Blm 2.

23
Alminyum ve alamlarnn
kayna

1
 Alminyumun zellikleri

1950den bu yana byyen kullanm oran (6

kat)
Yaygn metal yer kabuunun % 8i
Hafif arlk - zgl arlk = 2.7
Orta ila yksek dayanm (alam trne bal)
Yksek iletkenlik (saf metal ve dk
alamlar)
Korozyona direnli (Al2O3 kaplama)
Yanstma zellii yksek
Anti-manyetik
2
 Alminyumun Eldesi

Bayer prosesi ile boksitten Al2O3 elde

edilir
Alminyum yapmak zere Hall-Heroult
prosesiyle Al2O3 elektrolitik olarak
indirgenir
Bu proses iin byk enerji ihtiyac, ucuz enerji
kaynaklar kullanlsa dahi, alminyum retiminin
ana ksmn oluturur.

3
Alminyumun Eldesi

Bayer prosesinin prensibi

4
 Alminyumun Eldesi

Alminyum oksitin erimi curuf elektrolizinin

prensibi 5
 Alminyumun Eldesi

Hall ve Heroult tarafndan gelitirilen prensibin

esas, alminyum oksitin erimi kriyolit (Na3AlF6)
iinde znrl ve bu sayede oksitin, aadaki
reaksiyon uyarnca elektrokimyasal znmesidir.
Bu reaksiyon 950C ile 980C arasnda gerekleir

4 ton boksit 2 ton alminyum oksit ve sonuta 1

ton saf alminyum verir

6
 Fabrikasyon (leme)

Snek metal, haddeleme ve ekstrzyon ile

kolayca ilenir
Ticari saf metale, tavlama yaplmakszn % 80-90
orannda souk redksiyon uygulanabilir
350Cde tavlama
Talal ilenebilirlii iyidir ancak svanma
eilimi tar

7
Alminyumun Temel zellikleri

8
Alminyum esasl metallerin kaynak
zelliklerinin genel yap elikleriyle
karlatrlmas

9
 Alminyum rnler

Dkme alamlar
Yoruk rnler
Sa, levha, folyo
ubuk, tel, boru
Standart ve zel ekstrze edilmi ekiller
Dvme paralar, darbeyle retilmi paralar
(ekstrzyon ve dvmenin birleik hali)
Toz metalurjisi (kelme sertlemesi
uygulanm) rnleri

10
 Yapsal Uygulamalar

Statik inaat yaplar

Merdivenler
Nakliye
Uzay, karayolu (kamyon, otobs, TIRlar), demiryolu
Makina ve endstriyel ekipman
Kvlcm retmeyen takmlar, depo atlar, kimyasal
ilem tanklar, tespit elemanlar, modeller,
enstrmanlar
Dayankl tketim mallar
Ev aletlerinin gvdeleri: buzdolaplar, mobilya,
piirme ekipmanlar (tencere, tava)
 Isl ve Elektrik

Elektrik
Saf alminyum, ayn arlkta bakrn
iletkenliinin % 200ne sahiptir
letkenler, s emiciler, kapasitrler, antenler
Yanstclar
Aynalar, aratrma klar, at izolasyonlar

12
 Dier Uygulamalar

Ambalajlama
ecek kutular, folyo, hermetik szdrmaz
paketler
Tozlar ve pastalar
Yanstc boya, bask mrekkepleri, s teknii,
termit kayna tozu (Al ile Fe2O3 karm)

13
 Kullanm Snrlar

Scaklk aral, normal alamlar iin

-240C ile +200C arasndadr
zel alamlar iin 350Cye kadar kabilir
keltme sertlemeli alamlar iin ksa
srelerle 480Cye klabilir
Dk elastisite modl, takviye gerekir
elie gre daha dk anma, srnme
ve yorulma zellikleri

14
 Alminyum Alamlarnn
Gsterimi

Alam gsterim sistemleri, yoruk rnler

ve dkme alamlar iindir
UNS saylar - A dan sonra AA numaras
gelir
Yoruk rnler iin sl ilem gsterim
sistemi
Baz zel alamlar

15
16
Alminyum alamlar

17
Yoruk Alamlarn Gsterimleri
 Alam Trleri ve zellikleri

Deformasyon sertlemeli alamlar (ek

olarak, kat zelti sertlemeli alamlar)
kelme (yalandrma) sertlemeli
alamlar
Parack sertlemeli alamlar
Akma dayanm: 1050-O iin 28 Mpa ve
2024-T815 iin 455 Mpa
Dk scaklklarda dayanm artar
Snek-gevrek geii yoktur

