geoinynieria geoinynieria

Kolumny wirowe, pale zagszczajce formowane metod Franki

ostatnich latach obserwujemy due zapotrzebowanie na wykonawstwo specjalistycznych posadowie porednich. Szerokie zastosowanie fundamentw palowych zwizane jest przede wszystkim z koniecznoci zagospodarowywania tzw. nieuytkw budowlanych. S to tereny pomijane inwestycyjnie w latach minionych gwnie z powodu niekorzystnych uwarunkowa hydrogeologicznych. Silna konkurencja na rynku specjalistycznych usug budowlanych oraz rozwj nowych wydajnych technologii spowodoway, e wykonawstwo pali stao si relatywnie znacznie mniej kosztowne. Zjawisko to obalio tradycyjnie istniejce w tym wzgldzie mity i uprzedzenia inwestorw i projektantw. Podejmujc konkretne decyzje inwestycyjne, naley w znacznie wikszym stopniu uwzgldnia uwarunkowania geologiczne i docenia wano naleytego rozpoznania terenu w tym wzgldzie. Przy wstpnych analizach ekonomicznych nie wolno sugerowa si funkcjonujcymi stereotypami lub moc przekonywania potencjalnych wykonawcw robt. Uniwersalne, najlepsze pale i technologie nie istniej. Kady konkretny przypadek posadowienia, na na palach w szczeglnoci, jest przypadkiem unikatowym i tak powinien by traktowany, zwaszcza w sytuacji realnie zmiennych uwarunkowa geologicznych.

Podstawowa klasyfikacja geoinynieryjnych metod modyfikujcych waciwoci fizyko-mechaniczne gruntw:

W tab. 1 podano uniwersaln klasyfikacj przedmiotow. Ju pobieny wgld daje obraz tego, jak wiele rodkw technologicznych moliwych jest do konstrukcyjno-inynieryjnego wykorzystania przez projektanta. I mimo znacznego rozwoju technik obliczeniowych, prawidowe posadowienie obiektu jest nadal spraw zoon i wymagajc odpowiedniego dowiadczenia. T zoon klasyfikacj wg mojego osdu mona zastpi najbardziej uproszczon z punktu widzenia technik analizy i oblicze: I. NATURALNE ULEPSZENIE PODOY BUDOWLANYCH II. INYNIERYJNE WZMOCNIENIE PODOY BUDOWLANYCH Do pierwszej grupy mona zaliczy wszelkie technologie, ulepszajce podoe bez zmiany jego naturalnej struktury w stopniu zmieniajcym moliwo naturalnej redystrybucji napre dodatkowych od posadawianej konstrukcji, tj. zastosowanie wszelkich procesw zagszczania, wymiany, prekonsolidacji, geosyntetyki itp. Takie technologie pozwalaj na uznanie zmienionych podoy jako naturalnych, za obliczeniowo traktowanie ich jako zmodyfikowanych posadowie bezporednich. Do drugiej grupy nale wszelkie technologie zwizane ze zbrojeniem gruntu i jego cakowit lub punktowym zeskaleniem (pale, iniekcje, metody chemiczne i fizykochemiczne, stosowanie wszelkich spoiw), obliczeniowo traktowane jak kompozyt ze zrnicowanym sposobem redystrybucji napre dodatkowych.

62 GEOINYNIERIA drogi mosty tunele 01/2007 (12)

geoinynieria geoinynieria

CI 1 DYNAMICZNE ZAG SZCZANIE GRUNTW METODY IMPULSOW E

KIE UBIJANIE WIROWE

PALE PIASKOWO

MIKROW YBUCHY METODY W IBRACYJNE PYTKA W YMIANA 2 WYMIANA GRUNTU G BOKA W YMIANA WIBROW YMIANA INIEKCJA MECHANICZNE 3 USZCZELNIENIE I WZMOCNIENIE GRUNTU CHEMICZNE FIZYKOCHEMICZNE GEOSYNTETYKI
ZBROJENIE SZKIELETOWE ( przepuszczalne i nie przepuszczalne) (nisko- i wysokoci nieniowa strum ieniowa) (poduszki piaskowe i wirowe; wbijanie tucznia; lekkie wypenienie; m ieszanie gruntu ze spoiwam i) (kolum ny-pale wirowe, kam ienne betonowe, cem entowowapienne; wg bne m ieszanie gruntu)

(kotwy, pale, gwo dzie, zag szczanie g bokie)

ZBROJENIE O RODKA GRUNTOWEGO ZBROJENIE ,,PR TOW E''

PALE MIKROPALE KOTW Y (INIEKCJA) W ST PNE BALASTOW ANIE

PREKONSOLIDACJA O RODKA GRUNTOWEGO

DRENY ELEKTROOSMOZA ODW ODNIENIE G BOKIE

(poziom e i pionowe; m .in. pale piaskowe i wirowe)

