Makina Elemanlarnn Mukavemet Hesab

Makina elemanlarnda
MUKAVEMET HESABININ iki amac vardr



1- Bir elemann zerindeki kuvveti veya
momenti;
istenen sre boyunca emniyetli bir ekilde
tayabilmesi iin HANG MALZEMEDEN
ve HANG BOYUTLARDA imal edilmesi
gerektiinin belirlenmesidir.
2- mal edilmi bir elemann hangi
kuvvet veya momenti;
emniyet snrlarn amadan NE
KADAR SRE tayabileceinin
belirlenmesidir.
Basit Gerilmeler





Bileik Gerilmeler





W
M
W
M
A
F
A
F
e
e
b
b

= =
= =
o t
t o

2 2
B
2 2
B
3
4
t + o = o
t + o = o
Ykleme
Durumu
Statik
mukavemet snr
Dinamik
mukavemet snr
Emniyet Gerilmesi




Emniyet Gerilmesi




s
,
s
s
,
s
K
em
K
emn
AK
em
AK
emn
t
= t
o
= o
t
= t
o
= o
Mukavemet art

em emn
t s t o s o
s
,
s
D
em
D
emn
t
= t
o
= o
Statik Dinamik
D zorlama
Kuvvet, Moment, Basn
Gerilme
Boyutlandrma
Yk ve Moment
Tama Kapasitesi
Emniyet
durumu:Kontrol
(Tam deiken zorlanmada)
t + t = t o + o = o
b B e B
;
zel Mukavemet Konular
Yzey Gerilmeleri
Burkulma
Srnme
Yzey Gerilmeleri

Temasta bulunan iki yzey arasnda meydana
gelen gerilmelere yzey gerilmeleri denir.
Bu gerilmeler basn eklindedir.
Basma gerilmeleri ile arasndaki fark;
Basma gerilmeleri bir kuvvet etkisi altnda bir
elemann kesitinde meydana gelir.
Yzey gerilmeleri ise kuvvet etkisi altnda temas
yzeylerinde meydana gelir.
Yzey gerilmeleri




Temas yzeylerinin ve elemanlarn boyutlar
ayn mertebede olduu takdirde oluan
gerilme yzey basnc diye isimlendirilir.
Yzey basnc
Hertz basnc
Temas yzeyleri ok kk olduu
takdirde ise oluan gerilmeler Hertz
basnc diye isimlendirilir. Rulmanl
yataklar, dili arklar da meydana
gelen gerilmeler
s
p , p
A
F
p
Ak
em em
o
= s =
s
p
A
F
p
0
s =
p
0
: malzeme anma hzna
bal yzey basn snr
s
HB
P ; P P
em H em H max H
= s
1- temas yzeyleri arasnda bal hareket
bulunmayan elemanlarda ezilmeyi nlemek





2- temas yzeyleri arasnda izafi hareket olan
elemanlarda anmay nlemek iin yaplr.

Hertz Gerilmeleri:

Hertz gerilmelerine kar emniyeti salamak iin:



Bazen P
Hem
deeri cetvellerde verilir.
em H H em H H
P P
s
HB
P
s
HB
P s = s
max max
2 1
1 1 2
E E E
+ =
kesit boy
m c c
u
/
1 1
= =
3
2
.
). 1 .( 5 , 1
E
r F
a u =
E: E deer elastisite modl
E
1
E
2
: Malzemenin elastisite modl
Enine ekil deitirme katsays
ki krenin temas:

Temas yzeyinin yar ap:
3
.
13 , 1 ) 3 , 0 (
E
r F
a iin elik = = u
2
1
1 1 1
r r r
=
3
2
2
3
2
2
2
.
23 , 1 :
.
). 1 .( 25 , 2
r E
F
iin elik
r E
F
v = = o o
3 3
2
.
.
04 , 3 2 :
. .
) 1 ( 8 . .
2 2
L E
r F
a iin elik
L E
v r F
a =

=
t
E deer yarap
3
2
2
3
2 2 2
2
max
.
388 , 0
) 1 (
. 5 , 1 1
r
E F
v r
E F
P
H
=