19
Dayanm Arttrma Yntemleri

20
21
Alminyum Alamlarnn
Sertletirme Diyagram

22
 Isl ilem uygulanamayan
alamlarda dayanmn artmas

23
Dayanmn art ve azal

24
Tavlama srasnda sertliin
deiimi

25
Al-Al2Cu sisteminde yalandrma
ileminin prensibinin gsterilii

26
 Deformasyon Sertlemeli
Alamlarn Isl lemleri

27
 kinci ve nc Karakterler

x genellikle 0 ile 9 arasndadr, ancak 2

karakter olabilir
Eer x = 8 ise, tavlamadan sonra % 75lik bir
souk kalnlk azaltmaya denk olmaldr
Dier x saylar, oransal bir deformasyon
miktarn gsterir
3nc bir karakter, zel bir varyasyonu
gsterir
rn. 5083-H116, bu malzemenin folyolanma
hasarn azaltmak iin zel bir sl ileme maruz
kaldn gsterir

28
 keltme (Yalandrma)
Sertletirmesi

T (deg C)
zme tav - alam,
Sv Bnin tmn zmek iin
scaklk blgesine stlr.
L+ Su verme ile B zeltide
kalr (ar doymu yap)

Yumuak& snek durum
Yalandrma zme tav
uygulanm alam, ince
partikllerinin olutuu
bir scaklkta tutma
Sertletirme durumu

Saf A Yzde B

29
 Bileimin Etkileri
Dk B ierikli alamlar, sadece zayf bir
yalandrma sertlemesi etkisi gsterir
zme tavnda znemeyen yksek bir
seviyesine sahip alamlar, zayf bir
sertleme etkisi gsterir
Ortalama B seviyesine sahip alamlar, ise
en yksek sertleme etkisi gsterir
Bu alamlar tek faz () alan iin sadece dar
bir scaklk aralna sahiptir
Bu alamlar da, geni bir katlama
aralna sahiptir; kaynak srasnda atlak
oluturma eilimi tarlar ve bu nedenle
dk kaynak ve dkm kabiliyetine sahiptir
30
Sertletirme mekanizmas lgili yumuatma
mekanizmas
Deformasyon * Toparlanma, yeniden kristalletirme,
tane bytme
Yalandrma * zme sl ilemi
Tane boyutu * Tane byltme
Alamlama * Hibiri

31
ttp://aluminium.matter.org.u

32
YALANDIRMA
SERTLEMES

33
 Scakl
k

farkl denge
diyagramnn
yalandrma
sertlemesine
uygunluk
bakmndan
incelenmesi

34
Scakl
k

35
Scakl
k

36
S
c

37
 38
Yalandrma ileminde zaman-scaklk
 39
(zme
40
41
42
43
44
45
46
 kelme Sertletirmesi

kelmeler, yksek scaklklara kadar

dalmaya direnir (340Cye kadar)
Toz metalurjisi (P/M) rnler
SAP sinterlenmi alminyum paralar
(Al2O3)
Metal matrisli kompozitler
Hzl katlatrma (RS-P/M) hipertektoid
demir alamlar (art dier sistemler)
Mekanik alamlama

47
 kelme Sertletirmesi

zel veya standart alamlar

Kaynak yaplabilir ancak baz zelliklerini
kaybeder
Uak ve uzay uygulamalar

48
 kelti rnei

Al-%4Cu iindeki Cu bakmndan zengin GP blgeleri.

(180Cde 6 saat yalandrlm)

49
 kelti rnei

Al-%4Cu iindeki keltileri (450Cde 45 dakika

yalandrlm)

50
 kelti rnei

Al-%4Cu iindeki keltileri (200Cde 2 saat

yalandrlm)

51
 Yalandrma Sertlemeli
Alamlarn Isl lem aretleri

-O ve -F iaretleri yukardaki gibidir

-W: zelti ilemli, ancak doal
yalandrlm
-T1 ila -T10: bir scak ilem, souk ilem,
zme tav ve yalandrma
kombinasyonunu gsterir

