nrc next

G
Dinsdag 10 april 2012 nrcnext.nl prijs 1,30 euro Jaargang 7 No.18

Pijn veinzen komt niet op in het hoofd van een renner

pagina 13

Zonder papieren kom je nergens

Hoe overleven de 12 miljoen staatlozen in de wereld? pagina 4&5

neem nu een abonnement en bespaar tot 45% t.o.v losse nummers nrcnext.nl/abo

ILLUSTRATIE TOMAS SCHATS

Advertentie

nu zomer sale!
posted by transavia.com - 8 minutes ago

girona
vanaf

79
retour

*
vanaf

a barcelon
vanaf

119
retour

ibiza

79
retour

*
vanaf

99
retour

alicante

* actietarieven, op basis van beschikbaarheid, boekbaar t/m 17 april 2012 8:00 uur, vliegen van 17 april t/m 30 juni 2012 - prijzen zijn per persoon inclusief belasting en toeslagen - wijzigingen voorbehouden.

x(7B0BB4*QKKKNP( +?!#!&!=!$

Dinsdag 10 april 2012 |

De diepte in

ILLUSTRATIE TOMAS SCHATS

Voor bijna alles heb je een identiteitsbewijs nodig: om te reizen, als je verhuist, bij het afsluiten van een zorgverzekering. Hoe doen staatlozen dat? Zij hebben niet de juiste papieren, ze worden niet erkend door hun land, en ook de VN kan lang niet altijd helpen.

Een staatloze heeft geen thuis

ELS DURAN & EVELIEN VEHOF
idden in de nacht werd ik door de vreemdelingenpolitie van mijn bed gelicht. Ik kon geen paspoort laten zien en dus werd ik opgepakt en drie maanden opgesloten. Ik woon sinds mijn achtste met mijn familie in Nederland. Wij vluchtten voor de oorlog in Joegoslavi; als Roma hadden wij daar ook geen papieren en toch wordt mij al 23 jaar door de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) gevraagd wat mijn vaderland is. Nu ben ik weer met uitzetting bedreigd, maar waar naartoe? Tanislav is staatloos. Hij durft de straat niet meer op en zit al weken binnen bij zijn familie. Als staatloze ben je nergens thuis, voor de wet besta je niet. Staatloosheid gaat verder dan illegaliteit: niet alleen op Nederlands grondgebied ben je illegaal; nergens op de wereld heb je het recht op verblijf. Illegaliteit is misschien een keuze. Staatloosheid (bijna) nooit. Bij velen bestaat het misverstand dat staatlozen hun paspoort door het toilet spoelen, zegt Laura van Waas, onderzoeker bij het statelessness programme van de Universiteit van Tilburg. Maar zij hebben juist nooit een paspoort gehad, of het is ze afgenomen. Zij zouden dolgraag terug willen naar het land van herkomst, maar het land van herkomst wil dat niet. Zoals Tanislav zijn er meer dan 12 miljoen mensen wereldwijd die niet vrij kunnen reizen, werken en stemmen en die geen toegang hebben tot onderwijs en gezondheidszorg. Zelfs het sluiten van een huwelijk of het houden van een begrafenis is voor staatlozen vaak onmogelijk. Ter vergelijking: wereldwijd zijn er 15 miljoen erkende vluchtelingen. Over die groep, en over illegalen, lees je geregeld in de krantkolommen. Maar de 12 miljoen staatlozen zijn zelfs daar onzichtbaar, terwijl het over een grote groep mensen gaat, en over themas die ons allemaal, juist de mensen mt burgerschap, aangaan.

ZES PORTRETTEN VAN STAATLOZEN EN HUN KANSEN

Voor hun project Citizens of Nowhere reisden journalisten Els Duran (30) en Evelien Vehof (30) naar verschillende landen om te onderzoeken hoe staatlozen kunnen overleven in een wereld waarin een nationaliteit zo onmisbaar is. Hoe voelen ze zich verbonden met het land waarin ze wonen? Wat zijn hun kansen in een staat die hun bestaan ontkent? Ze interviewden in totaal zon vijftig mensen in zes landen: Hongarije, Slowakije, Letland, Libanon, Nederland en Thailand.