Tab. 1. Geoinynieryjne metody modykujce waciwoci zyko-mechaniczne gruntw

Kolumny wirowe i kamienne

Wyrnione powyej prace mona wykonywa z zastosowaniem wielu odmiennych merytorycznie technologii. S to kolumny wykonywane technikami wibracyjnymi (wibroflotacja, gowice wibracyjne z zastosowaniem spronego powietrza), pale wiercone z wypenieniem odwiertw wapnem niegaszonym, jak i pale formowane metod dynamiczn (wirowo-piaskowe pale Franki). Kolumny wykonywane technikami wibracyjnymi maj wiele zalet, z ktrych najwaniejsz jest relatywnie wysoka wydajno. Wibroflot z gowic wibracyjn jest stopniowo opuszczany na dan gboko, a sam proces wspomagany jest strumieniem wody lub powietrza pod duym cinieniem. Nastpnie przy pomocy zasypnika luzowego podawane s kolejne porcje kruszywa. Wibroflot ruchami posuwisto-zwrotnymi zostaje wycignity, po drodze wbudowujc i zagszczajc materia kamienny. Uzyskana rednica trzonu jest tym wiksza, im sabszy grunt otacza wibroflot. Podstawowym przeciwwskazaniem dla wykonania wibroflotacji, czy w ogle stosowania technik wibracyjnych jest obecno sabych gruntw wraliwych strukturalnie i nasyconych wod (grunty pylaste, namuy, aluwia). Cakowite naruszenie ich struktury naturalnej (upynnienie) nie zawsze rekompensowane jest wytrzymaoci wbudowanego kruszywa, co powoduje, e efekt metody moe by mniejszy od oczekiwanego. Zalet pali wypenionych wapnem niegaszonym jest skuteczne osuszenie i wzmocnienie stwardniaego gruntu (proces hydratacji i egzotermiczny w czasie wizania oraz 23,5 krotne powikszenie objtoci wasnej, rozpierajce dodatkowo otoczenie gruntowe). Wad metody jest relatywnie niska wytrzymao kolumn szczeglnie na siy poziome. Pale wapienne nie pracuj na cinanie. W wietle klasyfikacji oglnej (tab. 1) wirowo-piaskowe przemieszczeniowe pale Franki mona zakwalifikowa w systematyce jako naturalnie ulepszajce podoe gruntowe przy pomocy mechanicznej gbokiej dynamicznej wymiany gruntu metod

impulsow z jednoczesnym (podstawowym lub uzupeniajcym) spenianiem funkcji drenau pionowego (konsolidacyjnego).

Technologia Franki
Pale Franki wykonywane s zgodnie z jedn z najstarszych znanych i uznanych technologii pali formowanych w gruncie od lat 30. ubiegego wieku. Istnieje wiele modyfikacji rnicych si tak sposobem wykonania, jak i stosowanym materiaem wypeniajcym, m.in. elbetowe, betonowe, wirowe, piaskowe. S to pale formowane metod dynamiczn w grubociennych stalowych odzyskiwanych rurach obsadowych. Pozwalaj w jednym cyklu technologicznym na wykonanie szeregu rnych zada: pali elbetowych (w tym szczeglnie efektywne dla konstrukcji wyrywanych, np. supy elektro-energetyczne i maszty stalowe), pali wirowych i wirowo-piaskowych (gboka wymiana i ulepszenie podoa gruntowego) oraz na odwodnienie terenu (dreny pionowe wirowe, w tym osonie przeciw kolmatacyjnej z wkniny geotechnicznej oraz tradycyjne studnie odwodnieniowe). Cechy wykonawstwa Poniej przedstawiono uwarunkowania metody podstawowej z wykorzystaniem mieszanki wirowo-piaskowej. Do elementarnych czynnoci roboczych nale: najazd kafara na wyznaczony geodezyjnie punkt i centrowanie rury obsadowej; wykonanie na dnie rury suchego wirowego (lub wirowo-cementowego) korka o wysokoci ok. 2. rednic rury, wstpne zagszczenie lekkimi udarami mota; zagbianie rury obsadowej swobodnie spadajcym wewntrz niej motem, uderzajcym w korek do momentu uzyskania wymaganego zagbienia; pomiar standardowego wpdu kocowego e (przemieszczenie rury pod wpywem 1. uderzenia mota z wysokoci 1 m) podwieszenie rury obsadowej do wiey kafara;

