MAGAZYN O NAUCE, TECHNICE, mys Lac] Se | Dy 1 ? 43 CMa TOCA | Lys} WIELKIEGO REPUBLIKA, = DOSKONALA BRATA MAKAKOW PTS Cc 18by 1896-4: ene ea Pee ae en TT 74 Czyha na en COR MES acre Cig CTC LC CL era CLT Yue a LLC Le LOU a Sl eee Cee Ee Lm ELLs a. cr Ez Oy edu Kolor w sporcie POPSET EM Ce aue Rare TesWydawea: AMCONEX Sp. (02.662 Warszawa, ul Swieradowska 49 411,022 8436655 {as 022 847 1104 Dyrekt Michal Majewski Redaktor naczelny: Tomasz Charaika email: charazka@21wiek.com.pl Zespét redakcyiny: Stanistaw Gajda, Anna Lato, Jarostaw Piotrowski ‘Sekrotariat: Agata Rudnicka Wespotpracownicy: {anna Bogusz, Jolanta Lewandowska‘Trela tukasz Czarnocki, Zbigniew Gawrys, Dyrektor blura reklam; Pawel Tresciiski al: pawoL.trescinski@2a mpl Key Account Manager: Beata Obrebska email: beata obrebska@2Awiek.com.pl Dystrybucja: Praemystaw Cichoeki ‘email: p.cichocki@amconox.pt Thumaczs ‘Agencja CZESKI-TLUMACZ.PL, [ANO-ANO-TLUMACZENIA “Monika Wojciechowska, Ewa Zuk ‘Sktad DTP: GRAFIK ART Druk Ceska Unigrafie, as. U Stavoservisu 1 100 40 Prana 1 Prenumerata: igjowa: POCZTA POLSKA: Wplaty na 2008 rok rjmuja do 25 tycana 2009 wrysthie uae poeztowe, be wegledu na misjce rmiesshania (Glebe prenumeratora,orzstonose na ws {wmiastach yh od 260 niepelnosprewnych). RUCH SA: Wtaty na 2009 rok ranula do 5 tego 2009 ednostikaiporazone waive dla mlscazamlescani sida prenumesatora. Zagranicena RUCH SA, Daal Prenumeraty, tel.44822 53288 09 (ub 10, 11) Rojestracia: INDEX: 221-325 ISSN: 18964117 kod hreshony: 9771896811706 (Gena: 6.902 (w ym 7% VAN) Foto na oktadee Drodzy Czyteinicy Niepreerwane, n: nis ~ bedace preede wszy _yshvionych ~ powodu ‘Skutkiom tego sa cor ploy, deficyt wody i narastajace problemy tne. Wszystko to stanowi pogwatcenie praw milionéw ludai do 2a, bezpleczeristwa, wyéywienia, wody, zdrowia, schronienia | kul- ney tury ~ czytamy w raporcie Oxfamu pt. .Za- mienié CO, w zloto”. Heather Coleman, ‘autorka raportu, uwaza, 2e uwegledniajac ‘obecry Swiatowy kryzys finansowy, mozna by wykorzystac istniejace mechanizmy do pozyskiwanla Srodk6w od sprawcow Zanieczyszczania Srodowiska bez Koniecznosc siegania do budzetow paristw. W grudniu w Poznaniu zakoniezyt sie Swiatowy szczyt Klmatyceny ~ Konferencja COP 14. Gl6wnym osiagnieciem preedstawicieli 190 paristw byla zoda na powo- ‘anie taw. funduszu adaptacyinego, dzieki kt6remu kraje rezwijajace sie beda madly praystosowywac sip do zmian Hlimatu. Sporym sukoesem kon- ferengj byla réwnied zgoda wszystkich paristw do zawarcia glo- balnego porozumienia na rzece walkize zmianami kimatycznym s gazéw cleplarnianych fem diafas paristw uprze owodzie, huragany, wzrost po- nkow pogodow Naukowey odtworzyll w laboratory wydzioline, za pomoca ktore] morski wieloszezet (Phragmatospoma calfor- nica) skloja okazate Konsteakejo zziaronck piasku i muszolek, WKS ‘yeh potem mieszka. Substancja ta anajdzie zastosowanie w leczeniu po- trzaskanych niewielkich Kosei, np. st ‘wow, nadgarstkow, fokci alho twarzy. ees De ee ed CT er Uwaga: szczeScie jest zarazliw een nares Pe eel Pea oe Bee ua dzieki wieziom spotecznym. ocjolog medyoyny Nicholas Chris- eo eo cede ea eo ed Eki ee Pe un 0 Peres eee Pane Toe ee lee Riciemeeneimerpres ee eremaresny tts Reet pre Uap Ege Seetl See ee Oe Mee noe dale), az do trzeciego kregu je} relacji ee ey ec ar See enero ere et Ce eke ees eae Fe a Ce ee et Ds) Cee as rao Re ee eee eee kas Rees Dee as Po ae es eee oa Loney eee err ens Hee oc ee Ree ee aed pert)Zwyezaje zwierzat Republika makakow EA Nowe odkrycie Kolor stro sportowea decyduje 0 medalach Zagrozona przyroda ‘czy czeka nas swiat ~~ ‘bez muszii koralowcsw? - Te stworzenia zyia Zugspitze ~ kolejka Porazki introdukeji obok nas! do krainy lodu 10 hoproemeney eel Niezwykly Swiat 2ukow {82 3000 m n,pim. torzy czuja sie Jak u siebie W harmonii z natura Etoktrownie wiatrowe zagraiaja nietoperzom Komu przeszezep? 6 organdw dostarczanych na zaméwienio & eee 4 Robot z emocjami Samoloty pasazerski Lubi przytulanie | rozpoznaje Jak szybko | wygodale dostaé sie na koniec Swiata? ludzkie twarze Gdzie jest zrédto mowy ludzkiej? Pod wode | Kosmiczni szpiedzy | Gwiezdna porodéwka Sledza kazdy ruch na Ziemi = 10 gwiazd kazdego dnia neler nniaenrnet Leki na alkoholizm Pomagaja chorym w pozbyclu sie nalogu mqunRnn Czy po Sniegu zostanie tylko wspomnienie? Zagroione gory Euro eee Zycie w stresi (0 pierwszego krzyku | Co sie dzieje w odlegtej galaktyce? do ostatniogotehnionia | 83 Fenomen ludzkiego TTT ciata Nieprawdopodobne! Uwaga na infekcje | Mézg ~ fabryka niezwykiych Wnaszym ciele goscimy Pneumokoki atakuja! modtiwosei 1,5 kg mikrobow! Listy Na podstawle anaizyajeé 6 W obiektywie ‘wary 100 kobiet i mezezyen eins inetsceel oraz programu komputerowesO eG: Za zwierciadtem rnaukowey okresililosé czer Protonauka Makrofoto wonego i zielonego pigment 4 Nowosei techniczne Okazato sie, ze skora NGHGERE Panorama Imezczyen jest zgownica 49 FAQ bardaie czerwona, Revue ,21.Wieku" ssi UEIBES ‘a kobiet ~ zielona.f aed ea 4 | 2a.wieK | iuty 2009LISTY __,21. Wiek”, ul. Swieradowska 49, 02-622 Warszawa, e Si Crest Ela Drodzy Paristwo Drodzy Czytelnicy Wartykule pt. ..10 osobliwych a W listopadzie zesclego roku Oil peso roku orrgmi- | woylackw” provdsalicie | Szanowni Paseo a alicach Pocania pop fey ohare Tilafantz | |) Poscattem nape pe | si Selena Urine 1b Eyer Pittecieoswoic spose sneanehpo | lekwce arpkulyoeologtc= | ~pieresc w Place ntebus mack, pomysach entaome. | most: Ke | mych match, Htiryukacal | ) Daisiejszy transport lotniczy jest odpowiedzlalny za 3 proc. catkowitej emisji ‘gaz6w cloplarnianych ¢gaz6w cieplamianych uniemodliwia wypro- Imieniowanie nadmiaru ciepla 2 powrorem \w przestrzefi kosmiczna. W 7wiazku z tym ‘oraz wigksza emisja gazow cieplamnianych przyspiesza proces ogrzewania sie Ziemi, lM ,21.WIEK” dodaje: Kinie mozlimy zaubservowad jak miejso- swe wladze radykalnie ogranceyly ruch sa rmochodowy w miescie Na ulce mogly wyiechae tylko pojazdy opatrzone specal- nq tablica rejstraeyjna. Po zakofczeniu igerysk wszystko wrécito do normy. Jed- nak ju paédzierniku tamtejiradni-za- decydowalio possroci do restrykeyjnych, cho juz w mniejszym stopni, posts doyczacych ruchu samochodowego. Zgodnie 2 zaleceniami Komi peiskiej producenci maja uspravi iki samochodw tak, aby emisja gaz6w ~znoych pojardév od 2012. obnizvta sie obecnych 160 g CO, na kilometr do 130. smisji kolejnych 10 ma_zapobiee zastosowanie oserednisiayeh technolog ‘min. w Klimatyzacj i systemach Kontro- Ii cisnienia 0 oponach. Najlepszyim rozwigzanicm samochodo- ‘vego problemu jest wlasniezastosowai nowyeh technoiogi. Pojazdy nie mosza, bye napedzane ropa (ostatnio coraz populamiejszy wsréd kierowedw staje si saa). Eksperymenty stmochodami 0 na Deda dektryemna nie przyniosy co praw= dana razie oszalamiajacych wynik6v. ale Jest tylko kwvestin czas uzySkanie lep- s7ych rezultat6v. na poczatek wystarezy drobnostka ~ zostawié wlasny samochéd a do pracy dojechaé Srodkiem transportu, Dare eu eC eT Myst cn ater d-) a eae LUN mma Cd) Transport lotniczy | Miejsce wystepowania: Ns caiym Swiecie rozrauconyeh jest drisiaj 50 ty. lotmsk (na lezaloby do tego jeszcze dodaé 1359 lado wisk dla smiglowicéw). Oczywiseie prawie jerina trecia 7 nich (15 1s.) zmaduie sig na terenie USA. Codiennie wsiada do samolo {6w ok. 10 mln ludz, To astronomicena liz ba, zwlasacaa gdy sobie uSwiadomimy, 2 jeszcze w roku 1947 tyle samo osc kor stalo 7 1i6W w cig Calep0 ro Latwo wysnué stiosek, 2e nsjbardij 2 wi. ny transportu lotniczego cierpiarejony 0 ges tej siecilinii — Ameryka Pofnoena, Europa czy wschodnia Azja. Jednak samolty lag a Ziemig prawie wszedzie i na duzych ‘wysokosciach, wigezanieczyszezenia pocho- ddzace zich silnikOw tratiaja nawet do naj- bardziejodlegiych miejse planet. Sposob oddziatywania: Wraz 7 102W0- jem transportu loniczego rosnie poziom za nieczyscczenia powietrza. Emisja substan ZSinik6w samoloiowych to dzisiaj ok. 3 proc ilosei Sw cieplarnianych produkowa- neh przez kraje Uni Europejkiej ich po ziom stale werasta (od roku 1990-0 87 proc). Praypuszeza sie, 2e zanieczyszczenie atmo- sfory spowodowane przez transport lotniczy do roku 2020 zwigkszy_ sig ponaddwu- kroanie w stosunku do obecrego stan Zanieczyszezenia powodowane przez rozwoj loinicwwa moga mice rowniez ka- tastofalny wplyw na klimat. W ciagu jedne} podiszy Samolotem emitowanych jest le sa76w cieplamianych, ile 2 jednego samo- ‘ches w ciagu roku, Globalne zmiany kli atu moza powadmie zvigkszy6 ryzyko sr0d- raych chorab zargwno w ludzi, jak iw 2wie- rat. O tych ostatnich niewiele sig mowi, co podkresia niedawno prezes amerykaiskie 0 Towarzystwa Ochrony Dzikiej Preyrody (OWCS, Wilde Conservation Society). ~ Na imie¢ dalekosiezne skutki zwiqcane 2 choro- bani, jakie wywolajg u dziko éxjgeyeh at zmiany Klimaaycone, Nie wiemy td te choroby nie preeniosa sie dale} ~ stwierdzit prezes WCS Steven Sanderson ll ,21.WIEK" dodaje: Unia Europejska rozpocze roku realizacje projektu w zesalym pod nazwaEKOLOGIA PAC PTD Cy py Coes rd oo rd ra rod cio Peed ered ror Pee re powodowanych przez lotnictwo. Budiet catego przedsiewzigcia wynost 1,6 mld euro, ezyli ok. 5,84 mld 21, zezego wieks70S¢ jest przemnaczona na badania iad skonstruowaniem lepszych silnikéw oraz na zabezpieczenia przed halasem ‘wokét lotnisk. Towarzystwom