52
Isl lem aretleri

53
Isl lem aretleri

54
DEFORMASYON SERTLEMES

55
56
57
58
59
60
 1000 Serisi alamlar

Saf Al, souk sertletirilebilir

Korozyon performans mkemmel
Elektrik ve sl iletkenlii mkemmel
rn. 1060: 99.6%Al en az 62 IACS (Tavlanm saf
bakrn % 62si iletkenlik)
Akma dayanm 45 MPa (1050-H18)ya kadar
Gda, kimya, s eanjr, elektrik kablosu,
kapasitr folyosu
Kaynak yaplabilir

61
 2000 Serisi alamlar
% 6.3e kadar Cu
rn. 2014: 4.4Cu-0.8Si-0.8Mn-0.5Mg
kelme sertletirmeli
130 ila 230C yalandrma scakl- T6
RP0.2 410 MPa tipik akma dayanm
Uak gvdesi ve mekanik elemanlar, ara
gvde panelleri
Kaynak kabiliyeti, alama bal olarak
kt ile orta arasnda
 3000 Serisi

1.2Mnye kadar + Fe (baz alamlarda)

rn. 3004: 1.2Mn-1.0Mg
nce partikller sayesinde dayanm
(Mn,Fe)Al6 (Tane snr partiklleri)
Mkemmel ekil deitirme ve kaynak
kabiliyeti, ok iyi korozyon dayanm
250 MPa akmaya kadar akma dayanm tipik
3004-H38
ecek kutular, kimyasal kaplar, endstriyel
at, eri borular

63
 5000 Serisi alamlar
zeltide % 5.1e kadar Mg ilavesi,
deformasyon sertlemesi hzn arttrr
rn. 5083: 4.4Mg-0.7Mn-0.15Cr
260 MPaya kadar akma dayanm iin
souk sertletirilebilir
5083-H116: RP0.2 228 MPa tipik
Mkemmel kaynak kabiliyeti, orta dayanm,
yi korozyon dayanm
66
 5000 serisi alamlarnn
uygulamalar

ok yaygn alamlar
Deniz aralar, otomobil ve uak
uygulamalar
Basnl kaplar, dk scaklk kaplar
letiim kuleleri
Zrhl plakalar
Eer tane snrlarnda Al8Mg5 oluursa, baz
alamlar folyolanmaya veya gerilmeli
atlamaya maruz kalabilir
65Cnin zerinde yksek Mgden kann

67
 6000 serisi
Mg ve Si kombinasyonu, Mg2Si kelmeli
sertlemeye izin verir
rn. 6061: 1Mg-0.6Si-0.3Cu-0.2Cr
6061-T6: RP0.2 276 MPa tipik
Kolayca ilenebilen mkemmel dayanmda
alamlar, korozyon direnci
Snrl ila ok iyi kaynak kabiliyeti (alama bal)
Sa, levha, ekstrzyon rn olarak bulunur
5000 serisi gibi uygulamalara sahip
EN 573e gre gsterim

70
Kimyasal bileime gre gsterim
(EN 573-3)

71
EN 515e gre gsterim

72
Baa eklenenlerin anlamlar

Sona eklenenlerin anlamlar

73
Esas metal
olarak
Alminyum
Magnezyum
ksm % 4,5
Mangan
ez
Isl ilem durumu:
Sertletirilmi,
ekme
74
75
76
 Alclad

Baz ok fazl alamlar, kt korozyon

dayanmna sahip
Bu alamlar, Alclad sa veya levha olarak
bulunur
Bu malzemeler, yksek korozyon direnci
salamak zere, her iki yzeyine de
haddeleme ile oluturulmu, saf
alminyumdan ince bir tabakaya sahiptir
malatta bu tabakann btnlnn
korunmasn salamak gerekir
77
 malat

Tala kaldrma kabiliyeti elikten daha iyi

Souk ve scak ilenebilirlii mkemmel
Karmak ekstrzyon kesitleri yaygn
Eritme ve kat hal kaynaklaryla, sert
lehimlemeyle, yumuak lehimlemeyle,
yaptrmayla ve mekanik yntemlerle
birletirilebilir

78
79
 Birletirme yntemleri

TIG ve MIG en yaygn yntemler

Oksi-asetilen ve elektrik ark kaynaklar
gl dekapanlara ihtiya gsterir
ou alam iin diren ve basn
kaynaklar kullanlabilir
Sert ve yumuak lehimleme uygulamalar
en yaygn ilemler
Yaptrma ve mekanik birletirme de
olduka yaygn

80
 Kaynak kabiliyeti

Kaynak yntemine ve alamn kimyasal

bileimine bal
Kolayca kaynak yaplan alamlardan (rn.
TIG ve MIG ile kaynak yaplan dvme
alamlar) kaynan tavsiye edilmedii
alamlara kadar uzanr (rn. 2014n sert
lehimlenmesi)

81
Alminyum Alamlarnn Kayna
elie gre Alminyum kaynak srasnda
aadaki karakteristiklere sahiptir:
Oksijene kar yksek bir birleme
eilimine sahiptir; bu nedenle yzeyinde ya
ok kuvvetli bir oksit tabakas veya az
kuvvetli oksit kalntlar oluur.

