WISŁA - USTROŃ KRAKÓW

XX OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA WARSZTAT PRACY PROJEKTANTA KONSTRUKCJI

Wisła - Ustroń, 01 ÷ 04 marca 2005 r.

Wiesław OPĘCHOWSKI1

ODWODNIENIA BUDOWLANE WYKOPÓW

NA PRZYKŁADZIE OBIEKTÓW
ZREALIZOWANYCH W WARSZAWIE

1. WPROWADZENIE

1.1. Uwarunkowania prawne odwodnień budowlanych

Zadaniem opracowań projektowych odwodnień budowlanych jest określenie warunków

hydrogeologicznych dla potrzeb projektowania odwodnienia, ustalenie i zdefiniowanie
schematu hydrodynamicznego i obliczeniowego oraz podanie projektu odwodnienia wraz
z prognozą oddziaływania odwodnienia na środowisko przyrodnicze i obiekty budowlane
oraz programem monitoringu przyrodniczego i obiektowego.
Problematykę odwodnień budowlanych regulują przepisy ustawy prawo geologiczne
i górnicze oraz prawo wodne. W przypadku planowania odwodnień budowlanych
studziennych wymagany jest następujący porządek postępowania:
1. Zaprojektowanie i wykonanie badań hydrogeologicznych w trybie przepisów Ustawy
z dnia 4 lutego 1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 27, z późn. zm.).
2. Opracowanie ‘Dokumentacji hydrogeologicznej, określającej warunki hydrogeologiczne
w związku z projektowaniem odwodnień budowlanych otworami wiertniczymi‘ – zgodnie
Ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. – prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 27, z póź. zm.)
oraz Rozporządzeniem MŚ z dnia 19 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych wymagań,
jakim powinny odpowiadać dokumentacje hydrogeologiczne i geologiczno-inżynierskie
(Dz. U. Nr 153, poz. 1779).
3. Uzyskanie przyjęcia Dokumentacji przez państwowy organ administracji geologicznej
(przy wydajności > 50 m3/h przez Wojewodę, poniżej przez Starostę).
W przypadku odwodnień igłofiltrowych pkt. 2 i 3 nie są wymagane.
4. Opracowanie Projektu odwodnienia budowlanego wykopu fundamentowego oraz
odprowadzenia wód z odwodnienia.
5. Przygotowanie rejestru geodezyjnego właścicieli nieruchomości znajdujących się
w zasięgu oddziaływania odwodnienia (z mocy prawa właściciele ci są stronami, których
interes może być naruszony).

1
Mgr, Pracownia GEOSYSTEM, Warszawa

297
6. Przygotowanie operatu wodnoprawnego – zgodnie z wymaganiami Ustawy z dnia 18
lipca 2001 r. – Prawo wodne (Dz. U. Nr 115, poz. 1229) na odwodnienie budowlane
i odprowadzenie wód (chyba, że odprowadzenie następuje do kanalizacji mającej
stosowne pozwolenie wodnoprawne).
7. Uzyskanie w trybie przepisów ustawy Prawo wodne decyzji wodnoprawnej zezwalającej
na wykonanie odwodnienia budowlanego wykopu i odprowadzenie wód. Organem
właściwym do wydania decyzji jest Starosta.
Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne (Dz. U. Nr 115, poz. 1229) w art. 37
stanowi, że szczególnym korzystaniem z wód jest korzystanie wykraczające poza korzystanie
powszechne lub zwykłe, w szczególności pobór oraz odprowadzanie wód powierzchniowych
lub podziemnych. Art. 122 ust. 1 ustawy precyzuje iż, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej,
pozwolenie wodnoprawne jest wymagane na odwodnienie obiektów lub wykopów
budowlanych oraz zakładów górniczych. Art. 131 ustawy określa, że pozwolenie
wodnoprawne wydaje się na wniosek a do wniosku dołącza się:
- operat wodnoprawny,
- decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu lub wypis i wyrys
z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego,
- opis prowadzenia zamierzonej działalności sporządzony w języku nietechnicznym
- dokumentację hydrogeologiczną (w przypadku odwodnień otworami wiertniczymi).
Pozwolenie wodnoprawne na odwadnianie obiektów nie jest wymagane jedynie
w przypadku gdy zasięg leja depresji nie wykracza poza granice terenu, którego zakład jest
właścicielem (art. 124 pkt. 6).
Dodać należy, że jest obowiązek prawny uzyskania pozwolenia wodnoprawnego także
na ‘długotrwałe obniżenie poziomu zwierciadła wody podziemnej’ (art. 122, ust.1, pkt. 5) –
co odnosi się do drenaży, np. chroniących bloki energetyczne elektrowni.

