MAGAZYN O NAUCE, TECHNICE, LUDZIACH I ODKRYCIACH an he .. Pat NIEWIDZIALNA METROPOLIE pees ier pean) PON tag Er 1 1 WALL Cre) Gen bE Py WG Eg naSpotkanie Ze Ssmiercig Tam zyja drapiezniki! } PERU C cme eee Re eI Oo ep COLE ncn rts Summ CO Le MN Deane ey en Cam Le sere MOEWydawea: AMCONEX Sp. z 0.0. (02-662 Warszawa, ul. Swiradonsha 49 1,022 843 66 56, {aks 022 847 11 04, Dyrektor: Michat Majewski Dy Redaktor naczeiny: Tomasz Charazka emall: charazka@2wiek.com.pl Zospét redakeyiny: ‘Stanistaw Gajda, Anna Lato, Jarosiaw Piotrowski ‘Sekrotaria Agata Rudnicka ‘Anna Bogusz, tukasz Czarnock! Zbigniew Gawrys, Adam Kuzdralits Jolanta Lewandowska -Trela pawel.trescinski@2iwiek.com.pl Key Account Manager: Beata Obrebska eral: beata.obrebska@2iwiek.com.pl Dystrybucj Przemystaw Cichock! email: p.cichocki@amconex.pl ‘Tlumaczenie: ‘Agoncja CZESKITLUMACZ.PL, |ANO-ANO-TLUMACZENIA Ewa Darda, Maria Poitowiez ‘Sktad DTP: GRAFIK ART Druk (Coska Unigrafie, a.s. U Stavosorvisu 1 1100 40 Praha 1. enumerate: rajona: POCZTA POLSKA: Wpaty na 2009 rok prayoua do 25 gudnia 2008 . syste urzedy Pocztowe, bez wagleduna mijsce zamieskania (sled) prenumeratora ra litonosze na si (wmiastac yhoo os nepehosprannych RUCK SA: Wplaty na 2009 rok preymula do 5 shez ia 2003. jednostkaiportatowe wiadcwe dla sea zich nb io prenumeratora Zagranicena: RUCH SA, Dra Prenumeray, fol +48 22 532 88 09 (ub 10,11) Rejestracia: noe: 221.225 SSN: 1896-4117 kod keskowy: 9771896411706 (Gena: 6,902 (w tym 7% VAT) Foto na okladee: Drodzy Czyteinicy Wyobrazcie soble miasto, Ktéredo glownym zrédlom enorgil sa slorice I wiatr. Nie ma w nim kominow, poniewaz ogrzewanie i chlodzenie zapewniaja panele fotowoltaicane i kolektory paraboliczne. Miasto nie emituje dwutienku wegla, a 99 proc. eezyszezonych odpadéw I éclekéw miejskich wykorzystuje sie do pro dukcjienergi. Cyste Scieki stosowane sa take w toaletach i do nawadniania terenéw ziolo- nych. Po ulicach jezdza samo- chody | autobusy napedzane przez ogniwa paliwowe. Woda ezerpana jest z morza i prze- twarzana w wode slodka za pomoca energiisloneczne). W sklepach spraedawana jest 2ywnosé pochodzaca Z.upraw ekologicznych. Miasto powstalo z materialow pochodzacych z recyklingu | arewna z certyikatem FSC, a gatunki fauny i flory zamieszkajace w bliskim ‘sasiedztwie objeto ochrona lub przeniesiono w inne miajsce Choé brzmi to nleprawdopodobnie, pierwsze taklo okomiasto powstanie juz w 2012 r. To Masdar City (emirat Abu Zabi) 0 powierzchn! 6 km kw., ktSre bedzie najbardziej ekologicznym miastem na Swiecie zamieszkanym przez 50 tys. as6b. Do budowy zie/onych miast praymierzaja sie takze inne paristwa. Za 15.20 lat nad zatoka Paljassaare w Estonil na 481 tys. m kw. powierzchni dla 6 tys, mieszkaricw powstanie Eeobay. Na pustynnym obszarze Zjednocz0- naych Emiratow Arabskich zostanie waniesione 24-hektarowe Xeritown, a do 2020 r Chiny zamierzaja wybudowaé megaaglomeracje Habitat. Miasta te budowane sa w ramach koncepaji zrownowazonego rozwoju z wykorzystaniem zasabéw naturalnych Ziemi. Chodaio to, aby zachowaé réunowage w srodo- Wisk naturalnym, migdzy miastem a jego mieszkaricam, architektura i Srodowishiem kulturowym specyficznym dla danego regionu. Polecam ,Temat miesiaca” et Kt0: Changiz Geula, profesor neurologii Se rs Ra eek cg (Gizie: Uniwersytet Northwestern (IIlinois) ST Cea uc) DUCA ULE LCR i se ea rarer rset Nitty aap phe orcd = wee nae) BR LLL cet et er enn ee i ee nad Crea cece RECO e nt oA Eee Luck ee nce eee Ce eae ee eu See ce Poréwnali je z mézgami Cems eae now. W niewielkie ilosci Pec een Cee a es dla swojego wieku pamie- eens ee | eee ccs ee rs ‘ yes ee eT eee Ace aca) Se Dial tau nie mézgl prae- eee Comey mcs Pues rd Re meee er) Pr et en aS kG Re Mu ea a ee oyFOTOAKTUALNOSCI Opanuj sztuke jazdy samochodem Jak ZOStac G Kieroweg? JOOrV i) www.szkola-auto.pl Szkola Auto. Profesjonalna szkola bezpieczne) jazdy. Powstala w 2004 roku i preszkolla, juz ponad 6 tysiecy osbb, A wszystko zaczelo sig od Safe Drivingu — szkolenia z zakresu bezpiecene) jazdy. Wotercie Szkoly Auto jestrowniez Eco Driving ~szkolenie odkrywalace ‘ajnkijazdy ekologicena| | ekonomiczne). WV 2008 roku uruchomione zostaly dwa nowe szkolenia’ Offroad Driving, czyli nauka bezpieczne) jazdy po bezdrazach oraz Prayjazne ‘Auto, szkolenie przeznaczone dla osdb z dysfunkcjami narzadow ruchu. Merytorycznyini ppartnorami Szkoly Auto sq niemmiecka szkola bezpieczne|jazdy ADAC Fahrsicherheitszen tuum Berlin Brandenburg, Eco Driving Genter Oy 2 Finlandll oraz Sportowe Stowarzysz=- ne Invalidow START. Sponsorem Szkoly Auto jest Castrol. TomasePiasny, PR Manaper Skta Auto Polska SA Taknaprande kay chy ell beacon ekloiczne kono. “jot i kan ma act arvana 840) jay, Maze wlan leno wart trast z wy speriastov od Sale Fe Ding page ocpovissie stoke. Pur okaze si, 2 amianarawykiw za ‘esoricg wea ly taka vr Fafostaw Jost, Ineuktor Seay Alo |_ Pry tak otorone cece ‘snkerowejmusiny cage Aosta sho ues I chatty 0 mdbyeo vwszahsoma| way ra teat pyle techn ay malls o elo even odessa go sant acc, AY Comozebyé ay wazniejszego podczas jazdy samochodem? Safe Driving to szkoleniez zakresu bezpiecz- nel azay.Trwa 7 godzin, a wiekszoS¢ crasu _zajmujzajecia praktyoene na torze sekoleniowym, Uczestnicy s2kolenia, pod ‘kim specialist, ucza sig zalmowaria prawidiowe) pozyejiza kierawnica, hamowe- Fa awerynego, omijania preeszk6d oraz Jazdyw zakrgote, Kursanc moga takze przekonae sie, jak wile zalezy od bagatelizo Wwanych powszechnie caynnik6w i czesio uswiadamiaa sobie, ze jezdéa niebezpiece- ne orazz requ przeceniaig swoje umigitnosca,Sey —_ Ekojazda przynosi bardzo wymierne efekty! co Driving uezy jazdy ekologiczne} ifekonomiczne}. To sty jazdy samocho- dem przyjazny dla srodowiska i domowe- (90 budzetu, Doswiadezenia instruktorow ‘Szkoly Auto pokazuja, ze zastosowarie w praktyce zasad ekojazdy pozwala zaoszczedzi¢ nawet do liréw paliwana 4100 km! Ale oszczednosci dotyza rowniez klockow i tarcz hamulcowych oraz amortyzatoréw. Wainy jest takze ekologiczny aspekt ekojazdy, ktora ppozwala ograniczyé emisje sckodlivych substangj do atmosfory. Pela] jazdal b> Duzo WV przyjemnosci i szezypta adrenaliny Offroad Driving to szkolenie dla ‘wszystkich, kiérzy cha bezpieconie pokonywaé gorskie szosy i bezdroza, (dbywa sie ono na specialnym wielomodulowym torze offroadowym wosrodku ADAG Fahrsicherheitszen trum Berin-Brandenburg, a uczastnicy szkolenia maja do dyspazycji semochody Skoda Octavia Scout z napedem na cztery kola. Szkolenie skada sie z cz9Sci teoretycznej oraz zaawansowanego treningu na module ‘szosowym oraz madulach terenowych lesnym i gorskim. xe peesieczniet RN Unikatowe Pat er szkolenie dia niepetnosprawnych Prayjazne Auto to jedyny w Polsce kurs bezpiecznej azdy dla osob 2 dysfunkcjami narzadow ruchu. Dzigki specialnie przystosowanym ‘samochodom i programowi szkolenio- wemu asoby niepelnosprawne moca zapoznaé sig z podstawami bezpieczno| jazdy. Uczestnicy szkolenia maa ‘mozitwoS¢ doskonalenia technikijazdy | ijecnoczesrie zwiekszenia swojego bezpieczensiwa na drodze,Uwaga na sasiadow! Aby nie nabawié sie otytosci Fascynujace zwierzeta Wazka ~ lotnik doskonaly Technologie wojskowe Pierécien nastroju ratunkiem dia zolnierzy? Nowe odkryci Marihuana 100 proc. mocniejsza Nowa technologia chiodzenia procesorsw Epizody histori XX wieku | Jedenastego jedenastego 0 godzinie jedenastef oniec I wojny Swiatowej Miasta XX! wieku Ponure blokowiska czy zolone metropolie? “Zagrozone pszczoly! Cay telefony komérkowe spowoduja zagtade ludzkoscl? Kom6rki do wynajecia ~ez. W niewidetaine}stect Wyspa skarbow [Najwigksze skupisko skamielin dlinozauréw w Europie Jak poskrom niesforne buty? 10 osobliwych wynalazkéw ‘Oszustwa w przyrodzie 2wierzeta doskonale zakamuflowane Listy Lotnictwo 6 Za zwierciadtem 5 Makrofoto Panorama Jak dziata Olimpijska setka nie catkiem fair Czy starter pomaga wygrac? Po nici DNA do kiebka Kropla sliny dowodem morderstwa Przeprowadzka w kosmos ey ludekosé uratuje sie przed zagiada? Diungla na biegunie Cey na Antarktyde powréci fas tropikalny? ‘Naukowey 2 University College w Londynie zidentyfikowali pierwszy praypadek fonagnaziu celowieka, czy niemoznosci ‘drézniania gloséw. 