=
t
3
max
3
2 2
max
.
418 , 0 :
) 1 ( 2
.
rL
E F
P iin elik
v rL
E F
P
H H
=

=
t
Yasslama:
Kre ile dzlem temas:
r
1
= r
1
ve r
2
= r = r
1
alnr.
ki silindirin temas
Temas yzeyinin genilii:

Burkulma

Kendi ekseni dorultusunda eksenel bir basma kuvvetinin etkisi altnda
kalan bir ubuk; eer kesit boyutlar uzunluuna oranla kk ise kararsz
durumdadr. Bu durumda kuvvetin veya mesnetleme sisteminin yer
deitirmesi ubuun ani olarak burkulmasna yol aar.

2
min
2
k
Br
L
EI
F
t
=
Boyu uzun kesiti deimeyen bir ubuun bir ucu sabit
mafsall dier ucu kuvvet dorultusunda hareketli kayc
mafsall olarak eksenel kuvvetle basmaya zorlandn
dnelim.

F basma kuvveti altnda bu ubuun herhangi bir sebeple ekildeki gibi
burkulduunu ve bu durumda dengede durduunu kabul edelim.






N= F.cos Q=F.sin
ekil deitirme malzemenin elastik snrlar altnda kald takdirde
elastik erinin eimi ok kk olaca iin; cos =1 ; sin =0
alnabilir. Q=0, N=F olur.
Elastik erinin diferansiyel denklemi:

0 .
.
.
1
. ;
.
2
2
2
2
2
2
2
= +
=
= =
y
dx
y d
y F
I E dx
y d
y F M
I E
M
dx
y d
o
x Cos B x Sin A y . . . . o o + =
x=0 y=0 B=0
x= L
k
y=0 A.Sin.L
k
=0
Sin .L
k
=0 Sin .L
k
=Sin n. .L
k
=n = n / L
k

En kk yk deeri n=1 iin elde edilir.
2
2
2
2
.
k
Br
Br
k k
L
EI
F
I E
F
L L
t t t
o = = =
Euler burkulma yk
kritik yk
Elastik alanda flambaj (burkulma) olabilmesi iin F
Br

E
A olmas gerekir.

Br
=F
Br
/A >
E
olduunda Euler forml kullanlmaz.
Euler formlnn kullanlabilmesi iin:

Br

E
olmaldr.
2
min
2
2
min
2
k
Br
k
Br
L
A
I
E
L
EI
F
t
o
t
= =
A
I
i
min
2
=

t
o =
|
|
.
|

\
|
=
i
L
i
L
E
k
k
Br
2
2
E
E Br
E E
o
t o

t
o = s =
2
2
i: atalet yarap
Narinlik katsays
Euler forml elastik blgede geerlidir. Gerilmeler elastiklik snrn
getii takdirde Tetmayer veya Johnson formlleri kullanlmaktadr.
Tetmayer
Snrlar
Euler
Snrlar
Tetmayer bants
Ahap 1,8<<100 100
Br
=293-1,94
D. Demir 5< <80 80
Br
=7760-120 +0,53
2


Yumuak
elik
10< <105 105
Br
=3100-1,14

%5 Nikelli
elik
10 <<86 86
Br
=4700-23

2
2
.
1
.
2

t
o
o o
E
Ak
Ak Br
|
.
|

\
|
=
2
0
. o o K
Ak Br
=
Ak
Ak
Ak
E
E
E
o
t

t
o
o

t
2
0
2
2
2
0
2
2
.
1
.
2
.
=
|
.
|

\
|
=
K
o

ki blgenin birleme noktasnda her iki forml geerlidir. Bu noktadaki narinlik
katsays
0
olduuna gre
>
0
ise Euler forml
<
0
ise Johnson veya Tetmayer forml kullanlr.
Her iki durumda da basma nominal gerilmelerinin
b
=F/A ;
b

