1

„Spotkania z fizyką”, klasa 7

Odpowiedzi do zadań

I. Pierwsze spotkanie z fizyką

1. Czym zajmuje się fizyka

s. 10–11
1. B, E

2.
Ciała fizyczne Substancje
rower, książka, drzewo, Ziemia, śruba żelazo, papier, plastelina, drewno, woda

3. a) odczytywanie muzyki z CD lub DVD, wskaźnik laserowy

b) samochód (silnik spalinowy), kosiarka do trawy (silnik spalinowy lub elektryczny)
c) rozmowa przez telefon komórkowy, nawigacja satelitarna

4. obserwacje: A, D; eksperymenty: B, C

5. Podróż na Księżyc nie byłaby możliwa, gdyby nie prace angielskiego uczonego Isaaca Newtona.
Sformułował on prawo powszechnego ciążenia, dzięki czemu można było precyzyjnie zaplanować lot.
Równie ważnym osiągnięciem była szybka komunikacja między załogą statku kosmicznego i Ziemią za
pomocą fal radiowych, których istnienie przewidział ponad 100 lat wcześniej Heinrich Hertz. Lot
w kosmos umożliwiło także skonstruowanie odpowiednio dużych silników rakietowych.

2. Wielkości fizyczne, jednostki i pomiary

s. 16
1. wysokość, objętość, temperatura, masa

2. Prawidłowa forma to „kilogram pomarańczy”. Samo słowo „kilo” nie oznacza nic. Jest przedrost-
kiem, który dopiero po połączeniu z jednostką wielkości fizycznej nabiera znaczenia.

3. A – oznaczenie wielkości fizycznej; B – wartość; C – przedrostek; D – jednostka

4. metr, kilogram, sekunda

5. A, C, D, E, F
1 1
6. a) 50 dag = 50 ∙ 100 kg = 0,5 kg b) 1200 g = 1200 ∙ 1000 kg = 1,2 kg
1
c) 4,5 t = 4,5 ∙ 1000 kg = 4500 kg d) 50 cm = 50 ∙ 100 m = 0,5 m
1
e) 20 dm = 20 ∙ 10 m = 2 m f) 0,1 km = 0,1 ∙ 1000 m = 100 m
g) 25 min = 25 ∙ 60 s = 1500 s h) 3 min 20 s = 3 ∙ 60 s + 20 s = 200 s
 2

3. Jak przeprowadzać doświadczenia

s. 21–22
1. A – 1mm; B – 0,1 mm; C – 5 g; D – 2℃

2.a) 637 cm; 0,0235 kg; 12,1 s b) 45 m; 0,31 g; 13 dm

3. Poprawny opis podał Janek. Znak ± określa szerokość przedziału, w którym mieści się określana
wielkość.

21,1 cm+21,0 cm+21,2 cm+20,9 cm+21,0 cm+21,3 cm+21,1 cm

4. Wartość średnia: ≈ 21,1 cm
7

4. Rodzaje oddziaływań i ich wzajemność

s. 26–27
1. mechaniczne: II, VIII; grawitacyjne: III, V; magnetyczne: I, VII; elektrostatyczne: IV, VI

2. Zgniatanie gumowej piłki powoduje zmiany jej kształtu, czyli skutek statyczny. Po podrzuceniu piłki
zmienia się jej prędkość, a więc występuje skutek dynamiczny.

3. A – statyczny; B – statyczny; C – statyczny i dynamiczny; D – dynamiczny

4. a)

b) Na zawieszony magnes działała siła magnetyczna pochodząca od drugiego magnesu. Statyczny

skutek oddziaływania – rozciągnięcie sprężyny. Skutek dynamiczny – poruszenie się wiszącego ma-
gnesu w kierunku magnesu leżącego.

5. Jeśli jedno ciało oddziałuje na drugie ciało, to także drugie ciało oddziałuje na ciało pierwsze. Nie
ma oddziaływań działających „w jedną stronę”.

6. Obie łódki będą się poruszać względem wody niezależnie od tego, która z osób pociągnie linę. To
efekt wzajemności oddziaływań.
 3

5. Siła i jej cechy

s. 33
1. A. 2,2 N ± 0,1 N; B. 0,62 N ± 0,02 N

1
2. a) 3 kN = 3 ∙ 1000 N = 3000 N c) 15 N = 15 ∙ 1000 kN = 0,015 kN
1
b) 1 MN = 1 ∙ 1 000 000 N = 1 000 000 N d) 200 kN = 200 ∙ MN = 0,2 MN
1000

3. I – D; II – A; III – C; IV – B

4. 𝐹1 = 3 N; 𝐹2 = 6 N; 𝐹3 = 1 N; 𝐹4 = 4,5 N

5. Takie same zwroty – siły 𝐹3 i 𝐹4 , takie same kierunki – siły 𝐹1 i 𝐹2 oraz 𝐹3 i 𝐹4 , takie same wartości
– siły 𝐹1 i 𝐹3 , ten sam punkt przyłożenia – siły 𝐹1 i 𝐹2 .

6. Siły wypadkowa i równoważąca

s. 38
1.

2. a) 2 N, w lewo b) 5 N, w prawo
3. a) równoważą się b) do góry c) równoważą się d) w prawo

4. A, D, G, J

Powtórzenie

Test 1. To trzeba umieć

s. 40–41
1. I – B; II – A; III – C
 4

2. B (glina jest substancją, nie ciałem fizycznym)

3. A, D

4. B (wartość dużo większa niż 0℃, a dokładność pomiaru wynosi 1℃)

5. B, E

6. C

7. D (oddziaływanie magnetyczne, wzajemność oddziaływań)

Test 2. Dobrze, jeśli to umiesz!

s. 41
1. D

2. B

0,83 s+0,96 s+0,74 s+0,88 s+0,79 s

3. B, średnia arytmetyczna: 5
= 0,84 s

4. a) 2,5 N ± 0,5 N; 1,6 N ± 0,2 N b) kierunek, zwrot

Test 3. Świetnie, jeśli to umiesz!

s. 42
1. a) A, 2
b) 1 N (wypadkowa sił działających w lewo ma wartość 6 N, a sił działających w prawo: 5 N; wypad-
kowa siła ma wartość 6 N – 5 N = 1 N)

2. Siła działająca do przodu ma wartość 320 N (wypadkowa sił 320 N i 300 N wynosi 20 N). Średnia
320 N
siła, z jaką działa każdy pies, ma wartość 8 = 40 N.

Analiza tekstu

s. 44
1. A – IV; B – II; C – III; D – I

2. Zaletą zegara wahadłowego jest dokładność, a wadą – wpływ na jego dokładność czynników ze-
wnętrznych: zmian temperatury otoczenia, położenia zegara, drgań pochodzących z zewnątrz.
Wszystkie te czynniki występują w czasie podróży morskich.

3. Dwa lata, które minęły od otrzymania prezentu, to 24 miesiące. W tym czasie zegarek mógł spóźnić
się lub przyspieszyć o 24 ∙ 10 s = 240 s = 4 min. Rzeczywista godzina mieści się w przedziale 11.56–
12.04.
 5

Właściwości i budowa materii

7. Atomy i cząsteczki

s. 49
1. ziarenko maku: 1 mm, bakteria: 1μm, grubość włosa: 0,1 mm, atom: 0,0001 μm

2. I – C; II – B, hipotezy nie można potwierdzić, doświadczenie sugeruje, że jest ona nieprawdziwa –

zmniejszenie objętości mieszaniny wskazuje, że cząsteczki jednej cieczy są mniejsze niż cząsteczki
drugiej cieczy; III – A

8. Oddziaływania międzycząsteczkowe

s. 54–55
1. A – I; B – III; C – II

2. np. przez dodanie do wody płynu do zmywania, mydła

3. Rozebranie się utrudniają siły przylegania działające między cząsteczkami wody a skórą człowieka
i materiałem, z którego wykonane jest ubranie.

4. A. F (większe są siły przylegania między cząsteczkami arkusza i kleju); B.P; C. F (większe są siły przy-
legania); D. P

5. A – duże siły spójności między cząsteczkami tłuszczu; B – duże siły przylegania między cząsteczkami
ciała gekona i powierzchni, po której gekon się wspina; C – duże napięcie powierzchniowe

6. Siły spójności cząsteczek wody są dość duże i wywołują znaczne napięcie powierzchniowe. Owad
może mieć trudności z przebiciem błonki powstającej na powierzchni kropli i utonąć.

9. Badanie napięcia powierzchniowego

s. 59–60
1. A, D, F, I

2. największe – B (duże siły przylegania powodują, że kropla staje się płaska); najmniejsze – C (małe
siły przylegania sprawiają, że kropla staje się wypukła)

3. duże – A, B (błonka napięcia powierzchniowego umożliwia owadowi chodzenie po wodzie, a dziec-

ku – tworzenie baniek mydlanych); małe – C (zmniejszenie napięcia powierzchniowego umożliwia
skuteczniejsze pranie, bo woda głębiej wnika w materiał)

10. Stany skupienia. Właściwości ciał stałych, cieczy i gazów

s. 66–67
1. Nie można zmieścić 1,5 kg wody (ciecze są nieściśliwe), ale można zmieścić 2 g powietrza (gazy są
ściśliwe).
 6

2. a) I – plastik; II – szkło; III – dwutlenek węgla; IV – lód; V – woda

b) I – A, E, I, J, K, N, O; II – C, E, I, J, K, O; III – B, F, H, L, M; IV – C, E, I, J, K, O; V – D, G, H, J, K, P

3. Powierzchnia swobodna to górna granica cieczy w naczyniu, miejsce jej styku z otaczającym gazem.

4. Narzędziem przedstawionym na zdjęciu A zarysujemy gips, fluoryt. Przedmiot na zdjęciu B na pew-

no można zarysować szmaragdem, diamentem.