82
Orijinal malzeme yzeyindeki
oksit tabakas

83
Yzeyin ani izilmesi sonucu
oluan durum

84
izilen yzeyde oksit tabakas
oluumu

85
 Oksit tabakasnn
korozif ortamlardaki davran

86
Oksit tabakasnn reaktiflii
(Yzeyde hidroksit tabakas
oluumu)

87
 Yksek scaklklarda
oksit tabakasnn reaktiflii

88
 Yksek scaklklarda
oksit tabakasnn reaktiflii

89
 Yksek scaklklarda
oksit tabakasnn reaktiflii

90
Yzey kusurlar

91
Alminyum Alamlarnn Kayna

Yksek bir sl iletkenlik ve sl uzama

katsaysna sahiptir. Bu nedenle alam
trne bal olarak geni bir erime
aralna sahiptir ve yksek bzlme
gerilmeleri oluturur.
Sv haldeyken yksek ve kat haldeyken
ise ok dk bir hidrojen znme
kabiliyetine sahiptir.

92
 elik ve alminyumun TIG
kaynanda scaklk alanlarnn
karlatrlmas

93
Alminyum Alamlarnn Kayna
Kaynak srasndaki s girdisi, malzeme
trne ve s miktarna bal olarak
yeniden kristalleme,
yalanma veya
toparlanma
eklinde bir sl ilem etkisi yaparak
malzemenin balang zelliklerinin
deimesine neden olur.

94
95
96
 Kaynak diki blgesinin dayanm
zellikleri
Kaynak ss etkisiyle, kaynak dikii ve ITAB yksek
scaklklara kadar snr. Souk sertletirilmi veya
yalandrlm malzeme trlerinde bu blgelerde dayanm,
genel olarak nemli oranda der

97
 Kaynak diki blgesinin dayanm
zellikleri
Belirli Alminyum alamlarnda, ekme dayanm
sertletirme ile yeniden ykseltilebilir.

98
 Yeniden sertletirmede
kaynaktan sonraki srenin etkisi

AlZnMg1 (EN AW-

AlZn4,5Mg1)in
kaynaktan sonra
flele yeniden
sertletirilmesi (Sa
kalnl 2 mm; TIG
kayna yaplm; lave 99
metal: SG-AlMg5).
Alminyum Alamlarnn Kayna
Metalurjik bakmdan, kaynakl balantnn
oluumunda aadaki koullarn salanmas
gerekir:
Malzeme kaynaa uygun olmaldr; yani, atlak
oluturmamaldr.
Ayrca, gerekli dayanma ulalmaldr; sonradan
gerekli olan ekil deitirme kabiliyeti garanti
edilmelidir ve
Yeterli korozyon direnci salanmaldr
Mmkn olduunca anodik renk deitirme
oluturmamaldr (tane snrlarnda beta faz
kelmesi)
Beklenen taleplere bal snrl olarak bir miktar
gzenek ve kalnt oluabilir.
100
Alminyum alamlarnn kaynaa
uygunluu

101
Alminyum alamlarnn kaynaa
uygunluu

Kaynaa uygun Alminyum alamlarnda,

gzenek oluturma eilimi, kaynak
ynteminin dnda az hazrlndan ve
kaynak pozisyonundan da etkilenir
Saf Alminyumda gzenek oluturma
eilimi, Alminyum alamlarna gre daha
fazladr
Bakr ieren alminyum alamlar, atlak
oluturma eilimi nedeniyle kaynaa uygun
deildir.
102
 Eritme kayna

ok kuvvetli yapkan bir oksit tabakas

O2, N2, H2 ile kirlenmeye yatknlk
Yksek iletkenlik, dk erime scakl
Curuflar yapkandr, koroziftir
Kaynak dikileri mukavemet bakmndan
esas metal ile uyumsuz olma eilimindedir
Katlama atlaklar, zellikle ou sl
ilenebilen alamlarda tehlike oluturur

103
 Kaynak az hazrl hatas

Kkte kk bir pah oluturulmas, oksitlerin

kaynak banyosu iinde homojen dalmasn
salar. Aksi halde kkte oksit entii oluur.

