UNIVERZITET U TUZLI

FAKULTET ELEKTROTEHNIKE

Istraivaki rad

PRENAPONI I PRENAPONSKA
ZATITA
Student
AMRA DAFI

Uvod
Prenapon predstavlja napon izmeu faznog
provodnika i zemlje ili izmeu faza ija vrna
vrijednost prelazi odgovarajuu vrnu vrijednost
najvieg napona opreme
Prenaponi se prema uzroku nastanka mogu
podijeliti na dva osnovna tipa:
- spoljanji ili atmosferski prenaponi;
- unutranji prenaponi.

Karakteristike prenapona
Osnovne karakteristike jednog prenapona su:
- amplituda,
- vrijeme trajanja uticaja prenapona na izolaciju
- brzina uspostavljanja samog prenapona
(strmina), tj. njegov porast sa vremenom do
dostizanja amplitude.

Slika 1 Klasifikacija prenapona prema trajanju i faktoru

prenapona
Na ordinati je dat faktor prenapona , koji se iskazuje u odnosu na
faznu vrijednost maksimalnog pogonskog napona, tj.
(1
)

Privremeni prenaponi
Privremeni prenaponi ovise o :
- karakteristikama sistema (snaga kratkog spoja, duine
linija, shunt i serijske kompenzacije),
- uvjetima rada sistema i procedurama rada,
- karakteristikama komponenti sistema (ukljuujui zatitu,
zasienje transformatora i reaktora),
- redoslijedu dogaanja koji vode do privremenih prenapona
Privremeni prenaponi nastaju u veini sluajeva uslijed:
- zemljospojeva,
- nagle promjene optereenja,
- Ferranti efekata,
- rezonancije i ferorezonancije,
- kombinacije prethodnih sluajeva

Sklopni prenaponi
Sklopni prenaponi uzrokovani su uklapanjem ili
isklapanjem ureaja, gubitkom tereta nastankom
ili uklanjanjem kvara kao to su :
- uklapanje neoptereenog dalekovoda;
- uklapanje preko transformatora;
- uklapanje preko veeg broja dugih vodova ili
kabela;
- uklapanje preko kompleksnog izvora;
- isklapanje malih kapacitivnih struja;
- isklapanje malih induktivnih struja;
- prenaponi kod isklapanja kvarova;
- povratni napon s dvije frekvencije.

Atmosferski prenaponi
Spoljani prenaponi atmosferskog porijekla
nastaju kao posljedica atmosferskog elektriciteta
tako da je njihov uticaj na mree teko izbjei
Kao posljedica atmosferskih pranjenja dolazi do
proboja izolacije i oteenja opreme, a mogue su
tete i zbog nastalih prekida napajanja i procesa
proizvodnje. Statistiki podaci o kvarovima
zranih linija pokazuju da je vie od 50% kvarova
linija uzrokovano atmosferskim pranjenjima.

Parametri atmosferskih pranjenja

Za provedbu zatite od atmosferskih pranjenja,
vano je poznavati slijedee parametre:
vrnu struju prvog i narednih udara,
oblik atmosferskih pranjenja,
veliinu naboja koji se vee uz atmosfersko
pranjenje
gustou udara groma Ng

Prenaponska zatita
Zatita od prenapona moe se ostvariti na
dva osnovna naina:
Smanjiti amplitudu i frekvenciju prenapona
uzrokovanih atmosferskim pranjenjima u
taki njihova nastanka to se postie
postavljanjem zatitnih vodia kao i
sniavanjem otpora uzemljenja stubova.
Ograniiti visinu prenapona kod opreme koja
je od njih ugroena, to se osigurava
odgovarajuom prenaponskom zatitom

Kao zatitni ureaji od prenapona najee se

upotrebljavaju sljedei ureaji:
Gromobrani
Zatitna uad
Zatitna iskrita
Odvodnici prenapona

Odvodnici prenapona

Slika 2 (I-U) karakteristika a) idealnog i b) realnog

odvodnika prenapona

Silicijum karbidni- SiC odvodnik prenapona

Slika 3 Dijagram napona i struje pri reagovanju

odvodnika

Cink oksidni- ZnO odvodnici prenapona

Prednosti:
- jednostavnija konstrukcija (nemaju iskrite)
- bolje zatitne karakteristike
- visoka apsorbcija energije i velika termika
provodnost

Slika 4 Strujno-naponska karakteristika ZnO

odvodnika

Slika 5 Skica prenapona superponiranog na radni napon: a)

cink-oksidni odvodnik, b) silicijum-karbidni odvodnik

Ispitivanja ZnO odvodnika prenapona

Postoje sljedea tri tipa ispitivanja odvodnika
prenapona:
Tipska ispitivanja (ispitivanja koja se obavljaju
po zavretku razvoja nove konstrukcije u cilju
provjere karakteristika)
Komanda ispitivanja (ispitivanja koja se vre na
svakom odvodniku, njegovom dijelu ili uzorcima
materijala od koga je napravljen, u cilju
provjere da li proizvod odgovara zahtjevima)
Prijemna ispitivanja (ispitivanja koja se rade na
odreenom broju uzoraka neke isporuke, u
skladu sa dogovorom proizvoaa i kupca)

Za ZnO odvodnike prenapona se zahtijevaju

sljedea tipska ispitivanja:
Odreivanje preostalog napona odvodnika
Ispitivanje podnosivim udarnim strujama
Ispitivanje u radnim uslovima
Ispitivanje toplotne stabilnosti
Ispitivanje toplotnog odziva odvodnika
Ispitivanje u uslovima vjetake
zagaenosti
Ispitivanje ureaja za ograniavanje
pritiska
Ispitivanje ureaja za odvajanje odvodnika

Ispitivanje odvodnika prenapona

sa LCM mjernim ureajem
LCM (eng. Leakage Current Monitor) ureaj mjeri
omsku komponente struje odvoenja u radnim
uvjetima
Rad ureaja se bazira na harmonikoj analizi struje
odvoenja uz kompenzaciju uticaja treeg harmonika
prisutnog u naponu mree
LCM ureaj se sastoji od: mikroprocesorski
kontrolirane jedinice, strujne sonde (strujna klijeta)
koja daje informaciju o struji odvoenja u dozemnom
uetu odvodnika prenapona i naponske sonde koja se
pozicionira blizu izolacione osnovice odvodnika i daje
informaciju potrebnu za kompenzaciju harmonika
prisutnih u naponu mree .

Slika 6 Ispitivanje odvodnika prenapona sa LCM 500

mjernim ureajem

 Kao dodatni metod za utvrivanje pogonskog

stanja odvodnika, kao i blieg lociranja
eventualnog mjesta neispravnosti, primjenjuje
se termovizijsko snimanje odvodnika.

Slika 7 Termovizijski snimak: lijevo- sva tri odvodnika na

strani 220 kV transformatora , desno- odvodnikau fazi 0 na
strani 220 kV transformatora

Slika 8 Izgled odvodnika prenapona: gornjeg i donjeg

dijela odvodnika nakon otvaranja

Zakljuak
Prenaponi atmosferskog porijekla su opasniji jer
im amplitude mogu biti daleko vee i nisu
uslovljene elementima samog kola odnosno
reimom rada kola.
Metal oksidni odvodnici prenapona posjeduju
povoljna zatitna svojstva, pa samim tim pruaju
mnogo bolju zatitu nego starija tehnologija
odvodnika sa iskritima i silicijum-karbidnim
nelinearnim otpornicima
Metoda mjerenja omske komponente struje
odvoenja.
Oekivanja su da e sama izolacija obavljati
funkciju odvodnika prenapona.