60-letna kobieta (0d urodzenia nie potrafipoznawaé ludzi bo glosie, mimo ze siyszy prawidtowo. ‘Rezonans magnetyczny nie wykazat nie uszkodzefokolic mézgu zwlaza- rnych 2 mowa i percepaja shuchowa, Ujarzmié site wiatru (ay bedziemy pozyskiwaé energie z latawcow? Dzika przyroda 11 preerazajacych miejse, w ktorych czal sie Smieré W obiektywie ABC. Protonauka Nowosei techniczne Mézgownica Revue ,21. Wieku" Za miesiacW IMIE ROWNOSCI | SPRAWIEDLIWOSCI — INTERNET JEST TERAZ DLA WSZYSTKICH! PLAY ONLINE ~ MOBILNY INTERNET DO LAPTOPOW I KOMPUTEROW STACJONARNYCH. ABONAMENT ZA 4 Zt MIESIECZNIE NAWET PRZEZ POL ROKU' = PRZY UMOWIE NA 18 MIESIECY. PLAY ONLINE SPELNIA WSZYSTKIE ZADANIA: ‘SOKI LIMIT —NAWET 10GB ~ ZYBKIE POLAGZENIE = "DNITESTOWANIA BEZ RYZYKA INSTALAGJA MODEMU.SIL ee enone = | Ss [Na poesathupragnalbym sna, jest najladniejca 04 presto rola otrymu- | pogratulowac bardzo dobrego | Scanowna Redakejo weal WszechSviece Jemy od Was ist, w Kaiych | pisma Ostamio je zaprenume- | Ceytam wasce ciekawe Pozdrawiam ealg redakeje piszecie 0 swoich spostreze- | rowatem ijestem bartzo zado- | i pouczajgce czasopismo, bo Edward Godlewski iach pomystach, entusiazmie | wolony.jednak proeid do te- | wart jest lektury Schoda | irezczarowaniach Za wseys- ‘matu mojego | lo, Ye nie jest tanie. Mimo | Szanowny Panie Kie mite (i mniej mite) slowa Tissw Ou: 19 pomagamiw zdobywaniu __Daigkujemy za ciekawy serdecznie dziehujemy. ‘ostamio sty ‘bo czesto enajdule w Mist. Zachecamy do odwie- seatem nim odpowiedsi na wiele dzenia portalu reeczy nle- ‘orcekomym | pytari,ktbre pojawiaja sie wyjasnionych ~ Strefy 41 Witam!t! ceksperymen- | zracji tego, e jestem cclo- | (wwwwstrefat.pl) Pisze do Paistwa, gd’ inte- ie filadeli- | wiekiem o wszechstronnseh | ~ gromadzacogo rela ‘bym prosiéo jak najprostsze __w ktGrym oplsujemy ten Jakiejformie? Jak ewoluowal,jakie techniki resuje mnie odpowied:na za- | (<< ==8808) skim, chciat- | zainteresowaniach, luda, kt6rzy zetkneli chowanie sig magnesow stalych | bym-zapytac, czy sa jakies | --Od.pewnego ezasw media | 2 UFO na terenie Polski w pobltu materiatu nadprzewo- | scanse na to, aby ten temat byt iecie, wm Pracownicy Strefy 44 ddeqcego. Do tej pory udato mi | poruszony na Waszych tamach? Sam ake analizuja i weryfikuja Sie dotrceé do podstawowych | Widaje mi sig to bartco intere- | PPM J hickidve | wszystkie zgloszenia, doswiadezei, a mianowicie | sujgeym tematem, ktdry do deis sacje | _Kontaktujae sig z eywit- | tewitaeji magnesu stalego nad | nie zostaljednoznacznie inymi i wojskowymi spe- rnadpreewodnikiem, ito bec | wyjasniony: Pozdrawiam jalistami obserwujacymi yjasnienia, dlaczego tok sie Jakub przestrzen powietrana deieje. Bartigjinteresuje mnie naszego kraju. Osoby, zachowanie sie ultadu sklada- | Pantie Jakuble Discovery), | kre chea pomée Jacego sig znadprzewodnika Pamigé o eksperymencie —piscqimiwviq o problemie | _w pracach nad UFO, moga Turowego oraz magnesdw sta- | 4Flladetfia” éyje do dzis UFO. Ten temat jest cora skorzystaé z dostepnego inch w klk wypadikach (calq- | ifaseynuja sie nim nawet —_powaznie)traktowany pr ‘tam programu ,Seti at cam zalqezil) [..] Dla po- | niektoray popularyzatorzy naukowedus instytucje home” do obrébki danych miniecia ewentuainych wirudnien | nauk Miat on miejsce eywilne i wojskowe. Ja 2zradiowego nastuchu rmoina presiae, te doswiai 42 sierpnia 1943 roku w UFO wierce, poniewat preestrzeni kosmiczn nie jest wykonywane w warune | 0 godz. 9. Preez pierwsza da racy naoecnie widcicter | TT kach présniowych. ineresuje | minute obserwatorzy widzieli | sakie obiekty. Mimo to nie Witam serdecenie Imnie zachowanie wszysikich | okret praez tajemnicza zie- | robilem z rego powodu tad | Chathym x gdry posigho» poszczegohnvch element lonkawa mgle. Péinie| nagle | nego rozglow, bo po co’ To | wa a superczasopismo, anéwno magnesow, jakinad- | wtracono tacznosé radiowa | ji: dla mnie normalne zja- | Jesesce nalepsi na swiece!!" przewodnikiw, wzajemne ich | Vokrgt zniknal. Pojawit sie | wisko, gv wierse, te nie | Cam was od ponad roku. ‘addziatywanie = wrzglednieniem | w porcie oddalonym 0 610 km | jestesmy sami we Wszech- | Mam wsystkie nunery wekioréw wystepuigeych sil | od migjsca eksperymentu. | ‘wiecie. Zanim powstalo ciekawoscig oczekuie i punktow ich zaczepienia oraz Jednak jué eztery godziny ‘ncie na Ziemi, ONL jué byli | nastepnych, dei est taka rocktad lini sit pol magnetycs- | pénie) okret powrécit do sazies oboknas, dlatego mu- | modliwosé, cheiatbym sie ‘ch, wostepowania ewentainych | portu w Filadelfl, Niektore | sili istnieé znacznie diuéej | dowiedzieeczegos 0 ucbrojeniu ‘pradduw itp. Rozpatrzenie Jego elementy byly rzekomo nis my. Prasaniedawno USA Rosi liccbie Zolnier, powyéscej sytuaeji w momencie | usekodzone, a innych ‘podata, ze poza nascym samolotach, czolgach,todciach dodatkowego preeptywu pradu w ogéle brakowato. Uktadem Stoneczmym odkryto. | potwodnych ip. Interesuiq mnie ppreez nadprcewodnik rownie: Odsytamy do ,Tematu 1 300 planet. Ciekawe,na | takie suki walk, wlasccza bby mnie inteesowato. Cheiat- | miesigea” w numerze 12/07, | ilu nich ismieje ie iw | kung-fu. ied powsta ten sy | (he: byt fachowej nomenkla- eksperyment. ‘Na podstawie posiadane} | stoswie itp. Z giry dziehue. preedstawienie nurtujgcego Witam ‘ypy UFO folayecnie pryby i | nmie probleme rac tee, Kupuje wesze ccasopizmo | waja do nas planet inmego | Szanowny Kat | Zenie jestem fizskiem. ‘ed poad pol rok i man ubladestonecznego. Niestery, | Dzlgkujemy za propozycle Z géry dsighnje za pomoc wielka prosbe. Czy istieje nie znamycelu ich wizyt ani | tematéw. Obawiamy sie Zpowataniem motos, bce prygotowall | tego, jak spscbpree- | Yona, 20 leh tomatyka Michal Lis | artykul o tajemniczych iniescezai se w preesceni | odblega nleca od proflu. = porworach, np. ye, Manipogo | Kosmicznej. Sq jedinak obiek- | ,24. Wieku". Odsytamy cle Panie Michale czy z Loch Ness? Serdecznie ‘ty latajqce, nazwijmy je ufo- | do internetu, w ktérym - ‘Sugerujemy poszukanie pozdrawiam cata redakeje. podobne, kiére sq budowane znajdziesz wiele clekawych 3 materiatow w zasobach Wilk fam 21. Wieku” na Ziemi na podstawie tv. stron 0 obydwu armiack: sieci. Na prayklad na stro- ‘Lukasz Partyka Kosmicznej licencji. Zaden | www.army.mil, i nach Politechniki tédzkie} ‘yeh abieksow nie dciala na www.detenselink.il, (www.cmf.podz.pl) Drogi tukaszu podstawie anych nam praw www.militarium.net, 5 | dostepne sa opracowania Wnumerze 2/09 ukaze | fcyki i dlatego nie powinny _ www.czerwona-ar i | wielu zagadnien fizycznych, | sle artykut o yeti pt. .Czto- | latac, a jednak lataia. Uwa- | republika.pl, a 0 kung-fu E wiym takéo nadprzewod- _wiek Sniegu powraca”. am, Ze prashysceinteresuiq main. wew.kungfu.pl czy nictwa. | Soraco go potecamy. sie nasza planeta, poniewa: www.tanglangmen.co SEO eS aTUNENS OAL LSA ee ee 8 I 23. wiek | styczei 2009; ifoye op efezsni ‘e aM oO 131 yws apismosoldzs |Za oty!osé moze odpowiadaé otoczenie! Zdaniem Organizacji Narodéw Zjednoczonych na swiecie sze- zy sie epidemia otytosci. Przyczyn tego stanu rzeczy zwykto sie upatrywaé w przejadaniu sie i niezdrowym trybie zycia. We- dtug naukowcow brytyjskich nie jest to jednak cata prawda. kicj Brytanii 2 kolei odpowiednie urzedy moga zadecydowaé odebraniu rodzicom wyjatkowo otylych drieci (patrz tabelka) Aww Polsce? Na razie nie doczekalismy sig Konkremych program6w, chociaz wedt statystyk a2 50 proc. Polak6w cierpi na nad- 'W Stanach Zjednoczonych odsetek ten praekroczyl juz. 70 proc. Nade wszystko umiar Rezultaty badat brytyskich naukoweow 9 interesujgce, ale nie nale2y ich przeceniac. W koricu Swiatem zachodnim raadzi r6w- Wiitizennet ada net autor sanaukowsey zuniwersytetu w Warwick, ‘maja Swiadezyé 0 tym, Ze preyczyny oty- a bye take natury spoleczne. Je ‘eli ktos funkcjonuje w otoczeniu grubaséw 'w pracy lub w 2yciu prywatnym, ma duza svanse rownie2 preybraé na wadze. Niepoha- 9) aes jedzenie niezdrowych hamburgerow moze byé zarailiwe So Ko by praypuszeza, 22 wlaSnie tu nalezy srukaé prayezyny ofylosei. Brytyjsey speci isc sa jecnak bezliosni, - Wseysey upodab- riamy sig do otoczenia, a akceptacje wlas nego wygladu ucaleéniamy od tego, jak wygladaig inni. Z tego eksperci wyciagaja wniosek, 2 czlowiek, ktOry 7 otyloscia styka sig na co dzied, zaczyna