व्यवस्थापनको अवधारणा तथा साववजननक व्यवस्थापनमा ननर्देशन, ननयन्त्रण, समन्त्वय, ननणवय प्रनिया,

उत्प्प्रेरणा र नेतृत्प्वसम्बन्त्धी जानकारी

 ‘Management in the art of getting things done through people.’- Mary Parker Follet
 ‘To manage is the forecast and plan, to organize, to command, to co-ordinate and to control.’
- Henry Fayol
 ‘Management means to make efficient use of resources and to get people and other resources to
work harmoniously together in order to achieve objectives.’- Kant and Rosenzweig
 Management is the process of planning, organizing, leading and controlling an organization’s
human, financial, physical and information resources to achieve organizational goals in an efficient
and effective manner.’ - Ricky W. Griffin
 व्यवस्थापनका नवशेषताहरु
i. विविष्ट प्रविया (Management is a Distinct Process) ii. विर्जनात्मक (Creative)
iii. कला र विज्ञान दिु ै (Both Act & Science) iv. िामवू िक प्रयाि (Group Effect)
v. व्यििाय एक पेिा (Management is a Profession) vi. पृथक अवतित्ि (Separate identity)
vii. गवििील प्रविया (Dynamic Process) viii. अदृश्य/अमिू ज (Intangible)
ix. िगं ठनको आिश्यकिा (Need of Organization) x. उद्देश्यमखु ी (Objective Oriented)
xi. बिु-आयावमक विषय (Multi-dimensional subject)
xii. व्यितथापनको विश्वव्यापी प्रयोग (Universal Application)
 व्यवस्थापनको महत्त्व
i. िमिू गि लक्ष्यिरू िाविल गनजु (Achivement of Group Goals)
ii. स्रोििरूको अविकिम िदपु योग (Optimum Utilization of Resources)
iii. लागिलाई न्यनू गनजु (Minimization of Cost)
iv. वनयन्रण (Controlling)
v. िमन्िय (Coordination)
vi. िमतया िमािान िथा प्रििजन (Problem solving and innovation)
vii. पररििजन िथा िृवि (Change and Growth)
ix. व्यििायको दक्षिापिू कज िञ्चालन (Efficient Operation of Business)
ix. व्यवित्ि विकाि (Personality Development)
x. िदृु ढ िंगठन िंरचना (Sound Organization Structure)
xii. गवििील प्रविया (Dynamic Process)
xiii. िामावर्क फाइदािरू (Social Benefits)
xiv. राष्ट्रको विकाि (Development of the Nation)
 ननर्देशनका नवशेषताहरू (Characteristics of Direction)
i. वनदेिन एक मानिीय कायज (Human Function) िो।
ii. वनदेिन व्यितथापकीय कायज (Managerial Function) िो ।
iii. वनदेिन एक ििजव्यापी कायज (Pervasive Function) िो।
iv. वनदेिन वनरन्िर कायज (Continuous Function) िो ।
v. वनदेिन व्यितथापन िृङं ् खलाले िृर्ना गरे को आदेि िथा अविकारिँग िम्बि िुन्छ ।
vi. वनदेिन एक उत्प्रेरणात्मक कायज (Motivative Function) िो ।
vii. वनदेिन एक विर्जनात्मक कायज (Creative Function) िो ।
viii. वनदेिक एक लक्ष्यउन्मख ु कायज (Goal Oriented Function) िो ।
 ननर्देशनका नसद्धान्त्तहरू (Principles of Direction)
i. उद्देश्यमा िामान्र्तयिाको वििान्ि (Principle of Harmonizing Objectives)
ii. आदेिमा एकिाको वििान्ि (Principle of unity of command)
iii. अविकिम योगदानको वििान्ि (Principle of Maximum Contribution)
iv. प्रभािकारी नेित्ृ िको वििान्ि (Principle of Effective Leadership)
v. प्रभािकारी िञ्चारको वििान्ि (Principle of Effective Communication)
vi. आदेिबोिको वििान्ि (Principle of Comprehension)
vii. िचू ना प्रिािको वििान्ि (Flow of information)
viii. प्रभािकारी उत्प्रेणाको वििान्ि (Principle of effective motivation)
ix. ििभावगिाको वििान्ि (Principle Participation)
x. अनगु मनको वििान्ि (Principle Follow-UP)
 ननर्देशनका तत्त्वहरू
i. नेित्ृ ि (Leadership) ii. िपु रीिेक्षण (Supervision)
iii. उत्प्रेरणा (Motivation) iv. िंचार (Communication)
v. िमन्िय (Co-ordination)
 ननर्देशनको महत्त्व - भूनमका (Importance/Role of Direction)
i. काममा पिल ii. िमन्ियको िवु नविििा
iii. िािनम्रोिको अविकिम प्रयोग iv. कायजकुिलिामा अवभिृवि
v. कमजचारी वतथरिा र विकािमा िियोग vi. वनपणु जिामा िृवि गनज
vii. पररििजन व्यितथापन गनज ििर् viii. उत्पादकत्िमा िृवि
ix. मैरीपणू ज मानिीय िम्बन्िको विकाि x. िंगठनवभरका विवभन्न पक्षिरूबीच िन्िल
ु न कायम
xi. िंगठनको िफलिाको ग्यारे न्टी ।
 ननयन्त्रण प्रनिया (Controlling Process)
i. कायजिम्पादन तिर वनिाजरण ii. िातिविक कायजिम्पादन मापन
iii. िम्पावदि कायजको कायजमानिँग िल
ु ना iv. वभन्निाका कारणिरूको वि्े षण
v. ििु ारात्मक कदम
 ननयन्त्रणको महत्त्व (Importance of Controlling)
i. कायजिम्पादन तिर वनिाजरण गनज ii. योर्नाको ििी कायाजन्ियनबाट लक्ष्य प्रावि गनज
