Temat prezentacji:

Zwałowiska zewnętrzne i wewnętrzne w górnictwie węgla brunatnego

Wykonali: Natalia Antoszek, Piotr Celiński-Spodar, Michał Jacyk

Data oddania: 03.12.2022r.

Komentarz/opis do prezentacji:

Slajd nr 2: Zgodnie z obowiązującą normą PN-G02400:2010 zwałowisko należy rozumieć jako

przestrzeń zajętą przez masy ziemne i skalne przemieszczone w związku z wydobywaniem kopalin ze
złóż. Natomiast pojęcie zwał dotyczy rozluzowanych mas ziemnych i skalnych umieszczonych już na
zwałowisku

W przyjętej w 2011 r. ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze określono termin
zwałowanie jako zespół czynności prowadzonych w odkrywkowych zakładach górniczych,
nierozerwalnie związanych technicznie i organizacyjnie z przemieszczeniem i składowaniem mas
ziemnych i skalnych usuwanych znad złoża, w celu umożliwienia wydobycia kopaliny użytecznej.

Slajd nr 3: Budowa kopalni odkrywkowej wiąże się zawsze z koniecznością udostępnienia złoża poprzez
zdjęcie zalegającego nad nim nadkładu. W początkowej fazie eksploatacji masy nadkładowe
lokalizowane są najczęściej poza granicami wyrobiska odkrywkowego na zwałowisku zewnętrznym, aż
do momentu przejścia do zwałowania wewnętrznego. Wymaga to zajęcia pod działalność górniczą
dodatkowych powierzchni terenu oprócz tego, zajętego pod wyrobisko odkrywkowe i zaplecze kopalni.
W przypadku kopalń odkrywkowych węgla brunatnego zwałowiska te osiągają powierzchnię od
kilkudziesięciu do nawet kilku tysięcy hektarów. Spowodowane jest to dużą koncentracją wydobycia
węgla brunatnego liczoną w milionach Mg na rok oraz stosunkowo dużą głębokością zalegania tych
złóż. Każdorazowo budowa zwałowiska zewnętrznego powoduje trwałe wyłączenie gruntów z
użytkowania rolnego lub leśnego oraz ich przekształcenie. Dodatkowo zwałowisko takie jest obiektem
na trwałe ingerującym w istniejący krajobraz, dlatego też jego ostateczny kształt powinien zostać
dostosowany do wymogów jego rekultywacji, dzięki której obiekt ten stanowił będzie pozytywne
urozmaicenie otaczającego go terenu.

Dodatkowo możemy wyróżnić podział ze względu na:

• przebieg frontu zwałowania - blokowe, krzywoliniowe, równoległe, ścianowe, wachlarzowe,

• użycie sprzętu - mechaniczne, w tym: transportowe i beztransportowe,

• użycie wody - mokre, w tym: hydrauliczne i hydromechaniczne, suche.

• sortowanie materiału zwałowego – nieselektywne, selektywne,

• położenie maszyn zwałujących względem zwałowiska – nadpoziomowe, podpoziomowe;

• sposób formowania zwału – piętrowe, stożkowe.

Slajd nr 4: Problem stateczności zboczy hałd jest istotnym wyzwaniem dla eksploatacji węgla
brunatnego. Niestabilność hałd kopalni węgla brunatnego pociąga za sobą znaczne obciążenia
środowiskowe i ekonomiczne, dlatego też przewidywanie i zapobieganie takim problemom musi być
priorytetem. Jednak przewidywanie tych niestabilności może być bardzo trudne ze względu na znaczną
przestrzenną i czasową zmienność właściwości urobku. Fizyczne i geotechniczne właściwości urobku
są zmienne, głównie ze względu na wpływy antropogeniczne, tj. sposób wydobycia i zwałowania.

Slajd nr 5: Wytyczne projektowe powinny idealnie uwzględniać skutki zmienności materiałów urobku.
Długoterminowa stabilność zwałowisk ma kluczowe znaczenie dla bezpiecznej rekultywacji, dlatego
wytyczne projektowe powinny uwzględniać zależne od czasu zmiany właściwości hydromechanicznych
materiałów urobkowych. Jako taka, mineralogia urobku jest ważna, ponieważ reakcje geochemiczne z
wodami podziemnymi mogą prowadzić do znacznych zmian właściwości mechanicznych urobku.
Podczas gdy konsolidacja urobku może poprawić stabilność, zmiany chemiczne mogą pogorszyć
wytrzymałość. Z drugiej strony proces konsolidacji prowadzi do zmniejszenia przepuszczalności, co z
kolei może zwiększyć potencjał wzrostu ciśnienia porowego i zagrozić stabilności zboczy.

Slajd nr 6: Przegląd zgłoszonych niestabilności na hałdach węgla brunatnego wykazał, że za większość

niestabilności odpowiadały obfite opady deszczu i wynikający z nich wzrost nadmiernych ciśnień w
porach w hałdach/pod nimi. Określenie wymagań odwadniających hałdy, które można by wdrożyć w
trakcie i/lub po zakończeniu budowy, mogłoby mieć korzystny wpływ na stateczność hałdy. Ponadto
analizy stateczności zboczy powinny być w stanie uwzględnić wpływ warunków pogodowych poprzez
symulację infiltracji opadów atmosferycznych i/lub przesiąkania wód gruntowych do i wokół
heterogenicznych i anizotropowych materiałów urobku w ramach mechaniki gleby nienasyconej.