11. Masa a siła ciężkości

s. 72–73
1. Zdania po poprawieniu:
I. Podstawową jednostką ciężaru jest niuton.
III. Worek pierza o masie 2 kg ma taki sam ciężar jak butelka napoju o masie 2 kg.
V. Ciężar ciała można wyznaczyć za pomocą siłomierza.
1 1
2. a) 1200 g = 1200 ∙ 1000 kg = 1,2 kg d) 5000 mg = 5000 ∙ 1000 000 kg = 0,005 kg
1
b) 400 g = 400 ∙ 1000 kg = 0,4 kg e) 4 t = 4 ∙ 1000 kg = 4000 kg
1
c) 150 dag = 150 ∙ 100
kg = 1,5 kg

3. a) wieloryb – 50 t, pszczoła – 100 mg, wróbel – 30 g, kot – 3 kg

b) wieloryb – 500 kN, pszczoła – 1 mN, wróbel – 0,3 N, kot – 30 N

4. A. =; B. <; C. =; D. >

N
5. 𝐹g = 𝑚 𝑔 = 10,4 kg ∙ 10 kg = 104 N

6.
Przedmiot Zeszyt Rower Kalkulator
Ciężar [N] 1,8 160 0,8
Masa [kg] 0,18 16 0,08
𝐹g 1,8 N 𝐹g 160 N 0,8 N
zeszyt: 𝑚 = 𝑔
= N = 0,8 kg; rower: 𝑚 = 𝑔
= N = 16 kg; kalkulator: 𝑚 = N = 0,08 kg
10 10 10
kg kg kg

12. Gęstość
s. 77–78
1. A. dąb; B. sosna; C. heban – im większa gęstość drewna, tym większa masa deski o takich samych
wymiarach

2. A. aluminium; B. ołów; C. miedź – im mniejsza objętość, tym większa gęstość kuli o takiej samej
masie

1
3. a) 120 cm3 = 120 ∙ 1000 000 m3 = 0,00012 m3
b) 25 m3 = 25 ∙ 1000 000 cm3 = 25 000 000 cm3
1
c) 55 dm3 = 55 ∙ 1000 m3 = 0,055 m3
 7

kg 1000 g g
d) 22 500 m3 = 22 500 ∙ 1000 000 cm3 = 22,5 cm3
1
g kg kg
1000
e) 5,6 cm3 = 5,6 ∙ 1 = 5600 m3
m3
1000 000
1
g kg kg
1000
f) 0,8 cm3 = 0,8 ∙ 1 = 800 m3
m3
1000 000

𝑚 2,1 g g
4. a) 𝑑 = 𝑉
= 0,78 cm3 ≈ 2,7 cm3 b) z aluminium

𝑚 𝑚 0,25 kg
5. Przekształcając wzór 𝑑 = 𝑉 , otrzymujemy: 𝑉 = 𝑑
= kg = 0,0125 m3 = 12,5 dm3 .
20
m3

𝑚
6. Ze wzoru 𝑑 = 𝑉 , otrzymujemy wzór 𝑚 = 𝑑 𝑉, z którego można otrzymać wynik na dwa sposoby:
g kg
𝑚 = 0,89 cm3 ∙ 3 l = 0,89 dm3 ∙ 3 dm3 = 2,67 kg,
g g
𝑚 = 0,89 cm3 ∙ 3 l = 0,89 cm3 ∙ 3000 cm3 = 2670 g = 2,67 kg.

𝑚 kg
7. Przekształcając wzór 𝑑 = 𝑉 , otrzymujemy masę walizki: 𝑚 = 𝑑 𝑉 = 19,3 dm3 ∙ 8 dm3 ≈ 154 kg.
Takiej masy nie można utrzymać w dłoni.
𝑚 𝑚 4 ∙ 0,2 g
8. Przekształcając wzór 𝑑 = 𝑉 , otrzymujemy: 𝑉 = 𝑑
= g ≈ 0,23 cm3.
3,5
cm3

13. Wyznaczanie gęstości

s. 81–82
1. objętość (różnica poziomów w cylindrze): 𝑉 = 40 cm3 − 25 cm3 = 15 cm3 ; niepewność (odczyta-
na ze skali): ∆𝑉 = 1 cm3

2. Asia (drewniany klocek): waga kuchenna (dokładność 1 dag), linijka

Piotrek (benzyna): waga kuchenna (dokładność 1 dag), cylinder miarowy, flamaster
Kinga (łańcuszek): waga jubilerska (dokładność 0,1 g), strzykawka, flamaster

𝑚 430 g−210 g g
3. Wyznaczona gęstość: 𝑑 = = = 0,88 3 .
𝑉 250 cm3 cm
Otrzymana gęstość jest mniejsza niż odczytana z tablic. Tomek zawyżył objętość próbki cukru. Część
z 250 cm3 objętości szklanki stanowiło powietrze znajdujące się między ziarenkami cukru.

4.
– Nalewamy wody do cylindra miarowego (taką jej ilość, aby udało się zanurzyć całe jajko, a woda się
nie wylewała).
– Odczytujemy objętość wody (liczbę na skali przy poziomie wody).
– Zanurzamy jajko.
– Ponownie odczytujemy liczbę, jaką wskazuje poziom wody.
– Objętość jajka to różnica wskazań.

5. B – objętość jajka i jego masa się nie zmieniły, zaszły jedynie reakcje chemiczne w jego wnętrzu
 8

Powtórzenie

Test 1. To trzeba umieć

s. 84
1. C, F

2. A

3. C

4. B, C, D

5. D
g
6. a) 1 3 (to samo tworzywo)
cm
b) 1 cm3 i 8 cm3 (sześciany o bokach 1 cm i 2 cm)
c) 1 g i 8 g (iloczyny gęstości i objętości odpowiednich kostek)

Test 2. Dobrze, jeśli to umiesz!

s. 85
1. B

2. A

3. kolejność: C, B, E, D, G, A, F

4. B

5. a) 𝐹g = 12 kN
𝐹g 12 000 N
b) Przekształcając wzór 𝐹g = 𝑚 𝑔, otrzymujemy: 𝑚 = 𝑔
= N = 1200 kg.
10
kg

Test 3. Świetnie, jeśli to umiesz!

s. 86
1. 3, C

1 kg 𝑚
2. a) Z proporcji: 1,6 N = 80 N otrzymujemy 𝑚 = 50 kg.
N
b) 𝑚 = 50 kg; 𝐹𝑔 = 𝑚 𝑔 = 50 kg ∙ 10 kg = 500 N

3. a) Zawartość złota jest większa w drugiej parze kolczyków. Mają one taką samą masę, ale mniejszą
objętość niż pierwsza para kolczyków, ich gęstość jest zatem większa niż gęstość pierwszej pary. Gę-
stość próbki metalu rośnie ze wzrostem zawartości złota.
𝑚 27 g g
b) Gęstość: 𝑑 = 𝑉 = 2 cm3 = 13,5 cm3 , zawartość złota to około 50%. Masa bransoletki wykonanej
g
z materiału o zawartości złota 75%: 𝑚 = 𝑑 ∙ 𝑉 = 2 cm3 ∙ 16 = 32 g.
cm3
 9

Hydrostatyka i aerostatyka
14. Siła nacisku na podłoże. Parcie i ciśnienie

s. 93
1. B, E, A, C

2. a) 1020 hPa = 1020 ∙ 100 Pa = 102 000 Pa b) 0,1 kPa = 0,1 ∙ 1000 Pa = 100 Pa
c) 0,002 MPa = 0,002 ∙ 1000 000 Pa = 2000 Pa

3. Jak najmniejsze ciśnienie: A, B – gąsienice koparki i nogi zwierzęcia nie mogą się zapadać w piasku.
Jak największe ciśnienie: C, D – zszywki i pinezki muszą przebijać papier.

4. Liczba 2 w mianowniku to uwzględnienie powierzchni dwóch: łyżew, butów, nart.

N
𝐹n 72 kg ∙ 10
kg
Korzystamy ze wzoru: 𝑝 = 𝑆
, stąd łyżwy: 𝑝 = 2 ∙ 0,003 m ∙ 0,3 m = 400 000 Pa = 400 kPa,
720 N 720 N
buty: 𝑝 = 2 ∙ 0,028 m2 = 12 900 Pa = 12,9 kPa, narty: 𝑝 = 2 ∙ 1,6 m ∙ 0,1 m = 2250 Pa.

