Professional Documents
Culture Documents
3. Bask
Yunus A. Cengel, John M. Cimbala
McGraw-Hill, 2014
Blm 2
AKIKANLARIN
ZELLKLER
Slaytlar Hazrlayan:
Prof. Dr.
Suat CANBAZOLU
Yayn hakk The McGraw-Hill Companies, Inc. zin alnmakszn oaltlamaz ve kullanlamaz.
Bir sv kk bir tpten
kmaya zorlandnda
kk bir damla
meydana gelir. Bu
damlann ekli; basn,
yerekimi ve yzey
gerilimi kuvvetleri
arasndaki bir denge
tarafndan tayin edilir.
2
renim Amalar
Akkanlarn temel zellikleri hakknda bilgi sahibi
olmal ve srekli ortam yaklatrmn
anlayabilmelidir.
Viskoziteyi ve akkan akmnn bunun yol at
srtnme etkilerinin sonular hakknda bilgi
sahibi olmaldr.
Yzey geriliminden kaynaklanan klcal
ykselmeleri (veya alalmalar)
hesaplayabilmelidir.
3
21 GR
zellik: Bir sistemin herhangi bir
karakteristiidir.
Yakndan bilinen baz zellikler; basn
P, scaklk T, hacim V ve ktle m olarak
sralanabilir.
zellikler youn veya yaygn olmak
zere iki gurupta ele alnr.
Youn zellikler: Scaklk, basn ve
younluk gibi bir sistemin ktlesinden
bamsz olan zellik-lerdir.
Yaygn zellikler: Bir sistemin
boyutunaveya byklneba-
ldr. Toplam ktle, toplam hacim V ve
toplam momentum yaygn zellikler iin
verilebilecek baz rneklerdir.
zgl zellikler: Birim ktle iin
verilen yaygn zelliklerdir.
4
Srekli Ortam
Bir akkan, zellikle gaz fazndayken, ok
seyrek halde bulunabilen molekllerden
oluur. Bununla birlikte akkann atomik
doasn gz ard ederek srekli,
boluksuz ve homojen bir madde yani
srekli ortam olarak gz nne almak
daha uygundur.
Srekli ortam idealletirmesi, zellikleri
nokta fonksiyonu olarak ele almamza ve
bu zelliklerin uzayda hibir sreksizlie
uramakszn deitiklerini varsaymamza
imkan salar.
Srekli ortam modeli, ele alnan sistem Moleklleri arasndaki byk boluklara
boyutunun molekller arasndaki ramen, son derece kk bir hacimde
mesafeye oranla yeterince byk olmas bile ok fazla sayda molekl bulunduu
halinde geerlidir iin bir gaz ounlukla srekli bir ortam
Baz zel durumlar dnda, tm olarak dnlebilir.
problemlerde pratik olarak durum byledir.
Bu kitapta srekli ortam olarak modellene-
bilen maddelerle snrl kalnacaktr.
5
Martlarn umasnda olduu gibi ou akla ilgili uzunluk lei,
hava molekllerinin ortalama serbest yolundan daha byk
mertebelerdedir. Dolaysyla bu kitapta gz nne alnan bu ve
dier tm aklar iin srekli ortam modeli uygun olmaktadr.
6
22 YOUNLUK VE BAIL YOUNLUK
Younluk:
zgl Hacim:
8
deal gaz, Pv = RT bantsna uyan hayali
bir maddedir.
deal gaz bantsnn, dk
younluklardaki gerek gazlarn P-v-T
davrann olduka yakn biimde temsil
ettii deneysel olarak gzlenmitir.
Dk basn ve yksek scaklklarda bir
gazn younluu der ve gaz ideal gaz
davran sergiler.
Uygulamada karlalan aralklarda, hava,
azot, oksijen, hidrojen, helyum, argon,
neon ve kripton gibi yakndan bilinen
Hava ok yksek hzlarda bile gazlarn yan sra, karbondioksit gibi
ideal gaz davran gsterir. havadan ar gazlar da ihmal edilebilir bir
Buradaki Schlieren grntsnde hatayla (genellikle % 1den az) ideal gaz
ses hz civarnda hareket eden bir olarak ele alnabilir.
mermi ekirdei bir balonu iki te yandan termik santrallerindeki su
tarafndan patlatarak iki tane buhar ve buzdolaplarnda kullanlan evrim
genileyen sok dalgas meydana akkanlarnn buhar gibi youn gazlar,
getirmitir. Merminin arkasnda genellikle doyma noktasna yakn halde
brakt trblans izi aka bulunduklar iin ideal gaz olarak gz
nne alnmamaldr.
grlmektedir. 9
10
23 BUHAR BASINCI VE KAVTASYON
Doyma Scakl Tdoyma: Verilen bir basnta, bir saf
maddenin faz deitirdii scakla doyma scakl denir.