iii. िमन्िय गनज iv. प्रभािकारी िपु रीिेक्षण गनज
v. कमजचारीिरूमा नैविकिा िथा इमान्दाररिा िृवि गनज vi. उत्कृ ष्ट योर्ना िर्जमु ा गनज
vii. कमजचारीलाई उत्तरदायी बनाउन viii. र्वटलिािरूको व्यितथापन गनज
ix. उत्पादकत्िमा बृवि गनज x. परु तकार िथा दण्ड िर्ायको व्यितथापन गनज ।
 ननयन्त्रणका कायवहरू (Functions of Controlling)
i. िेिाको गणु तिरमा िृवि गदजछ ।
ii. कायजिम्पादनको तिर वनिाजरण गरी कायज प्रभािकारीिा बढाउँछ ।
iii. िंगठनका मानिीय, वित्तीय िथा अन्य स्रोििािनिरूको अविकिम उपयोग गदजछ ।
iv. कमजचारीको कायजप्रविको र्िाफदेवििामा िृवि गनजक
ु ा िाथै कायजिम्पादन मापनको आिार वनमाजण गदजछ ।
v. कायज िरलीकरण गराउनक ु ा िाथै वनविि कायजविविले िचू ना प्रिािलाई व्यिवतथि गदजछ ।
 ननयन्त्रणका नवशेषताहरू (Characteristics of Controlling)
i. व्यितथापकीय कायज (Managerial Function) ii. वनयवमि प्रविया (Continuous Process)
iii. गवििील प्रविया (Dynamic Process) iv. भविष्ट्योन्मख
ु (Forward Looking)
v. योर्नािँग िम्बवन्िि (Related to Planning) vi. ििु ारात्मक कायज (Corrective Action)
vii. मापन िथा िल ु ना (Measurement & Comparison)
 समन्त्वयका नवशेषताहरू (Characteristics of Co-ordination)
i. िमन्िय लक्ष्य िथा उद्देश्य प्राि गने प्रयािबीचको एकिा, िामञ्र्तयिा, िालमेल तथापना गनज एक विविष्ट
प्रविया िो ।
ii. िमन्िय एक गवििील प्रविया िो र्िले आन्िररक िथा बाह्य िािािरणीय प्रभाििँगै िांगठवनक कायजिरूलाई
िोविअनक ु ु ल िमायोर्न गदै लक्ष्य के वन्िि वियाकलापिरू िम्पादन गदजछ ।
iii. िमन्िय एक कायजकारी कायज (Executive Function) िो र्िले िंगठनको नेित्ृ ि ििको उत्तरदावयत्ि, कायज
व्यिी िा विभागिरूको कायजमा आिश्यक िामञ्र्तयिा कायम गदै वियाकलापिरूलाई लक्ष्य प्रावििफज मख ु ररि
गदजछ ।
iv. िमन्िय िामवू िक कायजको प्रविफल िो । यिले िााा उद्देश्य बोके का व्यवि िथा िमिू िरूको िामवू िक
प्रयत्नलाई आपिमा वमलाउन मित्त्िपणू ज योगदान पर्ु याउँछ ।
v. िमन्िय प्रयाििरूबीचको एकिा िो ।
vi. िमन्िय उद्देश्य प्राविको मानिीय एिं िंरचनात्मक िंयन्र भएकाले यो ििै ँ रचनात्मक, उद्देश्यमल
ू कर
लक्ष्यमवु ख िुन्छ ।
 समन्त्वयको महत्प्व (Importance of Co-ordination)
i. लक्ष्य प्रावि (Achievement of Goal)
ii. लक्ष्यिरूबीच वमलान (Goals Harmony)
iii. व्यितथापनको अवभन्न अगं (Essence of Management)
iv. अिल मानिीय िम्बन्ि (Good Human Relation)
v. कायजदक्षिा र वमिव्ययीिा (Efficiency & Economy)
vi. व्यितथापकीय कायजको आिार (Basis of Managerial Function)
vii. िंगठनको अवतित्ि (Survival of Organization)
 समन्त्वयका प्रकारहरू (Types of Co-ordination)
१. कायजविविगि एिं तििन्र िमन्िय
२. व्यितथापकीय तिरको आिारमा िमन्िय : ठाडो िमन्िय र िमिल/िेिो िमन्िय
३. क्षेरको आिारमा िमन्िय: आन्िररक िमन्िय र बाह्य िमन्िय
 समन्त्वयको भूनमका (Role of Co-ordination)
i. कायजमा दोिोरोपन िटाउन
ii. स्रोि िथा िािनको उच्चिम प्रयोग
iii. कायज प्रभािकारीिामा िृवि
iv. द्वन्द्वलाई न्यनू ीकरण
v. िमग्र िँगठनको उद्देश्य प्रािी ।
 समन्त्वयका नसद्धान्त्तहरू (Principles of Coordination)
i. प्रत्यक्ष िम्पकज (Direct Contact)
ii. िीघ्र िरुु िाि (Early Initiation)
iii. वनरन्िर िमन्िय (Continuous Co-ordination)
iv. प्रभािकारी िञ्चार प्रणाली (Effective Communication System)
v. पारतपररक िम्बन्ि (Reciprocal Relation)
vi. अवतियार र उत्तरदावयत्ि (Authority and Responsibility)
vii. तपष्ट लक्ष्य (Clear Goal)
viii. नेित्ृ िर िपु रीिेक्षण (Leadership and Supervision)
 ननणवयको उद्देश्यहरु (Importance of Decision Making)
i. िंगठनलाई लक्ष्यमख ु ी िथा कायजमख ु ी बनाउन
ii. वनवदजष्ट वर्म्मेिारी िथा उत्तरदावयत्ि परु ा गनज
iii. व्यितथापकीय कायज िथा िंगठनात्मक गविविवििरु िञ्चालन गनज
iv. िमतयाको ििी िमािान गनज
v. आिश्यकिािरु प्रभािकारी रुपमा परु ा गनज
vi. मावमला िथा मद्दु ािरुको ििी िम्बोिन गनज
vii. पररििजनलाई आत्मिाथ गने गराउन
viii. स्रोि िािनको अविकिम पररचालन गनज
ix. घोवषि कायजिमिरु िंचालन गनज
x. ििजमान कायज प्रकृ यामा ििु ार ल्याउन
xi. न्याय िम्पादन गनज

 ननणवय प्रनियाको नसद्धान्त्तहरु (Principles of Decision Making)

i. वििेकिीलिाको वििान्ि ii. िीवमि वििेकिीलिाको वििान्ि
iii. वमविि लेखार्ोखाको वििान्ि iv. र्नमिको वििान्ि
v. व्यििारिादी वििान्ि vi. पररवतथविर्न्य वििान्ि
vii. ििभावगिाको वििान्ि viii. अिरोिको वििान्ि
ix. औपचाररकिाको वििान्ि

 उत्प्प्रेरणाको महत्त्व (Importance of Motivation)