GEOINYNIERIA drogi mosty tunele 01/2007 (12) 63

geoinynieria geoinynieria

wybijanie korka i stopniowe formowanie powikszonej bazy; stopniowe (porcjami) zasypywanie rury kruszywem, formowanie trzonu pala lekkim pobijaniem mota z jednoczesnym podciganiem rury. Uwaga: W przypadku wykonania pali do powierzchni terenu ze wzgldw technologicznych grna (gowicowa) cz (do ok. 50 cm p.p.t.) jest rozgszczona. Dlatego obligatoryjnym zbiegiem wykaczajcym prace jest dogszczenie powierzchniowe z zastosowaniem redniej lub cikiej zagszczarki pytowej lub walca wibracyjnego. Stopa pala powinna by zagbiona na ok. 50 cm w warstwie nonej, co ustala si przy pomocy pomiaru wpdw. Po analizie parametrw II stanu granicznego (osiadania) moliwe jest uzasadnione obliczeniowo wykonanie pali krtszych i opartych w warstwie czciowo nonej, tzw. pali wiszcych. Podstawowe wady i zalety Oprcz uniwersalnoci zastosowa, do podstawowych zalet nale m.in.: moliwo biecej dynamicznej kontroli nonoci (pomiar wpdw), co pozwala na wykonawstwo robt w sabo rozpoznanym podou oraz szybk efektywn korekt dugoci pali w przypadku wystpienia lokalnych anomalii geologicznych; moliwo wykonania pali z tzw. pustym przebiciem do dowolnej gbokoci, co pozwala na pniejsze jednoetapowe wykonanie wykopu zasadniczego bezporednio z rzdnej terenu; dua efektywno ekonomiczna (m.in. korzystny dla uzyskanej nonoci wpyw poszerzonej bazy pali oraz skuteczne dogszczanie w trakcie robt otoczenia gruntowego do ok. 1,5 rednicy pala); maa wraliwo na przeszkody naturalne (kamienie, stare fundamenty itp.); wysoka jako robt zwizana z moliwoci dobrego biecego monitoringu wielu parametrw wykonawczych. Podstawowe wady: ograniczona uciliwo dla otoczenia, chocia jak potwierdziy to wielokrotne pomiary sejsmo-dynamiczne bez praktycznego zagroenia obiektw budowlanych (zanikajce z odlegoci drgania maj charakter impulsowy nie harmoniczny i s doskonale znoszone przez obiekty budowlane); ograniczone zastosowanie pali konstrukcyjnych i wirowych w przypadku zalegania w podou wielometrowych warstw gruntw skrajnie sabych, pynnych (IL>0.75), np. sabo rozoonych torfw, namuw, gytii i innych spoistych nawodnionych gruntw pylastych; stosunkowo niska wydajno jednostkowa: jej zwikszenie zwizane jest z koniecznoci zastosowania wikszej iloci maszyn (kafarw).

100 90 80
Przechodzi przez sito [%]

70 60 50 40 30 20 10 0

0,01

0,1

10

100

rednica ziarna "d" [mm]

Rys. 1. Zalecane (optymalne i graniczne) krzywe uziarnienia dla kruszyw stabilizowanych mechanicznie

Zakres przydatnoci metody w aspekcie pali wirowych i wirowo-piaskowych Uwzgldniajc uwarunkowania technologiczne, wirowe pale Franki s technologi uniwersaln. Za optymalny mona uzna nastpujcy zakres zastosowania: lune grunty niespoiste lub mao spoiste; wszelkiego rodzaju nasypy niebudowlane o zrnicowanym pochodzeniu i skadzie, w tym z nierozpoznanymi przeszkodami (resztki betonu, stare fundamenty, gruz itp.); W nasypach w procesie technologicznym uzyskujemy, niekiedy znaczce, dodatkowe ulepszenie przestrzeni midzy palami osigamy wic efekt nie tylko gbinowej punktowej wymiany gruntu, ale i istotnego ulepszenia parametrw mechanicznych podoa istniejcego. w nieco mniejszym zakresie dotyczy to take plastycznych

i mikkoplastycznych gruntw spoistych; w tym przypadku dodatkowe ulepszenie podoa moe nie by znaczce, wic wykonane pale stanowi czyst gbok punktow wymian gruntu. Mona stwierdzi, e optymalnym inynieryjnie zakresem stosowania wirowo-piaskowych pali Franki s stosunkowo niewielkie zakresy robt o wymaganej i gwarantowanej skutecznoci, w szczeglnoci: strefy przyczkowe budowli drogowych, ulepszenie w miejscu usytuowania lokalnych soczewek sabych i nawodnionych gruntw o zrnicowanej miszoci, wzmocnienie (usztywnienie) jedynie lokalnie sabszej czci podoa gruntowego pod obiektami o posadowieniu bezporednim, m.in. wzmocnienie stref dylatacyjnych, obcionych ponad standardowo fragmentw pyt i oczepw, np. pod klatki schodowe, szyby windowe itp.). Omwione powyej pale mona stosowa tak w budownictwie oglnym (pod pytami i awami fundamentowymi), jak i drogowo-mostowym. W pierwszym przypadku stosujemy raczej pale krtkie (34 m) w niewielkich rozstawach osiowych (r =160170 cm), w drugim podstaw s uwarunkowania ekonomiczne i harmonogramy robt. Oczekujc znaczco szybszego efektu niewielkie i szybko stabilizujce si osiadania przyjmujemy rozstawy r = 160180 cm. W przeciwnym do r = 200 cm. Powysze decyzje wpywaj bezporednio na poziom kosztw, powinny by wic racjonalnie rozwaone. Naley zwrci uwag, e nadmierne zagszczenie wykonanych pali nie prowadzi do znaczco lepszych efektw zagszczenia, gdy czsto nadmiar energii wewntrznej, skumulowanej w masywie gruntowym, ujawnia si wypitrzeniem terenu o kilkanacie kilkadziesit centymetrw. Zbyt rzadkie rozstawy zmniejszaj efektywno zagszczenia i ulepszenia. Uniwersaln pozostaje drenujca funkcja pali, dziki ktrej nawet jeeli osiadania nasypw s wiksze, ni wstpne oczekiwania, to stabilizuj si w okresie niewiele duszym od zakoczenia formowania tych nasypw.