lotniezym ie pozostaje ni innego, jak zastosowag sie do powyzszych zalecei, poniewaz od 2012 r. wszystkie samoloty, ktdre terenu UE beda startowaly i ktére na jej terenie beda Indowaly, znajda sig w systemic obowiazkowych zezwole na dopuszezal- gaziw cieplary juz pierwsze ckologiczne jaskotki. EasyJet praedstawit swoja koncepeje samolotu nowe} generac, ta. cekosamolot, ktéry od 2015 é na krétkich trasach. EkoJe no prototyp, ma byé 0 25 proc. bardzie} cichy, uwalniaé 0 $0 proc. mnie} dwu- tenku wegla i o 75 proc. mniej tlenku Gayby juz dzis EkoJet mégt obstugiwaé Tinie lotnicze, emitowalby ponize} 47 g taped coe Kilomete Przemyst wydobywezy Miejsce wystepowania: Obszar, ktory shrywva fale’ bogacwa naturalne, Zwyke _mienia po latach cakowicie swojeabice Lanta ditalnose exes, misty, ber waglednie go niszery. Do niedawna taki krajobraz.charakteryzowal wojewddztwo slgskie — palace sig haldy, sktadowiska od padow niebezpiecanych, szkody g Likwidowane zaklady preemyslowe, huty i kopalnie pozostawily po sobie kraj iKcie ksigzycowy. Obecnie ponoszone sa ‘ogromne koszty finansowe majace na celu rekultywacje 2dewastowanych terendw. S: jednak na Swiecie podobne migisca, ktGr nie moga liczyé na praywrécenie natu ralnego stanu, Wiele z nich znajduje sig 1 Chinach i w Rosj ‘Sposéb oddziatywania: Prey spalaniv weela wydziela sig dwutlenek wegla oraz mnostwo tlenku siarki, ktOrego ilose zalezna jest od jakoSei wegla, Tlenek siarki 7. kolei, Iczac sig 2 Woda, tworzy kwas siarkowy. Jesli tafi do atmosfery, polaczy sie para worn wréci na ziemig W postac kwwasnego deszcau, Wyziewy 7 elektrowni weglowych sq najwiekszym antropogenicz. rym dédlem dwutlenku wegla, w zwigzku 2 tym bardzo przyczyniaja sig do_po- wstawania efektucieplamianego. Jednoczes nie kopalnie odkrywkowe, kidre zmieniaja reeibe terenu, zabureaja miejscowy mikro >> Po kopainiach pozostaja czesto bezpowrotnie zniszezone regiony Klimat, czego istotnym nastepstwem jes ‘omijanie takiego terenu przez chmury Najbardziejcierpi na tym caly ekosystem, I ,.21.WIEK" dodaje: Nowoczesne elektrownie stosuja rézne technologie, ieby ograniczyé emisje szkodliwych substaneji. Dzialania. takie wymagaja jednak duiych naklad6w finansowych i nie kaéde pafistwo moze sobie ma nie pozwolié. Wegiel zaviera wiele pierwiastkéw, lacanie 2 arsenem i rigeia, kt6re ale wplywaja na ludz organizm. Analiza chemiczna wykazuje Ww weelu réwnied obecnosé uranu, to {innyeh naturalnie wystepujgcych xopéw, KtGrych uwalnian ize doprowadzié nawet do radioaktywnego skazenia. I chocia te pierwiastki wystepuja w wegla tylko eA eed pia ees ee ee Foresters eer W Sladowych iloseiach, ich dziatanie powo- duje, 2e w okolicy elektrowni zasilanye \weglem stopien skarenia bywa wyiszy nz wokét elektrowni jadrowyeh. <¢ Crate aren Pao Dennen yeh (oko 20 proc. en err comin ae) Pent AsniReTy Freres ante Ens feemainetere rer p ii Penis Ee aed areas wane jest natomiast w Polsee cornea tte 12 | 2a.wiex | iuty 2009Kolonie pszczele sa jednymi z naj bardzie| skomplikowanych spo: tecznosci, jakie mozna spotkac wSwiecie przyrody. Juzod wielu lat naukowcy badaja tajemnice ich 3 orientacjiw przestrzeni, sposdb wy- szukiwania Zrédet pozywienia oraz podziat obowiazkow i rél w pszcze- © lej rodzinie. W ostatnich czasach = wykorzystanie komputerowego mo- = delowania pomaga dostrzec wiele ° nieznanych wezesniej umiejetnos- citych pracowitych owad6w. 2 of tyscey lat 2ycie psze2st miodnych (Apis melifera) fascynuje nie tylko na ukowedu: Rodzina pszerela stanowi swoisty imegralny organizm. Duty postep w zr0zu- mien je} funkejonowania prayniosty naj nowsze metody badat i odkrycia z zakresu genetyki. Obecnie coraz czgscie} wykorzy siuje si w tym celu modele Komputerowe Ronald Thenis,ausriackinaukowiee 2 Uni vwersyet w Grazu, polaczyl swoja wiedze 2 dwoch dziedzin ~ entomologii oraz cyber netyki. Stworzy! ciekawy model, tory més nam pomée nieeo adstonié sekret niezwyke}.skutecznosei_ pracy pszcz61 [Naukowiee twierdz, 2 jego program mogk by tee znaleéé wykorzystanie w inne} Aziedziie —w roboryce stosowane Kariera robotnicy Z rewnatrz wydaje sig, 2e rodzina pszczela jes jednorodna pstepe ak jeden osobnik Te sklad jest jednak bantzo zznicowany R6j psoevel sklada sig 2 krlowe) mati, robotnic oraz tru. Glownym zadaiem krolowe) jst skladanie ja. Dziei tem uireymae sip pray Zycin.Trutnie do czas Ton godowego. sq bezcrynne, rie. pelnig dadnych funkejt spoleeenych, js ich zadaniem jest zaplodienie krlowe} Wezel. race wykonuja ck krone} ~ robotice, kidre zara po przepocawe ‘azn prysepuja do pracy. Wykouyaw ul | ogromna lca funk nalpierw cxysrer4 emorki, w htrych krolowa ska jaja na stepie karma