1.2. Możliwe zagrożenia w obszarze oddziaływania odwodnienia

Dokumentacje projektowe odwodnień powinny zapewniać bezpieczeństwo prowadzenia

robót ziemnych i fundamentowych przy minimalizacji oddziaływania odwodnienia na
otoczenie. W kwestii oddziaływania na otoczenie rozpatrzyć trzeba następujące zagadnienia:
- zdefiniowanie zasięgu oddziaływania odwodnienia,
- indentyfikacja zagrożeń, jakie mogą wystąpić z tytułu czasowego obniżenia zwierciadła
wody (naporu hydrostatycznego) w obszarze oddziaływania odwodnienia.

1.2.1. Zasięg oddziaływania odwodnienia

Określanie zasięgu oddziaływania, z racji dowolności stosowania różnych metod

obliczeniowych, może prowadzić do uzyskiwania, dla tych samych przypadków, wyników
różniących się nawet kilkunastokrotnie. Zauważyć należy, że w praktyce inżynierskiej nadal
równolegle funkcjonują:
a) proste wzory empiryczne, np. Kusakina, Sichardta, wyprowadzone prawdopodobnie
w I połowie XX wieku, uwzględniające jedynie wybrane parametry techniczne
i hydrogeologiczne,
b) wzory analityczne, wyprowadzone z teorii Theisa [1], uwzględniające czynnik czasu,
c) rozwiązania numeryczne, rozwiązujące równanie przepływu wód podziemnych,
najczęściej metodą różnic skończonych.
Poniżej podaje się przykład obliczenia zasięgu oddziaływania odwodnienia R dla
przypadku odwodnienia (depresja s = 5 m) warstwy wodonośnej o miąższości H = 10 m
i współczynniku filtracji k = 1 m/h:

298
a) wg wzoru Kusakina: R = 151 m
b) wg wzoru Theisa-Jacoba: R = 574 m (dla czasu odwodnienia t = 2 miesiące)
c) wg równań różniczkowych przepływów wód, teoretyczny zasięg oddziaływania biegnie
do nieskończoności.
Zauważyć należy rozbieżnością pomiędzy dokładnością praktyki inżynierskiej (różne
zasięgi zależnie od metody obliczeniowej) a wymaganiami prawa (stronami postępowania
wodnoprawnego są wszyscy właściciele nieruchomości znajdujący się w zasięgu
oddziaływania odwodnienia, nawet jeśli zasięg ten wkracza na niewielką część
nieruchomości).
Wydaje się, że w tej sytuacji aby zdefiniować zasięg oddziaływania trzeba przyjąć
(określić) umowną dopuszczalną wielkość obniżenia zwierciadła wody, np. 0.5 m, 1.0 m czy
2.0 m – zależnie od podatności otoczenia na oddziaływanie odwodnienia. Ku takiemu
poglądowi skłania się Departament Zasobów Wodnych Ministerstwa Środowiska,
interpretując, że obszar zasięgu oddziaływania odwodnienia to obszar, na którym pobór wód
podziemnych może stanowić zagrożenie, np. dla wegetacji roślin, obiektów budowlanych czy
zasobów eksploatacyjnych innych ujęć wód (interpretacja podana w piśmie Urzędu m.st.
Warszawy, nr OŚ-II-GW-AS/6225/6-3/3006/03, skierowanym do P. Wiesława
Opęchowskiego, w sprawie pozwolenia wodnoprawnego dla metra warszawskiego).

1.2.2. Zagrożenia

Z tytułu czasowego obniżenia zwierciadła wody w obszarze oddziaływania odwodnienia

mogą wystąpić zagrożenia, takie jak:
1. Dogęszczenie szkieletu gruntowego, skutkujące osiadaniem podłoża gruntowego pod
obiektami budowlanymi i deformacją tych obiektów (zarysowania, spękania, osłabienie
konstrukcji).
2. Osłabienie podłoża gruntowego wskutek wtłaczania wód z odwodnienia (w przypadku
stosowania tzw. zamkniętych systemów odwodnieniowych).
3. Pogorszenie warunków siedliskowych drzewostanu, prowadzące do utraty kondycji
i usychania drzew i krzewów.
4. Naruszenie bilansu wodnego wód powierzchniowych (jezior, stawów, starorzeczy itp.),
powodujące wysychanie tych form i zanik życia biologicznego.
5. Zaburzenia warunków eksploatacji innych ujęć wód podziemnych, do zaniku wody
w tych ujęcia włącznie.
6. Zdeformowanie własności fizyko-chemicznych wód, np. wskutek uruchomienia dopływu
zanieczyszczeń.
7. Odrębną grupę zagrożeń stanowią procesy mogące wystąpić w obszarze prowadzenia
robót ziemnych i fundamentowych, takie jak: wyparcie dna wykopu, osunięcia skarp,
sufozja i rozluźnienie szkieletu gruntowego.