Br
/s olmas gerekir.
s= 3 6 Sabit ykleme
s= 8 11 Deiken zorlanma
s= 15-22
Kuvvetin eksantrik olarak etkimesi durumunda:


|
|
.
|

\
|
+
= =
A E
F
Sec
i
y e
A
F
Br
Ak
Br
. . 4
.
.
1
2
max

o
o
25 , 0
.
2
max
~
i
y e
Plastik burkulma hallerinde alnarak tam eksen dorultusunda ykl
ubuklar iin Sekant bants uygulanabilir.
Burkulma Hesab:

a) ubuun kesit alan bilindii takdirde:

Snr narinlik katsays
0
bulunur

> 0 ise Euler forml
< 0 ise Johnson veya Tetmayer forml kullanlr.
Her iki durumda da basma nominal gerilmelerinin
b
= F/A ;
b

Br
/s olmas
gerekir.

b) Boyutlandrma yntemi:

Euler bants uygulanr.

; emniyet katsays ve I
min
hesaplanr

ubuun kesit alan belirlenir.
Atalet yarap i
2
= I/A bants dikkate alnarak narinlik katsays ve/veya snr
narinlik katsays bulunur. Eer >
0
ise hesap uygundur. Aksi takdirde
denkleminden
Br
bulunur. F yknn
Br
=F/A
Br
/s bantsn salamas
gerekir.
2
min
2
k
Br
L
EI
F
t
=
2
0
. o o K
Ak Br
=
SICAKLIK ETKS
Genellikle scaklk malzemenin zelliklerini etkiler; s gerilmelerini
dourur ve srnme (creep) olaynn ortaya kmasna sebep olur.
Sabit gerilme altnda ekil deitirmenin srekli olarak
byd davrana srnme denir.

ekil deitirme sabit kald halde gerilmenin srekli olarak
azald davrana geveme (relaksasyon) denir.

Srnme olaynda ekil deitirmeyi karakterize etmek iin
ekil deitirme hz tarif edilir. 1. safhada gittike azalr. 2. safhada
sabit bir minimum deer alr. 3. safhada sratle artar ve
malzeme kopar.

Malzemelerin srnme diyagramlar balang gerilmelerinin ve
scaklklarnn deerine bal olduu iin bu safhalar btn srnme
diyagramlarnda gremeyebiliriz.

Esas srnme olayn karakterize eden 2.safha ve buna bal ekil
deitirme hzdr.
dt
dc
c =
.
dt
dc
dt
dc
dt
dc
t .
min
.
0
c c c
o
+ =
Zaman
2. Safhadaki ekil deitirme hz
Balangtaki ekil deitirme hz
Srnme ile toplam ekil deitirme
Bu safhada gerilme ile ekil deitirme hz arasndaki bant aadaki denklem
ile gsterilir.
n
Ko c =
min
.
Bu denklemdeki K ve n deneysel sabitlerdir.
o c Log n K Log Log .
min
.
+ =
min
.
c
eitli scaklklar iin ile veya zaman ile arasndaki bant grafik olarak
gsterilir. n bu diyagramdaki dorularn ortalama eimi, K ise =1 haline karlk
gelen deeridir.
Srnme srasnda malzemelerin mukavemet esaslar srnme mukavemeti ve
srnme kopma mukavemeti olmak zere iki ekilde ifade edilir

Srnme Mukavemeti; Belirli bir scaklkta ve zamanda elemanda belirli bir
kalan ekil deitirme meydana getiren gerilmedir. Genel olarak
p/h/T
eklinde
ifade edilir. rnein
1/10
5
/T

Srnme Kopma Mukavemeti: Belirli bir scaklkta ve belirli bir sre
sonra kopma mukavemetinin deeridir.
K/h/T
eklinde gsterilir.