ja uwazac 7a aa nastepnie sig do nie} przy- ~zwyezaja. Bedzie sie to praejawialo w ten spos6b, ze sam zaczne preybieraé na wadze. = W swierle najnowszych badari orytose na leéy uenac preede wszystkim za problem socjo logicony. Dotychezas wskazywano gtéwnie na ply siedzace) pracy, rosngce sposscie ka- lorit i nieregularne spozywanie pokarméw, _glownie rypu fast food —zauwara jeden zauto- row opracowania Andrew Oswald. — Wang roe odgryva tu rownies praesuniecie kulture: \wych i spotecznsch norm, Oylséjest dla wspot- czesnego spoleccerstwa jawiskiem o wiele bar- do preyecia,nisby sie moglo wydawac. >> Nadwaga moze byé przyezyna ‘wlelu powaznych choréb Walka z otytoscia Z oryloscia nie ma Zartbw. Nawet umiarko- wana nadwaga moze preyczyni si¢ do powstawania chordb nowotworowych. Za- ‘ozmny jest zwlaszeza przew0d pokarm uwkobiet wzrasta te? ryzykoraka pie Najnowsze badania potwierdzily, ze otylosé moze staé sie czynnikiem stymulujacy warost omrek nowotworowych raka prze- Iyku, tarezyey, nerek, marzadow rodnych 1 golgdka, Pevinie dlatego niektre pastwa adecydowaly sie walezyé z otyloscia bar Arie} adecydowanie niz dorychczas. Na pra lad Francja zamierza nalozyé. wigksze Podatki na produkeje niektirych rodzajow ‘aywmosei,KiGre sa co prawda smaczne, ale jh konsumpoja powadi do nacbvagi. W Wiel- OTYLOSE - POWAZNY PROBLEM a drs 15 lat. Drieweze-» chili moze sti tao} wha waa amc | tomnosé, le od 50 do 60 ke Georgia Davie waty 240 kg. Trudno sie temu dzwie shoro dalen- tle pochtania 13 540 ka- Toil, zamiast 2 ts. potreb- yeh driewezynce w jo} ieku. Georgia, dla ktore} Jedzenie stato sie narkoty- Kiem, ma ogromne Klopoty 2 poruszaniom sie ceri na cuktzyeg iw kabde} Brytanil wigco cehopiec wary 90 kg, anny, Podobnych przy- ad6w znalazto- by sie w Wielkie} Pewien 10etni tory zalodwio skorczy trey ata ~ 63 kg. Brytyjskie Stowa- | powaéna nadwage. tracié pzy- | jeclu radykainyeh dzialan doprowadzone do takie- go stanu drieci maja byé of Dierane rodzl- ‘com. Prognazy i. Dowie prae- widuja, 26 W 2025 rat jed- na crwarta bry- ‘yjskich chlop- ‘cow bettie miata nied Kult niezdrowe) szczuplosei, ktGra atakuje nas 7 niemal kazdego kolorowego magazynu. Dobry wyglad bywa nadreedaym celem dla wielu os6b, niestety,czpsto kosz- ‘em zaniedbywania innych stron osobowos- ci. A prayczyn otylosei trzeba jednak nadal szakaé w clych nawykach Zywieniowych i niezdrowym stylu 2ycia, co niestety ciagle | docyezy wigkszej czeici zachodniej cywili- agi. rene. tunasz CzARNoeK! 10 | 22. wiex | styezei 2009a Ludzkie oko, czujka przeciwpozarowa, ka- mera monitorujaca wyposazona w detektor ruchu, rentgenowska bramka na lotnisku, pies wytreso- wany do wykrywania narkotykéw, program antywi- rusowy. Wszystkie te ,urzadzenia” sq w stanie szybko i precyzyjnie reagowaé na specyficzne bodéce pochodzace z otaczajacego srodowiska. drieje. Zmiany w zachowaniu zywych ‘wyniku take) reakeji szyb- ko zwracamy glowe 24 lecaca pilka, ezerwona lampa zapa- Ta sie w remizie, na posterun- | organizméw obserwujemy te2 w innych ku policji lub na monitorze stuzby ochrony a loiniska. Rozlega sig ostrzegawezy szczek Psa, ana monitorze naszego komputera poja- ia okienko informujace 0 zagrozeniu wiru- sem. Mimo iz katde 2 tych urzadzed pra- ‘ej na inne} zasadzi, wszystkie naleza do dure} grupy czujnik6w. 21. Wiek” poszu- kiwal odpowiedzi na pytanie, co jeszeze mozna zaliczy¢ do czujnik6w? Gdzie zn dja zastosowanie i jakie sq ich zalety? wiele zwierzat zmienia swoje zachowa nie. Nadal nie wiemy, dlaczego tak sig Czujne zwierzeta | ju nie-mamy waplinosl 2 % pes ead niebezpiecznych ~ sytuacjach, Stwierdzon0 na przyklad, Ze ptaki sq w stanie rozpo- ‘mag miejsca, gdzie wystepuje duza kon centracja toksycznych metal cigakich, Do oceny obeenosei szkodliwych lub rzad: kich substangji w srodowisku czlowiek ‘moze wykorzystywat ré2ne gatunki rostin i zwierzat, Wskazuja to zmianami zacho: wania czy ksztal a stepowania lub nietypowymi danymi morfometrycznymi, masa, barwa albo ig wy- Wee. styezei 2009 | 23. wie | 14BIOTECHNOLOGIE io ee St eo »21. WIEK" WYJASNIA © Coto jest sieé neuronowa? e¢ neuronowa to program matema- yezny, KtOry odtwarza zaleznoscl miedzy danym! i sygnalem wyjsciowym. Oplera sie na wiedzy 0 procesach prze- biegelgcyeh w ludzkim mézgu. Program _zapisuje Korelacje miedzy stanem omorek wejsciowych oraz eloment6w ‘wysvtajacyeh dane vnjsciowe, © Gazie powstaje insulins? nsulina jest rmonem, ktsry obniza poziom ccuktu we krwi. Produkuja Ja wysepkl Langethansa w trustee. 2 Zgromadzeniu Ogbinym Organizact Narodow Zjednoczonych, kite ody sig w styezni 2006 roku w Nowym Jorku, ogloszono rok 2008 Miedzyna redowym Rokiem Ziemi. Wszystkie ‘wlazane z tym akcje preypadty na lata (04 2007 «. do 2008 ¥. Migdaynarodowy Rok Ziemi ma hasto: ? Zadaniom czujnika jest szybki I preeyzyine rozpoznanie ‘specyticznych wietkose! dobnych preyKiadéwv. Powste je pytanie, jak wykorystaé te wlaseiwosei ‘organizméw Zywych? Odpowiod#. nic jest prosta, Wazne jest, ze potrafimy juz polaczyé clektronike 2 ,zywa czesciy aparatury. Uzyskujemy w ten sposst unikalne urza- dene, kiére ze wagledu na swoje whasei Wwosci nazwano biosensorem lub czujnikiem eo gleby dostaje ste wicle pasado przomysiowye>) Naukowey opracowall miniaturowe urzadzenie do rozpoznawania wirusa ptasie) ‘srypy HSN Cukier w normie Cukrzyca (diabetes mellitus) to powaana choroba metabolicana wynikajgea 7 bledow | produkeji insuliny, c7yli hormonu regulu- {acego poziom cukru we krwi. Wydzielaja g0 omérki trzustki. Odkrywey insuliny ~ Fre erick Banting i J.J. MacLeod ~ w 1923 ctrzymali Nagrode Nobla-w dziedinie me ‘dycyny. Pierwszym czlowiekiem leczonym 27a pomoca insuliny by! Leonard Thompson 4-leti chlopiec,ktry dzieki temu przezyl jeszeze 13 lat Biochemiczna zasade dzisla nia isuliny wyjasnitdopiero w 1955 r Fre- derick Sanger. W 1958. wrgezono mu zat | Nagrode Nobia w deiedzinie chemi. | Te rewolucyjne oxdkrycia postawily preed medyeyna nowy powazny problem. U pe cjentow z cukrzyea, ktirzy przyjmowall in Suling, zdarzaty sig niepozadane i niebez 4 Piecane objawy zwigzane 2 gwahownym § spadkiem poziomu cukru we krwi, co § prowadzito nawet do smierci Laboratoria { analityeme nie byly w stani odpowiednio 2 Saybko wykonywa pamiar6w. Jedyna moz B liwosciabylo preyblizenie laboratorium do >? W oSrodku ARC (Ames Research Center) w Kaloforil,nalezacym do NASA, ‘wynaleziono rewolucyina metode ‘oparta na biosensorze, do wezesnego ‘wykrywanla obecnosci pewnych typow tori, witusow i pasozytow chorego. Udalo sig to w 1962 r, kiedy to Leonard C. Clark zaprezentowal bardzo prosty czujnik do mierzenia stezenia kozy we krwi. Glukometr wykorzystywal biatko, ktre rozklada glukoze. W wyniku tego procesu pojawia sig nadtlenek wodo- ru, Glukometry dzialajace w oparciu o bio- sensory stay sig nieodzownym wyposaze- niem os6b chorych na cukrzyce. Wykryé wirusa Epidemiolodzy przygotowuja sig na a Smiercionosne) epidemii grypy. Ieh obawy foparte sq na szeregu niepodwazalaych rnaukowych danych. Aby mozna bylo taka epidemig na czas odkry¢ i poczyni¢ odpo- wiednie kroki, nale?y odpowiednio weze nie zlokalizowat jej ognisko. Do tego wlasnie celu-moga. stu2y€ biosensory Najgrofniejsze choroby epidemiczne sklo: nily badaczy do opracowania_wyspecja: lizowanych, miniaturowych czujnik6w. Je den 2 nich potrafirozpornaé wirusa plasie} gtypy HSNI w niespeina pot godziny, Szybka detekeja wirusa to Kluczowy moment w akcji skutecanego zwalczania epidemil. Dzigki wykorzystaniu.biosen- sordw udaje sig rozpoznaé wirusy bardzo niebezpiecznych chord, takich jak Ebola czy goraczka Dengue. W niedtugim czasie takie biologicene czujniki zamontowane eda na pokladach samolotw, gdzie ryzyko zachorowania na tego typu choroby jest najwieksze. Monitoring Ziemi Rozw6} spoleczedstw przynosi wiele po waanyeh problemow, kidre odbijaja sig nna Srodowisku naturalnym, aw konsek- wencji maja wplyw na cal, planere. Nie- dawno opublikowany zostal raport Pro gramu Srodowiskowego ONZ, kidry pod daje ocenie wpyw cvlowieka na jego Sroxo- wisko naturalne. Nietrudno zauwazy¢ zwigzek migdzy zmianami w Srodowisku naturalnym, dokonujacymi sie w_ wyniku dzialalnosei cztowieka, a globalnym ociep- Teniem klimatu naszej planety. Wnioski >> Nowoczesne ezujaiki