pelea larwy oraz kro ‘va Do ich Kolejnych zada nalezy badowa plistow i strézowanie uw wejicia do ula ENTOMOLOGIA Sekretne ig >> Po preepoczwarzeniat robotnica wyko- ‘uje coraz bordzie} skomplikowane zada- nia, awansujac w hierarchil spoteczne} (oczko). Dopiero pod Koniec 2ycia pszezole czekatypowe dla nie] zajgci — wylatujezula Ww poszukiwaniu nektanu i pyiku kwiat6w Roboinica zostaje zbieraczka mnie) wiece} w 21, dniu Zycia i jest to ostatni etap je} katiery spoleczne} Jezyk tarica Ronald Thenius poswigcil sie badaniom powigzat ula ze wiatem zewngtrzaym. Od- Kryl migjsce, ktOre w_ macznym. stopniu porytywnie wplywa na efektywnos¢ funk- jonowania pszczelej spolecznosci, Infor- rmacjeo Swiecie ,tam, na zewnatr2” pszcz0- ly przekazuja sobie za pomoca specjalnych aricow”. Leer. ta droga informuja sie wza- jemnie jedynie o miejscu, w kt6rym mazna ‘zaleéé pozywienie. Dla roju niezwykle ‘waina jest jednak jeszcze inna wiadomose ile pozywienia znajduje sie w danym rmigjscu, Wedhug Theniusa te informacje ‘owady zyskuig w inny, bardzo prosty spo- sb. Pszezola zbieraczka przekazuje nazhie- rany pylck pszczole magazynierce, tira umieszcea go w komérkach woskowych plastrow. Kiedy KtGres z pszcz6t zhieraczek trafig na bogatsze Zrédlo pokarmu, u wejs ciado ula tworzy sig korek, ktGry sygnalizu- je pozostalym zbieraczkom, kierunku nadlatuje wigcej pozywienia i wlas nie tam nalezy sie udae. Ten prosty mecha- nizm, kiéry pomaga pszczolom w szybkie} orientacj, jest na razie jedynie modelem. Musi zostaé potwierdzony podczasdalszych obserwacji prowadzonych przez pszczela- zwyczaje pszczelich pni CO SKEANIA PSZCZOLY DO WSPOLPRACY? pea ca mn sslosem tysiecy jednostek kryje sie aod ane ewe SF ay mamoe eae WF ill sas ivencte Beiter Eposeretdneh ‘ec opcye on ow: a Ban epee menor) ess tckonalhe win orei Wtaont ron se Sarysuemebolegonunineets State eo at sono Steno eet Hon ‘ree migare poireiontre ite evgonany, igen we ont slontd co apdiptey Frstemna ots Ws [heya enya beso ‘Srvc tea ls ate Sie slat teee sarsenorn pay sents sromosomee ‘home ae re Sie puso nt wpa mie =n Sem cette evict loch reagan cxsonom necro Soapsrs Ga paneas sna Th ape ch ps rele Foe ode ne fai cl wewan ath ea Kin eee psa le do aes Salah w rele rere spn popes asec, cae ae ICs tone ponds sere ‘an ekeycn Okara dap pat pee mila pe meter om cine fa pea ing ps cean) ep 30 reson of wpe prt 1 pase pcan epoca pode hen pa Newel rae cowie ay fr| PRZYRODA W zimowej aurze Tatr polskich - w Zakopanem i Bukowinie pokon Tatrzatiskiej - odbyly sie gorskie testy uterenowione] Skody | Zkopianki: kiks mni rch, Mili okazje pra Octavia Scout. Ratownicy z Tatrzariskiego Ochotniczego Po- tan napslv ns Jove one Halles. Ky ‘maczaco poprawia bezpicczeristwo takie gotowia Ratunkowego zaprezentowali model Octavia Scout, | jodcsas jardy dream’ w such miejskim, podmiejskim i tranzytowym. Pierwsze ktéry wykorzystuja w swojej codziennej pracy na gérskich ene atom szlakach. Skoda Auto Polska SA wspiera TOPR juz od 5 lat. | Busowinie Tarzarskie), edie misei sig roku Skoda Auto A. przekazata do TOPR kolejny model samochodu marki Skoda. Pray= stosowana do jazdy off-oadowej Octavia Scout to juz széste auto Skody,jakie u2yt kuje TOPR, ratujac w gérach zagrozone | osoby,. ~ Skoda Octavia Scout napedem na eatery kola banlzo preydaje sig W naszej codzienne} pracy. Jest to samochd przysto: sowany do pokonywania nawet bardzo stromych podjazd6w, jakich nie brakuje na Podhalu, gdzie petnimy sluzhe. Ten wszech- strony Samochd Swietnie suzy ratownikom, takée na trasach seosowych, szczegdlnie \wtrudaych warunkach mow an Krzysztof, naczelnik TOPR, edzie sluzy obeenie 30 ra- townik6w zawodowych i okoto 200 ochot- niko Tarzarska prezentacje uezestnicy rozpo- agli jazdamitesiowymi Skoda Octavia Scout punkt dealerski Skody ~ najwy2j polozony ere ee ae ee ried Pee een a Personen 14 | 2a.wiex |Sener (oraz Octavia Combi 4x8) salon samochodowy w Polsce. Ratownicy | Holder Control) pozwalajgey fatwo ruszyé | preec nasiw catej Europie ~ Recco. Zres TTOPR drielili sie 2 gosémi swoimi wraze- | pod gore bez uzycia hamiulca recenego. furte na nary, warto sprawdsic. cz niami z u2ytkowania Octavii Scout podczas | Spregglo Haldex natomiast zapewnialo | je) producent nie zamontowal jut tych akejiratinkowych w gérach, Obecri szybsza, bardriej plynna reakcje drigki do- | — thumaczy? Pawel Zadamowski. — Twa) Jaczanemu napedowi tylae os Imponujaca | w ca mozemy dotrceé do 2d Octavii Scout z silnikami wysokopreznymi moc sifnika jest wtedy preckazywana na | sypanych w:lawinie i wydobyé ich spod (oraz Octavia Combi 4x4), Wwysokie gory tylne Kola proporcjonalnie do utraty przy- | snie