1.3. Schemat budowy geologicznej i warunków hydrogeologicznych Warszawy

Dla prześledzenia przykładów projektów odwodnieniowych, przedstawionych

w rozdziale drugim, wymagane jest uprzednie podanie zarysu budowy geologicznej
i warunków hydrogeologicznych Warszawy. Zarys ten podaje się (rys. 1, rys. 2) za pracą PIG
Z. Sarnacka, 1992 r. (poz. [2]) – publikacją bardzo przydatną dla planowania obiektów
głęboko fundamentowanych w Warszawie. Przekrój geostrukturalny uzupełnia się
o schematyzację hydrogeologiczną wg W. Opęchowski.
Obszar Warszawy to zdenudowana wysoczyzna polodowcowa oraz dolina Wisły.
Podłożem osadów czwartorzędowych są iły pstre pliocenu /4/, mające ponad 100 m

299
miąższości. Strop tych osadów jest silnie zaburzony glacitektonicznie, w szczególności
w strefie krawędziowej wysoczyzny, gdzie jest wypiętrzony i ogranicza spływ wód
podziemnych z wysoczyzny do doliny Wisły. Iły pstre to gliny i iły pylaste
z przewarstwieniami zawodnionych piasków pylastych i drobnych, ich strop zalega na
głębokości od kilku do ok. 50 m. Zaburzenia glacitektoniczne spowodowały, że układ warstw
jest często prawie pionowy.
Na wysoczyźnie na podłożu ilastym zalega dwudzielny kompleks osadów piaszczystych
stanowiący naporowy, dwuwarstwowy II poziom wodonośny, zbudowany z:
- preglacjalnych piasków ze żwirami /5/ (dolna warstwa IIC) z mułkami rzecznymi
w stropie (tworzącymi przeponę filtracyjną IIB); przepona występuje na głębokości
około 30 m;
- interglacjalnych piasków ze żwirami /21/ (górna warstwa wodonośna), o stropie
na głębokości kilkunastu m i poziomie stabilizacji wód na głębokości 6 ÷ 9 m.

Rys. 1 Szkic sytuacyjny (Fig. 1 wg [2])

1 – linie przekrojów geologicznych, 2 – stroma krawędź wysoczyzny, 4 – granica
najwyższego tarasu nadzalewowego Wisły, otwockiego (IIc), 5 - krawędź wyższego tarasu
nadzalewowego Wisły, falenickiego (IIb), 6 - krawędź wyższego tarasu nadzalewowego
Wisły, falenickiego (IIb), 7 – starorzecza

Naporowy II poziom wodonośny przykryty jest glinami zwałowymi /25/ (szarymi)

stadiału maksymalnego i glinami zwałowymi /29/ (brązowymi) stadiału mazowiecko-
podlaskiego. Miejscami pomiędzy glinami występują zawodnione piaski wodnolodowcowe
(tzw. wody śródglinowe). Na osadach glacjalnych, w przegłębieniach stropu glin, zalegają
przypowierzchniowe piaski – tworzące umowny nieciągły I poziom wodonośny. Obecnie
znacząco już zdrenowany wskutek urbanizacji.
W dolinie Wisły, na iłach pstrych pliocenu zalega zawodniony kompleks rzecznych
piasków i żwirów o miąższości do kilkunastu metrów.

300
 Rys. 2 Przekrój geostrukturalny Warszawy od ul. Nowogrodzkiej do Wisły (Fig. 23 wg [2])
Pliocen: 4 - iły pstre; Czwartorzęd; Preglacjał: 5 - piaski ze żwirami i mułki rzeczne.
Interglacjał mazowiecki: 21 - piaski ze żwirami, mułki rzeczne. Zlodowacenie
środkowopolskie; Stadiał maksymalny: 24 - piaski ze żwirami wodnolodowcowe, 25 - gliny
zwałowe. Stadiał mazowiecko-podlaski: 27 - iły, mułki zastoiskowe, 28 – piaski ze żwirami
wodnolodowcowe, 29 - gliny zwałowe. Interglacjał eemski: 30 - żwiry i piaski ze żwirami.
Schyłek zlodowacenia północnopolskiego: 35 - piaski i mady rzeczne niższego tarasu
nadzalewowego Wisły.

1.4. Typowe ingerencje obiektów w układ hydrogeologiczny

Większość obiektów głębokiego fundamentowania była realizowana na wysoczyźnie.