wykorzystuja niekiedy sioci nouronowe, nasladujac dziatanle ludzkiego mézgu -wieK | 13ef Correa ry ey peer eeccn ny ats >> Sa podstawowymi elementami satelitéw tworzacych mapy zanieczyszezenia nnasze] planety wynikaja z dlugoletnich badas i opracowatt wykonanych przez Swiatowa Organizacie Meteorologiczna (WMO). Poza tym istneje cealy seereg innych 2jawisk, jak np. wymie- ranie rémmych gatunkéw dziko rosnacych rostin i ayjacych na wolnosci zwierzat, zmniejszajace sig zapasy pitne} wody. degradacja gleby, odkladanie sig w nie] niebezpiecenych substancji pochodzacych 2 produkejirolnej itd. Wszedzie pojawia sig niewidvialna reka czlowie- Ka", Bex caujnikow trudno byloby rejestrowaé tego typu ziawiska 1 wysnuvtaé odpo- Wiednie wnioski Dopiero w ostatnim drie- sigcioleciu pojawily sig tech- nologie umodliwiajge precy zyjne opisanie oraz dlugofa- lowy nadzér zmian klimatu Rozwéj elektroniki przynidst ogromny postep w modli- wosei dokonywania 1 lamych pomiar6w. Pojawity sig wydajne procesory umo- nliwiajace analize—duze} iloscidanych w_krdtkim preedriale crasu, Detektoryrejestrujg w ota zajacym. Srodowisku okreslong, wielkosé fizyczna, ktOra za pomoca_ preetwornika preetwarzana jest najczeScie} na wielkosé elektryczna (napigcie, natezenie pradu. rezystancja), a nastepnie preeksztatcana przewidywat zna- ezenie czujnikow juz 50 tat tomu W postaé nadajaca sig do odczytu. Czgsto tliwose prabkowania moze bye ranzo dua Najnowoezesniejsze ureadzenia umorlivia ja pobieranie danych co kilka sekund, dzigki czemu mozna rejestrowaé nawet chwilowe zmiany. Poza tym za pomoca nadgjnikow krOtkofalowych lub systemu satelitamego dane te mozna preesylaé na dduze odleglosci. Najbardzie} zaawansowane pod wzgledem automatyzacji sq czujniki sluzace do monitorowania aman px potrafi na biezaco analizowaé svereg. paramett6w (tempera- tura, wilgotnos, sila wiatry, cisnienie, — promieniowanie, ‘opady, wilgotnosé gleby, meta, wideialnos¢ itd) y. Urzadzenia te iek miniczujnikow W sgrudniu 1959 r. Richard Phillips Feynman —amerykat ski fizyk, poaniejszy Iaureat wgrody Nobla w dziedzinie fizyki, wystapi na konferencji Amerykariskiego. Towar7yst wa Fizyeznego i oswindczy} 28 opierajac sig na swojej wiedzy, nie widzi powodu, dla kiérego nie mozna by opero- ‘waé poszczegélnymi atomami. Od wyktadu tego minglo prawie 50 lat i naukowcy ‘wreszcie moga zrealizowaé stowa slynnego fizyka, Proces miniaturyzacji dotyezy di »21, WIEK" WYJASNIA © Coto jest nanotechnologia? anotechnologia to dziedzina techniki zajmujaca sie tworzeniem urzadzen ‘skal nano- metrowe| 2wykle 4-400 nm), ‘an. 10° m Gedna riliardowa czese metra), co w pray- biizeniu odpowia- {a jedne|tysiecz- no} grubose! luda Kiego wiosa. (€ wszystkich dyseyplin naukowych od same fizyki, przez chemi, a2 po biologie i me ddycyne. Miniaturyzacje mozna by 2definio- >> Cail sq rownled wykorzystywane {do anaiiz Klimatu na Ziomi wa¢ jako dqenie do zmniejszania proed miot6w, 2 ktGrych korzysta czlowiek. Wy. silk te najpierw dotkagly urzadzeti mecha nicanych, potem optycznych, a w ostatnim czasie rowniez sprzetu elektronicznego. Dla potrzeb analizy srodowiska naturalnego Drojekiowane s4 rdznego typu miniaturowe czujniki. W te) branzy nanotechnologia przynosi coraz wigce} nieoczekiwanych dotychezas mozliwosci, Oras. Za1omiew Gawers : 14 | 22. wiek | styezei 2009PRZYRODA Jak to jest moiliwe, ze wazki -potrafia poruszaé swoi olbrzymimi skrzydtami w tak doskonaly spos6b? | jak to sie dzieje, ze pomimo stosunkowo wolnego ruchu skrzydet_ — ————__ owady te w ogole utrzymuja sie w powietrzu? Badat inzy- nierow lotniczych z zespotu Abla Vargasa z Uniwersytetu w Waszyngtonie przyniosly nowe informacje na temat 162 nie zna tych osobliwych stworzed, tre tak czestotowarzysza nam podezas letnich wypad6w nad wode? Warki mozna spotkaé praede wszysikim w poblizu 2bior ow woxinych, aich wiecznie glodne Iarwy 2eruja wSt6d przybrze2nych rostin. Obser- wujge dorosle warki, ma sig wrazenie, 2e to sypiedzy jakiej$ tajne} owadzie} armii, Potrafig na chwile zawisnaé w powietrzu niczym helikopter, a chwilepOdnie) gwaltow: nie ruszyé w rupeinie nieoczekiwanym kKierunku, zniespotykana u owad6w szybkos- cia. Zadziwiajgce adolnosei wazek juz od Wwielu lat fascynuja specjalistow, zaréwno centomolog6w, jak i Konstruktorow lotni- cexych. Coraz exes} prowadzone sa bada nia majace na celu zglebiene ich tajemnicy Powietrzni akrobaci Wiele gatunkow wazek jest w stanie doko. nywae w powietrzu niewiarygodnych akro- NIE WSZYSTKIE OWADY LATAJA ty bday ale mtr ae aes oceecieet nee are See ee See oc ineerraaeascen eee ae Seen rofenisn upaworat teh oa espe es i ena le weno toca Pepe ae | eee ae a Ee ae Se ‘proce ool sponedonta nicotene od lyse alae ts poss nbeteseae ee ere ee eres) pod Gomis o's joie Na lec Peake ona orgy korzystania przez Neal Z pradow powietrznych. bacji, Nie tylko potrafiq zmieni¢ kierunek Totu prawie w migjscu, ale umiejg takie Tataé do tytu, w bok, w gore lub w dot, nie zmieniajge prey tym polozenia swego cial Moga sig poruszaé za pomoca jedine} pary skrzydel Tub wykorzystywa techniki Iot- niarskie. Sq w stanie nasladowat prawie wszystkie maszyny latajgce wynalezione przez czlowieka — od odrautowea, przez helikopter, szybowiec, a. po lotnie. Umie- Jetnosei te zawdzigczaja niespotykane) nych owad6w metodzie wprawiania w ruch skrzydel. MieSnie, ktdre poruszaja poszcze- golnymi skrzydlami, sq od siebie prawie niezaleéne. Dzigki temu warki moga kad > Waik! potrafia zmienié kierunek lotu prawie w miejscu, nioktore z nich umieja takie latac do tylu, w bok, w gore iw dét, nie zmieniajac prey tym polozenia swoge clala Ja naukowicom spokoj, zwiazana jest jed- nak inna szeregong umicjtnoscia wazek Onvadyt swoimi bonkowatymi sky machajaz zaskakujaco niska c2stllvo jedynie 20-40 rary na sekunde(komar | sv tym samym ezisie musi machnae str dem a tysiac rary). Jak wige est moa we, 2 cigzka waka uirzymuje sie W po wisn? Wedlog specjlisiow z dtiedzny aerodynamiki 7 Uniwersytet w Waszyng tonie odpowiedri mozna smkac w specy ficene} budowie jj shrzydet. Sone og SEs: i i >? Jedyny w swoim rodzaju ruch skrzy- det wazok jost obecnie przedmiotom badan naukowcow ‘ytkowane. Zylki na katdym skrzydle two 12.23 tys. malych pol, kre powoduja, 22 powierzchnia skrzydla ne jest stad, lez falta Abel Vargas wraz7¢ swoimi kolepa- mi wykonal model, majae 2a we6e wadke iagnice okazala (Aescina cyanea). Jep0 svezegOlowa analiza wykavala, 2e whasnie mikrocyrkulacja powietrza w drobnych polach utworzanych przez 2yiki powoduje ‘odpowiednia wypornosé, W awigzku z tym powstaje pytanie: czy do te pory konstruk- torzy popelniali blad, staajac sig osiagnaé doskonale gladki, aerodynamiceny ksztat skrzydet samolotu? Badania zdolnosci lotu 1 owad6w prawdopodobnie preyniosa nam jeszcze inne niespodzianki, a zapewne te 1 sporo inspirayi. <¢ ‘Orrac. ANNA Boausz styezei 2009 | 2a. wieK | 15ZA ZWIERCIADLEM DSU RCC Cy CoE eo ean CC. Ma Pree ere ru Re Cui cor) SA Mes al RecA CLSU Ty Pa racnce ma es al kosmiczna staje sie coraz popularniejsza i nie ma sie Cae ene FEMORAL czuja, ze branza ta moze byé kopalnia ztota. Jedna Passa PES Len UR ere Ca em 1a Vin Galactic powstla W200 Dee eu ee Ce uaapeenll Docent ns Pepe recur EUS eC Us ean sn) oe Pee eae aT ics | Konstruttorperwszego prywatnego promu ea Sars Be ee F (USA) Tam tez planowana jest budowa | Sees ces >> Na pustynl Mojave sir Richard oe ee Pe eeee Ce ead a | eda mogit ed Ea Bees eas Pe | sec mee ners Ce sees Ree SS SE os Pear Peon ees Brom rec Eee Pee eee eons eee te ety ea eee eee Ceres Den erento ec Ce neous king oraz szereg innych znanych os6b, eee a) enact eee Care ert’ eee ey kosmiczny SpaceShipOne zostat nen rortn ere Poerorkesa i) ere oer ne eC PCR Caner)Cee Pon ets pen eed Peer eeretre oreo) Peer Reena UeKLIMATOLOGIA Czy na powroci las tr Antar Le: Nad ogromnymi lisémi paproci i sagowcow drga powietrze. Temperatura siega 35 st. C, a wilgotnosé oscyluje wok6t 90 proc. Tafla jeziorka ukrytego J:%2 temperatura musiata bye w takim razie wSréd zieleni nagle ulega wzburzeniu, a z wody wynurza sie paszcza petna ostrych zebow. Za | chwile wielka salamandra spacerujaca przy jopixaina przeszio: brzegu stanie sie obiadem dla mezozoicznego Zs preeawa obe: wa) 4 “{ tropikalne). Gdyby