Tees ay Na dalszych trasach jest to niemo sadne auto. Natomiast iedy czepnosci KGL preednich. Model Octavia | liwe nawet pra potrcebuja nas w schroniskach, np. w Mor- | Scout kryje pod maska jeden z dwéch naj- | na preeéycie drastyc skim Oku czy Dolinie Chocholowskiej, Scout, mocniejszych silnikow Skody benzynowy | — Ratownicy radzll aby posiezas turystyki idealny samochéd na | 1,8 TSULI8 kW 4x4 (160 KM) lub diesla | narciarskiej na szlakach z dala od duzych nasze potrzeby. No chyba 2e tak mocno na- | 2,0 TDVIO3 KW 4x4 (140 KM) z filtrem | osredkow wy) w kilka osdb ima: cczasek stalych DPF, Nie bez znaczenia dla | szerowaé.w adleglos svwod sichie jest niecawodny sypie Sniegu, Ze tylko skuter sniein jedzie droga, Inaccej poruszamy sie Octavia | Komfort jazdy w terene jest zastosowanie | zaleznie od sytwajii skal trudnosei prejicia, Scout nawet w kopnym sniegu, cakladajgc w te] wersji Octavit wy2szego zawieszenia | — Wredy jest scansa, 2 ‘ylko faicuchy na ziméwki ~ chwali Pawel | oraz licenych element6w chronigcych nad- | ny kos Zostanie Zalarnowski,ratownik 2 35-Letnim doswiad- _ wozie i powozie au aby kata czeniem. Podezas zakopiaiskiej czesci spotkania | sach m Nastepnie uczestnicy test6w ponownie | goicie mogli przekonaé sie, jak wyslada | nada zasiedli za kierownica wterenowionej Skosy | dziet pracy ratownik6w TOPR. Na Kaspro- | ke — wyjaSnia Ande Octavia i tym onde i top. ica Jockowy. ir lei stazem eal jo} 2acho- chi, pray toprSwce, odbyla sig | ratownik 2 prawie wanie na trudnej i wymagajace) g6rskiej ja zimowe} akeji ratunkowe}. | Taki zestaw koszje ieki niemu jeach Bukowiny : vy | i = - wiodla przez lasy, gdzie drwale ij miee | i aja sig z wielkimi balami i surowa wy specialne paski z biemym | lednoczesnie 2 wyposazonymi w spregt prayroda, Tu przyiat sig system HHC (Hill | systemem ratowniczym — takin iny | elektroniceny ratownikami do poszukiv: praystepuja fatownicy 2 psami. — To w su or sie = umaczy Marcin Jézefowiez, ratownik 2.1Sleinim stadem, opickun owczarka alzac. Kiego Reovo. Pies uczesiniczy! wraz Orka- Bes a nem, ezaenym sznaucerem, W treningu po- legaiacym na znalezieniu i wykopaniu po- zorantow z jam przygotowanych w zaspach na zboczu Kasprowego Wierchu, ~ Psy na -esciej podri ni w proestrzeni agacowe} i ch duiq lose im miejsca — wSmiecha sig J6ze- fowicz. — Tak naprawde wosimy na co deie psy lami, aby preyzwvczaily sie dé iego i becstresowego proemieszccania sie podezas ake WTOP obecnie sluza cztery psy 2 upraw nieniami do p as akcji ratowniczej — dodaje Bere Rte neal 1 i trzy jeszcze proed egra toprowce, odbyta sie prezentacha, rien ey ry jeez prozd e zimowe) akoli ratunkowe) * So l2 (45Kosmiczne USCC LL) Pe ecco md Dees eee DCCC RT Saree Me oC Ae RR) SO om dziwne postacie w kosmicznych BC CCC UT eee m MR Uar ats Pee ad Deo con Cs ec De Dee er Cea planie widoczne sa dwa podwozia Athlete pojazdy testowane na Jeziorze Mojzesza M se ens Cree nema Peet cre crete ans en een ee crs ‘raz astronauel bioracy udziat w eksplo- oe cs ke aed Shoe ey Se ee aaa es haszpikowany nowoczesna aparatura, See Ce oT Ce em) Cee con eas Peet Sr err cs Pe ete ret Eee et ke eeZe wzgled6w bezpleczefistwa astronauicl beda porusza¢ sie | pracowaé param. Diatego pojazdy zalogowe maja przynajmnie} po dwa miejsca Pe Eee eee eae peo omy bbeda wykorzystywane pray budowie baz Dae ted SO ee oa eon) Fe ee temy lacznosci z Ziemia, ale podezas Co eRe aceon Peso ee ert na odleglosé. Kola niekt6rych pojazd6w es co umodliwia nawet zawracanie w mie}- ‘scu. Obrotowe stanowiska pozwalaja Se cea Re cra PO Ce eee ey Een eee) Cee ae Cae erty Robot K10 ksigzycowogo transportera | przygo-| towuje sie do badania terenu do samodzieInego badania terenu. Ksiezycowe podwozie Athlete na szesciu kolach ‘mode sie poruszaé w trudnym teronie, transportujac duze ciezarycol Najszybsze samoloty pasazerskie Wyobrazmy sobie, ze musimy blyskawicznie znalezé sie w odlegtym zakatku Swiata. Jesli nie dysponujemy latajacym dywanem ani siedmiomilowymi butami, to jestesmy skazani na najszybsze tradycyjne Srodki transportu - samoloty. Jaka maszyne wybraé, aby jak najszybciej dostaé sie na drugi koniec swiata? ieks 10% 1 pesazerdw zapewne cheialaby, aby dlugie i nadne transkentynentalng Iub trans ‘ceaniczne poxinbze Totnicze shrbcily sie. Jednak to niemorliwe. Samolory pozwalajace podrézowa z predkoscia ponad- ‘awigkowg dzisia} s juz tylko w muzeach, Jeden 7 franeusko-brytyjskich concorde'ow, nayzybszych samolotGw pasazerskich Sw ta, w 2000 1, po 30 latach bezawaryinych katastrofie na Tosnisku de Gaulle'a. Pryezyna bylo rozer ‘wanie opony na kawalku metalu oderwanex0 fod amerykariskiego samolotu, Ta