Materia
Do wykonania wirowo-piaskowych pali Franki nadaj si w zasadzie wszelkie grunty niespoiste. Jednak maksymalne efekty osigane s, gdy stosuje si kruszywo rnoziarniste i mao zapylone (zaglinione), ktre oglnie mona zakwalifikowa jako pospka. Ekonomicznie optymalnym jest stosowanie kruszywa pozyskiwanego bezporednio w pobliskich wirowniach (bez dodatkowego uzdatniania). Dopuszczalna krzywa przesiewu (rys.1) wydaje si bardzo tolerancyjna, a stworzo-

64 GEOINYNIERIA drogi mosty tunele 01/2007 (12)

geoinynieria geoinynieria

na zostaa na bazie dowiadcze wykonawczych. Odpowiada oglnie parametrom normowym jak dla podbudowy drogi z kruszyw stabilizowanych mechanicznie. Podstawowe wymogi parametryczne: 1. Uziarnienie: 040 mm 2. Wskanik piaskowy: WP 35 3. Wskanik rnoziarnistoci (niejednorodnoci uziarnienia): U 5, gdzie U = d60/d10 (d60 i d10 rednica zastpcza ziarna poniej ktrej w gruncie zawarte jest (masowo) odpowiednio 60% i 10% odczytujemy z krzywej przesiewu 4. Zawarto ziarn mniejszych ni 0,075 mm od 2 do 10% 5. Zawarto czci organicznych nie wiksza ni 1% Uwaga: W przypadku braku naturalnych kruszyw o odpowiednim skadzie ziarnowym nie jest niezbdne ich frakcjonowanie i mieszanie mechaniczne. Poniewa materia ten jest zasypywany do pojemnika podawczego rcznie, wystarczy miksowanie w trakcie napeniania pojemnika odpowiedniej proporcji kruszywa kwalifikowanego (pukanego) z piaskiem, t.j. wykonanie tej czynnoci jako zabiegu technologicznego bezporednio na placu budowy.

Badania, kontrola, wymagania odbiorcze

Kontroli i stosownym badaniom podlegaj tak uywane materiay (kruszywa), jak i wykonane kolumny (pale). Dostarczane kruszywo podlega kadorazowo kontroli wstpnej (wizualnej), ktra pozwala na stwierdzenie skadu granulometrycznego, zabarwienia, stopnia zapylenia w aspekcie ujawnienia ew. odchyle w stosunku do innych dostaw. Na uzgodnionych zasadach s systematycznie pobierane prbki kruszywa (35 kg) do wykonania podstawowych bada laboratoryjnych (krzywe przesiewu, analiza pyowa) oraz prbki rozjemcze, przechowywane dla celw ew. bada dodatkowych. Prbki powinny by starannie, jednoznacznie opisane i zabezpieczone na czas przechowywania i transportu do laboratorium budowlanego. Przegld podstawowych metod bada w zastosowaniu do rodowiska gruntowego: Grunty spoiste: CPT, SS, DP, SPT lub SR oraz pobieranie prbek (ocena makroskopowa, badania laboratoryjne) PS, OS CS, FYT, PMT, GUC, PIL, DMT lub PMT, GW; Grunty niespoiste: CPT, DP lub SPT oraz pobieranie prbek PS, OS, AS, PMT, DMT, GW, PIL, TP, PLT; Pomiary zwierciada wody gruntowej; Geodezyjne kontrolne pomiary polowe, m.in. kontrolowanie osiada (repery powierzchniowe, gbinowe, inklinometry). Gdzie: SR, SS sondowania bezporednie CPT(U) sondowania statyczne DP sondowania dynamiczne, w szczeglnoci: DPL sonda lekka (10 kg), DPM sonda rednia (30 kg), DPH sonda cika (50 kg) i DPSH sonda bardzo cika (63,5 kg) SPT sondowania sond SPT PMT badania presjometryczne DMT badanie dylatometrem gruntw FYT badanie sond obrotow PLT prbne obcienie pyt SE badania sejsmiczne PS prbka NNS o nienaruszonej strukturze CS prbka rdzeniowa AS prbka ze widra spiralnego OS prbnik otwarty TP prbka z wykopu otwartego (odkrywki badawczej) Uwaga: W zwizku z naturalnym rozrzutem punktw dowiadczalnych przy wszelkiego rodzaju badaniach, a sondowa-

niach gruntu in situ w szczeglnoci, oczywistym jest wykorzystanie przy analizie wynikw uwarunkowa statystycznych. Kuriozalnym jest np. przypadek z wasnej praktyki budowlanej piszcego negowanie przez Inspektora Nadzoru prawidowego ulepszenia caego podoa na podstawie kilku jednostkowych (i to w przelocie) niezadowalajcych wynikw lokalnych. Za szczeglnie przydatne do bada jakoci wykonania kolumn i pali wirowych mona uzna wszelkie sondowania i badania in situ. Naley jednak mie na uwadze, e interpretacja wynikw wymaga duego dowiadczenia i powinna by powierzona osobom posiadajcym odpowiedni praktyk zawodow. Chodzi tu o umiejtne uwzgldnienie wpywu tarcia gruntu o erdzie, gbokoci krytycznej, wpywu wody gruntowej na liczb uderze oraz empirycznych krzywych cechowania (skalowania) wynikw badania. Dobierajc metod, naley pamita, e o ile w przypadku kontroli wykonanych kolumn (pali) bardziej przydatne s sondy cikie, o tyle dla sprawdzenia zmian (stopnia ulepszenia) sabych stref pomidzy palami wycznie sondy lekkie lub rednie. Istniejce metodyki pozwalaj na stosunkowo dobr ilociowo i jakociowo ocen podoy niespoistych i mao spoistych. W przypadku gruntw spoistych i nawodnionych moliwa jest wiarygodna jedynie ocena jakociowa. Zazwyczaj jest ona wystarczajca i na podstawie analizy porwnawczej wynikw bada przed i po procesie ulepszenia przy pomocy kolumn (pali) wirowych pozwala na ocen efektywnoci (lub stwierdzenie jej braku) w przestrzeniach pomidzy palami. Wszelkie w/w prace kontrolne powinny by ujte w Specyfikacjach Technicznych w postaci Programu Obsugi Jakociowej. Brak takiego dokumentu i skrupulatnego przestrzegania zasad w nim zawartych zazwyczaj le rokuje przy czynnociach odbioru kocowego. Wtedy wanie psuje si, niekiedy dobra do tej pory, wsppraca wszystkich sub nadzorujcych (Inwestor, Projektant, Generalny Wykonawca, Wykonawca).