na Antarktydzie, m ‘mat ze Seni rocznatempe! recrywiscie rosna’ by tam panowaé kli- 10K 20 st.C (dla pordwnania — w Polsce jest 07-8 st. ©), nna réwniku? Najnowsze badania umodli- \winja. zupelnie nowe spojrzenie na pree- sai0S€ naszej planety i nasuwaja preypusz czenia dotyczace je) preyszlosc lodniejszy ‘okres swoje) histori. Lodowce wprawdzie gada. Witajcie na Antarktydzie sprzed 80 min lat. sie osiazsja takicn rozmian6w jak podczas en careers Kes Se \wego, nathnal sie na cos naprawde zaskaku- jncego, Wsréd sniegu i lodu odnalazt lady ‘obecrosci wepla, iscie odeisnietew piaskow ‘cu, a navet skamieniale drzewo. Jedynym ‘wyjasnieniem tych znalezisk bylo preyiecie hipotezy, 2e Antarktyda byla ni lonym, kipiacym 2yciem kontynentem, Czy jednak bylo t0 modliwe? wegiel I skamic- nialosei roslin Wszystko stalo sig bards} zxo7u kil at po tamtym zazadkowym odkryci, Kiedy niemiecki geolog imeterolog Alfred | Wegener wysunal tore o wedrowce konty nent6w i opsal rozpad wielkiego pralacu “"Pangei. Diaczego na Antarktydzie nie mglby panowa® klimattopiklny, kor preedryfowala w_Kierunku_poludniowym zokole ras? Zagadaylaorwiza, | Diungla na biegunie Wozystko wydawalo sig jasne tylko przez kilka nasigpnych lat, Wkrétce pojawila sig bowiem Kolejna wappiwosé. Pangea za¢79- ta drdeé pred 250 min lat, a kontynenty | >) W erze mezozolczne} Ziemia przezywata okres burzliwego rozwolu, a Je} powierzchnig nieustannie wstrzasaly erupcje wulkanéw duisiejsze pozycje osiagnely mnie) wigce} przed 100 min lat. Tymezasem Slady istic pochadza sprzed 80-40 mn lat nych watpliwosci, 2e na biegunie poludnio- diugim kosicu Ziemi, na terenie disiejsze} Arktyki, rozposcieralo sie wielkie slodko- \wodne jezioro peine krokodyli. Tym samym upadta teoria © .imporcie” las6w r6wniko- wych. Odkryte skamieniatosci roslin przy- pominaja do zhudzenia niekt6re dzisiejsze gatunki 2yjqce w strefie topikalne} i sub- ‘aledowaced, kiedy poziom oceandw byt nidszy nawet 0 120 m, ale czapy lodu $3 przez. caly czas obecne ~ a nie zawsze tak bylo. Jeszcze 34 mln lat emu nasza planeta byla nagrzana tak mocno, 2e na biegunach nie bylo wiecznych lodow, a poriom oceanu priewyészal 0 70 m stan obecny. Spora cxesé dzisiejszego ladu pozostawala pod wou, Na preyklad Ameryka Péinocna byka Gostownie rozpolowiona przez rozlegle morze Sr6dlgdowe. I weale nie bya to sy- tuacja krGtkotrwata taki Klimat utreymy- wal sig a 50 mln lat. 18 | 21. wiex | styezei 2009Pierwsze dowody na topikalng pree- § sulosé Ziemi zaczely sie pojasviaéz koricem 2 XX w. Na Grenlandii odkryto wowezas 2 skamicnialosci drzew chlebowych liczace ok. 100 min lat. Chlebowiec nie jest bynaj- mnie] pozy-wieniem reniferow czy polamych zajeey. Obecnie stanowi staly element flory np. na Hawajach, Badania oraz.licane odkry cia dowiodly, 2 na pewno nie byt jedyna rosting wysigpujaca na polnocy, Ktéra wy magala cieplego i slonecenego Srodowiska, ‘Chyba jednak najbardzie} prze jacego dowodu dostarezyla pra dduna z Uniwersytetu Rochester w Nowym Jorku, Przee 10 lat skrupulatnie gromadzit ‘on skamieniatosci z Wyspy Axela Heiber leracej na 2ach6d od Grenlandii. To pus kowie osiadlo za krggiem polarym juz 90 min Tat temu. T wlaSnie w tamtyeh cza- sach 2yly tu2,5-metrowe gady’ praypomina- jace dzisiejvze krokolyle, tx. champso- Zaury (dos! krokodyle aszezury), Zywily | 22 Odkryte skamletiny dowodza tstntenta rostin przypominajacych niektore wop6t 7 czesne gatunki strefy subtropikalnej tropikalne} sie glownie rybami, a wygladem najbardzie} przypominaly wspélezesne indyjskie ga- ciepl, to wymagaly Sredniej emperatury po- | Probki osadéw zebranych w tej okolicy wiale. — Te skamieniatosci sq najlepszym wyiej 14 st. C. Nawet zima nie mogla byé | potwierdzaja teorie o utraymujacych sie tam sed 90 min larbylo w sym | nizsza ni 6 st. C, a to ozna- Toroewressumsea’ wysokich temperatlrach Przy plo jak obecnie w polud- | cza, ze a kregiem polamym . najmni w powierzchniowych Agi - komentuje Tardun, w owym czasic nie bylo lodu, warstwach oceanu, Przed 50 min To jednak jeszcze nie lat Ocean Arktyczny byl w du Wylegarnia krokodyli wszystko, Ostatnio odkryto gy dj exeSci odgrodzony of po- W zesclym roku zespét Tarduna wjanit, 2e | szczatki pochodzacych 7 Azji zestalych mir, co sprawialo, wigks208¢ znaleziska_stanowia szezatki | cieplolubnych 26twi, bardz0 Ag ic gromadzily sie tu dure mlodych champsozauréw. Oznacza to, 2e | wraaliwych na wszelkic zmia- Dama ilgsi stodkie| wody, do tego gady w tym miejscu rozmnazaly sig, wige | ny klimatu, Mimo to w jakis opm, 2 zawartoss soli w Wo: musialy istnieé optymalne warunki do ich | sposob zdolaty przemiescié MA dech powierzchniowych odpo- cegrysteneji, Wyspa nie stanowita dla nich | siedo Ameryki P6lnocnej ina wiadala wskaénikom mierzo- miejsca czasowego pobytu, ale byla stale | wyspy pétnocno-zachod rym w jeziorach. ~ By! to je zamieszkana. A poniewa2 byly to zwierzgta | go Atlantyku. Na cal) tra den znajwigkszych zbiorikiw zmiennociepine, zalezme od temperatury | ich wedrowki musialo wige stodkie) wody na Ziemi~méwi ‘toczenia, nawet w zimie temperatura nie | byt dostatecznie cieplo. Po Bm Kathryn Moran 2 Uniwersy- mogia spadaé ponizej zera madio 25lwie atunku 20FwEZaskoczyto ex Rhode Island w USA, Riieniecdstew nayouel| chi een {clone ssp analiza zasiedlajg terendw wysunigtych dale} na | suwa preypuszczenie, 2 na Grenlandig ) sedymenty. Wedlug niektorych teorit sre: polnoc niz Karolina Poinocna, W rejonach | dostaly sig, pokonujge zbiorik. stodkie} | nia temperatura wody wynosita ok. 10 st. C chlodniejszych nie przezyiyby. esl champ- | wody. TyIko skad wzial sie on na biegunie | Inne mowia o 18 st. C, z tym Ze w letnich sozaury mialy poslobne zapotrzebowanie na | pélnocnym? rmiesigeach zaspokajakiby nawet wyma, Pe aC el crear eG) Caer nd Reel areata mere oc ee ace Pen ret eee >> W 1904 r. na wyspie Rossa na Antarktydzie znaleziono nleznany dotychezas > Eatunek dinozauara, ktéry nazwano Cryolophosaurus elliot! I (19KLIMATOLOGIA jai powstaje prey duzej koncentracji dwu- | izapewnialy odprowadeane ciepla od r6wnika Henku wesla. W erze mezozoicane} Ziemia w kierunku biegundw, Wedlg modeli proeiywala burliwy rozw6j,ajejpowierzch- uwzgledniajgcych nasepstwa burz tropikl: nig ciagle wstragsaly licene erupeje wulka- aych, by osiagnaé Gwezesne efekty, wystar nv, co powodowalo uwalnianieolbrzymich | czykiby: osmiokrotna. wartosé oncentagji iloscigaz6w ciepaenianych, w tym dwutlen- | dwutlenku wepla spreed rewolugjé praemys ku wegla. Prey tak duze} ich Koncentracit | lowe). — Okazje sie, ze klimat nascejplanery rejony wok6triwnika musialyby sie doslow- | moze bye bardzo wracliwy na zmiany Koncen nie zagotowae, edy? Srednia rocena tempera | 1acjigazéw cieplarnianych, w ym dhwutlenka tura siggatahy 40-50 st, C! Dzisiaj tylko wy- | wegla ~ mowi Klimatolog Andre Bornemana | jatkowo dochodzi do ponad 30 st. C. A po- | x Uniwersytet w Lipsku, Preeprowadzone niewaz wiedy w tropikach kwitto 2ycie po- | przez niego badania wskazuja, Ze temperatury Re eEe | ohne wspélezesnemu, Klimatolodzy musieli | moga batdzo szybko crastycznie sig zmienie, Eran Pare eating sie gdzies pomylic eli nie da nam sig obey en nia deisiejszych amatoréw cieplych kapieli ~ miata wynosié a2 25 st C Skarby z dna morza Sytuacja na Antarktydzie to dla naukowesw ‘wardy orzech do zgryzienia. Wiele tajem nic ukrytyeh jest pod kilkukilometrowa warstw4 lodu liezacego ok. 1 mln lt, Pew nych informacji dostareza rowniez na prayklad Polwysep Antarktyezny, tory preed 100 min lat byt masywem gérskim pordwnywalnym 2 dzisiejszymi_ Andami Niesione przez gorskie rzeki okruchy skalne ‘osadzaly sie na dnie morza, gdzie uwiezity wiele drobnych 2yjatek. Z czasem powstala ww tych miejscach lita skala, kt6ra jest teraz | Dravid hronika, mezovoik, Cras za. | >» Nlegoseiny tinny obecnie Kontynent kiedys zamieszkiwaly wlerzeta,Ktorych nik nigdy by sie tam nie spodziewat. Owezesny kllmat bardzo pis wie informacje bts more tokolAntarkyoypetyeh glowonog6w, | —Brakueym ognivem i wyjasieniem za | ception 200 kat mote na Zemiz Inigezakow se wspaniayeh musclach, j- | sid kaa scart haga elo | pana Kia pool w meri. towed, hom trekiniw: Dore sit | ne mesalypowiczcmove wy ocean ‘Orne. Anta Bootes cauly townie wikie gay, po kt6ych