i. उत्पादकत्ि िृवि गनज ii. स्रोि-िािनको अविकिम प्रयोग गनज
iii. पररििजनका लावग ियार रिन iv. काम गने इच्छालाई र्ागृि गराउन
v. काम छोड्ने र गयलमा कमी ल्याउन vi. मनमटु ाि िथा आन्दोलन रोक्न
vii. राम्रो औद्योवगक िम्बन्ि तथावपि गनज viii. िङ्गठनात्मक लक्ष्य िाविल गनज
ix. िपु रीिेक्षणमा ििर्िा ल्याउन ।
 उत्प्प्रेरणाका नवशेषता (Characteristics of Motivation)
i. उप्रेरणा मनोिैज्ञानीक प्रविया (Psychological process) िो।
ii. उत्प्रेरणा र्वटल िामावर्क प्रविया (Complex social process) िो ।
iii. उत्प्रेरणा वनरन्िर चवलरिने प्रविया (Continuous process) िो ।
iv. उत्प्रेरणाको प्रभािकाररिा पररवतथवि (Situation) मा वनभजर रिन्छ ।
v. उत्प्रेरणा लक्ष्यमखु ी (Goal oriented) िुन्छ ।
vi. उत्प्रेरणा िकारात्मक (Positive) र नकारात्मक (Negative) गरी दईु प्रकारको िुन्छ ।
vii. िङ्गठनको िल्लो ििदेखी मावथल्लो िििम्म उत्प्रेरणाको आिश्यकिा पदजछ ।
 मास्लोद्वारा प्रनतपानर्दत उत्प्प्रेरणा सम्वन्त्धी आवश्यकता शृङ्खला नसद्धान्त्त
1. शारीररक आवश्यकता: यि आिश्यकिावभर गाँि, बाँि, कपािका अविररि आराम िथा पनु िाजर्गी,
कायजिम्पादनमा भौविक िवु बिा िथा उवचि कायज घण्टा पदजछन।्
2. सुरक्षा आवश्यकता: यि वभर िरु वक्षि कायज अितथा, र्ावगरको िरु क्षा, िथा उवचि पाररिवमक िथा िवु बिािरु
पदजछन।्
3. सामानजक आवश्यकता: िामावर्क आिश्यकिावभर ििकमीको वमरिि् व्यििार, ग्रािकिँग अन्िकृज या,
उपयिु िपु ररिेक्षक, िमार्मा तिीकायज, प्रेमपिू जक रिने, िामावर्क िंगठनमा िंलग्न रिने, िवमवििरूमा रिने आवद
पदजछन।्
4. अहम् आवश्यकता: यि अन्िगजि आत्मिम्मान, उच्च िथा मयाजवदि ओिदा, इज्र्ि िथा प्रविष्ठा, तििन्रिा,
प्रिंिा, िावकमद्वारा मान्यिा िथा पविचान आवद पदजछन।्
5. आत्प्म सन्त्तुनि आवश्यकता: विर्जनिील िथा चनु ौिीपणू ज कामको अपेक्षा, वनणजयमा ििभागी िुन पाउने अपेक्षा
िथा कायजमा तिायत्तिाको अपेक्षा यि आिश्यकिावभर पदजछन।्
 नेतृत्प्व र नेतृत्प्व शैली
 मतु यिया िानािािी नेित्ृ ि िैली, प्रर्ािावन्रक नेित्ृ ि िैली र तििन्र नेित्ृ ि िैली गरी 3 प्रकारका नेित्ृ ि
िैली िुन्छन् ।
 वनणजय गने अविकार, नेित्ृ ि गने र वनयन्रण गने िम्पणू ज अविकार एकर्ना नेिामा मार के वन्िि छुने नेित्ृ ि
िैलीलाई वनरंकुि िा िानािािी नेित्ृ ि िैली भवनन्छ ।
 वनरंकुि िा िानािािी नेित्ृ ि िैलैमा डर, िम्की, घटुिा, दण्डिर्ाय र्तिा नकारात्मक उत्प्रेरणाका विवििरू
अिलम्बन गररएको िुन्छ ।
 मािििका कमजचारीिरुिँग छलफल िथा परामिज गरी वनणजय गररने नेित्ृ ि िैलीलाई प्रर्ािावन्रक नेित्ृ ि िैली
भवनन्छ ।
 प्रर्ािावन्रक नेित्ृ ि िैलीमा िम्पणू ज अविकारलाई विके न्िीकरण गररएको िुन्छ ।
 तििन्र प्रकारको नेित्ृ ि िैलीमा मािििका कमजचारीिरू तिवनदेविि, तिवनयवन्रि र तिउत्प्रररि िुन्छन् ।
 तििन्र नेित्ृ ि िैलीमा नेिाले आफ्ना िम्पणू ज अविकार मािििका कमजचारीिरूलाई प्रत्यायोर्न गरे को पवन
िुन्छ ।
A. वैज्ञाननक व्यवस्थापनका नसद्धान्त्त
i. यि वििान्ि F.W. Taylor द्वारा प्रविपावदि रिेको छ ।
ii. यि वििान्िले काम गने उपयि ु िररका र कामदारको िैज्ञावनक छनोटमा र्ोड वदएको छ ।
iii. यि वििान्ि अनिु ार दक्षिा र उत्पादन बढाउन पाररिीमक र िवु ििा बढाउनपु छज ।
iv. यि वििान्ि अनिु ार ज्यािल र उपकरणिरू standard भएमा उत्पादन र उत्पादकत्ि बढाउँछ/ बढ्छ ।
v. यि वििान्ि अनिु ार िमको विभार्न गनजपु छज ।
vi. यि वििान्ि अनिु ार Time and Motion Study नै one best way of doing िो ।
B. प्रशासकनकय व्यवस्थापनको नसद्धान्त्त (Administrative Management theories/Principles)
i. यि वििान्ि Henry Fayol द्वारा प्रविपावदि रिेको छ ।
ii. यि वििान्िले मानिीय पक्षलाई मार नभएर िम्पणू ज िंगठनलाई िमेटेको छ ।
iii. यि वििान्ि अन्तर्गत विवभन्न १४ िटा principles पदजछन् ।
Henry Fayol द्वारा प्रनतपानर्दत 14 वटा व्यवस्थापनका नसद्धान्त्तहरु:
i. कायीिभार्न (Division of Work)
ii. अविकार र उत्तरदावयत्ि (Authority and Responsibility)
iii. आज्ञापालन (Discipline)
iv. वनदेिनमा एकिा (Unity of Direction)
v. के न्िीकरण र विके न्िीकरण (Centralization and Decentralization)
vi. आदेिमा एकिा (Unity of Command)
vii. िेिाको तथावयत्ि (Stability and Tenure of Personnel)
viii. िामवु िक वििको लावग व्यािगि वििको (Subordination of Individual Interest to general
interest)
ix. िलब िवु ििा (Remuneration)
x. आदेि (Order)
xi. प्रयाि / िदारुकिा (Initiative)
xii. कायजिखला
ृ् (Scalar chain)
xiii. िमिा (Equity)
xiv. िियोग भािना (Esprit-de corps)
1. व्यितथापन भनेको व्यितथापकले के गदजछ त्यिी िो । यो भनाइ किको िो ?