W dolinie Wisły nowe obiekty budowlane fundamentowane są płytko (na głębokości 2÷3
m, w strefie wahań zwierciadła wody I poziomu) lub głęboko (na głębokości kilkunastu m,
z osiągnięciem ścianami szczelinowymi stropu podłoża ilastego – co umożliwia odcięcie się
od zawodnionego otoczenia). Czynnikami wymuszającymi ten stan rzeczy są wysokie koszty
odwodnienia i odprowadzenia wód oraz ograniczenia prawne i merytoryczne (podatność
otoczenia na odkształcenia).
Na wysoczyźnie obiekty płytko fundamentowane (jedna kondygnacja podziemna)
z reguły są posadowione powyżej zwierciadła wody I poziomu wodonośnego. Obiekty
głęboko fundamentowane (3 ÷ 5 kondygnacji) wymagają odwodnienia (lub odcięcia
wodoszczelnego) I poziomu wodonośnego oraz obniżenia naporu hydrostatycznego (a nawet
odwodnienia partii stropowych) II poziomu wodonośnego. Obiekty pośrednio posadowione
(2 ÷ 3 kondygnacje) ingerują w I poziom wodonośny oraz wymagają obniżenia naporu
hydrostatycznego II poziomu wodonośnego.
Naturalny poziom stabilizacji wód II poziomu w centrum Warszawy wynosi 26 ÷ 27
mn0W (‘0’W=78 mnpm) i od wielu lat jest znacząco zdeformowany wskutek kolejno po
sobie następujących (lub nakładających się) odwodnień budowlanych obiektów głęboko
posadowionych. Poniżej podaje się (rys.3) historię wymuszeń zmian naporu hydrostatycznego
II poziomu w okresie od 1999 r. (zakończenie budowy metra i innych obiektów śródmieściu
Warszawy) do 2002 r. (zakończenie budowy hotelu CENTRUM 2000 InterContinetal).

301
 27
powrót zw. wody po zakończeniu budowy metra i innych obiektów
26 w śródmieściu Warszawy

Hotelu Centrum 2000

(Intercontinental)
odwodnienie dla
25

24

23

22

21
mn0W

20

19

18

17

16
0 Wisły = 78 m npm
15

14
08-99

09-99

10-99

11-99

12-99

01-00
02-00

03-00

04-00

05-00

06-00

07-00

08-00

09-00

10-00

11-00

12-00

01-01
02-01

03-01

04-01

05-01

06-01

07-01

08-01

09-01

10-01

11-01

12-01

01-02
02-02

03-02
04-02

05-02

06-02
BH 2 BH 3 BH 4B BH 7B BH 11B
BH 12B BH 13B BH 18 BH 19 P3/IIC-CENTRUM 2000
P3/IIA-CENTRUM 2000 H37- D.T.CENTRUM H38-D.T.CENTRUM

Rys. 3 Wykres zw. wody w piezometrach II poziomu wodonośnego

2. Warunki hydrogeologiczne i podatność otoczenia na odkształcenia a metody

fundamentowania i odwadniania obiektów – przegląd wybranych projektów

2.1. Obiekt Hotel Centrum 2000 InterContinental

Przykład głębokiego fundamentowania w typowych warunkach hydrogeologicznych.

Wykop w ścianach szczelinowych, metoda podstropowa .Wykop przecina I poziom
wodonośny i wody śródglinowe, dochodzi do stropu II poziomu wodonośnego (por. rys. 4).
Dane charakterystyczne:
- 45 kondygnacji nadziemnych i 5 podziemnych
- wymiary w planie 53 × 44 m
- głębokość dna wykopu 21 m, szacht windowy 4 m poniżej dna wykopu (25 m)
- głębokość ścian szczelinowych 34 m.

Wymagane było obniżenie naporu hydrostatycznego II poziomu o 10 m (a lokalnie pod

szacht windowy 14 m). Pomimo bezpośredniej bliskości budynków (kilka metrów) oceniono,
że dopuszczalne jest tak głębokie zdepresjonowanie. Zadanie zaprojektowania odwodnienia
wykonano metodą numerycznego modelowania procesów filtracji w II dwuwarstwowym
poziomie wodonośnym. Modelowano obszar o wymiarach w planie 2 km × 2 km. Na modelu
poszukiwano optymalnego usytuowania studni, zapewniającego uzyskanie wymaganej
depresji oraz bezpieczne likwidowanie studni. Zaprojektowano 6 studni depresyjnych
o zdolności poboru Q = 270 m3/h. Uwzględniając potrzebę koncentracji depresji przy
szachcie windowym 4 studnie zlokalizowano wewnątrz wykopu a 2 na zewnętrz. Studnie
wewnętrzne były filtrowane w całym przelocie a studnie zewnętrzne jedynie w odprężanym II
poziomie wodonośnym. Studnie zewnętrzne pełniły dodatkową funkcję ‘opóźniającą’ tempo
wzniosu stanów wód podczas wodoszczelnej likwidacji studni wewnętrznych w płycie
fundamentowej obiektu. Monitoring przyrodniczy polegał na pomiarach zw. wody w sieci
piezometrów a monitoring obiektowy to cykliczne pomiary przemieszczeń pionowych
budynków.