Writ ‘atop Nem murach a Ry ee eee ee lan ch kg ee Ce eee ee ee Sredinia temperatura wéd tutejszegzo ocean ie vomosia ok IS st. Dasa) 0 ca | cai Slope pon er cree Oprier sratkow morskich zwierat 2 woay wlio takze Kosi lgdowych en Rodina Hypllopho- toe eee Nese cre : ; = roslinozerny, Phere ray eames Pees eer Srednia temperatura rocena_oseylowala wok! 18 st, C, co odpowiada klimaowi | vwspolezesnej poludniowejAfyki Ciekavse, jak te duze roslinyradilysobie 2 dlugotrwalymi ciemnoseiami w porze zi = owe), Wyelad sioj6w dreew Swiadczy | Saneraeemne 4 aoe © tym, 2e nie stanowito 1 problemu, Nie | ASPET ioe cdnaleziono bovwiem na nich sckodlivych | PPCM eco Aukett ta coma spowodowanych niedosatkiem wody | (MaMa PL osemuaatn i czy zbst niska temperatura. Mlodsze ska A mieliny (sprzed 85 min lat) dowodza tego, J : ae takie jak australljskie eukaliptsy ey liny : » En = Peyominae wipe pac pir | W oe Mezozoik za 200 lat ‘Modele klimatyczne pokazuja 2 tak wys0- ie temperatury na biegunach musialy laezyé sie 2 duro wigksaym efektem cieplamianym, 20 | IYT ZAKLETE 400 METROW jodczas gay nowe rekordy na 400 m Pojawiaja sie nieustannie | seryjle, rekordowy wynik na 400 m opiora sig ‘wysitkom sportowcéw juz od 9 lat W 1999 F.fenomenainy amerykariski sprinter Michael Johnson aslagnal Wyn Dae nt Swiatowy rekordzista i zwy- "| clezea z olimpiady w Pekinie Hussein Bolt oprécz wtasnej | sprawmosci w biegu na 100 m | miat jeszeze jednego sprymie- | retica - startera. faBe.w2006 measinoien | Tne, t Staniertmotpeitomyomrane || JED ory : rikow w histor naleey do Ameryiandu. & || dieZni. W eliminacjach wyradnie wyprzedzal s konkurentow, nawet gdy startowali na torze ~-niaszym numerem. Niemi] jednak w fi- nale, ju preyklekajgc w blokach statowych, ial nad resztq zawodnik6w przewage. Naukowey twier za, Ze te jest ona bez zs cczenia i przy wyréwnanych wynikach moze zadecydo- waé 0 zlotym lub stebrny medalu. Winovaje jst Iudz by pewnie i bez ult ie ucho, 400 metrow Starter 7godnie 7 dluga tra- dycia umieszezony jest na murawie stadionu, Biegacze na torach wewnetrznych st zyskuja praew nika ona wbrew pozorom z tego, te dzwigk dociera do nich szybeie}.Prayezyna tk jezo glotnosci lm sponowiee est blz pistoletu startera, ym sliewy sys hak. ‘A ludke ucho reaguje tak, 2e mocnieizy dwigk uanaje za wacnieszy. W zawodsch lekkoatetyeznych nice reakejtzawosn | kaw na wewnetrenym i zewngirenym wrze lcza si w seach milsekund, W sprincie to napraide wystarery Sportowey nie st ignorant ita sprawa jest im znana od lt. Najwigszy problem stwarza pistlet pry dystansie 400 m, Tu 2 powodt wyrGwnania dystansu rice od leploseh zawodnikGw od startera moga yes nawet ilkadiesiat met. Na wks voici rawodow lekkoatelycznych starter jest jedniedodathowaatrakja dla widzGw FI medidw: Nacisnicie spustu wa impuls elekincany do glosikow w blokach star towych, Sygnal statowy kialy sportowiee slyszy 7g same} odleglosc fy, sytem jest maksymalnie spraviedivy. W ezym ‘vige thw problem? Podczasspetanych ra Gyeia ierzysk olimpjskich pstolet- mus Nie kaéde cho reaguje réwnle ‘szybko na strzal start Olimpijska setka nie catkiem f air Biegacz Hussein Bolt ‘startule perfekcyjnie SPORT ialas wediug ‘wystrelié. Na innych zawodach jest juz tylko atrapa i stu2y do zdalnego sterowania. | aryeh 7asad i naprawde 20 decybeli CChocia? strzela tytko dla pozoru, bo preede wszystkim wysyla sygnal do stopendw i glo nikw, to robisporo hakas, A to sportossc rozprasza. Statystyki z prestizawych zawo dow, w Kt6rych uzywa sie glosnego wy sirzalu w kombinacji z sygnalem startowym na tore, pokazuia 2e biegacze na pierwszym torze maja 150-milisekundowa_preewage rad zawodnikiem na torze zewngtrznyi, Dia nas to adna rOznica, dla sprintera ~ wielka. Nie da sig wyttenowae uch Zarowno najlepsi lekkoateci Jak i praypadkowi ochotnicy ‘mieli w badaniach takie same \wyniki, Ré2nica slosnosc o bli sko 20 decybeli odpowiada rinicy w czasiereakcji o mnie) \wigce} 18 milisekund. Tak bylo sw 2004 r. w Atenach i w 2008 ww Pekinie. Jeden z powodéw ‘opSénied tar tkwi w samych sportowscach. ~ Nie skupiaja sig na tym, zeby odebraé sygnat = bloku, raczej stseq pistolet = komentuje Peter Huerzeler od lat wspetpracujacy 2 Migdzynarodowym | Konitetem Olimpijskim w zakresie chrono: metrazu. Crasy sig jednak zmieniaja i ta tradycja_najprawdopodobnie} te? zniknie Miedzynarodowy Komitet Olimpijski roz, wada modliwosé rezygnagji ze startowych pistoletsw za eztery lata ‘Oprac. Zatantew Gawnrs wet ee sea SE rele aT erata amaneee | ochonae kessesuerie fist poaetaes — 21Wspdlezesna kryminalistyka dzieki rozwo- jowi technologicznemu stala sig dziedzing prawie doskonats, Dviekianalizie DNA mo?- liwe jest szybkie usalenie to2samosei spraw- cy przestepstwa lub identyfikacja zwlok. Na Podstawie informagji genetyezne) uzyskane} pobranejprdbki (os, slina) mona okre Tié kolor oczu preestepcy, jez pochodzenie etnicone, a nave choroby, na kur cierpal Prekursorem genetyki byt opat z Brna = Grzegorz Mendel GGeny zajdziemy w mikroskopinyeh nciach ‘2wiqzku chemicznego ~ DNA. Nic te przy ‘pominaja spirale skrecona drabinke 7 mi- lionamiszczebelksw, ktGrych ulozenie sta- now indywidualny zapis kaze) 2ywe istry Caasieczki DNA awinigte sq. w_bardziej czytelnestrktury podobne dolitery X ~ chro- mosomy (sa Kompleksami kwas6w nukeino ‘wyeh i bialek), Wigksz0sé komérek naszego ciata ma 23 pary chromosoméw, Istotne jest to, 2e ku para sMiada sig z jednego chro rmosomu matczynego i jednego pachodza ‘cego od ojea. Nazywamy je chromosomami Poczatki badat Prekusorem genetyki yl opat Klasaora Augustynow w Bie Johann Gregor Men ‘el. Zaimowal sig krzyzowaniem réinych ‘odmian grocha. W 1865 r. oglosit wyniki swich badas, 2 kdrych wyrikalo, 2 kolor Keviatw oraz inne wlaseiwosei diedzicme nie sa ueyskvane w spos6bbezposredsi od rostny macierzytej lecz za psrednicve ta element6w, kth maczenie odpowia daloby dzisiejszemu pojeciu genu, Kod senetyeeny naukowey rozszyfrowal dopiero ww 1961, ludzkie geny zostaly za$ po raz pierwszy wyizolowane w ltach 1975-79. Czasteczke DNA ody! w 1868 rs carski lekarz Johann Miescher. Wyizolowat DNA z bilyeh krasinek pobranych 2 ropie- ej any Nie ual se jednak pobra na ye czystych prGbek, by naukoney mogi kone ‘yauowaé badania. dowodem morderstwa Wpewnym sensie kazdy z nas jest symbolicznym zaktadnikiem | swojego DNA, czyli kwasu dezoksyrybonukleinowego. Dzieki niemu tworzymy swoja indywidualna historie. DNA jest szta- feta, w ktérej pateczke przejelismy po rodzicach, a za ich po- Srednictwem po innych przodkach. Stat sie prapoczatkiem genetycznego kodu zycia. Naukowcy staraja sie rozszyfrowaé g0 jeszcze doktadniej. W ostatnich czasach analiza DNA jest niezastapionym narzedziem stosowanym w kryminalistyce i medycynie sadowej stuzacym do identyfikacji osdb. ere Sr enci Renee ke reper eeenyit ‘lobalne|tragedi. Nie, to nie scenari filmu SF, lecz pogiad Bernarda Finta, ‘zolowego eksperta Europejski Agendii oerrenn ne een) are eT re ‘Archoolodzy | eksperei kryminalistykt korzystaja z analizy DNA pray identyfi- kac{l ludzkich szezathow CCharakterystyczna strukture DNA odkryto opiero 28 utego 19331. Dokonal tego da milodzi naukovsey 2 Uniwersytet Cambridge ~Amerykanin James D, Watson i Brytyjezyk | Francis Crick. Ustalli preestrzenny model> Naukowcy na podstawi >? Nici DNA przypominaja spirainie skrecone drabinki z milionami szezo- bolkéw, z ktérych kaédy Jest nosnikiem instrukeji zapisanych za pomoca chemicznego kody niewielkiej prébki potrafia ustal g bucdowy podwéjne helisy DNA, W 1962 obydwaj otrzymali Nagrode Nobla w di Azinie fizjologit i medyeyny. Ksiazka kucharska Kwas mukleinowy DNA (wezesnie} ozma- zany jako DNK) jest nosnikiem informacji genetycane) u wszystkich organizmow —Z wy itkiem niektych form bezkomérkowych — i is6w, wirusoidow i wiroidéw. W ich przy padku role te przejmuje kwasrybonukleino- ‘wy RNA. Oba kwasy nukleinowe tworzone ‘i przez taicuchy nukleotyd6w. DNA jest podstawowym nosnikiem informaeji o bu dowie czasteczek bialek, ktGre maja byé syntetyzowane przez organizm. Gdyby da lo sig mzplataé i rozciggnaé caly lasicuch DNA znajdujacy sie w jednej komérce luz ig), mierzylby on okolo 2 metriw. Bylby jednak tak cienki (ok. dwch milionowe ces ci mm), 2e nie dostreglibysmy