(A) Louis Allen (B) Mary Parker Follet
(C) Donald Claugh (D) Henry Fayoal
2. मावनििरूबाट काम परू ा गराउने कला नै व्यितथापन िो । यो भनाइ किको िो ?
(A) Louis Allen (B) Mary Parker Follet
(C) Donald Claugh (D) Henry Fayoal
3. Professional Management: Theory and Practice नामक पतु िक किले लेखेका वथए ?
(A) Henry Fayoal (B) Harold Koontz
(C) Theo Haimann (D) Ricky W. Griffin
4. थ्यौ िैमनले Professional Management: Theory and Practice पतु िकमा व्यितथापनलाई कवि
अथजमा प्रयोग गरे का छन?्
(A) 2 (B) 3
(C) 4 (D) 5
5. थ्यौ िैमेनका अनिु ार व्यितथापनमा िलकामध्ये कुन िारणा पदैन?
(A) प्रविया (B) विषय
(C) िंर्ा (D) योर्ना िथा नीवि
6. व्यितथापनको मित्त्िको िन्दभजमा वनम्नमध्ये कुन ििी िो ?
(A) िगं ठनको लक्ष्य प्राि गनज (B) स्रोि िािनको उवचि प्रयोग गनज
(C) िािािरण र्ोगाउन (D) िामावर्क सद्भाव बढाउन
7. प्रिािन र व्यितथापनलाई फरक देखाउने िन्दभजमा िलकामध्ये कुन कथन ठीक छ?
(A) प्रिािनले वनदेिन वदन्छ भने व्यितथापनले िमन्िय गदजछ ।
(B) प्रिािनले कायजिञ्चालन गदजछ, व्यितथापनले नीविवनमाजण गदजछ ।
(C) प्रिािनिँग िल्लो ििको अविकार िुन्छ, व्यितथापनिँग मावथल्लो ििको अविकार िुन्छ ।
(D) प्रिािन र व्यितथापक दबु ै लगानीकिाज िुन् ।
8. ििभावगिामल
ू क व्यितथापनको अििारणा ल्याउने व्यितथापनविद् को िुन् ?
(A) Louis Allen (B) Rensis Linkert
(C) David Osborne (D) Adam Smith
9. िलकामध्ये व्यितथापनको िि कुन िो?
(A) उच्च िि व्यितथापन (B) मध्यम िि व्यितथापन
(C) िल्लो िि व्यितथापन (D) मावथका िबै
1 A 2 B 3 C 4 B 5 D 6 D 7 A 8 B 9 D
10. योर्ना िर्जमु ा प्रवियामा िलकामध्ये कुन पदैन ?
(A) उद्देश्य वनिाजरण (B) भनाज, छनौट र पदतथापना
(C) पिू ाजनमु ान गने (D) नीवि, वनयम, प्रविया वनिाजरण
11. िगं ठनका कायजअन्िगजि िलको कुन पदैन ?
(A) उद्देश्य िाविल गने गरी मित्त्िपणू ज वियाकलापिरू पविचान गने
(B) वियाकलापलाई िावकज करूपमा िमिू ीकरण गने
(C) र्निविको आिश्यकिा वनिाजरण गने
(D) कायजिावलका र बर्ेट िर्जमु ा गने
12. िंगठनको उच्च व्यितथापनअन्िगजि िलको कुन पदैन ?
(A) िञ्चालक िवमवि (B) प्रमख
ु कायजकारी अविकारी
(C) वित्त व्यितथापक (D) मतु य व्यितथापक
13. ििजप्रथम व्यितथापन विषयमा पठनपाठन कविले िरुु गररयो ?
(A) िन् 1918 (B) िन् 1920
(C) िन् 1921 (D) िन् 1925
14. िंगठनको मध्यम व्यितथापनमा िलकामध्ये कुन पदजछ ?
(A) वित्त व्यितथापन (B) मानि िंिािन व्यितथापन
(C) उत्यादन िथा बर्ार व्यितथापन (D) (D) मावथका िबै
15. िगं ठनको वनम्न/िल्लो ििको व्यितथापकमा िलकामध्ये कुन पदैन ?
(A) िाखा व्यितथापक (B) ििायक व्यितथापक
(C) िपु रीिेक्षक (D) कायजकारी वनदेिक
16. व्यितथापनका वििान्ि भनेको व्यितथापनका आिारभिू िथ्यिरू िुन् र्िले व्यितथापकलाई दैवनक
कायजिम्पादनमा मागजदिजन प्रदान गदजछ र व्यितथापकीय कायजमा ........... बीच रिेको िम्बन्िलाई तपष्ट पादजछ ।
(A) कारण र प्रभाि (B) वनपणु जिा र प्रभाि
(C) कायजविभार्न र मागजदिजन (D) योर्ना र वि्े षण
17. Management is the process of planning, organizing, leading and controlling an
organization’s human, financial, physical & information resources to achieve organizational
goals in an efficient and effective manner. यो भनाइ किको िो ?
(A) F.W. Taylor (B) H. Fayol
(C) Max Weber (D) Ricky W. Griffin
10 B 11 D 12 C 13 C 14 D 15 D 16 A 17 D
18. िैज्ञावनक व्यितथापनका वपिा भनेर किलाई भवनन्छ ?