302
Rys. 4 Przekrój hydrogeologiczny przez obiekt Hotel Centrum 2000 (InterContinental)

Rys. 5. Plan sytuacyjny obiektu Hotel Centrum 2000 (InterContinental)

303
Rys. 6 Typowa konstrukcja studni

304
Rys. 7 Typowa konstrukcja piezometrów

305
 Przebieg procesu depresjonowania był zgodny z projektem. Przemieszczenia pionowe
budynków nie przekroczyły prognozowanych (do kilku milimetrów) a udział odwodnienia
w osiadaniach był trudny do wyodrębnienia. Poniżej przedstawia się wykres ilustrujący
proces odwodnienia. Zauważyć należy charakterystyczne fazy odwodnienia: rozruch –
utrzymywanie depresji – redukowanie depresji – likwidacja odwodnienia.
33

31
Rozruch St.1 i St.4

29
Rozruch St.5

Rozruch St.6

27

25

23

21
rzędna zwierciadła wody [m n0W]

Wierzch płyty
19

17
Spód płyty

15
piezometry
St.2 i St.3
Rozruch

13
St.2 - St.4 - St.1
Likwidacja St.3

Likwidacja

Likwidacja St.6

11

studnie
7

5
Likwidacja St.5

1
07-01

08-01

09-01

10-01

11-01

12-01

01-02

02-02

03-02

04-02

05-02

St.0 St.1 St.2 St.3 St.4 St.5 St.6 P1/I P3/IIC P3/IIA
P4/I P5/I P6/IIA H37 H38

Rys. 8. Wykresy wskaźnikowe odwodnienia obiektu Hotel Centrum 2000 (InterContinental)

2.2. Obiekt JASNA

Przykład głębokiego fundamentowania w skomplikowanych warunkach

hydrogeologicznych: na kontakcie wypiętrzenia iłów pstrych pliocenu z II poziomem
wodonośnym. Wykop w ścianach szczelinowych, metoda podstropowa. Wykop zgłębiony do
iłów IVa (zawierających zawodnione przewarstwienia piaszczyste IVb) narożnikiem odsłaniał
II poziom wodonośny (rys.9, 10).
Dane charakterystyczne:
- 7 kondygnacji nadziemnych i 4 podziemne
- wymiary w planie 75 × 27 m
- głębokość dna wykopu 15.5 – 17.0 m
- głębokość ścian szczelinowych 22-24 m.

306
 Rys. 9 Plan sytuacyjny obiektu JASNA

Wykop w ścianach szczelinowych, metoda podstropowa. Analiza warunków wykazała,

że zasadnym jest miejscowe przegłębienie ścian szczelinowych dla odcięcia się od II poziomu
wodonośnego i ograniczenie robót odwodnieniowych do odwodnienia zawodnionej listy
plioceńskiej (studnie St.1/IVb, St.2/IVb i agregat igłofiltrowy) oraz odpompowania odciętych
wód statycznych II poziomu (studnia St.3/II). Na wybór tego rozwiązania (przegłębienie ścian
dla odcięcia wód) częściowy wpływ miał również zły stan techniczny jednego
z sąsiadujących budynków.

Rys. 10. Przekroje hydrogeologiczne przez obiekt JASNA

307
 Pokreślić należy nieregularność występowania przewarstwień piaszczysto-pylastych
(IVb) w obrębie iłów pliocenu (IVa) oraz powolne odsączanie się wód. Wymagane jest dobre
rozpoznanie geologiczne. Zdecydowanie skuteczniejsze w takich gruntach jest odwodnienie
podciśnieniowe. Realizacja obiektu nie spowodowała szkodliwych oddziaływań na otoczenie.
30

28

26 P3/II

24
Wyłączenie studni
PII/IVb plioceńskich
22
P1/IVb
rzędne (mn0W)

20

POZIOM POSADOWIENIA CZ. GŁĘBOKIEJ 18.5 mn0W

18

St.3/II (likwidacja studni

16 czwartorzędowej)