go golym okiem, Laricuch DNA jednego czlowicka 16 ys. razy dluzszy ni. droga 2 Ziemi na Ksie?ye! Ta biologicana czasteczka ma W swoje} strukturve zakodowany program, kt prze Kazuje komérkom, W ten sposob okresla rozw6j i wlasciwosei calego organizmu Czasem pordwnuje sig czasteczke DNA do Ksiazki kucharskiej.. Kazdy gen zawiera specyficeny .przepis” na okreslone, Kodo wane przez ‘niego bialko, Zanim jednak rnowa komérka ludzkiego ciala powstanie ww procesie zwanym mitoza, musi dojsé do replikacji(podwojenia) DNA, kolor oczu eztowieka, jego pochodzenie etniczme oraz choroby, Rozréeniamy dwa typy DNA. Pierwszy to DNA jadrowe, ktére swoja nazwe 2 wdzigera temu, 2 zajduje sie w jadrze komérkowym Kade} komérkinaszego ciala. Drugi typ to DNA mitochondrialne (imDNA) — tre w 4-10 opiach znajduje sig w matrix mitochondrialne). Zawiera ono tylko 37 gendw, podczas gdy DNA jadrowe ma ich 20-25 tysigcy. Problem polega na tym, Ze po Smierei swojego nosiciela DNA jgdrowe szybko ul dai. Di jpodezas badati naukowey korzystajg 2 DNA mitochondrialnego, KtOre dziedziczymy >> mtDNA (mitochondtriaine DNA) sie wtedy, gy material blologiczny jost niewystarezajacy. Poniewai MIDNA wystepuje w wielu koplach jogo badanie jest skuteezniajszo, nid DNA jadrowego ! | 23jednak pozostawié na miejscu przestepstwa slady blologiczne zawlerajace DNA tylko po matce i ktére zachowuje stosunko: wo dura odpornosé na wplywy daboru pio wego, ulegajac jednak ezestym mutacjom. Odezytanie genomu Genom to podstawowy komplet informacji tycene) izmuzapisane} WDNA. Jest to wige wszystko, co odziedz. czylismiy. Pojece, kt6rego po raz pierwszy ‘wy Hans Winkler, profesor botaniki z Ham- burga, powstalo 7 polaczenia slow gen" i ,chromosom’, Jet to kompleinasekwencja (Koleinosé) jednego zespotu chromosoméw Rd eee Tra dea ees Cee tee ere paneer ye Pale ht Conran aoe eee ana So re ab ert tea mecha Pee oh an pe rts er onir nee fee m i rod er hn et ay een eee rr eparrennrns eeaers ete Pee mec re eee a ea Cena aeons eee hs Eieeetinnee ret reat w DNA jadrowym, W sklad genome who: ddza te? geny z DNA mitochondrivm, Podvisjna elisa czasteczki DNA sklada sig 2 ezterech rodzaj6w nukleotyd6u, ktére rétnia sig od siebie typem zasady azovowe} = adeniny (A), tyminy (1), eytozyny (C), niny (G). Z potaezenia tych liter w ca Tose otrzymujemy kod 2ycia". Dlacz Ulovone w pary, w okreslone sekwencje tworea strukture genomu, W genomie jest ‘ok. 3 milindw takich par W ludzkim DNA zapisanych jest tysigce gendw, na podstawie icrych Komérki potrafiq wytworay¢ bila, Niekt6re bialka uczestnieza w budowie a (np. sk6ry), inne nale2a do hormonéw lub enzyméw sterujacych funkcjonowaniem komrek Pierwszy odezytany genom czlowieka (projekt Human Genome Project) opubliko- any zostal juz w roku 2001 To triumfalne osiagnigcie nauki pordwnywane byto do rozbicia atomu, Jednak nie kiorzy naukowey ztacali uvvage, Ze pienwszy odez >> Gonom eztowieka jest kombinacia, 20-25 tys. genow. iczy ok. 3 mld par zasad. Prawdopodobiet stwo, 2 podczas analizy DNA adatzy sig | identyczna prabka od dwoch rsznych osob, = my a ‘wynosi wedlug specjalistow 1-500 ml Analiza Slad6w biologicznych umoaliwia pordwnanie DNA wyizolowanego 2 przed miotGw znalezionych w miejscu okreslone go adarzenia (krew, Sina, nasienie) 2 DNA os6b, kiGre prawdopadobnie Slady te pozo- stawily. Mozemy zbadaé na podstawie DNA wyizolowanego z dwéch Sladéw, czy pozostawione zostay przez tg sama osobe. Sladami biologicznymi moze by¢ zasu- szona krew, wlos 7 cebulka, slinaz gumy do ‘cia, niedopalek papierosa lub ze znaczka ocztowwego lub kawalki naskérka bad innej ludzkiej tkanki czesto znajdowane za paznokeiami ofiary, kt6ra waleryla z na- pastnikiem. Za pomoca tej metody mozna skutecanie ustaliéspravice gwaltu Daisiaj potrafimy odezytaé DNA nawet z barizo miszez0- rnych probek, Ktdrych jeszcze kilka lat temu nie daloby sig do 0 celu wykorzystae Przykladem modliwosci wy korzystania analizy DNA jest ustalenie spraweow napadu na warszawski oddzial Kredyt Banku, gdzie w 2001 x, zastze Jono eztery osoby, Znaleziono a Pocratkowo oezekiwano, 2e ludzki_ genom bedzie liczyt ‘kolo 100 tys. gendw. POZ: ne} okazato sig jednak, 2 sklada si on jedynie 2 20-25 tys. gendw. Pod tym wagledem lepsze od nas ~ ,pan6w stworzenia” ~ sq chocby ry2 ‘czy kukurydea, Kore moga sie pochwalic blisko 50 tys. gen6w. Na sz u- na jest i106, lez jakoSt,organizacjai wspol drilanie genow. Profil przestepcy DNA okazuje sig pomocne w badaniac kryminalistyeznych. Wiadomo, 2e kaddy czlowiek ma niepowtarzalne line papilarme (np. odcisk plea). Podobnie rzecz sig ma tow. ludzkim profilem DNA. Ludrki genom dzane sa profile DNA na podstawi analizy polimorfiz- mu genetycznego krew zamordowanych kasjerek. Probki pobrane 2 wewnetr nych stron pozwolily zas- na ustalenic profil6w divich me?- ezyzn ~ spraweéwmordersta, Analiza DNA. znowu 0 sie sku teczna w sierpniv ubieglego roku podezas identyTikacji spalonych cia ofiarkatastrofy samolotu pasazerskiego w Madrycie. (Z me tody tej mozna skorzystaé tylko wowezas, aly do dysporycji jest material porswnaw lad je} wlosy na greebieniu itp). Nieoce nione w takich preypadkach sq mater dowych bazach danych DNA. W awigku 2 comz powszechniejszym stosowaniem bad pro nadzone Ww naro netycanych. w 241 INIE JEST TO JUZ TAJEMNICA: GENY SIE ZMIENIAJA! ee a ren Peer Pomerania Eaten ee tes a) Penny Porirua Peas er cr toy Cr Peary pope eee ny ay ee yy twarzy Pes H Niedawno ednak ezaso- | een ya ee ae er aa Poe ay cesie identyfikagji os6b, zwlok i szezathow Judzkich Rada Unii Buropejskiej 9 czerwea 1997 &. zaprosila.parstwa czlonkowskie Unii do utworzenia krajowych baz danych DNA. Polskie Centralne Laboratorium Kry minalistycene Komendy Gtownej Policii podjgto dzialania zmierzajgce do utworzenia bazy profil genetycrnych 2wlok 0 nieusta- Jone} torsamosed, Kida ma stanowig inte- srallna czeS bazy danych DNA. Utworzenie bazy umodliwi zwigkszenie skutecznosci identyfikacji NIN. zwlok (gdy rutynowe procedury sa nicefektywne), stworzenic Kompleksowego system archiwizacji i po réwnania profili genetycznych N.N. zwlok 1. profilami, rodzin (rodzice, rodzetistwo, dzieci) oséb zgloszonych jako zaginione. Gtownym koordynatorem tego projektu sa CLK KGP, Zaktad Medyeyny Sadowej War- 0 Uniwersytetu Medycrnego iZa- lad Medyeyny Sadowej AM w Bialymstoku. Profil DNA uzyskany dzigki analizie DNA materialu biologicznego dane} osoby nigdy sig nie zmienia. (Wyjatkiem sa przypadki, Kiedy KtoS miattransfuzje krwi lub trans plantacjg szpiku kosinego), DNA. mozna Peer Tenn Le Peis oo rs Praca 'w 1994 r, a nastep- Petar nee to byé zmiany dziedziczne, notes el So Ene) Catena posnanarernese poner isterty Peters) portent ot Pore er starzenia sie organizmu, Serr y Ses ero ras penne pee ei uzyskaé, analizujge jakakolwiek thanke cila — takie same dane uzyskamy w prey padku snaliz wymazu z jamy ustne, probki krwi ezy cebulki wlosa Lek na zaméwienie Z_crasopisma naukowego Science” do- wiadujemy sig, Ze najnowsza technika pozwala stwierdrié, i2 pod wagledem genetycanym Iudzie sq 0 wiele bardziej ro¢noredni, nid. si to dawnie) wydawalo, Nawet nieznaczne réonice w_strukturze DNA maja ogromny wplyw na funkcje ge now. Naukowey wierd2a obecnie, 2e dzieki temu odkryciu mozna skutecznie} zapobie gaé chorobom. Az trudno uwierzy6, ale Spraw ‘eq okolo5tys. chor dziedzicznych sq mu tacje DNA. W niektorych przypadkach wystarezy nawet jedna niewielka zmiana ~ biad w kolejnosei iter” (zasad)! W niiedalekie} przyszlosci naukowey za. mierzaja opracowywae indywidualne leki da kaddego czlowicka ~ na specjalne za mowienie, Genetycy sq zgoxini: W przy svlosi pojasvig sie tak 2wane Teki projek- towane, Oznacza to, 2 u konkretne} chore} osoby zostanie wyselekejonowany i szeze- Slowo zbadany choroborwérczy gen oraz § produkt, kidry powstaje w wyniku jego £ dzialania, W oefektu ostanie sporzadzony specjalny, niezwykle ndywidualny lek. Bedzie to Tekarstwo na zam$wienie, mozna by powiedzieé — na mia re, podobnie jak syjemy ubranie u krawea Bardzo istotna bedvie dokladna identyf Kacjapatologicznych genéw oraz ich mutacji, a take produktéw tych gendw Zyjemy w czasach biologi molekulare} i genetyki! Slowa naukowea potwierdzily sig. W 2006 r, wrod dyseyplin naukowych, ww ki6ryeh