigde, terwijl de meiden reeds weer met de
kinderen uit waren gegaan.
’s Avonds echter kreeg Van Brakel het weer te kwaad. In de donkere
slaapkamer lei hij lang wakker. Lucie sliep rustig; haar regelmatige
ademhaling bewees het. Hem maalden allerlei dingen door het
hoofd; de traditie der eerlijke Nederlandsche Van Brakels zat hem in
den weg. Welk een klank had die naam altijd gehad! Nog hoorde hij
zijn ouden vader, die zoo bang was toen hij, Herman, naar Indië zou
gaan. De goede trouw, de onkreukbare eerlijkheid, waarmee in geen
enkel opzicht viel te transigeeren, was hun erfdeel geweest van
vader op zoon; het waren denkbeelden, overgegaan als
eigenschappen: „Nooit geld nemen, dat u niet toekomt,” was een
familie-spreuk, die van ziel tot ziel overging, als lichamelijke
hoedanigheden van lichaam tot lichaam.

Hij was er ontrouw aan geworden; hij was de eerste, die s t e l e n

ging, of aan s t e l e n meehielp,—dat was hetzelfde. Zijn zenuwen
werkten abnormaal, toen hij er een tijd lang aan had gedacht. Het
was alsof zijn vader en zijn broers vóór hem stonden in de volle
eigenwaarde hunner burgerdeugd, en hem met minachting
bejegenden en uitwierpen als een rot lid.

Hij kon het in bed niet uithouden. Zacht schoof hij er uit naar buiten.
Het was pas elf uren, en er was nog leven in [170]het logement. In de
achtergalerij verschenen een paar breedgeschouderde
mannenfiguren. Van Brakel stond op en ging naar hen toe.

„Bonsoir!”

„Zoo, Van Brakel, ben je nog op?”

„Ja. Hoe kom jullie zoo hier?”

„Wel, we moeten morgenochtend met den controleur een stuk grond

gaan kijken, dat we in erfpacht vroegen.”
„Ah, zoo.”

„Je gaat toch niet naar bed, zeg!”

„Ik had er wel plan op.”

„Kom, ben je gek: laat ons hier een speeltafeltje zetten, en dan
maken we nog een prettig partijtje.”

Er werd vrij hoog gespeeld en tot laat in den nacht. Het resultaat
was, dat Van Brakel opstond, stil in zijn kamer ging, zachtjes den
sleutel wegnam onder het hoofdkussen van Lucie, de kast opende
en uit een chub-trommeltje tweehonderd gulden nam; tweehonderd
gulden, een deel van ’t bedrag, door hem van den Chineeschen
aannemer ontvangen. Daarna ging hij terug en betaalde zijn
medespelers.

Zij lachten. Licht, zeiden ze, dat zij er hun reisgeld uitklopten. En Van
Brakel lachte ook. Hij zou hun wel krijgen, een ander maal; hij had
dien avond weer gruwelijk d é v e i n e gehad; geen enkel spel; en
a l s hij eens uit wanhoop een s a n s p r e n d r e waagde, dan zat
alles op één hand tegen en was het: c o d i l l e , m a f i l l e ! Maar
het was niets; als zij weer kwamen, zou hij bloedig revanche nemen.
De planters zaten nog een oogenblik te praten in hun kamer—daar
was er in ’t logementje slechts één voor hen beiden disponibel[171]—
toen Van Brakel reeds naar bed was, waar hij dadelijk insliep.

„’t Is een van de aardigste kerels, dien ik ken onder de ambtenaren,”

zei de een.

„Ja, ’n joviale vent; een prettig hombreur.”

„Nietwaar? Hij chicaneert niet, en zit niet te mopperen of na te

spelen.”
„Neen, en hij heeft toch van avond allerberoerdste spellen gehad.”

„Dat heeft hij.”

Des morgens, toen Lucie hem wekte, vertelde hij het haar. Hij dacht,
dat ze het zou opvatten als een gewone zaak; ’t was immers het
spel!

Maar zij verbleekte en riep woedend:

„Heb je tweehonderd gulden van dat geld genomen?”

„’t Was om mijn speelbeer te betalen. Het is immers niets, ik win het
toch weer terug.”

Zij zat op den rand van het bed, met de handen saamgevouwen in
den schoot, en ze keek met verslagenheid voor zich uit. Voor het
eerst begreep ze, dat het spel een ongeluk kon wezen, zelfs waar
het niet werkte als een verscheurend dier, maar knagend, als een
worm. Zij had niets aan, dan haar sarong en haar k o e t a n g ; en dat
stond haar goed; hoe minder ze aan had, des te beter was ze, als
welgevormde, goed ontwikkelde vrouw, gekleed. Van Brakel vond
dat ook, en hij glimlachte met welgevallen. Zijn Lucie zag er toch
maar goed uit, zooals ze daar zat; ’t was een lief gezicht, die zacht
golvende lijnen van hals, schouders en armen, door de fluweelen
blanke huid afgeteekend tegen de neteldoeksche [172]klamboe. Het
deed hem weer aan. Hij had bij haar al zijn vroegere viriliteit
teruggevonden; er ging voor hem, dacht hij, toch niets boven zijn
eigen vrouw. Buiten de deur vond men het ware niet, dat had hij aan
mevrouw Du Roy gezien; men zocht ten slotte wat men toch niet
vinden kon.

En in de overstelping van zijn gevoel, niet meer denkend aan het

speelgeld, dat hij immers toch zou terugwinnen, wilde hij haar naar
zich toe trekken, maar zij weerde hem af.

„Het is schande, Herman, dat je van dat geld hebt genomen!”

„Ik had op ’t moment geen ander.”

„Dat is het eenige excuus; maar nu zorg je ook, dat het vóór
hedenmiddag er weer is, hoor!”

Hij trok een leelijk gezicht.

„Dan moet ik het uit de kas nemen.”

„Nu, dat is goed.”

„Ja maar.… als dan de maand om is, heb ik niet genoeg om ’t

logement te betalen.”

Zij zuchtte en streek haar hand langs haar voorhoofd.

„In Gods naam, Herman, maar dit geld m o e t er zijn.”

„Nu, maak je maar niet boos, kind; ik zal het van middag
meebrengen. Straks ga ik even bij den architect aan om het te
halen.”

De architect keek zeer verwonderd, toen de ingenieur tweehonderd

gulden voor zich uit de kas nam. Hij was een bejaard man en zeer
geacht bij zijn chefs. Men had hem nooit ingenieur kunnen maken,
omdat hij daartoe te weinig elementaire ontwikkeling bezat, maar
aan practische bekwaamheid ontbrak het hem niet, en al stond hij in
rang onder Van Brakel, dan had hij toch een grooter inkomen. [173]

Met Willert was hij samen als opzichter in dienst getreden, en met
den hem sedert zoo ver voorbij gestreefden oud-collega hield hij nog
steeds een vriendschappelijke briefwisseling, die ook wel eens