5. Kładąc się na lodzie, zwiększamy powierzchnię, na jaką naciska ciężar ciała, dzięki czemu spada
wywierane przezeń ciśnienie i maleje niebezpieczeństwo pęknięcia lodowej tafli.
N
𝐹n 𝐹n 20 kg ∙ 10
kg
6. Przekształcając wzór 𝑝 = 𝑆
, otrzymujemy: 𝑆 = 𝑝
= 2222 Pa
= 0,09 m2 = 900 cm2 .

Uwaga. W pierwszym wydaniu podręcznika podano wysokość kolumny w przypadku, kiedy ostat-
nia cegła zostaje zgnieciona.
𝐹
7. Siła potrzebna do zgniecenia najniżej położonej cegły (z definicji ciśnienia 𝑝 = n ):
𝑆
𝐹n = 𝑝 𝑆 = 15 000 Pa ∙ 0,03 m2 = 450 N. Stąd najmniejsza liczba cegieł, jakie trzeba ułożyć na
450 N
pierwszej cegle, aby uległa ona zgnieceniu to: 𝑛 = 25 N = 18.
Jeżeli ostatnia cegła nie ma zostać zgnieciona (chcemy, aby kolumna była stabilna) to na najniższej
cegle można położyć 17 kolejnych cegieł, cała kolumna składa się więc z 17 + 1 cegieł, czyli jej wyso-
kość wynosi: ℎ = 25 cm ∙ 18 = 450 cm = 4,5 m.

15. Ciśnienie hydrostatyczne, ciśnienie atmosferyczne

s. 99–100
kg N
1. a) 𝑝 = 𝑑 𝑔 ℎ = 920 ∙ 10 ∙ 0,3 m = 2760 Pa b) 𝐹n = 𝑝𝑆 = 2760 Pa ∙ 0,003 m2 = 8,28 N
m3 kg
c) takie samo

2. A. 𝑝1 < 𝑝2 (gęstość oleju jest mniejsza od gęstości wody); B. 𝑝2 > 𝑝4 (wysokość słupa wody jest
większa w naczyniu 2.); C. 𝑝3 = 𝑝4 (w obu naczyniach poziom wody jest taki sam)

𝑝 2 060 000 Pa
3. Przekształcając wzór 𝑝 = 𝑑 𝑔 ℎ, otrzymujemy głębokość ℎ = = kg N = 200 m.
𝑑𝑔 1030 ∙ 10
m3 kg

𝑝 1840 Pa kg
4. Przekształcając wzór 𝑝 = 𝑑 𝑔 ℎ, otrzymujemy: 𝑑 = 𝑔 ℎ = N = 920 m3 (np. oliwa).
10 ∙ 0,2 m
kg

kg N
5. 𝑝 = 𝑑𝑔 ℎ = 1030 m3 ∙ 1,3 kg ∙ 100 000 m ≈ 134 MPa
 10

6. Ciśnienie hydrostatyczne słupa wody w rurze podłączonej do pompy nie może być większe od ci-
śnienia atmosferycznego naciskającego na powierzchnię wody (podobnie jak w doświadczeniu Torri-
cellego). Ciśnienie hydrostatyczne równe ciśnieniu atmosferycznemu panuje w wodzie na głębokości:
𝑝 100 000 Pa
ℎ= ≈ kg N = 10 m.
𝑑𝑔 1000 ∙ 10
m3 kg

16. Prawo Pascala

s. 103–104
1. C

2. Zmiana ciśnienia (z prawa Pascala): ∆𝑝B = ∆𝑝C = ∆𝑝D = 50 kPa.

Zmiana parcia: ∆𝐹B = ∆𝑝B 𝑆B = 10 000 N, ∆𝐹C = 20 000 N, ∆𝐹D = 25 000 N.

3. B, B, D, H
𝑆 𝑆2 N 0,2 m2
4. a) Ze wzoru dla prasy hydraulicznej:𝐹2 = 𝐹1 𝑆2 = 𝑚 𝑔 𝑆1
= 900 kg ∙ 10 kg ∙ 6 m2
= 300 N.
1
𝐹2 300 N
b) 𝑚 = 𝑔
= N = 30 kg
10
kg

𝐹 𝐹 𝑆 1 1
5. 𝑆1 = 𝑆2 , stąd: 𝐹2 = 𝐹1 𝑆2 = 𝐹1 200 = 400 kN ∙ 200 = 2 kN
1 2 1

6. B

7. a) Objętość wody wypchniętej z małego tłoka (25 cm2 ∙ 20 cm) jest równa objętości wody, jaka
25 cm2 ∙ 20 cm
znalazła się w dużym tłoku (𝑆2 ∙ 1 cm), zatem: 𝑆2 = 1 cm
= 500 cm2.
b) Siła wywierana na duży tłok jest tyle razy większa od siły działającej na mały tłok, ile razy po-
500 cm2
wierzchnia dużego tłoka jest większa od powierzchni tłoka małego: 𝐹2 = 250 N ∙ 25 cm2
= 5000 N.

17. Prawo Archimedesa

s. 108
kg N
1. 𝐹w = 𝑑 𝑉 𝑔 = 791 m3 ∙ (0,05 m)3 ∙ 10 kg ≈ 1 N

2. Objętość ciała (różnica poziomów odczytana ze skali naczynia): 25 cm3, czyli 0,0000025 m3.
kg N
Siła wyporu: 𝐹w = 𝑑 𝑉 𝑔 = 920 m3 ∙ 0,000025 m3 ∙ 10 kg = 0,23 N.
Wyznaczanie ciężaru ciała za pomocą siłomierza nie było konieczne.
𝐹 0,368 N kg
3. Przekształcamy wzór na siłę wyporu: 𝑑 = 𝑉w𝑔 = N = 920 m3 (np. oliwa).
0,02 m ∙ 0,04 m ∙ 0,05 m ∙ 10
kg

18. Prawo Archimedesa a pływanie ciał

s. 113
1. a) naczynie A: 𝐹w = 𝐹g (ciało jest całkowicie zanurzone, jego gęstość jest równa gęstości osłodzonej
wody); naczynie B: 𝐹w < 𝐹g (ciało tonie)
 11

b) A – na pewno będzie pływać (gęstość większa od gęstości osłodzonej wody)

B, C – na pewno utonie (gęstość mniejsza od gęstości osłodzonej wody)

2. Rację miał Krystian. Siły wyporu w rzece i morzu mają takie same wartości, równe ciężarowi statku
(równoważą go). Wypływając na morze, statek wpływa w obszar, w którym ciecz ma większą gęstość.
Aby siła wyporu równoważyła ciężar statku, konieczne jest wyparcie mniejszej objętości wody. Statek
nieco się wynurza.

3. Siła wyporu działa jedynie na zanurzoną część zabawki i równoważy jej ciężar:
kg 1 N
𝐹g = 𝐹w = 1000 ∙ ∙ 0,0008 m3 ∙ 10 = 0,8 N.
m3 10 kg

Powtórzenie

Test 1. To trzeba umieć

s. 115
1. A, F

2. B

3. A, B

4. A

5. 2, A

Test 2. Dobrze, jeśli to umiesz!

s. 116–117
500 N 500 N
1. A (𝑝 = 2 ∙ 0,025 m2 = 10 000 Pa), C (𝑝 = 0,025 m2 = 20 000 Pa)

2. C, D

3. B, C

4. B, D

5. C

Test 3. Świetnie, jeśli to umiesz!

s. 117
1. B
2. C, E

3. Na wolframowy pręcik pływający po powierzchni rtęci działa dodatkowo siła związana z napięciem
powierzchniowym, dzięki któremu powierzchnia rtęci zachowuje się jak napięta błona. Jeśli zostanie
przebita, pręcik zatonie.
 12

Analiza tekstu

s. 120
1.
Podciśnienie Nadciśnienie
– rura odkurzacza podczas jego pracy – wnętrze napompowywanego balonu
– wnętrze kartonika z sokiem, gdy pijemy napój przez – wnętrze opony rowerowej
słomkę – wnętrze butli płetwonurka napełnio-
– wnętrze pojemnika z żywnością zapakowaną próżniowo nej sprężonym powietrzem

2. A. 100 kPa; B. 5 kPa; C. 200 kPa; D. 80 kPa; E. 0,1 kPa

3. C, D
4. B

Kinematyka
19. Ruch i jego względność

s. 126–127
1. w spoczynku: a, b, d; w ruchu: c

2. Przyjmujemy, że Ziemia jest nieruchoma, kiedy opisujemy ruch ciał po jej powierzchni. Uwzględ-
niamy jej ruch wtedy, gdy zajmujemy się np. Układem Słonecznym.

3. Fotograf był w spoczynku względem innych pasażerów, a w ruchu – względem Ziemi. Świadczy
o tym ostry obraz ludzi i rozmyty obraz budynków.

4. a) Jednowymiarowego; wystarczy podać odległość ucznia od początku korytarza.

b) Dwuwymiarowego; należy podać odległość ucznia od dwóch prostopadłych ścian.
c) Trójwymiarowego; oprócz odległości od ścian należy podać wysokość nad poziomem Ziemi.