105
Kaynak az trleri

106
107
 Kkn korunmasnda ekstrzyon
rnekleri

Alminyum alamlarnn
kaynanda, paralarn
hizalanmas zellikle nemlidir;
zira paralar arasndaki
araln sabit kalmamas
(para boyunca deimesi),
kaynak azlar arasnda sl
dengesizlie neden olarak
balangtaki uyumsuzluu
bytr ve kaynak blgesinde
ar bzlme kuvvetleri
oluumuna neden olur.
Yandaki ekilde, kaynak aznn
uyumlu olmas iin
ekstrzyondan faydalanlmas
rneklerini gstermektedir. Kaynaa uygun tasarlanan
azlara sahip ekstrzyon
108
rnekleri
 Kapl levhalarda kaplama
tarafndaki kaynak az hazrl

Kapl taraf en az
iki pasoyla
kaynak
yaplarak
kaplamann
homojen
sreklilii
salanm olur.

109
 alma prensipleri
Alminyum esasl metaller, dier metallerden
ayr depolanmal ve ilenmelidir.

110
 alma prensipleri
Gzenek eiliminden kanmak iin kaynak
azlarndaki ve bitiiindeki blgelerdeki oksit
tabakas, mekanik olarak uzaklatrlmal ve
kaynaktan hemen nce fralanmaldr.
(Kullanlan fralar ostenitik paslanmaz elik
fra olmaldr.)
Gzenek eiliminden kanmak iin kaynak az
kenarlar ve bitiiindeki blge (dikiin her iki
tarafndan yaklak 50 mm mesafe) temiz ve
yasz olmal (Alkol ile temizlenmeli) ve
kurutulmaldr.
Byk paralarda kaynak ssnn hzl iletimini
engellemek iin n tavlama yaplmaldr
111
 n tavlama scaklklar

Malzeme Sa kalnl (mm) n tavlama scakl

(C) TIG
il
a
il
a
il
a
il
a
il
a
Dier Alminyum alamlarnda, reticinin tavsiyelerine
uyulmaldr!

112
 TIG kaynak teknii
Akm tr (AA veya DCEP=Doru akm Elektrot
Pozitif)
Alminyumoksit (Al2O3) tabakasnn temizlenmesi
gerekir (Alnin erime scakl 658C iken Al 2O3
tabakasnn erime scakl 2050Cdir. Bu nedenle
kaynak srasnda srekli olarak uzaklatrlmas
gerekir. Bu ilem elektronlarn paradan elektroda
doru ynlendii kutuplama ekliyle gerekletirilir).
Temizleme etkisi iin AC sins veya kare dalga
Zirkonyal Tungsten elektrot
Koruyucu gaz
Argon veya Argon+Helyum karm
Kaln malzemeler iin yksek akm kullanlr

113
TIG Kaynanda Kutuplamann
Etkisi

114
 AC TIG kaynanda akmn sfr noktasndan
geite snmemesi iin arkn tututurulmas

115
 AC TIG kaynanda akmn sfr noktasndan
geite snmemesi iin arkn tututurulmas

116
 AC TIG kaynanda akmn sfr noktasndan
geite snmemesi iin arkn tututurulmas

117
 Deiik Alternatif Akm
retelerinin Dalga ekilleri

Sins dalgas Kare dalga Kare dalga

118
AC-TIG kaynanda kaynak akm
kutuplama ksmnn etkisi

(Pozitif ve negatif yar

dalgalar eit)

(Pozitif yar dalga kk,

negatif yar dalga byk)

(Pozitif yar dalga byk,

negatif yar dalga kk)

119
Kare dalgal
akm
retelerinin
kontrol

EN: Elektrot negatif

EP: Elektrot pozitif

120
 Alminyumun TIG Kayna
Alminyum alternatif akmla kaynak yaplr.
Elektrodun art kutupta olduu srede,
tungsten elektrod ar yklenmeden,
alminyumun yksek scaklkta eriyen oksit
tabakas paralanr.

121
 Kaynak Makinasndaki Filtre Kondansatrn
Grevi
Alminyumun alternatif akmla TIG kaynanda bir dorultma etkisi grlr; yani, alternatif akmn yar dalgalar farkl iddette akar (Oksit tabakasnn ark iine karmas nedeniyle).
Pozitif ve negatif yar dalgalarn dengesiz oluumu
Negatif yar dalga daha iddetli akar; ark kararszlar; temizleme etkisi zayflar; kaynak makinas ar yklenir.