niewatpli- wie piekna konstrukcja lo. nieza potrafila rozwitae po- naddévigkowa predKost okt 40 2150 kmigodz. Katastrofa pryspieszyla loinicza eme ryturg Concorde w 2008 1 ale wlasciwa przyczyaa wy. ‘ofan sig 2 lotsw ponad davigkowych byl ogromne ~uaycie pala pleas s7yb- Kiego lotu i wysokie koszty eksploataci, Z tego samego owes pawracajgce okres0- ‘wo zapowiedi budowy no- wych maszyn tego rodzaju ssjchwytem propagandowy lot6w (yeh maszyn, ule Latajace salony Obecnie.predkosé maksymalna samolot6w pasazerskich jest nieco nidsza od predkosi wigku, a r6znice migdzy osiqgami nie maja prakiyeznego znaczenia. Zwaszeza_jesli rozwagamy Ioty Komereyjne wykonywane przez lini lotnize. Nawet podezas lot prez Pil Swiata wigce} mozna siracié na dojeddie na lotnisko, niepunktualaym stacie czy nie- sprawne} ouprawie, niz 2yskuje sig na sZy- szymlocie Nieooinaczej wyelada spr pod czas low dyspozyeyjnych, podezas ktrych calkowity czas podrézy niewiele sig nzni od ‘czasu przehywania w powietrzu. Diatego tak naprawde pordwnywanie predkosei maksy- malnej ma sens tylko dla malyeh masz Nawet w wypadku samolotbw dyspozyey nych wigksze zaczenie dla ogélne} oceny mma jednak wyposazenie wnetrza. Warne sve sq satoltarne systemy komunikscyine, aparatura wideo 2 duzym ekranem, indy- widvalna Klimatyzacja, skéraane fotcle iezanki, Luksusowe maszyny, ktérymi pod rozuja ckscentryezni milionerzy i bogac bizmesmeni, sq niewieletafsze od dziesigcio- kroinie pojemnigjszych maszyn komunika- eyinych, Na ten najwy2szej Klasy Komfort mog sobie pozwolié nie tylko zwariowani na ppunkcie drobiazg6w multimilio- nerzy,choé zapewne jeszcze du przejadika taka luksusowa, syna nie stanie sie popular 1g ludowa rozrywka, Samoloty dyspozycyjne moza obecnie wyczarterowaé. Ustugi tego rodzaju oferuje kilka firm. lot niczych. Za wynajecie kilku nastoosobowego samolotu ma 25 podzin trzeba zaplaci€é okolo 160 tys. dol. Mimo zawromych cen Klientéw nie brakuje. To ichgea do. zastanowienia sig, e7y w te} Kategori nie pojawia sig cheini na ot ez wagledu na kosay. Na skraj kosmosu Czy bea nowe samolory ponaldawigkowe? ‘Sprawa weale nie jest tak oezywista. Z jedne} zrozumista jest cheé skrécenia czas bezpowrotnie mamiowanego, ale 7 drug} lot \w wygodaych warunkach mode byé preedhu Zeeniem zwyklej pracy biurowe} By& moze nalszyboie} pofawia sie samo. loty hiperdéwigkowe, rakietoplany do pree prowadzania krtkich lowGw na skraj kosmo- su, Zapewne w ten wlasie spos6b wa sig ‘zagospodarawaé ,:wolne Stodkiplatnicze™ ludzispragnionych saybkiego ltania, Najszybsze maszyny | dyspozycyjne Pe UCB per renrs 1130 km/godz. (0,92 M) miejse: 8-12 > Zasleg 5686 km eee Cee Cerne Se ee neni ere ee eri Met cn eee en es cone nie) Ce eee aus Pe ore years podrézy sq tam réwniez komforto Seems CO eu aos binie weale nie jest clasno. Mozna sie a a Dg Swoon een ey Poe ea enced Poa ec Citation X jest poréwnywalne do wol eee er ree a er Ceres eteay uty 2009DASSAULT FALCON 7X > PredkoSé maksymaina: 1400 km/godz. (0.9 M) eee et ete peered Seer ree Prezes oddzialu francuskiego koncemnu Dassault, produkujacego samoloty dyspo- zyeyjne Falcon, John Rosanvallon okresli! model Faleon 7X jako najnowoczesniejszy aly samolot pasazerski. Konstrukcja Swigci triumfy dzigki polaczeniu dure} predkosci z niezawodnoscia i komfortem lotu, Uzytkownicy samolotu podkreslaja, 2e w kabinie jest niewiarygodnic cicho. Nawet podezas startu mozna rozmawiaé, nie podnoszac slosu. Glownie z powodu akustyki prawie wszystkie wspdlezesne samoloty dyspory- eyjne wygladaja jak zmniejszone wersje francuskiego samolotu Caravelle z silnikami umieszczonymi prey kadlubie za kabing, Ten uklad izoluje pasazerow od hatasa, GULFSTREAM G500, GS50 Predkosé maksymaina: 1080 km/godz. (0,885 M) > Liezba miejse: 14-19 Zasieg: 10-12 tys. km "> Diugosé: 29.4 m.°> Wysokosé: 7,9 m Rozpietosé skrzydel: 28,5 m Dwa modele samolotow Gulfstream sa podobne sq jak dwie krople wody, Podstawowa rdnica migdzy modelami polega na pojemnosei abiorikow paliva i wigkszym o 2tys. km zasiggu G550. Dzigki temu samolot ma najdtuzszy zasigg wsréd maszyn dyspozycyjnych. Modele wspilistnieja, dy? nie kazdy lata a7 tak daleko, a zwigksrenie zasigg kosztuje i zwighsza rozbieg podezas star 0 250 m. Wyposadenie wnetrz spelnia wym najbardziej erymasnych paswzer6w. Najnowoczesnicjsva aparatura nawigacyjna pozwala Tataé w najtrudniejszych warunkach aimosferycenych. Dla oszczednisjszych jest jeszcze wersja 450, zewngtrznie prawie nie do odréznienia, cho¢ niemacznie mniejsza i krétszao jedno okno, tty 2009 | 2a.wiex | 19AIRBUS A380 Prodkosé maksymalna: 1090 km/godz. (0,89 M) > Liezba miejse: 12-19 > Zasieg: 15,2 tys. km > Diugosé: 73 m Wysokosé: 24,1 m > Rozpigtosé skrzydet: 79,8 m Gadyby nie to, 2e Airbus A380 nalezy do zupelnic inne} klasy (a wlaseiwie stanowi Klase sam dla siebie), samolot powinien ‘maledé sig na liscie przed Gulfsteamem. Jest bowiem od niego szybszy, a zasiez ma wiekszy 0 25 proc. Tyle 2e wiel- osé uniemodliwia wlasciwie dalsze pordwnania, Maszyny dyspozyeyjne moglyby sig schowae pod skrzydlem gigenta Pierwszy calkowicie dwupokladowy samolot komunikacyjny zapewnia 0 50 proc. wigee} miejsea ni? B747. Pasazerom pierwsze) klasy zapewnia komfortniespotykany nawet w ma- szynach miliarderév, Indywidvalne kabiny sq. wyposazone W fotele zamieniane w 162ka, Gdyby ktoS zecheial sobie zafundowaé taki samolot ,dyspozyeyjny” za, hagatela, 330 mln dolaréw bez dodaikowego wyposazenta, 0 mlalby nieograniczone pole do fantazjiprzy urzalzaniu wnetrza. Giowny poktad mia 50 m dkugosci i 6,60 1 szerokosei. Gmy jest tylko nieznacenie weds Pee Ose uC mcs = r edd Pe eee) “dyspozycyjnych Bombardier jest eksploa- ec ec) a iene re tea ee eee a Ronee | coo wel me aye <= Pe oe eae h CR en ec On an ccs ee Cm cei re ore oe Oem mee eee cn eee ay ee ee ote Ce ee me ce ae Se Pecan Re cote Nec ee eS Sree erg Cents ae ee eee ee ee nes re cmc Decca eo ea as POE Ghy tt Recent ratty Clie ae Cn eee rs 3 yea, 20 to pi skoncen- Pray temperature POZA GRANICAMI DZWIEKU Gears onetda wreatiegon | ‘minus kilkuzie- U2 stowa sbarera dwight” tiemekowy Juz prey mneisre)” + gow) lect stopn,jaka apieraja dech. Mityezna | predkosc lot ophw powierza panuje na wyso- ianica predhotel dawg po enor nlektoyeh sementow Nace predotoon) for pionesy rostala pokonana $Samolots zocta bye nae earitowcu | [nabérreslewiaeleores Séwtghowy Gwationne tmiany | redkoset spd nawet Bovtarzane praby | stowania Serodynami powoduja wed) oni} 1100 km/eode omnis awk zwaraych 4 Gehucsanlcrapreeaivat’” | Diatog [otal wadna jest Jel przekroczeniem pociagnely { trudnosci i sensacje? nych, zaskakujacych dreaf. | relacja samolotu do bariery Zalsobq wile ofiarl spowodo: | Fala dewiehowa wywohwane | Podvros pionrasen oreo Ooty! dewla, go pedhose lot waly wiele katastrof. Obecnie {przez samolot, czyli jego nie- one powodem niespodziewanej | wyrazana liczba Macha, czyli In naddemiekowesa cndzen- + malj hols roshodsslewe | quip tionncagimaeyey ¢ Stosankiem preducce noseia w lotnictwie wojskowym. ! wszystkie strony... wlasnie lub rozerwania jel Konstrukeji. $ poruszania sie do predkoscl Takie przy Concorde problemy 1 z predkoscia déwieku. Gdysa- | Predkosé rozchodzenia sie dzwigku. Nazwa upamietnia honomitne,a ne Wopoty” { molotosiaa te prediose, | Gaviekuw powlctau celery od t austeackego faye Ifiozefa Zuryskaniem predkose staty | doganiawlasy hates’ energia | eomperatury. W temperoturze | Emsta Macha, badacca owisk ‘sie prayezyna zawieszenia lo- | kolejnych fal kumuluje sie. pokojowe) dewi¢k rozchodzi sie} akustycznych, optycznych {ore Shad wis poccathowe | Nadlatujacego samolots nie | oe ee nee ee nan Ce 20 | 2a.wieK | tuty2009pate ral Wyobraicle sobie, ze wchodzicie do morza w stroju kapielowym, a wychodzicie nadzy, gdyz wasz str6j zostat dostownie rozpusz- czony przez zakwaszona wode morska. Pewnie niektérzy nie pro- testowaliby przeciwko takiej sytuacji, ale w najblizszej przysztosci raczej nic takiego nie nastapl. Nie ulega jednak watpliwoscl, ze kwasowoéé wéd oceanicznych stale wzrasta, co niestety jest bez- posrednim skutkiem dziatalnosci czlowieka. Zmiana sktadu che- micznego wody morskiej ma niebagatelny wplyw na Zycie morskie] fauny oraz funkejonowanie calych ekosystemow oceanicznych. cemisja dwutienku wegla prayrodzie wszystko jest ze soba Scisle powiazane. Dotyezy to zar6wno przyrody ozywione), jak i nicozywione} Problem funkcjonowania i zmian globaine- go klimatu jest 2 pewnoscia jednym z naj Dandzie} Kompleksowych ziawisk, z jakimi nauka kiedykolwiek miata do czynienia. Ma | namie wplyw szereg czyaniksw, w tym min. ‘wewnetrzna aktywnosé Ziemi, funkcjono- wanie prayrody ogywione), wplywy poz Ziemskie, a przez ostanie stulecia rowniez Azialalnos cztowieka. Jednym 7 najardzic) jaskrawych sposobsw negatywnego wply wu ‘zlowieka na globalne zmiany zachodzace na naszej planecie jest wlasnie zwighszanic sig kwasowosei wod oceanicznych, KORALOWCE ZAGROZONI ‘oralowee (Anthoz0a), niezmordewani morscy budowniczowie, sa w rze- exywistosei drobniutkimi 2vlerzetami nalezacymi do typu parzydethowcow (Cnidaria). To krewnt morskich ukwialow Tmeduz. W ostatnich cz: sach tym malutkim, lecz ‘nak wiele nleoczokiwanych nych do roku 2080 mona oczekiwaé spadku tego wskanika ponize) wantosei 8, «to mo loby juz powainie zamieszaé w oceanic rym