(A) Theo Hillman (B) F.W. Taylor
(C) Henri Fayol (D) Max Weber
19. F.W. Taylor को र्न्म कविले र किाँ भएको वथयो ?
(A) िन् 1856, न्ययू ोकज (B) िन् 1866, टेक्िाि
(C) िन् 1854, पेवन्िलिेवनया (D) िन् 1956, क्यावलफोवनजया
20. F.W. Taylor ले प्रारवम्भक विक्षा कुन देिमा प्राि गरे का वथए ?
(A) र्मजनी र फ्रान्ि (B) बेलायि
(C) इयली (D) रुि
21. F.W. Taylor द्वारा प्रविपावदि िैज्ञावनक व्यितथापनका आिारभिू वििान्ििरूमा िलकामध्ये कुन पदैन ?
(A) िैज्ञावनक प्रणालीमा आिाररि (B) िियोग र िमिू कायजमा र्ोड
(C) िोपान िृख ं ला (D) व्यितथापक िथा कामदारिरूमा मानविक िावन्ि ल्याउनु
22. प्रिािवनक व्यितथापनका वपिा भनेर किलाई वचवनन्छ ?
(A) Henri Fayol (B) F.W. Taylor
(C) Max Weber (D) Peter Drucker
23. फ्रान्िेली भाषामा फे यलको Administration Industrielle Generale नामक पतु िक कविले प्रकािन
भएको वथयो ?
(A) िन् 1912 (B) िन् 1916
(C) िन् 1924 (D) िन् 1930
24. फे यलले वनरन्िर अभ्याि, लगन, अनि
ु ािन िथा चािनाको कायजिम्पादनमा वनखारिा आउँछ भन्दै
व्यितथापनका कवििट वििान्ििरूको प्रविपादन गरे का छन् ?
(A) 10 (B) 12
(C) 14 (D) 16
25. िैज्ञावनक व्यितथापन वििान्िको विकािमा िलकामध्ये कुन व्यितथापनविदले F.W. Taylor लाई िियोग
गरे का वथए ?
(A) Gilberth (B) Henry Grant
(C) H. Faylor (D) क र ख
26. फे यलले आफूनो अनिु न्िानमा व्यितथापन िब्दको िट्टा कुन िब्द प्रयोग गरे का छन् ?
(A) प्रिािन (B) िािन
(B) िंयोर्न (D) मतु य व्यितथापक
18 B 19 A 20 A 21 C 22 A 23 B 24 C 25 D 26 A
27. िेनरी फे यलको र्न्म किाँ भएको िो ?
(A) फ्रान्ि (B) इटाली
(C) र्मजनी (D) बेलायि
28. फे यल कविले िररष्ठ व्यितथापक बनेका वथए ?
(A) िन् 1872 (B) िन् 1867
(C) िन् 1888 (D) िन् 1892
29. फे यलले प्रविपादन गरे का व्यितथापनका वििान्िमा िलकामध्ये कुन पदजछ ?
(A) कायज विभार्न (B) िोपान िृंखला
(C) िमानिा (D) मावथका िबै
30. वनदेिनअन्िगजि कायज वनिाजरण गन,जु आदेि िथा वनदेिन वदनु र गवििील नेित्ृ ि प्रदान गनजु िमािेि छन् भनी
पररभावषि गने विद्वान को िुन् ?
(A) Marshall E. Dimock (B) Earnest Dale
(C) Theo Haimann (D) Koontz & O’Donnell
31. वनदेिनका वििेषिा िलकामध्ये कुन िो?
(A) मानिीय कायज (B) लक्ष्यउन्मख
ु कायज
(C) विर्जनात्मक कायज (D) मावथका िबै
32. वनदेिनको वििान्ि िलकामध्ये कुन िोइन ?
(A) उद्देश्यमा िामञ्र्तयिाको वििान्ि (B) आदेिमा एकिाको वििान्ि
(C) प्रभािकारी नेित्ृ िको वििान्ि (D) वनदेिन एक मानिीय कायज
33. वनदेिनका ित्त्ििरू कवि प्रकारका छन् ?
(A) 3 (B) 4
(C) 5 (D) 6
34. वनदेिनका ित्त्ििरू िलकामध्ये कुन िो ?
(A) नेित्ृ ि (B) िपु रीिेक्षण
(C) उत्प्रेरणा (D) मावथका िबै
35. वनम्नमध्ये वनयन्रण प्रवियाको पविलो चरण कुन िो?
(A) िातिविक कायजिम्पादन मापन
(B) कायजिम्पादनतिर वनिाजरण
(C) िम्पावदि कायजको कायजिम्पादनिँग िल ु ना
(D) ििु ारात्मक कदम
27 A 28 D 29 D 30 A 31 D 32 D 33 C 34 D 35 A
36. वनयन्रणको मित्त्िमा िलकामध्ये कुन पदजछ ?
(A) ितिवु नष्ठिा (B) वमिव्यवयिा
(C) भविष्ट्यमखु ी (D) मावथका िबै
37. कायजिम्पादनतिरलाई भौविक िा मौविक रूपमा तथापना गदाज कायजमान कतिो िुन्छ ?
(A) पररमाणात्मक (B) गणु ात्मक
(C) िंतयात्मक (D) मावथका िबै
38. कमजचारीको गणु ात्मक कायजमानमा िलकामध्ये कुन पदजछन् ?
(A) कमजचारीको मनोबल (B) व्यितथापक-कमजचारीको िम्बन्ि
(C) उत्प्रेरणा (D) मावथका िबै
39. िातिविक कायजिम्पादन मापन वनयन्रण प्रवियाको कुन चरणमा गररन्छ ?
(A) पविलो (B) दोस्रो
(C) िेस्रो (D) चौ ँथो
40. कायजिम्पादनतिर वनिाजरणिँग बराबर िा िोभन्दा घटी िा बढी छ भनी पत्ता लगाउन के गनजपु दजछ ?
(A) कायजिम्पादन मापन (B) ििु ारात्मक कदम
(C) िम्पावदि कायजको कायजमानिँग िलु ना (D) वभन्निाको कारणिरू वि्े षण
41. वनयन्रण प्रवियामा ििु ारात्मक कदम कुन चरणमा गररन्छ ?