5. Samochód, który wjeżdża na rondo i skręca w kierunku centrum (rys. A), porusza się ruchem krzy-
woliniowym. Zawodnik biegnący po torze nr 9 (rys. B), przekraczający linię mety (biała ciągła linia),
porusza się ruchem prostoliniowym. Krople wody spadające z kranu i uderzające w powierzchnię
wody (rys. C) poruszają się ruchem prostoliniowym.

6. prostoliniowy: B, C, E ; krzywoliniowy: A, D

7. a) 400 m + 600 m + 400 m = 1400 m

b) Ruchem prostoliniowym chce poruszać się Wojtek, ponieważ najkrótsza droga między punktami A
i B to prosty odcinek łączący te punkty.
c) Wojtek przejdzie 1000 m, zaoszczędzi więc 400 m.
 13

20. Ruch jednostajny prostoliniowy

s. 133–135
km 1000 m m
1. a) 120 h
= 120 ∙ 3600 s
≈ 33,3 s
1
m km km
b) 40 s
= 40 ∙ 1000
1 = 144 h
h
3600
km 1000 m m
c) 0,6 h
= 0,6 ∙ 3600 s ≈ 0,167 s
1
m km km
1000
d) 5 s
=5∙ 1 = 18 h
h
3600

km km
2. 𝑠 = 𝑣 𝑡 = 60 h
∙ 15 min = 60 h
∙ 0,25 h = 15 km

𝑠 140 km km
3. 𝑣 = = = 70
𝑡 2h h

4. B, D

5. Odczytujemy bezpośrednio z wykresu:

a) 𝑠 = 20 km − 5 km = 15 km,
b) 𝑡 = 2 h.
Ze wzoru na prędkość średnią:
𝑠 50 km−20 km km
c) 𝑣 = 𝑡 = 0,5 h
= 60 h
,
d) miejscowość D.

6. a) Ruchem jednostajnym poruszały się samochody A oraz C. Ze zmienną prędkością poruszał się
samochód B, ponieważ w takich samych przedziałach czasu pokonywał różne odcinki drogi.
1
8m m km km
b) 𝑣A = 0,25 s = 32 s
= 32 ∙ 1000
1 = 115,2 h
h
3600

𝑠 100 m 0,1 km
7. 𝑡 = = km = km = 0,001 h = 3,6 s, rekord świata w biegu na 100 m to 9,58 s.
𝑣 100 100
h h

21. Ruch prostoliniowy zmienny

s. 140
m
1. W ciągu każdej sekundy prędkość ciała zwiększa się o 10 s .

km km km m
∆𝑣 90 −45 45 12,5 m
h h h s
2. 𝑎 = = = = = 2,5
∆𝑡 5s 5s 5s s2

m
3. W ciągu każdej sekundy prędkość zwiększa się o 2 s
, więc:
m m
a) ∆𝑣 = 2 s2 ∙ 1 s = 2 s ,
m m
b) ∆𝑣 = 2 s2 ∙ 1 s = 2 s ,
m m
c) ∆𝑣 = 2 s2 ∙ 1 s = 2 s ,
m m
d) w ciągu 5 s: ∆𝑣 = 2 2 ∙ 5 s = 10 .
s s
 14

km m
∆𝑣 70 19,4 m
h s
4. 𝑎 = = ≈ = 9,7
∆𝑡 2s 2s s2

m
∆𝑣 7,5 m m m
s
5. a) C (𝑎 = ∆𝑡
= 5s
= 1,5 s2 ), E (∆𝑣 = 𝑎 ∆𝑡 = 1,5 s2 ∙ 3 s = 4,5 s )
b)
Czas t [s] 3 4 5
m m m
1,5 2 ∙ (3 s)2 1,5 2 ∙ (4 s)2 1,5 2 ∙ (5 s)2
Droga s [m] s
= 6,75 m s
= 12 m s
= 18,75 m
2 2 2

m m m
6. 𝑣k = 𝑣p + 𝑎 𝑡 = 0 + 0,45 ∙ 20 s = 9
s s2 s

m m km
7. a) 𝑣k = 𝑎𝑡 = 1,25 s2 ∙ 10 s = 12,5 s
= 45 h
m
𝑎 𝑡2 1,25 2 ∙ (10 s)2
s
b) 𝑠 = 2
= 2
= 62,5 m
𝑠 62,5 m m
c) 𝑣sr = 𝑡 = 10 s = 6,25 s
m m
d) 𝑣 = 𝑎 ∆𝑡 = 1,25 2 ∙ 4 s = 5
s s

22. Badanie ruchu prostoliniowego jednostajnie przyspieszonego

s. 145
1. Ruchem jednostajnie przyspieszonym poruszał się motocykl. Drogi, jakie pokonał w ciągu pierw-
szych: 2, 4 i 6 s (odpowiednio: 3, 12 i 27 m), mają się do siebie tak, jak liczby: 1, 4 i 9. W przypadku
samochodu odpowiednie drogi (5, 15 i 30 m) mają się do siebie tak, jak liczby: 1, 3 i 6.

2. a) Nie; punkty na wykresie nie układają się wzdłuż linii prostej.

b) Tak; punkty leżą na jednej prostej.
c) Samochód poruszał się ruchem niejednostajnie opóźnionym.
d) Na czwartym biegu. W jednakowych odstępach czasu jego prędkość wzrastała wtedy o najmniejszą
wartość (punkty na wykresie układają się wzdłuż najmniej „stromej” prostej).

3. Ruch mógł być jednostajnie przyspieszony. W ciągu pierwszych 20 s pociąg pokonał odległość rów-
ną długości 2 wagonów. W ciągu pierwszych 40 s pokonał dystans: 2 + 6 = 8 wagonów (4 razy więcej),
a w ciągu pierwszych 60 s – odległość: 2 + 6 + 10 = 18 wagonów (9 razy więcej).

23. Analiza wykresów ruchów prostoliniowych: jednostajnego i jednostajnie zmiennego

s. 150–151
4m 12 m m
1. ruch jednostajny, 𝑣 = 1s
= 3s
=4 s
 15

2.

3. Motocykliści zbliżają się do siebie z prędkością równą sumie ich prędkości. Czas do spotkania:
𝑠 100 km
𝑡= = km km = 1 h.
𝑣1 +𝑣2 60 +40
h h
Odległość od Krakowa jest równa drodze pokonanej przez motocyklistę jadącego z tego miasta:
km
𝑠 = 𝑣1 𝑡 = 60 ∙ 1 h = 60 km.
h

4. A. jednostajny (stała prędkość, droga wprost proporcjonalna do czasu);

B. jednostajnie przyspieszony z zerową prędkością początkową (prędkość wprost proporcjonalna do
czasu);
C. jednostajnie przyspieszony (stałe przyspieszenie);
D. jednostajny (stała prędkość)

km
5. a) 𝑣1 = 6 h (bezpośrednio z wykresu)
b) 𝑡2 = 60 min − 45 min = 15 min = 0,25 h (przez tyle czasu jego prędkość była zerowa)
km km
c) Suma dróg na pierwszym i trzecim odcinku: 𝑠 = 𝑣1 𝑡1 + 𝑣3 𝑡3 = 6 h
∙ 0,75 h + 4 h
∙ 0,5 h =
6,5 km
d)

6. a) I, III (prędkość się zwiększa)

b) 6 s + 2 s = 8 s (od 0. do 6. oraz od 10. do 12. s ruchu)
m
10 ∙ 4s
s
c) pole pod wykresem: v(t): 𝑠 = 2
= 20 m
m m
m 15 +25
d) pole pod wykresem: v(t): 𝑠 = 15 s ∙ 4 s + s 2 s ∙ 2 s = 100 m
m m
e) nie, odpowiednie drogi: 𝑠II = 15 s ∙ 4 s = 60 m, 𝑠IV = 25 s ∙ 2 s = 50 m
m m
15 m 10 m
f) tak, odpowiednie przyspieszenia: 𝑎I = 6 ss = 2,5 s2, 𝑎III = 2 ss = 5 s2
 16

7. Drogi pokonywane w kolejnych sekundach ruchu mają się do siebie tak, jak kolejne liczby nieparzy-
ste.
S1 = 1 ∙ 3 cm = 3 cmS2 = 3 ∙ 3 cm = 9 cmS3 = 5 ∙ 3 cm = 15 cm
S4 = 7 ∙ 3 cm = 21 cmS5 = 9 ∙ 3 cm = 27 cmS6 = 11 ∙ 3 cm = 33 cm
S7 = 13 ∙ 3 cm = 39 cm

Powtórzenie

s. 154–155
Test 1. To trzeba umieć

1. C

2. B

𝑠 400 km km
3. D (𝑣 = 𝑡 = 5,25 h
≈ 76 h
)

40 m m
4. A (wykres jest linią prostą); C (𝑣 = 8s
= 5 s)

5. B (ruch ciężarówki był ruchem ze stałym przyspieszeniem)

m m
∆𝑣 25 −15 m
s s
6. C (𝑎 = = = 2 2)
∆𝑡 5s s

7. C, E

8. B, E, G

Test 2. Dobrze, jeśli to umiesz!