Doyma Basnc Pdoyma : Belirli bir scaklkta bir saf maddenin
faz deiimine urad basnca doyma basnc denir.
Buhar Basnc (Pv): Bir saf maddenin buhar basnc Pv, bu
saf maddenin verilen bir scaklkta svsyla faz dengesi
halinde olan buharnn yapt basn olarak tanmlanr (Pv=
Pdoyma).
Ksmi Basn: Baka gazlarla karm halinde bulunan bir
gaz veya buharn basnc olarak tanmlanr. rnein
atmosfer koullarndaki hava, kuru hava ile su buharnn bir
karmdr ve atmosfer basnc, kuru hava ile su buharnn
ksmi basnlarnn toplamdr.
11
Bir saf maddenin (rnein suyun)
buhar basnc (veya doyma
basnc), verilen bir basnta
sistem sv moleklleriyle faz
dengesinde bulunduu zaman
buhar moleklleri tarafndan
uygulanan basntr.
12
Buhar basncna olan ilgimizin
nedeni; sv aknn gerekletii
sistemlerde sv basncnn baz
yerlerde buhar basncnn altna
dme olaslnn bulunmas ve
n grlmeyen bir buharlamann
balamasdr.
Buhar kabarcklar (sv ierisinde
boluklar meydana getirdii iin
bunlara kavitasyon kabarcklar
da denmektedir), dk basn
blgelerinden uzaklatklarnda
olduka ykc etkilere sahip ar 60 m/s hzda 2.5 saat test edilen 16
yksek basn dalgalar meydana mm 23 mm boyutlarnda bir
getirerek patlar (tekrar sv hale alminyum para zerindeki kavitasyon
geer). hasar. Grlen para, yksek hasar
Performansnn kaybna ve hatta oluturabilen zel olarak tasarlanm
ark kanatlarnn anmasna yol bir kabarck retecinin kndaki
aan bu olaya kavitasyon denir. kabarck patlama blgesine
Kavitasyon olay, hidrolik pompa yerletirilmitir.
ve trbinlerin tasarmnda gz
nne alnmas gereken nemli 13
bir husustur.
14
24 ENERJ VE ZGL ISILAR
Enerji; sl, mekanik, kinetik, potansiyel, elektriksel, manyetik, kimyasal ve
nkleer gibi ok eitli biimlerde bulunabilir. Bu enerjilerin toplam bir
sistemin toplam enerjisini, E (veya birim ktle iin e) oluturur.
Termodinamik sadece, mhendislik asndan nem tayan bir husus olan
toplam enerjideki deiimlerle ilgilenir.
Enerjinin Makroskobik Biimleri: Sistemin tmnn bir d referans
noktasna gre sahip olduu enerjidir, kinetik ve potansiyel enerji gibi
Enerjinin Mikroskobik Biimleri : sistemin molekler yaps ve molekler
hareketliliiyle ilgilidir ve d referans noktalarndan bamszdr.
Enerji, U: Mikroskopik enerjilerin tmnn toplamdr.
20
Su Darbesi: Su darbesinin varl, bir boruya ekile vurulduunda kan sese benzer
seslerden anlalr. Bu olay, akan bir svnn boru ebekesinde ani bir kstlama (bir
kapatma vanas gibi) ile karlamas ve yerel olarak skmas halinde ortaya kar.
Bunun sonucunda meydana gelen akustik dalgalar; boru boyunca yayldka ve
yansdka, boru yzeylerine, dirseklere ve vanalara darbe yaparak borunun titremesine
ve bilindik seslerin kmasna yol aar.
Sinir bozucu bu seslere ilave olarak, su darbesi olduka ykc etkilere sahip olabilir
ve szntlara veya yapsal hasarlara yol aabilir. Bu etki bir su darbesi kesicisi
kullanlarak ortadan kaldrlabilir.