Als staatloze ben je niets meer dan de naakte mens, schreef Hannah Arendt, filosofe en misschien wel een van de bekendste staatlozen. Het rampzalige voor de staatlozen is niet dat ze beroofd worden van het leven, de vrijheid en het nastreven van geluk, maar dat ze niet langer tot welke gemeenschap dan ook behoren. Niet dat ze niet gelijk zijn voor de wet, maar dat voor hen geen wet bestaat; niet dat ze verdrukt worden, maar dat niemand er zelfs maar op uit is hen te onderdrukken. ij elke je in deze wereld wilt zetten, B heb jestap dieidentiteitsbewijseen telefooneen nodig: een adreswijziging, het afsluiten van

Er zijn 15 miljoen vluchtelingen. Maar de 12 miljoen staatlozen zijn onzichtbaar

abonnement, de inschrijving voor een studie, het aanwezig mogen zijn op straat. Hoe overleef je zonder identiteitsbewijs? Ik probeer niet gezien te worden, want ik kan elk moment worden opgepakt, zegt Tanislav. Ik mag hier feitelijk niet zijn. Ik kan niet legaal werken, maar heb ook geen recht op een uitkering. Mensen zonder nummer zijn dus eigenlijk geen mens. Je bent je paspoort. En het is onwaarschijnlijk dat zoiets basaals als een bestaansbewijs niet aan iedereen toekomt. Mila van Burik van Roma-organisatie Triana zei het heel treffend: Zelfs een huisdier heeft een paspoort. Nederland bestaat als natiestaat nog geen tweehonderd jaar. Met de opkomst van de natiestaat ontstond ook het idee van burgerschap. De

staat is soeverein en bepaalt wie lid mag worden van de club en dus burgerschap krijgt. Een van de eerste, en meest bekende, staatlozen waren de Joden. Hun burgerschap werd hun al in 1935 door Hitler afgenomen en de overlevenden hadden na de oorlog nergens een thuis. Ondanks de soevereiniteit van natiestaten wordt er internationaal wel iets ondernomen tegen staatloosheid. Bij de oprichting van de UNHCR in 1950 kreeg de VN-organisatie twee mandaten: het moest zorgdragen voor vluchtelingen n staatlozen. Er werden twee verdragen opgesteld: het eerste uit 1954 erkende staatloosheid als probleem en het tweede, uit 1961, beschreef de noodzaak staatloosheid te beperken en te voorkomen. De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens stelt dat iedereen recht heeft op een nationaliteit.

eenvallen van staten en vorming van nieuwe staten raken veel mensen hun burgerschap kwijt, zoals gebeurde na het einde van de Sovjet-Unie en Joegoslavi, zegt Laura van Waas. Het was onduidelijk bij welke nieuwe staat sommige mensen hoorden, en soms is er tot op de dag van vandaag geen enkel land dat verantwoordelijkheid voor hen neemt. Veel landen in het Midden-Oosten en NoordAfrika kennen een beperkende nationaliteitswetgeving. Zo kan in Libanon alleen een vader de nationaliteit aan zijn kind doorgeven. Libanese alleenstaande moeders, of Libanese vrouwen getrouwd met een buitenlander, brengen dus staatloze kinderen ter wereld in hun eigen land.