s. 155–156
1
𝑠 100 m m km km
1000
1.A (𝑣 = = 𝑡 10 s
= 10 s = 10 ∙ 1 = 36 h
)
h
3600

m m
16 −6 m m
s s
2. A (𝑎A = = 2 2, w ciągu każdej sekundy prędkość zwiększała się o 5 )
5s s s

m m
3. C (między 4. i 5. s prędkość wzrosła o 5 s , a między 5. i 6. s – o 4 s , przyspieszenie się zmieniało)

180 m 180 m
4. C (𝑣 = km = m = 2 s)
324 90
h s

km m m
−18 −5 m 10 s ∙ 5
h s s
5. B (prędkość malała liniowo); E (𝑎 = 10 s
= 10 s
= −0,5 s2 ); I (𝑠 = 2
= 25 m)

6. B, A (większe pole pod wykresem v(t) dla wykresu A)

 17

7. A. prawda (pola pod wykresami v(t) dla przedziału od 13. do 14.s są równe)
m
B. prawda (w ciągu 5 s ruchu prędkość samochodu A wzrosła o około 2 s , przyspieszenie wynosiło
m
2 m
s
więc około 5s
= 0,4 s2 )
m m
C. prawda (𝑠A = 10 ∙ 4 s = 40 m, 𝑠B = 8 ∙ 5 s = 40 m)
s s

Test 3. Świetnie, jeśli to umiesz!

s. 156–157
m
1,5 2 ∙ (2 s)2
s
1. B (𝑠 = 2
= 3 m); D (prędkość tramwaju jest wprost proporcjonalna do czasu, a przebyta
droga – do kwadratu czasu)

km km
𝑠 𝑠 1 2 𝑣1 𝑣2 2 ∙ 90 ∙ 60 km
h h
2. C (𝑣 = 𝑡 +𝑡
= 1 1 = 1 1 =𝑣 = km km = 72 )
1 2 2𝑠 + 2𝑠 + 1 +𝑣2 90 +60 h
2 𝑣1 2 𝑣2 h h
𝑣1 𝑣2

75 m m
3. A (𝑣 = = 1,5 ); D (𝑡 = 10 s + 40 s = 50 s)
50 s s

m
4 m
s
4. A (przyspieszenie długopisu: 𝑎 = 0,4 s = 10 s2 , droga przebyta ruchem jednostajnie przyspieszo-
m
10 2 ∙ (0,4 s)2
s
nym: 𝑠 = = 0,8 m)
2

5. a) Czas biegu Jacka mieścił się w przedziale 8–10 s, a Michała – w przedziale 9–11 s. Przedziały ma-
ją wspólną część, jest zatem możliwe, że rzeczywisty czas biegu Michała był taki sam, jak czas biegu
Jacka lub od niego krótszy. Michał może mieć rację.
60 m m 60 m m
b) Jacek: 𝑣min = 10 s = 6 s , 𝑣max = 8 s = 7,5 s ,
60 m m 60 m m
Michał: 𝑣min = 11 s
≡ 5,5 s , 𝑣max = 9s
≈ 6,7 s ,
c)
 18

Dynamika
24. Pierwsza zasada dynamiki Newtona – bezwładność

s. 168
1. Pociąg zaczął hamować. Na skutek bezwładności piłka poruszała się ruchem jednostajnym prosto-
liniowym względem torów i stacji, względem zwalniającego pociągu zaczęła się więc poruszać do
przodu.

2.

3. Uderzając trzepaczką w dywan, działamy na niego siłą, dlatego zaczyna się on poruszać. Jednocze-
śnie – na skutek bezwładności – drobiny kurzu pozostają nieruchome względem ziemi i trzepaka,
odrywają się więc od dywanu.

4. Statek o wielkiej bezwładności trudno zatrzymać, trudno też zmienić jego kierunek ruchu czy na-
wet zmniejszyć jego prędkość. Potrzebują więc pomocy przy manewrowaniu w porcie.

25. Druga zasada dynamiki Newtona

s. 172–173
1. D (działa na nie siła o największej wartości)

2. A (ciało o najmniejszej masie)

∆𝑣
3. przyspieszenie (opóźnienie): 𝑎 = ∆𝑡
,
m
∆𝑣 1,5
s
siła oporu (druga zasada dynamiki): 𝐹 = 𝑚 𝑎 = 𝑚 ∆𝑡
= 0,6 kg ∙ 12 s
= 0,075 N
𝐹 240 N m
4. a) druga zasada dynamiki: 𝑎 = 𝑚 = 0,4 kg = 600 s2
m m
b) ruch jednostajnie przyspieszony: 𝑣 = 𝑎 ∆𝑡 = 600 s2 ∙ 0,05 s = 30 s

5. Dla motorówki z rysunku A zapisujemy drugą zasadę dynamiki: 𝐹 − 𝐹o = 𝑚 𝑎, zatem masa moto-
𝐹−𝐹o 1000 N−200 N
rówki: 𝑚 = = m = 400 kg. Na podstawie drugiej zasady dynamiki obliczamy z rysun-
𝑎 2 2
s
𝐹−𝐹o 1200 N−600 N m
ku przyspieszenie motorówki: B: 𝑎1 = 𝑚
= 400 kg
= 1,5 s2.

26. Swobodne spadanie ciał

s. 178
1. a) ciała spadną jednocześnie (działa na nie tylko siła ciężkości)
b) ostatnie spadnie ciało III (działa na nie duża – w porównaniu z ciężarem ciała – siła oporu powie-
trza)

2. a) książka i kartka spadną jednocześnie (książka będzie pchać kartkę)

b) książka i kartka też spadną jednocześnie (opór powietrza nie działa bezpośrednio na kartkę, dlate-
go kartka może się poruszać z takim samym przyspieszeniem, jakie ma książka)
 19

3. Nie, prędkość ciała rośnie. W dwa razy dłuższym czasie spadające ciało pokonałoby cztery razy
dłuższą drogę (musiałoby spadać z cztery razy większej wysokości).

4. Ze wzorów opisujących drogę i prędkość w ruchu jednostajnie przyspieszonym:

m
𝑔 𝑡2 10 2 ∙ (0,4 s)2 m m
s
ℎ= 2
= 2
= 0,8 m = 80 cm, 𝑣 = 𝑔 𝑡 = 10 s2 ∙ 0,4 s = 4 s .

𝑔 𝑡2 2ℎ 2 ∙ 3,2 m
5. Ze wzoru na drogę w spadku swobodnym: ℎ = 2
, otrzymujemy: 𝑡 = √ 𝑔 = √ m = 0,8 s.
10 2
s

27. Trzecia zasada dynamiki Newtona. Zjawisko odrzutu

s. 182
1. A. do dołu, 60 000 N; B. do góry, 60 000 N; C. trzecią
m
2. Obie siły mają wartość równą ciężarowi klocka: 𝐹n = 𝐹r = 𝑚 𝑔 = 2 kg ∙ 10 s2 = 20 N. Siły się nie
równoważą, są przyłożone do różnych ciał (na stół działa siła nacisku, a na klocek – siła reakcji podło-
ża, czyli siła sprężystości).

3. a) kierunek siły: poziomo, zwrot: w prawo, wartość: 10 N (trzecia zasada dynamiki)

10 N m
b) Z drugiej zasady dynamiki. Wózek po lewej stronie: 𝑎 = 0,5 kg = 20 s2 , wózek po prawej stronie:
10 N m
𝑎 = 0,25 kg = 40 s2 .

4. D (siły ciężkości i sprężystości się równoważą)

28. Opory ruchu

s. 188–189
1. Przesuwanie ciężkich mebli po podłodze, nagrzewanie poruszających się względem siebie części
maszyn. Tarcie można zmniejszyć, stosując koła lub wałki albo smarując ruchome części urządzeń.

2. Hamowanie samochodu, niezsuwanie się ciał stojących na nieco pochyłych powierzchniach. Tarcie
można zwiększyć, stosując odpowiednie bieżniki kół lub powierzchnie chropowate.

3.

4. Wraz ze wzrostem prędkości roweru wzrastają siły oporu działające na pojazd i rowerzystę. Przy
pewnej prędkości są one tak duże, że równoważą siłę, z jaką rowerzysta pedałuje. Siły działające na
układ równoważą się i zaczyna się on poruszać ruchem jednostajnym, przestaje przyspieszać.