22
Hacimsel Genleme Katsays
Bir akkann younluu, basntan
ok scakla baldr.
Younluun scaklkla deiimi;
rzgrlar, okyanus akmlar, bacalarda
dumann ykselmesi, scak hava
balonlarnn almas, doal tanm
ve hatta scak havann ykselmesi ve
dolaysyla s artt denilerek
anlatlmak istenen saysz doa
olaynn nedenini tekil eder.
Bu etkilerin belirlenebilmesi iin bir
akkann sabit basntaki
Bir elin yzeyinden
younluunun scaklkla deiimini
gerekleen doal tanm.
temsil edecek bir zellie gereksinim
vardr.
23
Hacimsel Genleme Katsays (veya
hacimsel genleebilirlik): Bir akkann sabit
basnta younluunun scaklkla deiimidir.
Herhangi bir
akkan iin:
30
Mach Says Ma: Bir akkann (veya
durgun bir akkan iindeki bir cismin)
gerek hznn, bu akkan ierisinde
ayn koullarda sesin yaylma hzna
orandr:
Kayma
Gerilmesi:
stteki levhann sabit bir hzla hareket etmesi
halinde, iki paralel levha arasndaki bir Kayma
akkann laminer ak davran. Kuvveti:
: Akkann viskozite katsays veya
dinamik (mutlak) viskozite katsays
SI: (Pa . s = N s/m2 = kg/m s)
CGS: poise (P) veya santipoise (cP)
1 P = 1 dyn . s/cm2 = 1 g/cm . s = 0.1 Pa s
1 cP = 0.01 P = 0.001 Pa s = 1 mPa . s
34
Bir Newton tipi akkann deformasyon hz Newton tipi ve Newton tipi olmayan
(hz gradyeni) kayma gerilmesiyle doru akkanlar iin kayma gerilmesinin
orantldr ve orant sabiti viskozitedir. deformasyon hzyla deiimi (bir
erinin herhangi bir noktadaki
teetinin eimi, akkann o noktadaki
grnr viskozitesini verir).
35
Kinematik Viskozite: 1 St = 10-4 m2/s = 102 mm2/s, 1 cSt = 10-6 m2/s
SI: m2/s veya mm2/s
CGS: stoke: (St) veya santistoke: (cSt)
1 St = 1 cm2/s, 1 cSt = 0.01 St = 1 mm2/s
Bir akkann viskozitesi genel olarak hem scakla
hem de basnca baldr. Bununla birlikte basnca
bamllk olduka zayftr.
Pratik olarak svlar iin dinamik ve kinematik
viskozitenin basntan bamsz olduu kabul edilir.
Ar yksek basnlar dnda basn deiiminden
kaynaklanan kk viskozite deiimleri ihmal
edilir.
Bu durum, dinamik viskozite sz konusu olduunda
dkten orta seviyeli basnlara kadar gazlar
iin de geerlidir. te yandan bir gazn
younluunun basncyla orantl olmasndan tr,
kinematik viskozite iin ayn ey sylenemez.
Yzey Gerilimi: Svnn yzey alannda birim art bana yaplan i olarak da
tarif edilebilir.
42
Yarm damlack (veya
hava kabarc) ve yarm
sabun kabarc iin
serbest cisim diyagram-
lar.
43
Klcallk (Kapilerite) Etkisi: Yzey geriliminin dier bir ilgin sonucu olup, svya
daldrlan kk apl (genellikle 1 cmden kk) bir tpteki sv ykselmesi veya
alalmas olarak bilinir.
Klcal Borular (Tpler) veya Kanallar: Bu tr dar borular (tpler) veya kat
yzeylerle snrlandrlm ak kanallardr. Bir gazya lambasnn haznesinden
gazyann pamuk bir fitil boyunca ykselmesi bu nedenledir. Klcallk etkisi ayrca
suyun aalarn tepesine ykselmesinde de ksmen nemli rol oynar.
Menisk: Klcal bir boruda ykselmi bir svnn erisel serbest yzeyine menisk ad
verilir. Klcallk Etkisi
Klcallk etkisinin bykl temas as (veya
slatma) as ile belirtilir. Bu a, temas
noktasnda kat yzey ile svnn teeti arasnda
kalan a olarak tanmlanr.