14

St.1/IVb
12
St.2/IVb

10
12-02

01-03

02-03

03-03

04-03

05-03

06-03

07-03
Rys. 11 Wykresy wskaźnikowe odwodnienia obiektu JASNA

2.3. Obiekt Międzynarodowa

Przykład zmiany metod budowy z uwagi na podatność otoczenia na odkształcenia

i wysokie koszty robót odwodnieniowych w dolinie Wisły.
Obiekt o wymiarach w planie 33 × 52 m i wysokości 9 kondygnacji zaplanowano
posadowić na głębokości 5 m (prawie 3 m poniżej zwierciadła wód podziemnych), pod osłoną
wspornikowych ścian szczelinowych. Badania geotechniczne o głębokości 8 m zakończone
były w zawodnionych piaskach i żwirach rzecznych. Taki stan rozpoznania nie pozwalał na
racjonalny wybór metody budowy części podziemnej obiektu. Odwodnienie w danych
warunkach byłoby przedsięwzięciem niezwykle kosztownym i bardzo trudnym ze względów
formalno-prawnych, głównie ze względu na oddziaływanie odwodnienia na środowisko
przyrodnicze (kanał wodny łączący pobliskie Jez. Kamionkowskie z Jez. Gocławskim oraz na
sąsiednie obiekty budowlane (11 kondygnacyjne budynki z wielkiej płyty).
W związku z powyższym zaproponowano wykonanie badań uzupełniających, mających
na celu określenie głębokości występowania i rodzaju gruntów spoistych, mogących stanowić
podłoże dla wodoszczelnego zakotwienia ścian szczelinowych obiektu. Uzupełniające
badania geotechniczne poprzedzono prospekcją geofizyczną (sondowanie geoelektryczne
potwierdziło możliwość występowania gruntów spoistych na głębokości 12 ÷ 15 m).
Wykonane badania uzupełniające wykazały występowanie zastoiskowych glin i iłów

308
pylastych (por. rys.12). Umożliwiło to zaprojektowanie i realizację obiektu w ścianach
szczelinowych doprowadzonych do podłoża wodonieprzepuszczalnego. Ograniczyło to
roboty odwodnieniowe do odpompowania wód zamkniętych obrysem ścian szczelinowych,
nie powodując oczywiście żadnego szkodliwego oddziaływania na zewnątrz. Uzyskano
dodatkową kondygnację podziemną.

Rys. 12. Przekrój hydrogeologiczny po obrysie części podziemnej budynku Międzynarodowa

2.4. Obiekt Hotel Hilton

Przykład obniżenia naporu hydrostatycznego wód II poziomu dla zachowania
stateczności dna wykopu. Obiekt o 28 kondygnacjach nadziemnych i 3 podziemnych,
w realizacji. Fundamentowanie obiektu zrealizowano pod osłoną ścian szczelinowych metodą
podstropową.
Wykop fundamentowy o głębokości 15.5 m przeciął I poziom wodonośny i wszedł
w stropowe partie glin zwałowych, napinających wody II poziomu wodonośnego (rys.14).

Rys. 13 Plan lokalizacyjny obiektu Hilton

309
 Rys. 14. Przekrój hydrogeologiczny wzdłuż osi HH obiektu Hilton

35
34
33
32
31
30
29
28
27
rzędna wody [mn0W]

26 25,4 mn0W - staty czne zw. wody = poziom startowy

25 d d i i
24
23
22
20,9-21,2 mn0W - rzędna posadowienia pły ty
21
20
19 18,5 mn0W - rzędna szachtów windowy ch
18
17
16
15
14
13
03-04

04-04

05-04

06-04

07-04

08-04

09-04

st.1 st.2 st.3 st.4 P1 P2 Pg2 P3 P4 P5 P6

Rys. 15 Wykresy wskaźnikowe odwodnienia obiektu Hilton

Analiza stateczności wykazała, że dla bezpiecznego wykonania płyty fundamentowej

wymagane jest obniżenie naporu II poziomu o 5 m. Zadanie zaprojektowania odwodnienia
wykonano metodą numerycznego modelowania filtracji. Instalację odwodnieniową stanowiły:
- bariery igłofiltrowe do odpompowania zamkniętych obrysem ścian szczelinowych wód
I poziomu wodonośnego
- 4 studnie depresyjne zewnętrzne odprężające II poziom wodonośny.

310
 Dla zminimalizowania wpływu studni na I poziom wodonośny na zewnątrz ścian
szczelinowych zostały one uszczelnione w warstwie glin rozdzielających I i II poziom
wodonośny. Proces depresjonowania ilustrują wykresy wskaźnikowe położenia zwierciadła
wody w studniach i piezometrach (rys.15).