Monitorowanie
Wszelkie metody punktowej wymiany (ulepszenia) podoa gruntowego daj dobr moliwo biecego monitoringu parametrw ich wykonania. W szczeglnoci: rzdnej zagbienia stopy, jakoci poszczeglnych warstw gruntu oraz jednoznacznego ujawnienia warstwy nonej (w przypadku pali Franki pomiar wpdw, w innych technologiach postp zagbianej rury (erdzi) i oporw przy pograniu, iloci zuytego kruszywa, geodezyjnego pomiaru ew. podniesienia powierzchni roboczej (terenu lub wykopu) oraz biecego sondowania kontrolnego w przypadku wtpliwoci dotyczcych jakoci wykonywanych robt. Wszelkie prace palowe s robotami docelowo zakrytymi, wic niezbdne jest sporzdzanie na bieco dokumentacji powykonawczej (metryk pali).

GEOINYNIERIA drogi mosty tunele 01/2007 (12) 65

geoinynieria geoinynieria

Uwarunkowania i zalecenia technologiczne

1. Ze wzgldw technologicznych (rozgszczenie w strefie gowicowej do ok. 50 cm p.p.t) zaleca si w sposb zdecydowany wykonawstwo pali z poziomu o min. 50 cm wyszego, ni przewidywane rzdne gowic. Najlepiej po wykonaniu w strefie robt 3050 cm materaca z gruntu niespoistego, ktra to warstwa odcinajco-wyrwnawcza i tak jest technologicznie niezbdna. Dziki temu kafary, przemieszczajc si w dogodnych warunkach realizacyjnych i nie tonc w bocie, doskonale w trakcie robt t warstw zagszczaj. Po zakoczeniu prac palowych niezbdne jest przestrzenne wyrwnanie zagszczenia przez zastosowanie na caej powierzchni robt cikiej zagszczarki pytowej lub walca wibracyjnego. 2. Uwzgldniajc dowiadczenia wykonawcze, mona przyj, e stopie zagszczenia trzonu pala wirowo-piaskowego, wykonanego w gruntach skrajnie sabych (torfy, namuy, gytie plastyczne i mikkoplastyczne) wyniesie 0,6 ID 0,7. W pozostaych gruntach 0,7 ID 0,85. Uwaga: W rzdach skrajnych (zewntrznych) powysze parametry mog by w sposb dopuszczalny nieco nisze, lecz nie mniej, ni ID 0,60 (lokalnie i jednostkowo ID 0,50) 3. Istotn jest kolejno wykonywanych pali. Nie naley wykonywa ich jednolitym frontem, gdy wtedy wypychamy efekt ulepszenia i zagszczenia na zewntrz. Zaleca si wykonywanie pali od zewntrz wzmacnianego obszaru do rodka, co drugi, z nieco pniejszym wykonaniem pozostaych pali, tj. w otoczeniu ju istniejcych. 4. Pale naley wykonywa w siatce trjktw rwnobocznych o wyliczonym (przyjtym) rozstawie osiowym r. Powysze dziaanie gwarantuje osignicie maksymalnej efektywnoci robt, tj. w miar rwnomierne ulepszenie podoa. Czsto spotykane przyjcie siatki w ukadzie kwadratu nie jest rozwizaniem poprawnym. 5. Tolerancje odchyek wykonania pali: usytuowanie w planie = 50 mm (lokalnie i jednostkowo do 100 mm) rednica pala in + bez ogranicze; in - 2 cm

Zasady projektowania
Uwzgldniajc fakt, e wykonanie pali wirowych jest w sensie merytorycznym traktowane jako zabieg technologiczny, brak jest cisej metodyki oblicze oraz uwarunkowa normowych. W zalenoci od budowy hydro-geologicznej, gbokoci zalegania warstw sabych oraz oczekiwanego efektu kocowego zastosowane metody obliczeniowe bd rne. Podstawowym kryterium analizy s uwarunkowania geologiczne. Jeli w podou zalegaj grunty niespoiste w stanie lunym, moemy oczekiwa ulepszenia nie tylko poprzez wykonanie pali, ale i w ich otoczeniu. W wyniku rozporu bocznego oraz zjawisk dynamicznych wok pogranej zamknitej doem rury obsadowej podoe z gruntu niespoistego ulega zagszczeniu bezporedniemu oraz poredniemu (samozagszczeniu). Podobny, chocia mniej spektakularny efekt osigamy w gruntach spoistych twardoplastycznych, lekko i rednio plastycznych. W przypadku bardzo sabych, nasyconych wod gruntw spoistych, organicznych, namuw lub torfw osigamy wycznie efekt punktowej gbinowej wymiany gruntu. W tym przypadku pale peni dodatkowo poyteczn rol drenau pionowego, w bardzo istotny sposb przyspieszajcego procesy konsolidacji podoa pod obcieniem. Rozsdnym projektowo wydaje si wic traktowanie ulepszonego podoa gruntowego jako zmienionego zastpczego w stosunku do stanu pierwotnego i traktowanie posadowienia jako bezporedniego. Wtedy kwe-