(A) पविलो (B) दोस्रो
(C) िेस्रो (D) पाचौ ँ
42. प्रभािकारी वनयन्रणका आिश्यकिािरू (आिारिरू) मा िलकामध्ये कुन पदजछ ?
(A) उपयि ु िा (B) िरलिा
(C) वमिव्ययीिा (D) मावथका िबै
43. प्रभािकारी वनयन्रणका आिश्यकिािरू (आिारिरू) मा िलकामध्ये कुन पदैन ?
(A) लचकिा (B) ितिवु नष्ठिा
(C) प्रविवि (D) पनु रािलोकन
44. िमन्िय भनेको विवभन्न व्यवि िथा एकाइिरूका वियाकलापिरूको एकीकरण िो र्िले िााा उद्देश्य
िाविल गने कायज गदजछ भन्ने भनाइका प्रविपादक को िुन?
(A) Tim Hannagax (B) Koontz & Wainrich
(C) George Terry (D) Hanry Fayol
36 D 37 A 38 D 39 B 40 C 41 D 42 D 43 C 44 A
45. िमन्िय भन्नाले िंगठनका विवभन्न वियाकलापिरू बीचमा िालमेल गरी िमु िरु िम्बन्ि तथावपि गनजु िो
र्िले िंगठनका कायज िफलिापिू जक िम्पन्न गनज िियोग गदजछ िाथै िंगठनको िफलिामा टेिा पर्ु याउँछ भन्ने
भनाइका प्रविपादक को िुन ?
(A) Tim Hannagax (B) Koontz & Wainrich
(C) George Terry (D) Hanry Fayol
46. िलकामध्ये िमन्ियको मित्त्ि कुन िो ?
(A) लक्ष्यिरूबीच वमलान (B) व्यितथापनको अवभन्न अंग
(C) अिल मानिीय िम्बन्ि (D) मावथका िबै
47. िााा उद्देश्य प्राविका लावग कायजमा एकिा ल्याउन िामवू िक प्रयत्नको व्यितथा गनजल
ु ाई िमन्िय भवनन्छ भन्ने
भनाइका प्रविपादक को िुन?
(A) George Terry (B) Hanry Fayol
(C) Jems Muni (D) E.F.L. Brech
48. िलकामध्ये िमन्ियको वििान्ि कुन िो ?
(A) प्रत्यक्ष िम्पकज को वििान्ि (B) िीघ्र िरुु िािको वििान्ि
(B) प्रभािकारी िञ्चार प्रणालीको वििान्ि (D) मावथका िबै
49. िलकामध्ये िमन्ियको वििान्ि कुन िोइन ?
(A) प्रत्यक्ष िम्पकज (B) विघ्र िरुु िाि
(C) वनरन्िर िमन्िय (D) कायज प्रकृ वि
50. िगं ठनमा लक्ष्य प्राविका लावग िमिू लाई प्रभाविि पाने क्षमिा नै नेित्ृ ि िो भन्ने भनाइ कतको िो ?
(A) तटेफेन रोविन्ि (B) तटोन, वफ्रम्यान र वगलिटज
(C) अनडज िथा वफल्डमन (D) कुञ्र्र िाइररच
51. वग्रवफनका अनिु ार वििेकपणू ज वनणजय प्रवियाका कवि चरणिरू िुन्छन् ?
(A) 4 (B) 5 (C) 6 (D) 7
52. िंगठनको लक्ष्य र उद्देश्यर्तिा मल
ू भिू विषयिरूमा गररने वनणजयलाई के भवनन्छ ?
(A) िञ्चालन वनणजय (B) रणनीविक वनणजय
(C) प्रिािवनक वनणजय (D) िामवू िक वनणजय
53. दैवनक कायजिम्पादनको विलविलामा आउने िमतयािरू िमािान गनजका लावग व्यितथापनले गने वनणजयलाई
के भवनन्छ ?
(A) िञ्चालन वनणजय (B) प्रिािवनक वनणजय
(C) रणनीविक वनणजय (D) िामवू िक वनणजय
45 D 46 D 47 C 48 D 49 D 50 A 51 D 52 B 53 A
54. रणनीविक वनणजय िथा िञ्चालन वनणजयबीच िन्िल
ु न िथा िमन्िय तथावपि गनजका लावग गररने वनणजय कुन
प्रकारको वनणजय िो?
(A) रणनीविक वनणजय (B) िञ्चालन वनणजय
(C) प्रिािवनक वनणजय (D) िामवू िक वनणजय
55. िङ्गठनमा व्यितथापकिरूले आपिी छलफल िथा अन्िरविया गरी वलइने वनणजयलाई के भवनन्छ ?
(A) प्रिािवनक वनणजय (B) रणनीविक वनणजय
(C) िञ्चालन वनणजय (D) िामवू िक वनणजय
56. व्यितथापक (अवतियारप्राि व्यवि) ले आफ्नै तिवििेकमा गने वनणजयलाई कुन प्रकारको वनणजय भवनन्छ ?
(A) वनयोवर्ि वनणजय (B) प्रिािवनक वनणजय
(C) एकल वनणजय (D) गेरवनयोवर्ि वनणजय
57. िमतयािरू िमािान गनज वलइने वनणजयलाई के भवनन्छ ?
(A) वनयोवर्ि वनणजय (B) प्रिािवनक वनणजय
(C) एकल वनणजय (D) गैरवनयोवर्ि वनणजय
58. िंगठनमा अनपेवक्षि र आकवतमकरूपमा देखापने निीन िमतयािरू िथा विषयितिक
ु ा बारे वलइने वनणजयलाई
के भवनन्छ ?
(A) वनयोवर्ि वनणजय (B) एकल वनणजय
(C) प्रिािवनक वनणजय (D) गैरवनयोवर्ि वनणजय
59. िबै प्रकारका वनणजयिरूलाई दईु िमिू मा िगीकरण गने विद्वान को िुन् ?
(A) वग्रवफन (B) विमोन (C) वपटर ड्यक ु र (D) वडमक
60. वनणजय गनजु भनेको विकल्पिरूमध्येबाट एक कायजवदिा छनौट गनजु िो भनी वनणजय वनमाजणलाई पररभावषि गने
विद्वान को िुन् ?