aar wat betekent zon verdrag nog als het staten niet kan verplichten om staatlozen een paspoort te geven? Hannah Arendt zag de verhouding tussen de mensenrechtenverklaringen en de natiestaat als een onoplosbaar probleem. Arendt liet in 1951 al zien dat mensenrechten alleen door burgerrechten beschermd worden, zegt politiek filosoof Marieke Borren, die onderzoek doet naar illegaliteit en burgerschap. Heel pessimistisch gezien heb je dus zonder burgerrechten vrij weinig aan die Universele verklaring van de Rechten van de Mens. In het geval van de Joden besloot de staat hun hun burgerschap te ontnemen op basis van hun etniciteit. Dit is ook vandaag de dag een van de belangrijkste oorzaken van staatloosheid. Zo speelt dit bij de bergvolkeren in het noorden van Thailand. De Thaise regering sluit verschillende etnische groepen uit van burgerschap, terwijl ze vaak al generaties op Thais grondgebied leven en geboren zijn. Ook grote, geopolitieke veranderingen kunnen staatloosheid veroorzaken. Door het uit-

De staat is soeverein en bepaalt wie lid mag worden van de club en dus burgerschap krijgt
Ook kun je staatloos worden door bureaucratische problemen of juridische tegenstrijdigheden. Sommige mensen weten simpelweg niet dat ze hun kinderen moeten registreren bij geboorte omdat ze anders de kans op burgerschap mislopen. Of, twee staten zeggen allebei dat de ander verantwoordelijk is voor een bepaald persoon en geen van beide neemt een beslissing. taatloosheid is een groeiend probleem, ouders S want zo lang staatlozeaan hungeen burgerschap kunnen doorgeven nieuwgebo-

ren kinderen komen er steeds meer bij. In Europa gebeurt het doordat nationaliteit hier doorgaans bepaald wordt door de nationaliteit van de ouders, via het bloed. In de Verenigde Staten

is de nationaliteitswetgeving anders geregeld. Daar krijgt iedereen die er geboren is de Amerikaanse nationaliteit, via de grond. Van Waas: Je ziet dan ook dat staatloosheid daar nauwelijks voorkomt, of alleen in de eerste generatie. Dat betekent volgens Van Waas niet dat we in Europa het Amerikaanse systeem van nationaliteitsoverdracht moeten overnemen om staatloosheid tegen te gaan Er bestaan voldoende argumenten om het huidige systeem te behouden en niet iedereen die hier geboren wordt de nationaliteit te geven. Het probleem is het gebrek aan procedures om staatloosheid te erkennen en staatlozen burgerschap te geven. Hoe komt het dan dat de UNHCR, die al bij oprichting een mandaat kreeg voor vluchtelingen en staatlozen, voor die staatlozen nog zo weinig heeft betekend? De UNHCR besteedt ongeveer al haar geld en tijd aan vluchtelingen, die een directe noodsituatie kennen en daardoor veel zichtbaarder zijn, zegt Laura van Waas. Staatlozen zijn zelfs voor de UNHCR onzichtbaar en onvindbaar. De UNHCR heeft intussen een apart budget voor staatloosheid en had in 2010 en 2011 het doel om het thema hoog op de agenda te krijgen. In veel landen zijn onderzoeken opgezet om staatloosheid in kaart te brengen. Ook wordt er door verschillende staten gelobbyd om het probleem op de agenda te krijgen. Zo hebben de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en de VN de regering in Koeweit wakker geschud. Vrouwen kunnen in Koeweit nationaliteit niet doorgeven n een hele etnische minderheid is er staatloos. Laura van Waas heeft goede hoop voor de toekomst: Vergeleken met twee jaar geleden is er al veel meer bekendheid bij overheden en rechtsorganen over staatloosheid. Daar zijn we blij mee. Maar nu wordt het tijd dat natiestaten hun verantwoordelijkheid nemen en hun afspraken nakomen.

Vanaf volgende week woensdag op de Zinpagina: portretten van staatlozen uit diverse landen, geschreven door Els Duran en Evelien Vehof

Advertentie

50% KORTING
WIE BELT ER NOU NOG?
NU BIJ Hi: ONBEPERKT BLIJVEN TWEETEN, POSTEN EN WHATSAPPEN. ZONDER EXTRA KOSTEN.

12 MAANDEN