Slajd nr 7: W nocy z 26 na 27 września 2016 r. na hałdzie wewnętrznej w kopalni węgla brunatnego

Turów rozpoczęło się osuwisko. Kopalnia czasowo ograniczyła działalność wydobywczą węgla, co
spowodowało nieznaczne ograniczenie mocy wytwórczych Elektrowni Turów. Ograniczenie to
spowodowało, że kwoty kontraktów sprzedaży nadwyżek ponad moce produkcyjne w Elektrowni
Turów zostały przeniesione do innych wolnych mocy wytwórczych w Grupie Kapitałowej PGE. Akcja
ratunkowa mająca na celu zabezpieczenie sprzętu i infrastruktury została zakończona 5 października
2016 r., a sytuacja wokół osuwiska ustabilizowała się. Od 7 października 2016 r. trwa akcja usuwania
nadkładu, jakim jest złoże węgla brunatnego. W wyniku osuwiska zniszczeniu uległa układnica oraz
część systemu transportowego wraz z infrastrukturą towarzyszącą.

Slajd nr 8: Negatywne skutki w cyklu życia węgla brunatnego:

• Przechowywanie i zabezpieczanie odpadów i nadkładów składowanych są na zwałowiskach

wewnętrznych na terenie kopalni lub na zwałowiskach zewnętrznych tworzących wzniesienia
terenu - bez odpowiedniego zagospodarowania i rekultywacji odpady wydobywcze wysypiska
mogą generować niebezpieczne poziomy pyłu, zanieczyszczać wody gruntowe lub po prostu
oszpecać lokalny krajobraz.
• Przesiedlenie: powstanie kopalni odkrywkowej wymaga zabezpieczenia obszaru górniczego za
pomocą m.in. otuliny, a w przypadku polskich odkrywek przyjmuje się, że obszar w promieniu
400 m od lokalizacji maszyny nie może zostać zagospodarowany i musi zostać oczyszczony.
 Taka miara zazwyczaj oznacza przesiedlenie mieszkańców kilku wsi i zapewnienie im nowego
miejsca.
• Problemy z ruchem/komunikacją: Powstanie kopalni odkrywkowej często wiąże się z likwidacją
i zamknięcie, niektórych istniejących dróg, powodujące zakłócenie ciągów komunikacyjnych,
które wcześniej obsługiwał teren komunalny; może to być wynikiem odprowadzania wód
gruntowych i osiadanie stożka. Dlatego zwykle trzeba budować nowe drogi, aby zapewnić
swobodny przepływ ruchu między różnymi wioskami i przez gminę.
• Znaczące zmiany w krajobrazie rzeźby gminy/terenu: Samemu wydobyciu węgla brunatnego
towarzyszą znaczne zmiany istniejącego krajobrazu i ukształtowanie terenu, z płaskimi
terenami nizinnymi zmieniającymi swój charakter w miarę upływu czasu instalacji górnictwa
odkrywkowego, wydobywanie złóż i tworzenie hałd dla wydobytego węgla.
• Skutki osiadania stożka/Uszkodzenia spowodowane wydobyciem: Wydobycie węgla wymaga
odwodnienia terenu wydobycia odkrywkowego w celu zmniejszenia potencjału wody.
Prowadzi to jednak do hydrologicznego zniszczenia znacznie większego obszaru wokół kopalni
odkrywkowej. Obniżenie poziomu wód gruntowych prowadzi do zmniejszenia produktywności
nawożonych gleb przez wody podziemne, podczas gdy ma niewielki wpływ na gleby zasilane
retencją wód opadowych.
• Zanieczyszczenie powietrza: Emisje pyłów i innych niebezpiecznych związków i metale
stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia okolicznych mieszkańców. Emisje pyłów, dwutlenku
siarki (SO2), dwutlenek węgla (CO2), tlenki azotu (NOx) czy rtęć powstające w wyniku
działalności kopalń są szczególnie niebezpieczne.

Slajd nr 9: Najpopularniejszą formą rekultywacji zwałowisk jest ich zalesianie. Jednak w skutek procesu
rekultywacji można uzyskać tereny o bardzo szerokim spektrum przydatności. Ze względu na
geometrię zwałowisk, często zostają one zaadaptowane jako tereny rekreacyjne oraz sportowe takie
jak stoki narciarskie oraz trasy rowerowe. Co za tym idzie, po odpowiednim przystosowaniu zwałowisk,
mogą one również służyć jako teren na zaplecze gastronomiczne oraz bazę hotelową. Bardzo
popularnym sposobem na wykorzystanie terenów zwałowisk, ze względu na jakość gleby, jest budowa
na ich terenie farm elektrowni wiatrowych.

Slajd nr 10:

• Faza przygotowawcza obejmująca przygotowanie dokumentacji projektowo kosztorysowej

• Faza rekultywacji podstawowej: Ukształtowanie rzeźby zwałowiska; Połączenie z terenami

przyległymi poprzez budowę systemu dróg i pochylni; Budowa systemu odwodnienia
powierzchniowego; Izolacja lub neutralizacja gruntów nieprzydatnych do rekultywacji

• Faza rekultywacji szczegółowej: Prace zależne od docelowego przeznaczenia rekultywowanych

terenów.