(A) कुञ्र् िथा िाइररच (B) र्ेम्ि तटनर
(C) र्र्ज आर. टेरी (D) एि. पी. रोवबन्ि
61. वनणजयकिाजलाई वनणजय गनजु पिू जदवे ख वनणजयको कायाजन्ियनिम्म पग्ु न विवभन्न 9 चरण पार गनजपु दजछ भन्ने विद्वान
को िुन् ?
(A) Earnest Archer (B) Mary Coulter
(C) Herbert Simon (D) S.P. Robbins
62. वनणजय वलनक ु ो मित्त्िको िन्दभजमा वनम्नमध्ये कुन ििी िो ?
(A) वनणजय प्रवियाको ििजव्यापकिा (B) लोचदार कायजिमय
(C) व्यििायको िफल िञ्चालन (D) िमन्ियको िमतया
54 C 55 D 56 C 57 A 58 D 59 C 60 A 61 A 62 C
63. िलकामध्ये राम्रो वनणजयको वििेषिा कुन िोइन ?
(A) कायजमख ु ी (B) लक्ष्यके वन्िि
(C) कायाजन्ियनमा क्षमिा (D) िेिाग्रािीमख ु ी
64. Robbins र Coulter ले वनणजय वनमाजण प्रवियालाई कवि चरणमा िमेटेका छन् ?
(A) 7 (B) 8 (C) 9 (D) 10
65. वग्रवफन्िले वििेकपणू ज वनणजय प्रविया कवि चरणको िुन्छ भनेका छन् ?
(A) 6 (B) 7 (C) 8 (D) 9
66. वनणजय प्रवियामा िलकामध्ये कुन अितथाको वि्े षणलाई मित्त्ि वदइँदनै ?
(A) र्ोवखम व्यितथापन (B) अवनविििा
(C) रचनात्मक (D) िवु नविििा
67. िलकामध्ये कुन वनणजय वलनक ु ो मित्त्ि िोइन ?
(A) व्यितथापकीय कायजिरूको कायाजन्ियन (B) व्यितथापकीय कायज िम्पादनको मल्ू याँकन
(C) उत्प्रेरणा िथा मनोबलमा िृवि (D) व्यििायको िफल िञ्चालन
68. ल्यावटन भाषाको कुन िब्दबाट Motivation िब्द बनेको िो ?
(A) To move (B) Motive
(C) Movere (D) Morale
69. उत्प्रेरणा एक वनविि वदिामा अग्रिर िुने लक्ष्य प्राि गनज िीव्र इच्छा िा िनाि िो भन्ने भनाइका प्रविपादक को
िुन?
(A) कुञ्र् र िाइररच (B) क्लालोर िाटेल
(C) एि.पी. रोवबन्ि (D) एम. कोल्टर
70. उत्प्रेरणाको वििेषिा िलकामध्ये कुन िो?
(A) मनोिैज्ञावनक प्रविया (B) लक्ष्यमख
ु ी
(C) र्वटल िामावर्क प्रविया (D) मावथका िबै
71. मातलोले मावनिका आिश्यकिालाई कवि ििमा विभार्न गरे का वथए ?
(A) 3 िि (B) 4 िि (C) 5 िि (D) 6 िि
72. मावनिले बाँच्नका लावग गाि, िाि, कपािको आिश्यकिा पदजछ । यो मातलोको कन आिश्यकिाअन्ििज
पदजछ ?
(A) िारीररक आिश्यकिा (B) अिम् आिश्यकिा
(C) िामावर्क आिश्यकिा (D) िरु क्षा
63 D 64 B 65 A 66 C 67 C 68 C 69 D 70 D 71 C 72 A
73. कमजचारी िथा कामदारिरू र्ावगरमा िुदँ ा या र्ावगर छावडिबेपवछ िुन िक्ने विवभन्न दघु जटनािरू वबरामी,
अंगभंग, मृत्य,ु आवथजक िििनििबाट बच्न बीमाको आिश्यकिा मंिििु गदजछन् । यो मातलोको कुन
आिश्यकिाअन्िगजि पदजछ ।
(A) िारीररक आिश्यकिा (B) िरु क्षा आिश्यकिा
(C) िामावर्क आिश्यकिा (D) अिम आिश्यकिा
74. मातलोले आिश्यकिा िृंखला वििान्िको अवन्िम आिश्यकिा भनी िलकामध्ये कुन आिश्यकिालाई
भनेका छन् ?
(A) िारीररक आिश्यकिा (B) िरु क्षा आिश्यकिा
(C) िामावर्क आिश्यकिा (D) आत्मिन्िवु ष्ट आिश्यिा
75. मातलोले आत्मविश्वाि, आत्मिम्मान िथा पद, तििन्रिा, कदर, मयाजदा, िवि, इज्र्ि िथा प्रविष्ठा, प्रिंिा,
पविचान, वनणजयमा अविकार आवद आिश्यकिालाई के भनेका छन् ।
(A) िारीररक आिश्यकिा (B) अिम् आिश्यकिा
(C) िामावर्क आिश्यकिा (D) आत्मिन्िवु ष्ट
76. उत्प्रेरणा आरोग्य वििान्िका प्रविपादक को िुन् ?
(A) प्रो. फ्रेडररक िर्जिगज (B) अब्रािम मातलो
(C) क्यालोर िाटेल (D) रोविन्ि
77. िर्जिगजले आफ्नो अनिु न्िानबाट मानिीय ित्त्िलाई कवि भागमा विभार्न गरे का छन् ?
(A) 2 (B) 3 (C) 4 (D) 5
78. आरोग्य ित्त्िअन्िगजि िलको कुन पदजछ ?
(A) िामावर्क मयाजदा (B) िपु रीिेक्षकको गणु
(C) कामको िरु क्षा (D) मावथका िबै
79. आरोग्य ित्त्िअन्िगजि िलको कुन पदैन ?
(A) िंतथाको नीवि िथा प्रिािन (B) व्यविगि र्ीिन
(C) चनु ौिीपणू ज कायज (D) िलब/भत्ता
80. िर्जिगज िथा उनका िियोगीिरूले पविचान गरे का उत्प्रेरक ित्त्ििरू िलकामध्ये कुनकुन िुन् ?
(A) चनु ौिीपणू ज कायज, उपलवब्ि (B) उन्नवि, विकाि
(C) उत्तरदावयत्ि, पविचान, मान्यिा (D) मावथका िबै
81. उत्प्रेरणाका िम्बन्िमा X र Y वििान्िका प्रविपादक को िुन् ?