2.5. Obiekt Złote Tarasy

W ramach Inwestycji ‘Złote Tarasy’ powstają obiekty na powierzchni około 32 tys. m2.
Obiekty te posadowione są we wspólnym wykopie fundamentowym o głębokości 11 ÷ 15 m
ppt (rys.16). Wykonane są 4 kondygnacje podziemne. Wykop fundamentowy głębiony był
pod osłoną ścian szczelinowych konstrukcyjnych kotwionych lub podpartych przyporami
ziemnymi. Ściany szczelinowe nie przegradzały II poziomu wodonośnego a dno wykopu
miejscowo nacinało jego strop – stąd zachodziła konieczność obniżenia naporu
hydrostatycznego II poziomu wodonośnego. Wymagane obniżenie naporu hydrostatycznego
II poziomu wodonośnego wynosiło 6.6 m. Instalację odwodnieniową stanowiły:
- bariery igłofiltrowe odpompowujące zamknięte obrysem ścian szczelinowych wody
I poziomu wodonośnego,
- 8 studni wewnętrznych odwadniających II poziom wodonośny (rys.16).

Rys. 16 Plan rozmieszczenia instalacji odwodnieniowej na obiekcie Złote Tarasy

311
 Rys. 17 Przekrój hydrogeologiczny I-I przez obiekt Złote Tarasy

Monitoring oddziaływania odwodnienia stanowiły pomiary położenia zwierciadła wody

w założonej sieci piezometrów (monitoring przyrodniczy) oraz pomiary geodezyjne reperów
założonych na okolicznych budynkach oraz reperów ziemnych (monitoring obiektowy).
Przebieg odwodnienia i oddziaływania był zgodny z założeniami projektowymi. Proces
depresjonowania ilustrują wykresy wskaźnikowe położenia zwierciadła wody w studniach i
piezometrach (rys.18).

312
 32

30 26.2 m n0W - staty czne

zwieriadło wody = poziom
28
startowy odwodnienia
26

24 20.7 m n0W - poziom

posadowienia pły ty
22 f undamentowej
[mn0W]

20

18 18.9 m n0W - poziom

posadowienia szachtów
16
windowy ch
14

12

10
5-03

5-03

5-03

6-03

6-03

7-03

7-03

8-03

8-03

9-03

9-03

10-03

10-03

10-03

11-03

11-03

12-03
P02/II P03/II P04/I P05/I P07/II P08/II P08/I St.1 St.2
St.3 St.4 St.5 St.6 St.7 St.8 H37 H38 HILTON

Rys. 18 Wykres wahań zwierciadła wody w czasie odwodnienia

Sieć monitoringu obiektowego została przedstawiona na rys.19. Analizę oddziaływania
wykopu na otoczenie przeprowadzono na wybranych przekrojach, prostopadłych do wykopu
(rys.19) i przedstawiono w formie wykresów (rys.20÷23). Analiza obejmowała repery na
ścianach szczelinowych, budynkach oraz repery ziemne.

Rys. 19 Plan rozmieszczenia reperów-przemieszczenia pionowe

313
 Z analizy monitoringu obiektowego wynika, iż brak jest widocznego wpływu
odwodnienia (zmian obniżenia zwierciadła wód podziemnych) na przebieg i wielkość
odkształceń pionowych. Głównym czynnikiem przemieszczeń pionowych jest zależność
ilości masy wydobytej ziemi do przyrostu masy konstrukcji w czasie – por. krzywa zmian
masy wewnątrz wykopu (rys.22). Na przekrojach widoczne są wyraźne przemieszczenia
pionowe do góry w czasie głębienia wykopu (odciążenie) i wartości stałe a następnie
osiadanie przy dociążaniu konstrukcją.

31 16

30 14
12
29 P08/I
10

przemieszczenia pionowe [mm]

rzędna zwierciadła wody [mn0W]

28 8
27 6

26 4
2
25
0
24 -2
23 -4
P03/II
22 -6
-8
21
-10
20 -12
19 -14
11/02/03

25/02/03

11/03/03

25/03/03

9/04/03

23/04/03

7/05/03

21/05/03

6/06/03

20/06/03

4/07/03

18/07/03

3/08/03

17/08/03

31/08/03

14/09/03

28/09/03

12/10/03

26/10/03

9/11/03

23/11/03
BS02 BS03 GS102 GS103 GS104 GS105 GS106 BS161 P08/I P02/II

Rys. 20 Wykres przemieszczeń pionowych na tle wahań zw. wody w przekroju I-I
31 16
30 14
P08/I 12
29
10
rzędne zwierciadła wody [mn0W]

przemieszczenia pionowe [mm]

28 8
27 6
26 4
2
25
0
24 -2
23 -4
22 -6
-8
21
-10
20 -12
P03/II
19 -14
9/04/03

7/05/03

6/06/03

4/07/03

3/08/03

9/11/03
11/02/03

25/02/03

11/03/03

25/03/03

23/04/03

21/05/03

20/06/03

18/07/03

17/08/03

31/08/03

14/09/03

28/09/03

12/10/03

26/10/03

23/11/03

BS08 BS09 BS16 BS17 GS114 GS116 GS117 GS118 BS163

P08/I P03/II

Rys. 21 Wykres przemieszczeń pionowych na tle wahań zw. wody w przekroju III-III
Wielkość przemieszczeń pionowych maleje w funkcji odległości od wykopu (rys.23).
Zasięg odprężenia górotworu, powodujący mierzalne przemieszczenia pionowe, skierowane
do góry, sięga na odległość 15 do 20 m od granicy wykopu, tj. 1,0 ÷ 1,3 głębokości wykopu.