5. A, F, H
 20

Powtórzenie
Test 1. To trzeba umieć

s. 191–192
1. B
2. 1. F, 2. F, 3. P
3. D (druga zasada dynamiki, a po chwili – pierwsza zasada dynamiki)
𝐹 5N
4. A (masa ciała: 𝑚 = 𝑎 = m = 2 kg)
2,5 2
s
5. C (trzecia zasada dynamiki)
6. a) stalowa kulka o średnicy 0,5 cm w próżni i piórko w próżni (jednocześnie), stalowa kulka o śred-
nicy 1 cm w powietrzu, piłeczka pingpongowa w powietrzu
b) Największa siła – stalowa kulka o średnicy 1 cm, najmniejsza siła – piórko (początkowa siła wypad-
kowa równa ciężarowi każdego z ciał jest wprost proporcjonalna do masy tych ciał).
c) Z takim samym przyspieszeniem będą się poruszać stalowa kulka o średnicy 0,5 cm i piórko (brak
m
siły oporu powietrza, spadek swobodny w próżni z przyspieszeniem10 s2).
Test 2. Dobrze, jeśli to umiesz!

s. 192–193
1. A, D
m
20
s
2. A (druga zasada dynamiki, 𝐹 = 𝑚 𝑎 = 1000 kg ∙ 10 s
= 2000 N); D (pierwsza zasada dynamiki)

3. Ola popełniła błąd, rysując (w obu przypadkach) siły tarcia statycznego o takich samych warto-
ściach. Na rysunku A siła tarcia statycznego powinna mieć długość równą długości siły F, a na rysunku
B – równą sumie długości sił F1 i F2. Wynika to z pierwszej zasady dynamiki.
Test 3. Świetnie, jeśli to umiesz!

s. 193
m
10 m
s
1. C (średnie przyspieszenie ciała wynosiło 2s
= 5 s2 ; było mniejsze od przyspieszenia ziemskiego,
m
nie był to więc spadek swobodny; prędkość ciała w każdym momencie ruchu była mniejsza od 10 s ,
ciało pokonało więc drogę mniejszą niż 20 m)
2. a) siła ciężkości pionowo w dół, siła odrzutu pionowo w górę, siła oporu powietrza pionowo w dół
b) Zmniejsza się masa rakiety (na skutek spalania paliwa), zmniejsza się siła oporu powietrza (rakieta
leci przez warstwy coraz rzadszego powietrza).
c) siła ciężkości pionowo w dół, siła oporu powietrza pionowo w górę
Analiza tekstu

s. 196
1. odpowiednio pochylona sylwetka, strój przylegający do ciała, jazda w tunelu aerodynamicznym
wytworzonym przez innych kolarzy
2. 1. F, 2. P, 3. F
3. B, F
4. bieg sprinterski, skoki narciarskie
 21

Praca, moc, energia

29. Energia i praca

s. 202–203
𝑊 24 000 J
1. Przekształcając wzór na pracę obliczamy drogę przebytą przez rowerzystę: 𝑠 = = =
𝐹 30 N
800 m.

2. 𝑊 = 𝐹 𝑠 = 50 N ∙ 0,2 m = 10 J

3. A. 200 MJ, B. 800 kJ, C. 1,6 kJ

4. Podnoszenie plecaka: za pomocą siłomierza trzeba zmierzyć siłę, jaka pozwala na podniesienie
plecaka ruchem jednostajnym, a za pomocą taśmy mierniczej – wysokość stołu. Wykonana praca jest
iloczynem tych dwóch wielkości.
Przesuwanie plecaka: za pomocą siłomierza trzeba zmierzyć siłę, jaka pozwala na przesuwanie pleca-
ka ruchem jednostajnym, a za pomocą taśmy mierniczej – drogę pokonana przez plecak. Wykonana
praca jest iloczynem tych dwóch wielkości.
𝑊 150 000 J
5. Praca jest równa: 𝑊 = 𝐹 ℎ = 𝑚 𝑔 ℎ, zatem masa: 𝑚 = = m = 600 kg.
𝑔ℎ 10 2 ∙ 25 m
s

6. C (w pozostałych sytuacjach praca wynosi zero – zerowe jest przesunięcie siatki i ściany)

7. a) C (praca jest wprost proporcjonalna do drogi)

𝑊 4J
b) Ze wzoru na pracę: 𝑊 = 𝐹 𝑠, dla dowolnego punktu na wykresie: 𝐹 = 𝑠 = 0,8 m = 5 N.

30. Moc i jej jednostki

s. 208
1. Moc pompy jest 3 razy większa od mocy, z jaką pracuje człowiek. Człowiek wykonują taką samą
pracę, ale pompa robi to w czasie 3 razy krótszym.
𝑊 9000 J
2. 𝑃 = 𝑡
= 10 s
= 900 W
𝑊 𝐹𝑠 500 N ∙ 5000 m
3. 𝑃 = = = ≈ 347 W
𝑡 𝑡 7200 s
𝑊 𝐹𝑠 2000 N ∙ 4000 m
4. 𝑃 = 𝑡
= 𝑡
= 360 s
≈ 22 kW
𝑊 𝐹𝑠 𝑃 420 W m
5. Przekształcamy wzór na moc: 𝑃 = 𝑡
= 𝑡
= 𝐹 𝑣. Wyliczamy prędkość: 𝑣 = 𝐹 = 35 N
= 12 s .
𝑊 𝐹𝑠 m
6. 𝑃 = 𝑡
= 𝑡
= 𝐹 𝑣 ≈ 400 N ∙ 22,2 s
≈ 8,9 kW
𝑊 𝐹𝑠
7. Przekształcamy wzór na moc: 𝑃 = = = 𝐹 𝑣. Przy 2 razy większej prędkości motorówki 2 razy
𝑡 𝑡
większa jest również siła oporu, którą należy pokonać. Niezbędna moc silnika jest 4 razy większa
i wynosi 12 kW.
 22

31. Energia potencjalna grawitacji i potencjalna sprężystości

s. 213
1. Zmiana energii potencjalnej jest wprost proporcjonalna do różnicy wysokości (przemieszczenia)
i masy przenoszonego ciała.
A. 4 kJ (Magda przemieściła się o 2 piętra, jak w przykładzie, zmiana energii potencjalnej jest więc
taka sama)
B. 2 kJ (przemieszczenie2 razy mniejsze niż w przykładzie, 2 razy mniejsza jest więc zmiana energii
potencjalnej)
C. 20 kJ (przemieszczenie 2,5 razy większe niż w przykładzie, masa 2 razy większa, zmiana energii
potencjalnej jest zatem 2,5 ∙ 2 = 5 razy większa)
D. 4 kJ (przemieszczenie 2 razy mniejsze niż w przykładzie, masa 2 razy większa, zmiana energii po-
tencjalnej 0,5 ∙ 2 = 1 jest zatem taka sama jak w przykładzie)

2. Obaj mają rację. Energia potencjalna grawitacji zależy od ustalonego poziomu odniesienia. Można
go wybrać dowolnie, ale przy rozwiązywaniu konkretnego zadania należy się tego wyboru ściśle
trzymać.
m
3. 𝐸p = 𝑚 𝑔 ℎ = 1 kg ∙ 10 ∙ 150 m = 1500 J = 1,5 kJ
s2
𝐸p 444 000 J
4. Ze wzoru na energię potencjalną grawitacji: 𝐸p = 𝑚 𝑔 ℎ wynika: ℎ = 𝑚 𝑔 = N = 555 m.
80 kg ∙ 10
kg
∆𝐸 200 J
5. Ze wzoru na energię potencjalną grawitacji otrzymujemy: ℎ = 𝑚 𝑔p = N = 10 m.
2 kg ∙ 10
kg

32. Energia kinetyczna, zasada zachowania energii mechanicznej

s. 217–218
1. a) chłopiec (ma najmniejszą masę, prędkości są równe)
b) chłopiec (energia kinetyczna jest wprost proporcjonalna do masy i kwadratu prędkości; masa
chłopca była 2 razy mniejsza niż masa mężczyzny, ale jego prędkość była dwa razy większa, energia
kinetyczna chłopca była więc 2 razy większa niż energia kinetyczna mężczyzny; kobieta o masie
mniejszej niż masa mężczyzny miała najmniejszą energię kinetyczną)
m 2
𝑚 𝑣2 70 kg ∙ (4 )
s
2. 𝐸k = 2
= 2
= 560 J

3. Energia kinetyczna jest wprost proporcjonalna do kwadratu prędkości. Dwukrotnemu wzrostowi

prędkości odpowiada czterokrotny wzrost energii kinetycznej. Tak zwiększy się energia kinetyczna
samochodu.

4. I – E; II – F; III – B; IV – A

5.
– Naciąganie łuku: na skutek wykonania pracy wzrosła energia potencjalna sprężystości cięciwy.
– Rozpędzanie strzały: energia potencjalna sprężystości cięciwy zamieniła się w energię kinetyczną
strzały.
– Wznoszenie strzały: energia kinetyczna strzały zamieniała się w jej energię potencjalną grawitacji.
– Spadanie strzały: energia potencjalna grawitacji strzały zamieniała się w jej energię kinetyczną.
– Wbicie w ziemię: energia kinetyczna strzały rozproszyła się w postaci ciepła.
 23

6. Energia kinetyczna w momencie wybicia (czyli całkowita energia mechaniczna skaczącej osoby,
𝑚 𝑣2
𝐸k = 2 ) zamieniła się w czasie wznoszenia w energię potencjalną grawitacji (𝐸p = 𝑚 𝑔 ℎ, gdzie
ℎ jest maksymalną osiągniętą wysokością). Zgodnie z zasadą zachowania energii: 𝐸k = 𝐸p , zatem
m 2
𝑚 𝑣2 𝑣2 (3 )
s
2
= 𝑚 𝑔 ℎ i ostatecznie: ℎ = 2 𝑔 = m = 0,45 m = 45 cm.
2 ∙ 10 2
s

7. Dzielimy stratę energii (różnicę energii potencjalnych grawitacji) przez początkową energię poten-
𝐸p0 −𝐸pk 𝑚 𝑔 ℎ0 −𝑚 𝑔 ℎk ℎ0 −ℎk 10 m−8 m
cjalną: 𝐸p0
= 𝑚 𝑔 ℎ0
= ℎ0
= 10 m
= 0,2 (odpowiada to 20%).