Geveme olaynda belli bir scaklkta alan elemann kesitindeki
i
ilk
gerilmesinin her hangi bir andaki deeri
t n E K
n
i
n
). 1 .( .
1 1
1 1
+ =

o o
bants ile bulunur. Geveme olay n
gerilmeli balantlarda nemlidir.
Deiken zorlanmada; srekli mukavemet snr bir emniyet katsaysna blnerek
emniyet gerilmeleri denilen gerilmeler elde edilir

D
g
Ak
o
s
o
o
o
o
+
=
1
Tam deiken zorlamalarda olduundan 0 =
o
o
s
s
D
em
g
D
o
o
o
o
= = ;
Genel deiken zorlanmada emniyet katsays
Emniyet Gerilmeleri
t
t
=
o
o
=
Ak Ak
s ; s
Her malzemenin zorlamalara kar bir dayanma snr vardr. Hibir zaman
zorlamann bu snrlara ulamas istenmez.
Statik zorlanmada akma veya kopma gerilmesi bir emniyet katsaysna (s>1)
blnerek emniyet gerilmeleri denilen gerilmeler elde edilir.
Statik zorlanmada emniyet katsaysnn ve emniyet gerilmesinin ifadesi:

Krlgan malzemeler iin:



Snek malzemeler iin:



K
,
K
,
Ak
,
Ak
malzemenin statik mukavemet snrlar;
, ise zorlanma hallerine gre nominal gerilmelerdir.
t
t
t
=
o
o
=
e
K
e
K
k s ; k s t
t
= t
o
= o
e
K
em e
K
em
k
s
; k
s
s
;
s
Ak
em
Ak
em
t
= t
o
= o
Emniyet Gerilmeleri
D zorlamalarn elemanda dourduu gerilmeler emniyetli gerilme
deerlerin altnda kalmaldr.
Mukavemet art
Elemanda meydana gelen gerilme < Emniyet Gerilmesi
D kuvvetlerin ve momentlerin etkisi altnda elemann herhangi bir
kesitinde, tepki olarak i kuvvetler meydana gelir . Birim alana gelen i
kuvvetlere GERLME ad verilir.
Bir elemann kesiti
Gerilme
ekme, basma veya eilme hallerinin
etkisi altnda ise kesitte
NORMAL gerilmeler,
makaslama veya burulmann etkisinde
ise kesitte
KAYMA gerilmeleri,
meydana gelir.
Elemann kesitinde ekme, basma, eilme, burulma,
makaslama hallerinden yalnz biri varsa BAST gerilme
hali sz konusudur.

Basit Gerilmeler
Elemann kesitinde yukarda saylan gerilme hallerinden bir ka bir arada ise
BLEK gerilme hali sz konusudur. Bu durumda Bileke Gerilme
B

hesaplanr.
ki trl bileik gerilme etkisi ortaya kabilir.

Normal gerilmeler veya Normal gerilmeler ve
kayma gerilmeleri var ise kayma gerilmeleri bir arada ise
Mukavemet Varsaymlar
kullanlr
Maksimum Kayma Gerilmesi Varsaym



Maksimum Biim Deitirme Enerjisi Varsaym


t + t = t o + o = o
b B e B
;
2 2
B
4t + o = o
2 2
B
3t + o = o
Bileik Gerilmeler
YKLEME zaman iinde deiip deimediine gre iki ekildedir
Statik yklemeler zamana
gre sabittir.
Deiken yklemeler maksimum ve minimum
iki deer arasnda periyodik olarak deiir

-
zaman
g min max
a
; 0
o = o = o
= o
2
2
min max
g
min max
a
o o
= o
o + o
= o
2
veya
2
olabilir 0 veya 0
0 veya 0
min
a
max
a
a a
min max
o
= o
o
= o
> o < o
= o = o
Malzemenin Hasar meydana gelmeden statik olarak yklenebilecei snrdr.
ekme deneyi ile belirlenir.
0 0
0
l
l
l
l l
A
F
o
A
=

=
=
c
o
Gevrek malzemelerde mukavemet
snr Kopma Gerilmesi (
K
,
K
) dir.
Snek malzemelerde mukavemet snr
Akma Gerilmesi (
AK
,
AK
) dir.
Statik mukavemet snrlar
Dinamik mukavemet snrlar
Malzemenin Hasar meydana gelmeden deiken olarak yklenebilecei
snrdr. Dinamik mukavemet snr yorulma deneyi ile belirlenir.
Yorulma Olay Nedir?
Yorulma; deiken gerilmeler altnda malzemenin i yapsnda meydana
gelen deiimlerdir.
mr; malzemenin kopuncaya kadar diren gsterebildii sredir.
Srekli Mukavemet snr; Malzemenin sonsuz sayda yk tekrarna veya
sonsuz mre dayanabildii minimum gerilme genliidir. (
D
,
D
)