314
 16 0
14
12

różnica między wywiezionym gruntem i przyrostem

-100000
10
przemieszczenia pionowe [mm]

8
6 -200000
4

konstrukcji [T]
2
-300000
0
-2
-4 -400000
-6
-8
-500000
-10
-12
-14 -600000
4/04/03

18/04/03

2/05/03

16/05/03

30/05/03

13/06/03

27/06/03

11/07/03

25/07/03

8/08/03

22/08/03

5/09/03

19/09/03

3/10/03

17/10/03

31/10/03

14/11/03

28/11/03

12/12/03

26/12/03

9/01/04

23/01/04
BS13 BS14 BS15 BS40 BS164 bilans masy

Rys. 22 Wykres przemieszczeń pionowych i bilansu mas w obrębie wykopu

w przekroju IV-IV
14
12
10
8
przemieszczenia pionowe [mm]

6
4
2
0
-2
-4
-6
-8
-10
-12
-14
0

10

12

14

16

18

20

22

24

26

28

30

32

34

odlegość od wykopu [m]

GS139 GS140 GS141 BS33 BS36 BS61 BS62 BS172 trend line

Rys. 23 Wykres przemieszczeń pionowych w funkcji odległości od wykopu

w przekroju IX-IX

3. Podsumowanie i wnioski
1. Badania geologiczne, w szczególności dla obiektów głęboko fundamentowanych,
powinny być ukierunkowane nie tylko na parametry geotechniczne ale również na
rozpoznanie miejscowego i rejonowego układu hydrogeologicznego.
2. Zasięg oddziaływania odwodnień jest z reguły duży i jest tak funkcją parametrów
hydrogeologicznych i wielkości wymuszenia (depresji) jak i czasu utrzymywania depresji.
Zaleca się stosowanie metod numerycznego modelowania przepływów wód.

315
3. Prawidłowe zaprojektowane i wykonane odwodnienia w gruntach nie słabonośnych
z reguły nie powodują znaczących osiadań podłoża gruntowego. Przy prawidłowym
rozpoznaniu geologicznym przedprojektowym, obszary występowanie gruntów słabych
powinny być wykartowane. Należy wykorzystać dostępne mapy i atlasy geologiczne.
4. W projektowaniu odwodnień zaleca się stosowanie porządku postępowania jak poniżej
podany spis treści typowego projektu odwodnienia.
1. Wprowadzenie
1.1. Przedmiot, cel i zakres opracowania
1.2. Wykorzystane materiały
2. Ogólna charakterystyka inwestycji
2.1. Dane ogólne i metody budowy obiektu
2.2. Schemat budowy geologicznej i warunków hydrogeologicznych
3. Warunki hydrogeologiczne
3.1. Stopień rozpoznania hydrogeologicznego
3.2. Charakterystyka I poziomu wodonośnego
3.3. Charakterystyka II poziomu wodonośnego
3.4. Założenia projektowe odwodnienia
4. Obliczenia hydrogeologiczne odwodnienia
4.1. Metodyka obliczeń
4.2. Wyniki obliczeń i projektowy zakres robót odwodnieniowych
5. Prognoza oddziaływania odwodnienia
5.1. Oddziaływanie odwodnienia na podłoże obiektów budowlanych
5.2. Oddziaływanie odwodnienia na środowisko przyrodnicze
5.3. Program monitoringu przyrodniczego i obiektowego
6. Projekt wykonania robót
6.1. Zakres i kolejność realizacji robót
6.2. Obliczenia konstrukcji studni
6.3. Wiercenie i filtrowanie studni
6.4. Wiercenie i filtrowanie piezometrów
6.5. Zrzut wody i zasilanie energetyczne
6.6. Obsługa i nadzór odwodnienia

Piśmiennictwo

[1]. Wieczysty A., Hydrogeologia inżynierska, PWN Warszawa, 1982.

[2]. Sarnacka Z., Stratygrafia osadów czwartorzędowych Warszawy i okolic, Warszawa, PIG,
1992.

316