sti zasadnicz staje si przede wszystkim ustalenie nowych, zintegrowanych i urednionych parametrw fizyko-mechanicznych ulepszonego podoa. Poniewa w wikszoci przypadkw w obiektach posadawianych na ulepszonym podou dominuj osiowe siy ciskajce (pyty elbetowe, szerokie awy nasypy itp.) podstawowym parametrem moe by modu ciliwoci oglnej Mo. W przelocie kadej warstwy gruntowej mona go statystycznie uredni, uwzgldniajc stosunek powierzchni wykonanych pali do powierzchni midzy palowej. W przypadku gruntw ulegajcych ulepszeniu (samozagszczeniu) mona wykorzysta nowe wartoci moduw (pozyskane z bada lub sondowa kontrolnych). Dla gruntw bardzo sabych (gboka wymiana gruntu) naley przyj moduy pierwotne, tj. w stanie niezmienionym. Obliczenia konsolidacyjne powinny uwzgldnia fakt znacznie skrconej drogi filtracji pale wirowe stanowi skuteczny drena pionowy. Powysze uwagi dotycz wszelkich sposobw naturalnego ulepszenia podoa, tj. przypadku moliwej normalnej redystrybucji napre dodatkowych. W przypadku stosowania jakichkolwiek spoiw cementujcych obowizkowe jest obliczeniowe sprawdzenie wytrzymaoci podoa zastpczego w poziomie podstawy ulepszenia z uwzgldnieniem ciaru wasnego scementowanych (scalonych) warstw gruntowych. Praktyka wykonawcza sugeruje konieczno dowiadczalnego sprawdzenia wszelkich tego typu oblicze, gdy maj one co najwyej charakter szacunkowy. Dlatego zdecydowanie zaleca si, po wstpnym wyborze koncepcji i technologii robt, wykonanie na tym etapie poletka dowiadczalnego. Przyjmujc na wykonywanych prbnie kilkunastu palach rne rozstawy osiowe, tworzymy modelowo ulepszone podoe w skali mikro. Po wykonaniu bada kontrolnych (sondowania) moliwe jest sprawne wprowadzenie do projektu wykonawczego stosownych korekt (tak na plus, jak i na minus). Przy okazji sprawdzamy realn wydajno przyjtej technologii, ustalamy faktycznie wymagane zagbienie (dugo trzonw) itp. W skrajnym przypadku moemy nawet uzna przyjt metod za nieskuteczn w danych warunkach gruntowych i wycofa j, ponoszc tylko minimalne koszty i chronic si przed niepodanymi konsekwencjami.

Przykad stosowania wirowo-piaskowych pali Franki D = 520 mm

Obiekt Wysokie (do h = 9,50 m + 1,5 m tymczasowy balast przeciajcy) nasypy w strefach przyczkowych wiaduktu drogowego nad torami PKP w Bogaczewie na trasie krajowej nr 7 Gdask Warszawa. Budowa geologiczna: Oglnie trudna i zrnicowana. W lokalnie najgorszej niecce: piasek pylasty luny ID 0,4 lub glina piaszczysta mikko-

66 GEOINYNIERIA drogi mosty tunele 01/2007 (12)

geoinynieria geoinynieria

Smax [mm]