Yorulma Olay
Deiken gerilmelere maruz makine elemanlarnda krlma (hasar) statik
mukavemet snrlarn ok altnda gerekleir.
.

evrimsel olarak deien gerilmeler malzemenin i yapsnda baz
ypranmalara sebep olur. Bylece kopma olay statik snrlarn ok
altnda meydana gelir. Elemann mr genellikle evrim says N ile
tarif edilir.
Deiken zorlanmada kopma i yapdaki veya d yzeydeki
bir sreksizlik noktasndan balar. Bu nokta civarnda
malzeme yorulur bir atlak meydana gelir. Zamanla bu atlak
derinleir, sonunda atlak dndaki blgedeki gerilme
mukavemet snrn aarak elemann birden bire krlmasna
neden olur.
Bu ekilde oluan krlma yzeylerinde iki blge grlr.
Krlma yzeyinin bir ksm mat ve dz, dier ksm ise parlak
ve tanelidir. Birinci blge nceden meydana gelen ve
zamanla byyen atla gsterir. kinci blge ise birden bire
kopan ksmdr.
Deiken Zorlanmada Mukavemet Snr

Deiken zorlanmaya maruz bir makine elemann tasarm mr esas
alnarak yaplr.
Deiken ykler altnda malzeme davran ilk defa 1866da Whler
tarafndan gerekletirilmitir.
Tasarlanan makina elemannn mrnn deiken gerilmenin
genliine bal olduu belirlenmitir.

Deiken zorlanmada mukavemet snr YORULMA DENEY ile belirlenir.
10mm apndaki standart deney numuneleri sabit bir ortalama gerilme
zerine deien genlikte gerilmeler uygulanarak test edilir. Her genlik
deeri iin numune kopuncaya kadar ki yk tekrar says ( N) kaydedilir.
Her defasnda genlik deeri biraz azaltlr.

Gerilme deiim says (N) arttka, gerilme genliinin (
g
) azald grlr.
Belirli bir gerilme deiim says iin malzemenin hi krlmakszn devaml olarak
dayanabilecei bir minimum gerilme genlii vardr. Bu gerilme genliine o
malzemenin srekli mukavemet snr (
D
) ve buna karlk gelen yk deime
(evrim) saysna (N
0
) sonsuz (srekli) mr snr denir. Bu deer eliklerde
N
0
=10
6
10
7
evrim arasndadr.
Yorulma krlmas istatistiki bir deer olduundan
sonular geni bir salma gsterir, bu deerleri iki snr
eri arasnda toplamak mmkndr. Snr eriler
krlmama olaynn deney paralarnn % kanda
meydana geldiini bir baka deyile gvenilirlii ifade
etmektedir.
Logaritmik eri iki ksmdan olumaktadr. Dik olan
ksmdaki mukavemet deerine zaman mukavemeti,
erinin yatay ksmndaki deerlere ise srekli
mukavemet deerleri ad verilir.
elik ve dkme demir olmayan malzemeler iin Whler erisinin yatay
ksm yoktur. Byle bir malzemenin srekli mukavemet snrnn
belirlenmesinde deiik bir yol izlenir. ncelikle deneylere dayanarak
malzemenin sonsuz mrn tarif eden bir N
o
deeri belirlenir, ve buna
kar gelen deiken mukavemet deeri srekli mukavemet snr olarak
kabul edilir.
Whler erisi sabit bir ortalama gerilmede deiken
gerilme genliinde izilmektedir.
Herhangi bir ortalama gerilme iin yorulma erisi elde
etmek yeniden yorulma deneylerinin yaplmas gerekir.
Veya belirli yaklamlar kullanlr.
GOODMAN-SODEBERG YAKLAIMI
Bu yaklamda yatay eksende, statik mukavemet
snrndan elde edilen mukavemet deerleri ve ortalama
gerilme deerleri belirlenir.
Dey eksende ise gerilme genlii ve tam deiken
gerilmeden elde edilen mukavemet snr deeri
belirlenir.