Pozitif ve negatif yar dalgalarn eit oluumu

Filtre kondansatrn yardmyla temizleme etkisi yeniden elde edilir.

Filtre kondansatr, kaynak makinasnda kademesiz ayarlanabilir.

122
 MIG Kaynak teknii

nce elektrotlar besleme sorunu

oluturabilir
Besleme rulolar ve torlar
tme tipi, kaln teller ve ksa kablolarla snrldr
tme-ekme tipi tor (Tel makaras yuvasndaki
itici rulolara ek olarak tor iinde ekici rulolar
vardr = Push-pull tipi)
Tor iinde tel makaras olan tipler (0,5 Kg tel
makaras)

123
 Metal transferi

Sprey transfer
Yksek akm, tm pozisyonlarda kullanlr
Darbeli arkl MIG

124
Ark gcnn alanlar

125
 Kaynak Teknii

Gzenek
nlemek iin kaynak yaplan yzeyin
temizlenmesi (ya, gres, boya vs.den
arndrlmas) gerekir
n tavlama
Yksek sl iletkenliin stesinden gelmek iin
Kaynak kraterleri
Katlama atlamalarndan kanmak gerekir

126
 MIG Kaynanda koruyucu gaz
trnn diki profiline etkisi

Makr
o
kesit

Genil
ik
Yksekl
ik

127
 Argona
Helyum
ilavesinin
etkileri

128
 Kontak boru
mesafesinin etkisi

Kontak boru mesafesi:

kk
Diren ss: az
Ark gc: Daha ok
Nfuziyet: Daha derin
Srama: az

Ksa
Orta
129
Uzun
 Kontak boru
mesafesinin etkisi

Kontak boru mesafesi:

orta
Diren ss: orta
Ark gc: orta
Nfuziyet: orta
Srama: orta

Ksa
Orta
130
Uzun
 Kontak boru
mesafesinin etkisi

Kontak boru mesafesi:

byk
Diren ss: yksek
Ark gc: dk
Nfuziyet: dk
Srama: ok

Ksa
Orta
131
Uzun
 Tor konumunun
etkisi

Saa kaynak
Nfuziyet: Daha derin
Kkte kpr oluumu:
Kt
Ark kararll: Daha iyi
Srama: Daha az
Diki genilii: Daha dar

Sa
Dikey
132
Sol
 Tor konumunun
etkisi

Dikey kaynak
Nfuziyet: Orta
Kkte kpr oluumu:
Orta
Ark kararll: Orta
Srama: Orta
Diki genilii: Orta

Sa
Dikey
133
Sol
 Tor konumunun
etkisi

Sola kaynak
Nfuziyet: S ve geni
Kkte kpr oluumu:
Daha iyi
Ark kararll: Daha kt
Srama: Daha ok
Diki genilii: Daha
geni
Sa
Dikey
134
Sol
 Dolgu (ilave) metali seimi
UYGUN BR DOLGU TELNN SEM KRTERLER
atlamalardan kanmay salamal
Esas metalin kaynak kabiliyeti
Kaynak dikiinin minimum ekme dayanm
Kaynak dikiinin sneklii
Servis scakl
Korozyon direnci
Anodik kaplama koullar
Esas metalle uyumlu ilave metaller, genellikle
sl ilem uygulanamayan alamlardan seilir.
Ancak alamsz malzemeler ve sl ilenebilen
alamlar iin katlama atlamasndan
kanmak iin uyumsz ilave metaller
135
Esas Metal lave Metal
Kombinasyonu

136
 Esas Metal lave Metal
Kombinasyonu

Genel kural: Yksek alaml ilave metal ou durumda atlamaya daha dk hassasiyetle kaynak
yaplabilir (Si- ve Mg- alminyum sistemleri iin izafi atlak hassasiyetine kar kaynak bileimi). Eer
kaynak yaplacak malzemelerden biri Mg ile alaml ise, ilave metalin buna uygun seilmesi gerekir.
Bilgi: EN AW 4043 (AlSi5) ilave metali, AlMgSi alamlar iin kaynak kabiliyeti bakmndan ou kez
uygun olup AlMg tiplerine gre dk kaynak dayanm verir ve daha yksek ozon konsantrasyonu
oluturur.. Belirli miktarda Zirkonyum ieren AlMg tr ilave metaller scak atlamaya hassaslk 137
durumunda uygulanabilir.
Kaynak
parametreleri
nin diki
profiline
etkisi