plastyczna IL 0,6 do gbokoci 1,5 m, poniej nawodnione grunty zastoiskowe i organiczne- namuy mikkoplastyczne IL 0,7 do gb. 3-4 m, torfy dobrze rozoone lokalnie do gb. 5,0 m podcielone piaskami drobnymi rednio zagszczonymi ID 0,6. Cel robt specjalistycznych: ulepszenie podoa gruntowego w stopniu umoliwiajcym wykonanie, uformowanie i dugoletni bezawaryjn eksploatacj nasypw. Prba techniczna Wobec wielu niewiadomych wydzielono poletko dowiadczalne i wykonano na etapie wstpnym 15 szt. pali o rednicy nominalnej D = 508 mm. Pale rozmieszczono w rnych rozstawach w siatce trjktnej. Kontrolowano stan podoa przed rozpoczciem robt (sondowania DPM 30 kg oraz pomiar poziomu wd gruntowych), zagbienie pali i uzyskiwane wpdy, jako kruszywa (analizy sitowe i pyowe) oraz zuycie jednostkowe kruszywa (efektywno wymiany gruntu). Po okresie podstawowego rozpraszania si nadcinie porowych w gruncie (714 dni) przeprowadzono kontrolne sondowania dynamiczne, zarwno w osi wykonanych pali, jak i w przestrzeniach pomidzy nimi. Do ciekawszych spostrzee nale: nadmierne zagszczenie siatki pali prowadzi do skutkw odwrotnych ni zamierzone, w tym: rozgszczenie (uszkodzenie) pali ju wykonanych przy wykonawstwie pali nastpnych, brak moliwoci przyjcia przez podoe dodatkowych porcji kruszywa, skutkujce wypieraniem gruntu w gr (lokalne kopukowate podniesienie terenu o 3050 cm) wraz z wyporem nadmiaru wody gruntowej na powierzchni- w efekcie pogorszenie parametrw podoa do gbokoci 100150 cm p.p.t.; zbyt duy rozstaw zmniejsza efektywno oglnego zagszczenia i praca pali byaby drenaem pionowym, znacznie przyspieszajcym konsolidacj pod obcieniem, jednak bez wyranego skutku w zakresie ograniczenia wielkoci osiada kocowych (np. analogiczne pale w osonach z wkniny w siatce od 4,5 do 7,5 m pod nasypy Poudniowego Obejcia Krakowa A-4 umoliwiy pen stabilizacj osiada w okresie 3. miesicy przy ich wielkoci rzdu 315 mm); w wyniku przemieszczania i pracy kafarw powierzchniowo teren uleg dewastacji w stopniu obligujcym do pniejszego usunicia bota i muld. Przyjte wnioski realizacyjne: uwzgldniajc uwarunkowania (duy obszar i wiotkie obcienie nasypem), postanowiono przyj jako podstaw kocowych prac projektowych integralne potraktowanie ulepszonego podoa, tj. przyjcie go jako naturalnego, bezporedniego, o ulepszonych oglnie i statystycznie oznaczonych parametrach nonoci; wybrano optymalny w danym przypadku rozstaw pali z rozmieszczeniem ich w siatce trjktw rwnobocznych (rozgszczenie w stosunku do pierwotnych zaoe projektowych o 20%); stwierdzono, e faktyczna rednica uformowanego pala D 62 cm (+20%); okrelono, e dla trzonu pala pojedynczego w zalenoci od otoczenia gruntowego osignito zagszczenie 0,50 ID 0,75, w przypadku grupy pali 0,60 ID 0,85; postanowiono roboty wykonywa z powierzchni terenu po wykonaniu na niej podsypki wirowo-piaskowej o gru-

160 140 120 100 80 60 40 20 0

10

log "t" [dni]

100

Rys. 2. Wykres osiadania nasypw budowlanych, Bogaczewo

boci 50 cm (w trakcie palowania zostaa ona skutecznie zagszczona gsienicami kafarw); dla znacznego przyspieszenia procesu wtrnej konsolidacji (napite harmonogramy robt) przyjto wykonanie w strefie przyczkowej nasypw przeciajcych h = 1,5 m oraz prowadzenie systematycznych obserwacji geodezyjnych w newralgicznych punktach kontrolnych (repery powierzchniowe i gbinowe); stworzono jednoznaczny dla wszystkich stron (biuro projektw, nadzr inwestorski i geotechniczny, wykonawca robt, dostawca kruszywa, geodeci) system biecej i kocowej kontroli jakoci oraz odbioru robt; przyjto procedury interwencyjne dla przypadkw niestandardowych; zakoczono i sprecyzowano ostateczne uwarunkowania ekonomiczne. Realizacja robt na bieco dostosowywano zagbienie pali (kontrola wpdw), gdy lokalnie wystpiy gniazda gruntw sabszych

GEOINYNIERIA drogi mosty tunele 01/2007 (12) 67

geoinynieria geoinynieria

o zwikszonej miszoci, za w innych strefach pale trzeba byo skrci (warunki korzystniejsze), dla zwikszenia wytrzymaoci podoa na cinanie i wypieranie boczne wzdu nasypu wykonano pale w zmniejszonych rozstawach, w strefie bezporednio przylegajcej do elbetowych cian przyczkw i dla lepszej pracy wierconych wielkorednicowych pali konstrukcyjnych (obcionych siami bocznymi) wykonano po dwa rzdy pali Franki z trzonem betonowym zamiast kolumn wirowych, zakoczono i sprecyzowano ostateczne uwarunkowania ekonomiczne.

zagszczarki pytowej lub walca wibracyjnego zabieg ten okaza si bardzo efektywny i skutecznie poprawi uzyskany poziom jakoci i efektywnoci robt.

Koszty
Oszacowanie kosztw robt w technologii wirowo-piaskowych pali Franki na stadium teoretycznym jest trudne. Gwnym czynnikiem kosztotwrczym jest odlego dostaw i lokalna cena stosowanego kruszywa. Oglnie, w stosunku do innych metod, mona je okreli jako umiarkowane (rednie). Zazwyczaj po ustaleniu rde pozyskania kruszywa oferta cenowa potencjalnego wykonawcy jest niezwoczna i wiarygodna.