(A) म्याक ग्रेगर (B) िर्जिगज
(B) अब्रािम मातलो (D) कुञ्र्र िाइररच
73 D 74 D 75 B 76 A 77 C 78 D 79 C 80 D 81 A
82. X वििान्िले व्यविको कतिो पक्षको वि्े षण गरे को छ ?
(A) आवथजक पक्ष (B) नकारात्मक पक्ष
(C) िकारात्क पक्ष (D) मावथका िबै
83. Y वििान्िले व्यविको कतिो पक्षको ववश्लेषण गरे को छ ?
(A) आवथजक पक्ष (B) नकारात्मक पक्ष
(C) िकारात्क पक्ष (D) मावथका िबै
84. म्याक ग्रेगरको X वििान्िको मान्यिािरूमा िलको कुन पदजछ ?
(A) व्यवि तििः तफुिज भएर कामप्रवि अवभप्रेररि िुदँ नै ।
(B) व्यविलाई वनयन्रण िथा आदेि आिश्यक िुन्छ ।
(C) डर, राि र आफूलाई िुन िक्ने िम्भाविि नोक्िानीका कारण मार कामप्रवि अवभप्रेररि िुन्छ ।
(D) मावथका िबै
85. व्यितथापकीय नेित्ृ ि भनेको िमिू का िदतयिरूको कायजिँग िम्बवन्िि वियाकलापिरूलाई वनदेविि र
प्रभाविि पाने प्रविया िो भनी पररभावषि गने विद्वान को िुन् ?
(A) तटेफेन रोविन्ि (B) तटोन, वफ्रम्यान र वगलिटज
(C) अनडज िथा वफल्डमन (D) कुञ्र्र िाइररच
86. मतु यिया नेित्ृ ि िैली कवि प्रकारका िुन्छन् ?
(A) 2 (B) 3
(C) 4 (D) 5
87. िलकामध्ये कुन नेित्ृ ि िैली िो ?
(A) िानािािी नेित्ृ ि िैली (B) प्रर्ािावन्रक नेित्ृ ि िैली
(C) तििन्र नेित्ृ ि िैली (D) मावथका िबै
88. नेित्ृ ि वििेषिा िलकामध्ये कुन िोइन ?
(A) प्रभाि पाने क्षमिा (B) अविकारको िमान वििरण
(C) मनीिैज्ञावनक प्रविया (D) नेित्ृ िले पररवतथवििँग घवनष्ट िम्बन्ि रातदछ
89. वनणजय गने अविकार, नेित्ृ ि गने र वनयन्रण गने िम्पणू ज अविकार एकर्ना नेिामा मार के वन्िि छुने नेित्ृ ि
िैलीलाई के भवनन्छ ?
(A) वनरंकुि िा िानािािी नेित्ृ ि िैली (B) प्रर्ािावन्रक नेित्ृ ि िैली
(C) तििन्र नेित्ृ ि िैली (D) वियािील नेित्ृ ि िैली
82 B 83 C 84 D 85 B 86 B 87 D 88 C 89 A
90. कुन नेित्ृ ि िैलैमा डर, िम्की, घटुिा, दण्डिर्ाय र्तिा नकारात्मक उत्प्रेरणाका विवििरू अिलम्बन
गररएको िुन्छ ?
(A) तििन्र नेित्ृ ि िैली (B) प्रर्ािावन्रक नेित्ृ ि िैली
(C) वनरंकुि िा िानािािी नेित्ृ ि िैली (D) वियािील नेित्ृ ि िैली
91. कतिो नेित्ृ ि िैलीमा िम्पणू ज अविकारलाई विके न्िीकरण गररएको िुन्छ ?
(A) प्रर्ािावन्रक (B) वनरंकुि
(C) तििर (D) मावथका िबै
92. मािििका कमजचारीिरुिँग छलफल िथा परामिज गरी वनणजय गररने नेित्ृ ि िैलीलाई कुन नेित्ृ ि िैली भवनन्छ?
(A) वनरंकुि िानािािी (B) वनरंकुि
(C) तििन्र (D) प्रर्ािावन्रक
93. कतिो प्रकारको नेित्ृ ि िैलीमा मािििका कमजचारीिरू तिवनदेविि, तिवनयवन्रि र तिउत्प्रररि िुन्छन् ?
(A) प्रर्ािावन्रक (B) तििन्र
(C) वियािील नेित्ृ ि (D) मावथको कुनै पवन िोइन
94. कुन नेित्ृ ि िैलीमा नेिाले आफ्ना िम्पणू ज अविकार मािििका कमजचारीिरूलाई प्रत्यायोर्न गरे को िुन्छ ?
(A) प्रर्ािावन्रक (B) वनरंकुि
(C) तििन्र (D) मावथका िबै
95. POSDCoRD लाई व्यितथापनका कायजिरुको रुपमा अवघ िाने व्यावि को िुन ?
(A) इल्टन मायो (B) लथु र गवु लक
(C) एफ डब्लु टेलर (D) टेरी
96. लथु र गवलकको व्यितथापनका कायजिरु POSDCoRD मा B भन्नाले के भवु ान्छ ?
(A) Budgeting (B) Briefing (C) Broadcasting (D) Buffering
Note: POSDCoRD वििान्ि अन्िगजि Planning, Organizing, Staffing, Directing, Co-ordinating,
Reporting र Budgeting पदजछन ।
97. मानि िम्बन्ि िम्बन्िी वििान्िका प्रविपादक को िुन?
(A) इल्टन मायो (B) लथु र गवु लक
(C) एफ डब्लु टेलर (D) टेरी
98. पदिवि वििान्ि (System Theory) का प्रविपादक को िुन?
(A) Henry Fayol (B) Talcot Parson
(C) Elton mayo (D) Max webwer
90 C 91 A 92 D 93 B 94 C 95 B 96 A 97 A 98 B
99. कमजचारीिन्रीय वििान्ि (Bureaucratic Theory) का प्रविपादक को िुन?
(A) Henry Fayol
(B) Talcot Parson
(C) Elton mayo
(D) Max webwer
100. Espirit de crops भन्नाले के बवु ान्छ?
(A) Service is motto
(B) Be aware of organization
(C) Team spirit
(D) Product is strength