ekosystemie! Do stopniowego zakwaszania dochodi przede wszystkim w_powierzchniowych warstwach wéd oceanicznych, majacych kontakt z atmosfera, W poblizu powierzchni wody dye najwigce) rosin i zwierzat ocea- Winny jest CO, Za warost kwasowosei oceandw odpowiada prawdopodobnie rasnaca produkeja najwad niejszego gazu cieplarianego, dwutlenku \weela. Dostaje sig on do atmosfery priede wszystkim dzieki dzialalnosci cztowieka rin. z praemystu cementosego, poprze7 masowe wycinanie lassw, a 2wlaszc7a ‘wskutek spalania paliw kopalnych. W po- ‘wierzchniowych warstwach w6d oceanicz- nych dwutlenek wegla ulega preemianie W kwas weglowy iw ten spos db kwasowose wéd ocean stale rosnie, Od 1751 1. do zasow obecnych srednie pH ocean6w spad- oz 8,179 do 8,104. Wydaje sie, 2 réznica jest malo znaczaca,lecz prognozy nie sq zbyt ‘oplymistyezne, Wedlug modeli matematyez ohcen senor) coor eeetre erent! ead Czy czeka nas Sswiat bez musz!i i koralowcow? niobozpleezerstw. Grupa Kanadsjskich naulkoweow ierowana prasz Cami More podjela badania, tore wskazuja na fo 3¢ zanik Zycia w rafach ko- falowyeh Jest bezpo- ‘srednio zwiazany z dzia- | {alnoscia czlowioka ~ wy! | twarzaniem |emitowaniem iewlarygodnie pracowtym | sxkodliwych substanciy- | Stworzeniom zagrazajed-— | bolowstwem, a take zyelelskiml metodamnl nicanych, wige warastajaca. kwasowos oceanow bedzie misla na nie najwighsey ‘wplyw. To jednak nie wszystko — jako 2e stworzenia bytujgce na wigkszych glebokos: ciach 2ywia sig tym, co 2yje prey powierzch- ni, zakWwaszanie oceanGw dotknie s6wnie? ich Swiat, Werost kwasowosci moze mieé ‘wplyw na cykle zyciowe poszezegdlnyeh sgatunkéw, co z kolei wplynie na funkcjono. Wanle fafcucha pokamowego, w ktdrym jed- no 2 ogniw stanowi rownie. crlowiek. It- nije jeszcze jeden skutek werostu kwaso- wosei wd, istoimy z globalnego punk Widzenia. Wiele organizmow morskich, min. takich ak koralowce, skorupiaki czy migezaki i wieleinnych, wytwarza ochronny szkielet podstawowy budulee zewnetrany, kin stanowi weglan wapnia, Wzrastajaca kwaso- wos oceanéw spowoduje, Ze Scianki tych skorup stana sig cietsze. W zwiazku z. po: ‘wyészym organizmy te boda latwiejsoym lu em dla drapiezik6w, Poza tym zostanie ro tied wyrafnie naruszony obieg wapnia w przy- rodzie. Konsekwencje moga byé katastrofal- ne nie tylko dla morskiejfauny, ale rOwniez dla globalnego klimatu naszejplanety! Dotowu | wydobywana Ko- Fall do calow preamysto- wych | dekoracyinych. W Oceanie Indyiskim oraz w Pacyfiku populacia kora- lowedw daesiatkowana jest rownlez praoz tow. bata chorobe. Wywoluje Ja bakteia, Ktora doslownle Zzera thanke koralowea. Seal dodomy do tego wszystkiogo wzrost kwaso- wosel wed aceanieznych, | praysiosc Koralowcow wea- ¥ Te nie wygiada rozowo! < 721.Wiek” dodaje Obieg pierwiastkow w przyrodzie Pierwiastek chemicmy ~ wydaje sie, Ze sam hie moze wedrowa w prayrodzie! A jednak, Pierwiastek nie wystepuje bowiem sam. It nieje w ramach catego ekosystemu planety, w kiérym skladniki pokarmowe or pier iastki bedace buduleem kraza, szukajac wo {ego miejsca. Cykle obiegu sq tak doskonale wywazone, Ze niegdys skloniy brytyjskiego naukowea Jamesa Lovelecka do opracow nia teori Gai, w ktérejpostuluje on, ze caka Ziemia funkejonuje jak jeden olbreymi corganizm. W ziemskim organize” piewwiast- i kraza migdzy atmosfera, hydrosfera, geo- sfera i biosfera, Graniog migdey atmosfera a hydrosfera stanowi przede wszystkim po- ‘wierzchnia oceandw,kidrych ogrom jest decy > W Australll potudnio- woamerykafiska ropu- ‘cha aga Bufo marinus twzeba pomée prz odie i sprowadzi¢ mysliwego w_poblize ‘goScia potraktowac jakims pasozytem, KtSry ukrdci lub. spowolni poezynania intruza, Metoda ta moze jednak Tatwo wymknaé sig spod Kontrol np. sprowadzony na pomoe drapieenik po pewnym czasie zacznie roz- laa sie anna oflara, a nase ekologicany speryment zakoviczy sig pyreusowym ‘awyciestwem. Znane jest wiele tego. typu preypadkow. Male cywety sprowadzone na Hawaje w cel eliminacji szeaurdw za- smakowaly w migjscowych plakach. Potud. niowoamerykarskie rpuchy aga Bufo mari- nus sprowadlzone do Australi w elu zwaleza- nia sekodnik6w trzciny cukrowej ~ chrzasz cza Dermolepida albohirtum i Lepidiota frenchi ~doprowadzly do smierci wiele mijs- ‘owych zwierzat (min. krokodyli), ktére nie spodziewajae sie niczego, potraktowaly je jako nowy przysmak. Jak sig okszalo, skrzek ropuchy,. je) wszystkie stadia rozwojowe | oraz osobniki doroste sa sini trujace. Celo- | wa iniroduieja nowych gatunkéw do nowyeh ekoyystemow — poca teren ich naturalne \wystepovania ~ wymaga wige koordynagi | pracy. wielu wysoko wykwalifikowanych | specjalistow. L.WIEK | tuty 2009