Powtórzenie

Test 1. To trzeba umieć

s. 220
1. B, D

2. A (𝑊 = 𝐹 𝑠 = 6 N ∙ 0,5 m = 3 J)

3. 1. P, 2. P, 3. F, 4. P
𝑊 120 J
4. C (𝑃 = = = 2 W)
𝑡 60 s

5. A
6.
– Spadek swobodny: energia potencjalna grawitacji skoczka zmienia się w jego energię kinetyczną.
– Naprężanie liny: energia potencjalna grawitacji skoczka i jego energia kinetyczna zamieniają się
w energię potencjalną sprężystości liny.
– Maksymalne rozciągnięcie liny: energia potencjalna grawitacji skoczka przyjmuje wartość najmniej-
szą, a jego energia kinetyczna jest równa zero. Energia potencjalna sprężystości liny jest maksymalna.

Test 2. Dobrze, jeśli to umiesz!

s. 221–222
1. 1. F (pracuje z 3 razy większą mocą), 2. P (w ciągu 2 s wykonuje pracę 1,2 kJ, w czasie 6 razy dłuż-
szym praca jest 6 razy większa), 3. P (w ciągu każdej sekundy wykonuje pracę 200 J)
𝑊 500 J
2. D (siła tarcia równa sile, z jaką popychana jest skrzynka: 𝐹 = 𝑠
= 2,5 m = 200 N)

3. A, E
𝑚 𝑣2 2 𝐸k 2 ∙ 16 J m
4. A (ze wzoru 𝐸k = 2
otrzymujemy: 𝑣=√ 𝑚
= √0,02 kg = 40 s )

m
5. a) Zmiana (zmniejszenie) energii potencjalnej: ∆𝐸p = 𝑚 𝑔 ∆ℎ = 0,8 kg ∙ 10 s2 ∙ (−1,5 m) = −12 J.
Zmiana (wzrost) energii kinetycznej: ∆𝐸k = −∆𝐸p = 12 J.
m
b) Różnica energii potencjalnych: ∆𝐸p = 𝑚 𝑔 ∆ℎ = 0,8 kg ∙ 10 2 ∙ (0,7 m − 1,5 m) = −6,4 J. Energia
s
kinetyczna doniczki była równa 6,4 J.
2 𝐸k 2 ∙ 6,4 J m
c) Z wcześniejszych wyników i wzoru na energię kinetyczną: 𝑣 = √ =√ =4 .
𝑚 0,8 kg s
 24

Test 3. Świetnie, jeśli to umiesz!

𝑊 𝐹o 𝑠 𝑃 7500 W
1. A (𝑃 = 𝑡
= 𝑡
= 𝐹o 𝑣, zatem: 𝐹o = 𝑣
= m = 500 N); E (przekształcenia jak wyżej prowadzą
15
s
m
𝐹 𝑃 𝑣 45 kW 15
do: 𝐹o2 = 𝑃2 ∙ 𝑣1 = 7,5 kW ∙ s
m = 3).
o1 1 2 30
s

2. a) ℎmax = 5 m (z wykresu), 𝐸p = 10 J (równa początkowej energii kinetycznej)

𝐸 10 J
b) ze wzoru na energię potencjalną grawitacji:𝑚 = 𝑔 pℎ = m = 0,2 kg.
10 2 ∙ 5 m
s
2 𝐸kmax 2 ∙ 10 J m
c) ze wzoru na energię kinetyczną: 𝑣 = √ 𝑚
= √ 0,2 kg = 10 s .

3. 1. P (2 razy mniejsze przemieszczenie niż opisane, 2 razy mniejsza zmiana energii potencjalnej)
2. P (2 razy mniejsze przemieszczenie niż opisane, 2 razy mniejsza zmiana energii potencjalnej)
3. F (zwiększy się o 2,5 J, bo przemieszczenie jest 2 razy mniejsze niż opisane)
4. F (zwiększy się o dokładnie 2,5 J, przemieszczenie do punktów C i D jest związane z wykonaniem
takiej samej pracy)

Termodynamika
33. Energia wewnętrzna i temperatura

s. 231–232
1. Średnia energia kinetyczna cząsteczek jest wprost proporcjonalna do temperatury ciała. Im szyb-
ciej cząsteczki się poruszają, tym wyższa jest temperatura.

2. B (całkowita energia wewnętrzna zależy od ilości wody), A (równe temperatury)

3. a) 77℃ b) –173℃ c) 523 K d) 203 K

4. A. 200℃; B. 100℃; C. 270 K; D. 37℃; E. 2500 K; F. 200 K

5. Całkowita energia wewnętrzna: A < B (masa opiłka mniejsza od masy bryły),

B > C (masa i temperatura bryły większe od masy i temperatury klucza),
C > A (temperatura opiłka większa od temperatury klucza, ale znacznie mniejsza masa).
Średnia energia kinetyczna atomu żelaza: A = B,
B > C (temperatura wprost proporcjonalna do średniej energii kinetycznej atomów, większa energia
odpowiada wyższej temperaturze).

34. Zmiana energii wewnętrznej w wyniku pracy i przepływu ciepła

s. 236–237
1. A – I; B – II; C – III

2. Od wykonanej pracy odejmujemy energię przekazaną powietrzu i desce:

∆𝐸w = 400 J − 0,2 ∙ 40 J − 0,55 ∙ 400 J = 100 J.
 25

3. Wzrost energii wewnętrznej (nagrzewanie się) metalu przeszkadza w jego obróbce. Można temu
przeciwdziałać, chłodząc obrabiany przedmiot np. wodą. Część ciepła zostaje wtedy zużyta na ogrza-
nie wody, która następnie jest usuwana.

4. Energia wewnętrzna piłki wzrośnie bardziej wtedy, gdy spadnie ona na piasek. Od betonu piłka
dobrze się odbija i tylko niewielka część jej energii mechanicznej zamieniana jest w ciepło. W piasku
piłka praktycznie zatrzymuje się po upadku, a cała początkowa energia mechaniczna jest zużywana na
ogrzanie piłki i otoczenia.

5. Zmiana energii wewnętrznej piłki i otoczenia jest równa (z dokładnością do znaku) zmianie energii
m 2 m 2
𝑚 𝑣22 𝑚 𝑣12 0,6 kg ∙ (10
s
) 0,6 kg ∙ (8
s
)
kinetycznej piłki: ∆𝐸w = 2
− 2
= 2
− 2
= 10,8 J.

35. Sposoby przekazywania ciepła

s. 242
1. Między szybami okna znajduje się powietrze, które jest złym przewodnikiem ciepła. Jego obecność
zmniejsza szybkość przekazywania ciepła z mieszkania na zewnątrz.

2. 1. P, 2. F ( tylko jeżeli jest różnica temperatur energia może być przekazywana poprzez przewod-
nictwo), 3. P, 4. P, 5. F (przepływ ciepła od ogniska do nas następuje głównie dzięki promieniowaniu)

3. Grzejnik należy umieścić w miejscu A. Umieszczenie go przy podłodze wymusi konwekcję w całej
objętości pokoju i równomierne jego ogrzewanie. Umieszczenie kaloryfera pod sufitem spowodowa-
łoby nagrzewanie tylko części pomieszczenia znajdującej się wysoko.

4. Od płonącego ogniska ogrzewało się powietrze w kopalni. Zwiększanie jego objętości prowadziło
do konwekcji i usuwania gazów z wnętrza kopalni.

36. Ciepło właściwe

s. 247–248
J
1. 𝑄 = 𝑐 𝑚 (𝑇2 − 𝑇1 ) = 450 kg ∙ ℃ ∙ 0,5 kg ∙ (175℃ − 25℃) = 33 650 J

2. Jeśli dwóm ciałom o równych masach dostarczymy tyle samo ciepła, to bardziej wzrośnie tempera-
tura ciała o mniejszym cieple właściwym. Aby temperatury dwóch ciał o takich samych masach
zwiększyć o takie same wartości, więcej ciepła należy dostarczyć ciału o większym cieple właściwym.