138
Alminyum Alamlarnn Kayna

Alminyum alamlarnn kaynanda temel

beklenti, atlamadan kaynak yaplabilmesidir.
Alminyum alamlarnn kaynanda esas olarak
iki tr atlak oluabilir:
Katlama atla (Kaynak metalinde oluur; geni
katlama aralna (likidis-solids aralna) sahip
alamlarda grlr ve katlama srasnda
taneleraras atlama eklinde gerekleir)
Svlama atla (ITABda oluur; kaynak ssnn
tanelerarasnda svlama oluturmas ve bu ksmn
para sourken tekrar katlamas srasnda bzlme
gerilmeleri nedeniyle atlamas eklinde gerekleir)

139
 Katlama atlamas

Deformasyon sertlemeli trler iin uyumlu

dolgu teli kullann
4000 serisi alamlar 5000 serisi alamlarla
kartrmayn (Mg2Si tektii oluur)
5000 serisi ile 2000 serisini kartrmayn
ou sl ilenmi trler abuk katlar
Oksi-asetilen kaynana uygun deildir
Yksek seyrelmeden (kaynak metali ile ilave
metalin karmndan) kann
ou bakrl trler kaynak yaplamaz

140
 Katlama atlamasna
hassasiyetin Cu ve Mg ierii ile
deiimi

0 1 2 3 4 5 6 7
Yzde Bakr

0 1 2 3 4 5 6 7
Yzde Magnezyum

141
 ITAB (Svlama) atlamas

Yalandrma sertletirmeli trlerde

svlama atlamas (uzun sre yksek
scaklkta kaldnda ar yalanma)
oluabilir
Ark enerjisini dk tutun
Dolgu tellerini dk katlama scaklna sahip
olanlardan sein

142
Alminyum alamlarnda ITAB

143
 Kaynak metalinin zellikleri

Kaynak metalinin esas metale uyumluluu,

deformasyon sertlemeli olan trlerde kolaydr
ancak sl ilenmi trlerde daha zordur
Dikkatli seim, optimum zellikler verir
4346 dolgu teli 6061-T6 kaln kesitlere uygundur (zme
tav ve yalandrma uygulandnda ok yksek
dayanm)
1000 ve 5000 serisi dolgu telleri yksek sneklie
uygundur
% 3ten fazla Mg ieren dolgu tellerinden (5183, 5356,
5556, and 5654) kann; zira 65Cden daha yksek
scaklklarda gerilmeli korozyon atlamasna eilimlidir
 ITABn zellikleri

Eritme kayna ss, deformasyon

sertletirmeli trlerde yumuamaya neden
olur
Bu etki, souk sertletirmenin en yksek olduu
trlerde daha da etkilidir (H6, 7, 8 ve 9 sl ilem
trleri)
Isl ilemli trlerin yumuamas da meydana
gelebilir
Yalandrma sertletirmeli trler (T6) daha kuvvetli
etkilenir
Mmknse zme tav uygulanm trleri (6061-T4)
kullann ve kaynaktan sonra yalandrn
 Isl ilemin etkileri

HV 110
6061-T4,
100 PWA

6061-T6,
90 6061-T6, AW
PWA
80
6061-T4,
AW
70

60
0 5 10 15 20
Erime hattndan uzaklk mm

146
Kaynak hatalar ve nedenleri - 1

147
Gzenek oluumunun
muhtemel nedenleri

Kaynak
metali Gzenek

Esas metal
Kaynak hatalar ve nedenleri - 2

149
 Kaynak hatalar ve nedenleri - 3

Al2O3 kalntlar Al2O3n uygun olmayan ekilde - Doru akmla TIGkaynanda (Elektrot eksi kutupta, Ar-
uzaklatrlmas He karm).Oksit tabakas kaynaktan ksa sre nce
uzaklatrlmal (fralama deil)
- TIG kaynak ubuklar koruyucu gaz rts iinde
tutulmal