Deney sonular iaretlenecek olursa bir kopma erisi elde edilir.
Aslnda parabol eklinde olan bu eri yerine kolaylk salamak
amacyla pratikte
D
ve
K
noktalarn birletiren Goodman dorusu
veya
D
ve
AK
noktalarn birletiren Soderberg dorusu alnr.
Soderberg doru denklemi;

bantsndan bulunur. Goodman dorusu iin
Ak
yerine
K
konur.
AK D
D g
o
o
o
o o

0
0
0
0
Bu dorular elemann boyutlandrlmasnda ve kontrol hesaplarnda
kullanlmak zere deiik bir ekle sokulmu ve bu yeni diyagrama
yorulma diyagram denmitir.


Bu diyagram mukavemet hesabnn esasn belirlemeye de
yarar.

g
/
o
eimine sahip doru, diyagram

D
B blgesinde keserse ie yaramazlk (hasar) akma
sonucunda oluur.
B
AK
blgesinde keserse ie yaramazlk (hasar) yorulma
sonucunda oluur.
Deiken burulma zorlamalarnn laboratuar sonular
incelendiinde
o
n srekli mukavemet snr zerindeki
etkisinin hemen hemen yok denecek kadar az olduu
grlr. Bu sebeple basit deiken burulmann etkisi
altndaki elemanlarn hesab, basit deiken zorlanmada

D
ye ve statik zorlanmada
Ak
ya gre yaplabilir.

Pratikte yorulma (Soderberg) diyagramnn yan sra Smith (deitirilmi
Goodman) diyagram da kullanlmaktadr. Bu diyagram genelde kontrol
hesaplarnda kullanlr.
Srekli Mukavemet Snrna Etki Eden Faktrler.

Malzemelerin Srekli Mukavemet Deerleri,
laboratuarlarda zel olarak hazrlanm deney ubuklar
kullanlarak ok dikkatli ve kontroll deneyler sonucunda
elde edilir. Ancak bu deerler gerek makina elemanlar
iin geerli deildir. zole laboratuar artlar ile gerek
mhendislik uygulamalar arasndaki farkllklar ortadan
kaldrmak iin dzeltme faktrlerinin gz nne alnmas
gerekir.
f e d g b y

D D
k k k k k k o = o
f e d g b y

D D
k k k k k k t = t
Yzey dzgnl faktr (k
y
): Standart deney ubuklarnn
yzeyi ok iyi bir ekilde parlatlmtr. Uygulamada
kullanlan hi bir makina elemannn yzeyi bu kadar yksek
kalitede ilenmez. Yzey kalitesindeki azalmann srekli
mukavemet zerindeki olumsuz etkisini gsteren bu faktr
ekil 1 deki diyagramda elemann retim ekline ve
malzemenin kopma mukavemetine bal olarak verilmitir.
Byklk faktr (k
b
): Deneyler, bykln artmas ile
srekli mukavemetin azaldn gstermitir. k
b
faktrnn
deeri cetvel 12 de verilmektedir.

Gvenirlik faktr (k
g
): srekli mukavemet deneyleri
sonucunda elde edilen mukavemet deerleri byk bir
salma gsterirler. Baka bir deile deneye katlan grubun
belli bir yzdesi ie yaramaz hale gelmekte kalan ise
salamln korumaktadr. e yarama ihtimali gvenirlii
ifade etmektedir. (Cetvel-13 )
Scaklk faktr (k
d
): yksek scaklklar dislokasyonlar
harekete geirir ve bir ok malzemenin yorulma direncini
azaltr. (Cetvel 14)
T (
o
C) k
d
T350 1
350<T 500 0,5
o o .
max t
K =
t t
t
t
K =
max
y
I
M
e
= o
A
F
= o
p
b
I
M
t =
A
F
= t
Gerilme ylmas faktr (k
e
): Basit gerilmelerin yayl ancak sabit ve
srekli kesitler iin geerlidir. Eleman zerindeki ani kesit deiiklii,
entik veya delik gibi kuvvet akn deitiren noktalarda ve bu noktalar
civarnda nominal gerilmeye gre ani gerilme artlar meydana gelir. Bu
art; ve eklinde ifade edilebilir.