Kontrola jakoci
Jako materia wykorzystano kontrolowan na bieco (krzywe przesiewu) pospk z pobliskiej kopalni i wirowni; od momentu wyczerpania zoa o dobrym naturalnym uziarnieniu stosowano sortowan mieszank kruszyw naturalnych 0-16 (do 31,5) gat. 2 (pospka gruba wg PN-86/B-06712 z minimalnymi WP > 35 oraz U > 5). Ogem wykonano 60 sondowa dynamicznych (16 DPM 30 kg, 44 DPSH 63,5 kg) w trzonach pali i pomidzy nimi oraz 2 badania sond krzyakow typu SL-VT (cinanie). Dodatkowo na styku podstaw pali z gruntami nonymi incydentalnie sprawdzano jako stp i podoa z wykorzystaniem prbnika NNS Wnioski kocowe 1. Pierwotny stan podoa gruntowego rednio: gliny piaszczyste IL = 0,6-0,7, piaski pylaste ID = 0,4, namuy (torfy) IL 0,7. 2. Kocowy stan podoa pomidzy palami rednio: gliny piaszczyste IL = 0,30 (0,20-0,40), piaski pylaste ID = 0,5 (0,45-0,57), namuy (torfy) IL = 0,4 (0,30-0,50); po opracowaniu statystycznym przyjto ulepszenie (zagszczenie z odebraniem wody grawitacyjnej) przestrzeni pomidzy palami (grunt spoisty) jako ekwiwalentne wytrzymaociowo pyom piaszczystym z IL = 0,20-0,25. 3. Uzyskano statystycznie rednie zagszczenie trzonw wykonanych pali: ID 0,62 w strefie przypowierzchniowych namuw (do ok. 3,0 m p.p.t.),ID 0,72 w strefie torfw oraz ID 0,79 poniej (tym jednostkowo w zalenoci od otoczenia gruntowego 0,55 < ID < 0,85) 4. W znaczcy sposb przyspieszono proces konsolidacji podoa pod obcieniem (koniec konsolidacji filtracyjnej po ok. 45 dniach) i ograniczono absolutn wielko osiada maksymalnych do ok. 137 mm (po 74 dniach). Uwaga: przedstawione pomiary geodezyjne (rys. 1) prowadzono ju w trakcie formowania nasypu, wic okres umownej stabilizacji pod penym obcieniem jest w rzeczywistoci krtszy, za faktyczne cakowite osiadanie nieco wiksze. Ciekawe spostrzeenia W strefie poza wykonanymi palami (nasypy nisze, geologia lepsza) obserwowano w procesie konsolidacji intensywny wypyw nadmiaru wody do wzdunych roww odwadniajcych; zjawisko to nie wystpio w strefie ulepszonej palami. Mimo optymalizacji projektowej teren w strefie robt podnis si rednio o ok. 30 cm co wiadczy, e moliwa bya jeszcze drobna oszczdnociowa korekta w rozstawach pali tak, aby podoe w peni wykorzystao wbudowywane kruszywo. Gowice wykonanych pali ulegay technologicznemu rozgszczeniu w strefie do ok. 30-50 cm p.p.t.; zalecono oglne dogszczenie przy zastosowaniu tradycyjnej cikiej

Uwagi oglne
Przedstawione powyej uwagi, zalecenia i wnioski (oprcz uwarunkowa czystko technologicznych w zakresie pali Franki) maj charakter uniwersalny i mog by pomocne przy wszelkiego rodzaju analizach projektowo-wykonawczych dla kolumn (pali), ulepszajcych podoe budowlane w sposb naturalny.

NORMY
1. PN-81/B-03020 Grunty budowlane. Posadowienie bezporednie budowli. Obliczenia statyczne i projektowanie. 2. PN-S-02205. Roboty ziemne. 3. BN-88/8932-02 i BN-88/8930-03 Roboty ziemne. 4. PN-B-06050:1999 Geotechnika. Roboty ziemne. Wymagania oglne. 5. PN-S-96011 Stabilizacja gruntw wapnem dla celw drogowych 6. PN-S- 96012 Podbudowa i ulepszone podoe z gruntu stabilizowanego cementem. 7. PN-B-02481(1998) Geotechnika. 8. PN-B-02479:1998 Dokumentowanie geotechniczne. 9. PN-EN 933-1:2000 Badania geometryczne waciwoci kruszyw. Oznaczenie skadu ziarnowego. Metoda przesiewania. 10. PN-78/B-06714/34 Kruszywa mineralne. Badania. Oznaczenie zawartoci pyw mineralnych. 11. PN-B-11112:1996 Kruszywa mineralne Kruszywa amane do nawierzchni drg. 12. PN-B-11113:1996 Kruszywa mineralne Kruszywa naturalne do nawierzchni drogowych Piasek. 13. PN-B-06721:1987 Kruszywa mineralne Pobieranie prbek. 14. PN-EN 12699:2003 Wykonawstwo specjalnych robt geotechnicznych. Pale przemieszczeniowe. 15. PN-B-04452:2002 Geotechnika. Badania polowe. 16. PN-S-02205 Drogi samochodowe. Roboty ziemne. Wymagania i badania. 17. PN-S-06102 Drogi samochodowe. Podbudowy z kruszyw stabilizowanych mechanicznie. 18. PN-68/S-96031 Drogi samochodowe. Nawierzchnie wirowe. 19. Dz.U. Nr 63 poz. 735 z 2000 r. W sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada drogowe obiekty inynierskie i ich usytuowanie. Referat zosta wygoszony w trakcie kursu Wzmacnianie podoa i fundamentw organizowanym przez Polskie Zrzeszenie Wykonawcw Fundamentw Specjalnych

autor

dr in. Krzysztof Frydrych

68 GEOINYNIERIA drogi mosty tunele 01/2007 (12)