3. B. 8400 J (taka sama masa, 2 razy większy wzrost temperatury, potrzeba 2 razy więcej ciepła)
C. 16 800 J (4 razy większa masa, taki sam wzrost temperatury, potrzeba 4 razy więcej ciepła)
D. 33 600 J (4 razy większa masa, 2 razy większy wzrost temperatury, potrzeba 8 razy więcej ciepła)

J
4. 𝑄 = 𝑐 𝑚 ∆𝑇 = 2430 ∙ 1 kg ∙ 30℃ = 72 900 J
kg ∙ ℃

𝑄 1804 J J
5. Wyznaczamy ciepło właściwe: 𝑐 = 𝑚 ∆𝑇 = 0,2 kg ∙ (30℃−20℃ ) = 902 kg ∙ ℃. Z tabeli odczytujemy, że
pierścień został wykonany z glinu (aluminium).
 26

6. Ze wzoru 𝑄 = 𝑐 𝑚 ∆𝑇 = 𝑐 𝑚 (𝑇k − 𝑇0 ) wyznaczamy temperaturę końcową:

𝑄 42 000 J
𝑇k = 𝑇0 + = 20℃ + J = 25℃.
𝑐∙𝑚 4200 ∙ 2 kg
kg ∙ ℃

7. Ciepło wykorzystane na ogrzanie wody wiążemy z mocą czajnika: 𝑄 = 𝑃 𝑡, i z ciepłem właściwym:

𝑄 = 𝑐 𝑚 ∆𝑇 = 𝑐 𝑚 (100℃ − 𝑇o ).
Przyrównujemy zapisane wzory: 𝑐 𝑚 (100℃ − 𝑇o ) = 𝑃 𝑡; wyznaczamy ogrzewaną masę:
𝑃𝑡 2000 W ∙ 240 s
𝑚 = 𝑐 (100℃−𝑇 ) = J ≈ 1,4 kg.
o 4200 ∙ (100℃−20℃)
kg ∙ ℃

8. Ciepło właściwe piasku jest mniejsze niż ciepło właściwe wody. Dostarczenie takim samym masom
obu substancji takich samych ilości ciepła prowadzi do większego wzrostu temperatury piasku.

9. a) 8 kJ (odczytujemy z wykresu)
b) ciała I (widzimy na wykresie)
c) Ciepło właściwe ciała II jest 4 razy większe od ciepła właściwego ciała I. Dostarczenie takich samych
ilości ciepła obu ciałom (o takich samych masach) spowoduje czterokrotnie mniejszy wzrost tempera-
tury ciała II.

37. Zmiany stanu skupienia

s. 252
1. A. skraplanie, B. sublimacja, C. krzepnięcie, D. resublimacja, E. parowanie

2. A. skraplanie, B. sublimacja, C. parowanie, D. resublimacja, E. topnienie, F. krzepnięcie (po popra-

wieniu błędu na rysunku – strzałka powinna być skierowana w stronę przeciwną)

3. 1. P, 2. F (lód i para wodna to dwa stany skupienia tej samej substancji, wody), 3. P, 4. F (zjawi-
skiem odwrotnym do parowania jest przejście substancji ze stanu gazowego w ciekły), 5. P

38. Topnienie i krzepnięcie

s. 258
1. ustalone temperatury topnienia: A (1084℃), E (0℃)

4. 1. P, 2. F (te energie są jednakowe), 3. P

J
3. 𝑄 = 𝑄t 𝑚 = 335 000 kg ∙ 2 kg = 670 000 J = 670 kJ

𝑄 120 000 J
4. Ze wzoru 𝑄 = 𝑄𝑡 𝑚 wyznaczamy masę: 𝑚 = = J ≈ 0,358 kg = 358 g.
𝑄t 335 000
kg

5. We wzorze 𝑄 = 𝑄t 𝑚 wyrażamy masę lodu przez jego gęstość i objętość 𝑚 = 𝑑 𝑉, otrzymując

𝑄 = 𝑄t 𝑑 𝑉, a następnie objętość lodu wyrażamy przez rozmiary boiska 𝑉 = 𝑎𝑏𝑐, stąd:
J kg
𝑄 = 𝑄𝑡 𝑑 𝑎 𝑏 𝑐 = 335 000 kg ∙ 920 m3 ∙ 30 m ∙ 60 m ∙ 0,035 m ≈ 19,4 GJ.
 27

39. Parowanie i skraplanie

s. 264
1. a) Szybkość parowania zależy od rodzaju cieczy, jej temperatury, ruchu powietrza w otoczeniu,
wielkości powierzchni cieczy i wilgotności otoczenia.
b) Parowanie odbywa się w każdej temperaturze, w jakiej substancja jest w stanie ciekłym. Jest pro-
cesem powolnym, przebiegającym spokojnie. Zachodzi tylko z powierzchni cieczy. Wrzenie odbywa
się jedynie w temperaturze wrzenia. Jest procesem gwałtownym. Zachodzi w całej objętości cieczy.

2. B

3. Dmuchając na zupę, usuwamy znad niej warstwę wody, która właśnie wyparowała. Dzięki temu
powstaje miejsce na parowanie kolejnych porcji cieczy. Przyspiesza to stygnięcie zupy.

4. Najszybciej wyparuje z naczynia na zdjęciu A. Ciecz w nim ma największą powierzchnię swobodną

(pozostałe parametry, od których zależy szybkość parowania, są takie same dla wszystkich naczyń).

5. Temperatura wrzenia alkoholu etylowego wynosi 78,3℃ i jest niższa od temperatury wrzenia wody
(100℃), w której alkohol jest już gazem.
J
𝑄parowanie 𝑄p 𝑚 𝑄p 2 258 000
kg
6. = = = J ≈ 6,7 razy więcej ciepła (trzeba dostarczyć wodzie)
𝑄topnienie 𝑄t 𝑚 𝑄t 335 000
kg

7. Masa wyparowanej wody to 0,2 kg. Zużyta energia na wyparowanie takiej ilości wody:
kJ
𝑄 = 𝑄p 𝑚 = 2260 ∙ 0,2 kg = 452 kJ. Masa odparowanej wody jest wprost proporcjonalna do
kg
200 ml 1000 ml
czasu ogrzewania potrawy. Zapisujemy proporcję: 20 min = 𝑡
; otrzymujemy 𝑡 = 100 min.

Powtórzenie

Test 1. To trzeba umieć

s. 267
1. B, B, D

2. B

3. C

4. 1. P, 2. F (sprawiamy, że ta energia się zwiększa), 3. F (kaloryfery produkuje się z metalu, aby do-
brze przewodziły ciepło), 4. P

5. B (w czasie skraplania woda oddaje ciepło)

6. a) Próżnia między ściankami termosu jest izolatorem cieplnym, zmniejsza szybkość przepływu cie-
pła przez jego ścianki.
b) Posrebrzone ścianki odbijają promieniowanie, co zmniejsza przekazywanie ciepła tą drogą.
c) W termosie można przechowywać potrawy ciepłe i zimne. Zmieniają one temperaturę bardzo po-
woli, ponieważ przepływ ciepła przez ścianki termosu zachodzi bardzo wolno w obie strony.
 28

Test 2. Dobrze, jeśli to umiesz!

s. 268–269
1. A, E

2. C (temperatura wolframu: 3422℃)

3. A, C

4. B, C, F
J
5. C (𝑄 = 𝑐 𝑚 ∆𝑇 = 4200 ∙ 30 kg ∙ (35℃ − 30℃) = 630 000 J)
kg ∙ ℃

𝑄 692 000 J J
6. a) Ze wzoru 𝑄 = 𝑐 𝑚 ∆𝑇, otrzymujemy: 𝑐 = = ≈ 450 .
𝑚 ∆𝑇 1 kg ∙ 1538℃ kg ∙ ℃
b) Ciepło właściwe jest większe wtedy, gdy substancja jest cieczą. Dostarczanie takich samych ilości
ciepła prowadzi do mniejszego wzrostu temperatury, wykres jest mniej stromy.
𝑄 962 000 J−692 000 J J
c) Ze wzoru 𝑄 = 𝑚𝑄t , otrzymujemy: 𝑄t = = = 270 000 .
𝑚 1 kg kg
d) żelazo

Test 3. Świetnie, jeśli to umiesz!

s. 269
1. A, E

2. A, C

3. A – Do zagotowania 1 kg wody potrzeba: 𝑄 = 𝑐 𝑚 ∆𝑇 = 𝑐 𝑚 (100℃ − 𝑇0 ). Taką ilością energii

można odparować masę Δm opisaną wzorem: 𝑄 = 𝑄p ∆𝑚. Z równości 𝑐 𝑚 (100℃ − 𝑇0 ) = 𝑄p ∆𝑚
J
𝑐 𝑚 (100℃−𝑇0 ) 4200 ∙ 1 kg ∙ (100℃−20℃)
kg ∙ ℃
otrzymujemy: ∆𝑚 = 𝑄p
= J ≈ 0,15 kg.
2260 000
kg

Analiza tekstu

s. 272
kWh kWh
1. 1. F, 2. P, 3. P (𝐸 = 15 m2 rok ∙ 120 m2 = 1800 rok
)

2. B, E

3. Latem liście takich drzew rzucają cień, co zmniejsza ilość ciepła docierającego do budynku. Zimą,
po opadnięciu liści, do budynku dociera więcej światła słonecznego.

4. A, D, G

5.W tradycyjnym domu ilość energii potrzebna do ogrzewania wnętrza (powietrza) jest ponad pięcio-
krotnie większa niż w domu pasywnym, natomiast ilość energii potrzebna do ogrzewania wody jest
porównywalna w budynku pasywnym, niskoenergetycznym oraz tradycyjnym. Należy ponadto pa-
miętać, że w domu pasywnym w stosunku do domu tradycyjnego potrzeba niewielkiej ilości energii
do wentylacji.