Burada veya eklindeki nominal gerilmeyi,



veya eklindeki kayma gerilmesini
K
t
ise teorik gerilme ylmas (geometrik veya form ) faktrn
ifade etmektedir. Malzemenin cinsi bu deeri etkilemez.
Analitik (elastisite teorisi) veya deneysel (fotoelastisite, strain -
guage) yntemlerle bilinen bu deerler diyagramlar halinde
verilmitir. (ekil 37)
Fakat malzemelerin entik etkisine kar hassasiyetleri farkl
olduundan yorulma-gerilme ylma faktr ad verilen yeni bir faktr
tarif edilmitir.


K

ile K
t
arasnda; K

=1+q.(K
t
-1) bants vardr. Burada;

malzemenin entik duyarlln gsteren bir

faktrdr (ekil 2)

entik duyarll az ise q=0 , K

=1
entik duyarll fazla ise q=1 , K

=K
t
snr mukavemet srekli numunesi deney entikli
snr mukavemet srekli numunesi deney entiksiz
K

=
1
1

=
t

K
K
q

Bilinmeyen etkiler faktr (k
f
): k
f
faktr ile srekli
mukavemet snrn azaltan btn etkiler dikkate
alnmaktadr. Bu etkenlerde ilgili bilgi birikimi ok fazla
deildir. Ancak srekli mukavemet deerini azalttklar
bilinmektedir. Eldeki az sayda bilginin snrlarna den
bir hesaplama yaplyorsa bu faktr kullanlr. rnek
olarak artk gerilmeler, metal pskrtme, korozyon
elektrolitik kaplama vb. verilebilir.
Sonlu mr Mukavemeti
Uygulamada mrn sonsuz alnmas yerine sonlu alnmasnn tercih edildii
alanlar vardr. Bu aratrmaclar sonlu mr ve sonsuz mr mukavemet
deerleri arasnda ilikiler kurarak deneyler yapmaya itmitir.
Baz aratrmaclar bu amala yaptklar deney sonularn mr ve
D
/
K

arasndaki ilikiyi gsteren bir Whler diyagram eklinde vermilerdir.
Sonlu mr blgesindeki mukavemet snrna zaman mukavemeti snr
(
zD
) ad verilir.
N=10
3
evrim iin
zD
0,9
K
N=10
6
evrim iin
zD
0,5
K
olarak alnabilir.
Buna gre yk tekrar saysna bal olarak mukavemet hesabnn esaslar
belirlenebilir.
N10
3

ise hesap statik mukavemet snrna
10
3
<N<10
6

ise hesap zamana bal mukavemet snrna

N10
6

ise hesap srekli mukavemet snrna
gre yaplr
statistik deerlere gre srekli mukavemet blgesi iin statik
mukavemet snrlar ile srekli mukavemet snrlar arasnda u
bantlar verilebilir:
eliklerde


Eilme:

ekme:

Burulma:


2
/ 140 mm daN
K
s o
2
/ 140 mm daN
K
) o
K D
o o 5 , 0 =
2
/ 70 mm daN
D
= o
K D
o o 4 , 0 =
2
/ 60 mm daN
D
= o
K D D K K AK AK
o o t o t o t 29 , 0 58 , 0 ; 58 , 0 ; 58 , 0 = ~ ~ ~
Dkme demir ve dkme elik iin;
Eilme:
Burulma (dkme demir):
Zaman mukavemeti iin:
K D
o o 4 , 0 =
K D D
o o t 32 , 0 8 , 0 = =
D
K
zD
m b N m
o
o
o 9 , 0 log
3
1
; log log = + =
m
zD
m
b
m
b
zD
D
K
N
N
N
b
1
6 3
2
10
; 10 10
10
;
) 9 , 0 (
log
o
o
o
o
=
( ( =
=