Al2O3 ayrlmas Para yzeyinin baka bir ksmnn

kaplanmas (rn. Bindirme) nedeniyle
arkn temizleme etkisinin olmamas

150
 Kaynak hatalar ve nedenleri - 4
atlaklar (Scak atlak) Uygun olmayan tel elektrot nede-
niyle kritik Si ve Mg miktarnn
altnda olmas
Gerekenden daha byk bzlme
ls
- Kaynak teli, belirli Si ve Mg miktarndan fazlasn ier-
meli
- Daha yksek izgisel enerji seilmeli
- Ksa, ksa devresiz ark seilmeli
- Paralar, bzlme srasnda dikie zarar vermeyecek
ekilde tespit edilmeli
- U kraterindeki bzlme atlaklarndan, aadaki
nlemlerle kanlmal
* Kaynak makinasndaki u krater doldurma program
kullanlmal
* Uzun dikilerde u krateri, bitirme plakas zerinde
oluturulmal
* Yuvarlak dikiler halinde, u krateri balang dikiinin
zerine getirilmeli
151
 Kaynak hatalar ve nedenleri - 5

Distorsiyon Byk sl genleme katsays. - Paralarn boyutlarnn doru hazrlanmas

Uygun olmayan puntalama.
Uygun olmayan artk gerilmeler.
Hatal kaynak sras
- Eit kaynak az aralklar oluturulmal
- Kaynak yerinin yannda yksek sktrma kuvvetiyle
uzama snrlanmal
- Puntalamada yeterli diki kesiti oluturulmal
- Puntalama diki ortasndan ulara doru yaplmal

152
153
 Diren nokta kayna
Alminyum alamlarnn diren kaynanda,
yksek sl ve elektrik iletkenlik nedeniyle ve
ayrca yzeydeki oksit tabakas nedeniyle elik
kaynana gre ilave nlemlerin alnmas gerekir.

Diren kaynak makinalar genellikle elikleri

kaynak yapmak iin imal edilir. Bu nedenle
alminyumun diren nokta kaynanda aadaki
nlemleri almak gerekir:
1.3-4 kat daha yksek kaynak akm
2.Yeterli hzda akm art (upslope)
3.Ksa kaynak sreleri
4.Akm-kuvvet programnn ayarlanabilir oluu
5.Daha yksek statik makine rijitlii
6.Bir sonraki kaynak noktasna daha hzl gei
154
(Alminyumun yksek sl genleme katsays
 Alminyum ile Kaplanmam
eliin direncinin karlatrlmas

Grafik, alminyumun direncinin kaynak

srasnda ne kadar hzl dtn
gstermektedir. 155
 Diren nokta kayna
Tek fazl alternatif akm kaynak makinalar,
yksek seviyeli kaak akm (bir nceki
noktadan ksa devre akm) nedeniyle
alminyum kaynana uygun deildir. Bu
nedenle fazl doru akm kaynak
makinalar veya inverter tipi kaynak
makinalar tercih edilmelidir.

Kaynak sreleri (para kalnlna ve kaynak

balantsnn zelliklerine bal olarak) 3-610
periyot arasnda seilmelidir. Daha uzun
kaynak sreleri, Alminyumun yksek sl
iletkenlii nedeniyle uygun deildir.

elik kaynana gre elektrot kuvvetinin iki156

Projeksiyon (Kabart) kayna

NCE
SONRA

157
Projeksiyon Kayna rnekleri

158
 Kat hal kayna

Souk kaynak- bindirme birletirmede % 75

kalnlk azalmas
Ultrasonik kaynak- 1.5mm bindirme
birleimler
Patlamal kaynak- kaplama ve bindirme
birleimler
Srtnme kayna- dk kaynak
kabiliyetine sahip alamlar, farkl
kombinasyonlar,
Srtnme kartrma kayna
159
 Srtnme Kartrma Kayna

Matkap ucu benzeri bir takmla

srtnen elemanla kat
hal kayna

160
Mikroyap (st) ve malzeme ak
(alt)

161
Srtnme Kartrma Kaynanda
Birletirme Trleri

162
 Sert lehimleme

Aadaki alamlarla snrldr

1000, 3000, 5000 ancak < % 2 Mg olanlar, 6000
Genelde Al-Si dolgu metalleri kullanlr
Alevle, daldrmayla, frnda veya vakumda
lehimleme yntemleri uygulanabilir
Paralar dalayarak temizleyin (Dekapan)
Dekapanlar florr ve klorr tuzlarndan oluur
Dekapan kalntlarnn MUTLAKA temizlenmesi
gerekir. Zira koroziftir
Scaklk kontrol kritiktir

163
Yaptrma

164
165
166
Yaptrmada sertletirme

167
168
Scakln etkisi

169
Yalanmann etkisi

170