wreczono Nagrody Nobla 73 naj- wieksze odkrycia, prym wiodla genetyka, Teden 7 odkrywesw podwojne} helisy James Watson, zapewne ucieszyiby sig, Ze \w 2007 t. naukowey ,przeczytal” i opubli- nom. Podobny’ honor spotkal saetyka Marjolein Kriek 2 Cen: trum Medycznego Uniwersytetu Holender >> Gaybysmy ge roxplatal Urozctagne caty tancuch DNA -najdujacy sie tylko ‘w Jedne] komorce extowieka, mierzyby ‘on blisko 2 m 10 W Lejdzie. prezent — po raz pierwszy odczy tano pelny zapis DNA kobiety! W dziedzi nie badaii-nad DNA jest jednak jeszcze « (prac. Lunasz CzaRwock! Koledzy sprawilt i i wiole do zrobini Naukowe ciekawostki w serwisie niewiarygodne.pl w GEQWR.PL >? Dziekt ekspertom z Laboratorium Kry- ‘minalistyeznege Komendy Wojew6dzkie} Polieii w Szezocinle ustalono | zatrzyma- no sprawe wiamania, do jakiogo doszio | w 2007+ w jednym z pyrzyckioh baréw | 125Soc aly \ 0 iatCee eee Errore nt) krady dwuwymiarowy gaz elektronowy Co om OR ee oc Eis kcca \wymiarach, czli po pewne) powierzchni, PS as z naszym codziennym doswiadcze- eeu Ren’ Ee cao thas ‘wymiarach, a dwuwymiarowe modele Eee metas Pees are oy do nietypowego zachowania, potrzeb- eee ens Coen ae oe ceed ier Pot tees eu Cee aa Decca euie e Ce os Secu Ce eo os See Eee ted De ee eee Pees cr) Ce Coon oc Mann Ca ee ens Vices Ce ee es Cee aes Pes a re ee ue ec Cocue Meee) Peat Catt Cee Sok tyozen 2009 | 24. WIEK | 27 asER ee ee ie ha Nowe gatunki Wi aukowey z australiskiego Instytutu Biologii Morza od ezterech at prowa- 2q badania na Wielkie} Rafie Koralowej uwrazane| za najbogatszy eko- system wodny. Realizacja tego projektu potrwa az do 2010 r., a jego gtownym zadaniem jest jak najdokladniejsze okreslenie liczby Zyjacych tu gatunkow, Zeby pozniej mozna byto stwierdzic. czy i w jakim tempie poszczegoine gatunki ‘wymieraja. Niedawno pojawily sie pierwsze wiki badan. Chociae nie wszystkie probki zostaty opisane i sklasyfikowane, juz teraz biolodzy przypuszczaja, ze liezba nieznanych dotychczas gatunkow wynosi co najmniej kilka setek. Do naj- liczniej reprezentowanych grup naleza skorupiaki (niektore z nich przypominaja vwygladem krewetki), mieczaki, wieloszczety (dalecy krewni naszych dzdzow- Dic) i kraby a takze nieznane jeszcze gatunk rafotworezyeh koraliperzastych, ‘Opisanie nowych gatunkew to praca na lata, gdyz rocznie opracowuje sie ich zaledwie 10-15. Badania na pewno nie sq tylko przygoda dia bioracych w nich Uidzialblologew. Ronald O'Dor 2 El Camino College w Ka- lori, Key caly program kKoordynuje, méwi: - Wiedza na tematréznorodnosciZycia w oceanie dotyczy réznych deiedzin ludzkiego Zyca,ztroska 0 zdrowie wlacznie. Jedno z tych stworzen moze wykazaé cechy, ktore w przysztosci beda miaty dla cztowleka ogromne znaczenie. << GWIEZDNY GRUBAS Masywniejsza ponad 100 razy | hoclaz modele teoretyezne do- /puszezala istnienie gwiazd o masie rnawet 150 razy wieksze] od Slorica, do dzis astronomowie nie znaledli Zadne}, dla kt6rej ten parametr wyniéslby po- nad 83. Dopiero niedawno udato sie oszacowaé mase dobrze znanych gwiazd, potozonych stosunkowo nie- daleko od nas, w gwlazdozbiorze Kilu Wynik okazat sie rekordowy, | to od. razu podw6jnie. Gwiazdy oznaczone Jako NGC 3603 Ai maja mase 89 = az 116 razy wigksza od masy Slofica, wiec kaida z nich pobita rekord. Oblegaja swoj srodek masy zokresem 3,77 dnia. Badacze z Centrum Badan Astrofizycanych Quebecu pod kierun- kiom Anthony'ego Moftata i Nicole St- Louis przy obliczaniu mas tych gwiazd postuzyli sie danymi zebranymi przez teleskop Hubble'a oraz przez spektro- graf podczerwieni Sinfoni z europe} w Chile, ¢ skiego obserwatorium La Silla Paranal ZWIERZETA W DOMU Pies i kot moga zy¢ zgodnie oSwladczenia zoolog6w zaelskich wykazaly, ze mozna mleé nadzleje nna pokojowa koegzystencje psow | kot6w. Glownym problemem w poro- a : j ‘zumiewaniu sie tych dwéch najczescie} hodowanych zwierzat domowych jest to, ze postuguja sie one innymi ,jezy- kami znakow’, moga wiec poszcze- gélne .stowa" inaczej rozumies. Podczas gdy poruszanie weniesionym ‘ogonem w jezyku kocim oznacza nie~ pokéj | ostrzezenie, ten sam znak u psa jest sygnalom radosci. Odwréconiom slowy kot daje znaé 0 narastajace agresji, natomiast pies sygnalizuje postawe ulegiosci. Okazalo sie jednak, ZIEMIA OBIECANA DLA _ POSZUKIWACZY SKARBOW Gigantyczny diament z Afryki redstawicel spétki Gem Dia- monds, do kte) naleza kopalnie diamentow w Lesotho na potudniy ‘Afryki, ogfositniedawno, 2e w kopalni Letseng Mine po raz kolejny natra fiono na ogromny diament. Belgijscy specjalise z Antwerpil ocenll wage nieobro- Dionego mineratu na 478 karatow ex SY] s56e a al 1S 0c plasuje nowe znalezisko na 13. mie) ScU postéd najwiekszych znalezionych dotyehezas diamentow. bes 28 | 21J) MALE WIELKIE WIADOMOSCI | 2e w 2yciu tych zwierzat jest taki okres, | Barbara w Kalifornii i Woods Hole kiedy sa jeszcze na tyle plastyczne, ze w Massachusetts potwierdzaja, ze yale Necesshinae. moga nauczyé sie odczytywaé wzajem- _ bakterie moga wykorzystywaé ponad senegal 3 ichtiologom bada- nie swoja mowe ciala. Jezeli kot bedzie | 1500 z nich. © apes mat mnie nz szeéé miesiecy I pray _daeyeh woporee prowadzimy go do domu, to wystarczy {yb z ods wslzgowatyen tylko, 2eby pies (a racte| szczenie) nie (Gn) Seton ey prazekroca} pierwszego roku Zia a Taka para moze poze) przez cale ees ee ‘ycie razem spaé, Jes¢ 2 jednej miski thors twoja due rozmow iwaajemnie exyicié sobiesiersé 5 & ; q g e ‘Amenronie wyhodowal autystver- 7 ne myszy.Wyromiolasieone W PODMORSKIM BUFECIE ‘wigan, tim praywoula aicte mate oderas gy aftows az baxterio Luzywa skali 0 10 tonach, zwierze pees Auttyeene poste ie ko nakuje ropa tanta toons cores SA ladomo, ze organizmy moga sie burns rormojoweg adel V sy prawie wszystkim, Jednak — zaréwmo da lak, jak i naukowedw | | PR (eracimoch zashocreniem byla wiadomose, : be FI icine, eae ze miektre nich iywia sie ropa — ge eee, poecabend naftowa. Naukowcy amerykafiscy & ‘ok. 300 papiezy zbadall poklady ropy zalogaace seth : eae meen oo metrow pod dnem morza, po ezym rst nove form osc do zadziwijacych wnioskow. = : Sata eee Dia bakteri anaerabowych, czy - eerie takich, kt6re do zycia nie potrzebuja Sse a lucje dwoch odkrytych wlasnie bak- tlenu, zwykla ropa stanowi prawdzi- Se ay ‘eri 2 odzaju Kribbella, 0 ktonyeh wie krolewska uczte, gdyz sklada sie prot. Urelz Uniwersytotu Messy Shiogo mov 2 mala zdolose 2 ogromne}liczby substanc}. Na etter aera nowsze badania naukowcow 2 Santa ow preys Ww leezeni ce . ga 5 EE Wioscy naukowey zjel sie Baca POZYTECZNI ZABOJCY NA USLUGACH MEDYCYNY u : e e Pochodracego' chitshie rosy, ad skorp a moz zyé ore) tadowa nazwe mozna pree- a 4 1oze zy ttamacyé Jako -ziele naalonego adowitego skorpiona kazdy omija szerokim lukiem. Tymezasom najnowsze ost’ Zaleta te) substan Jest ‘wyniki Bada’ nie wykluczaja Ze jad jednego z gatunkow moze zawieraé sku- ne tho fe naturalne pochodzeni teczny lek na niektére rodzaje nowotworéw. Skorpion z gatunku Leiurus quin- i oan en lecnno questriatus 4je w polnocne) Afryce, w rejonie arabskiego Srodkowego Wschodu. ees ae ‘ego Jad to prawdziwy koktallz neurotoksyn o tajemniczo bramiacyeh nazwach: gare magia chlorotoksyna, charybdotoksyna, sellatoksyna iagitoksyna. Wlasnie pierwsza MI wionionia wary ery Zaburaeh 2 nich, chlorotoksyna, daje nadzieje na wyleczenie chorych na glejaka (rodzaj rolgdkonyen, ‘guza mézgu), ale takZe na nowotwory pluc I plersi. Badania, ktore przeprowa- ‘dzaja naukowcy z Instytutu Transmolekularnego w Cambridge w amerykaiiskim Orzeszki Massachusetts, dowodea, Ze wlasne ten peptyd ma zdoinos wiaania ste Ko Dieteclore 2 komérkami nowotworowymi, zdrowe pozostawiajac nietkniete. pes Salsa, a tym samiym dalalaé poaytywni \y proflaktyce chorob krazenia, Do takiege wniosku doszli naukow- {6/2 Universytetu Penn Stato w Pen- sylwanll. Ten gatunek orzecha 72- ‘wiera rounier antyokeydanty, nie ma wigc waipliwosci co do ich \dobroceynnego wplhwu na luda ‘organizm. "Tupaje - mate 2wlerzatha wea dajgce jak skrayzowanie wiowisrk “zmalpka, zamieszhulaee lasy tro pikaine preejely zwyezaje alko- hholikow, Rezsmakowaly sie w sfer- ‘mentowanym nektarze, ktdry zawie- +a alkohol w ilosci odpowiadajace} piwu. Mozna powiedzle6, ze caly zas sa .na gazle’ | najwyraznie) im to shay. 29