Statik-M.

TOPCU

BLM.8

KAFES SSTEMLER
8.1 Bir Kafes Sistemin Tanm

Kafes sistemleri, mhendislikte kullanlan tayc sistemlerinin tiplerinden biridir.

Birok mhendislik probleminde, zellikle Vin,kpr ve bina projelerinde pratik ve
ekonomik bir zm salar. Bir kafes sistemi, dm noktalarnda birleen doru
eksenli ubuklardan meydana gelir ; tipik bir kafes sistem ek. 1.1 de gsterilmitir.
Kafes sistemin ubuklar yalnz u noktalarnda birbirlerine balanmtr. Gerek
tayc sistemler birok dzlem kafes sistemin bir uzaysal sistem oluturacak ekilde
birletirilmesinden yaplmtr. Her kafes sistemi, kendi dzleminde etkiyen ykleri
tayacak ekilde projelendirildiinden, iki boyutlu kafes sistem temel olmaktadr.
Burada onun iin ncelikle iki boyutlu kafes sistemleri ele alnacaktr.

B P

A
D C

ekil 1.1

Genel olarak, bir kafes sistemin elemanlar narindir ve eksenine dik dorultudaki
ykleri tayamaz; bundan dolay btn ykler, ubuklarn kendilerine deil, dm
noktalarna uygulanmaldr. ki dm noktas arasna bir yayll yk uygulananaca
zaman bu ykler komu dmlere paylatrlacak ekilde kafes sistemi dizayn edilir.

80
 Statik-M.TOPCU

Howe
Pratt Fink
Tipik at kafes kirileri

Howe
Pratt Warren

Tipik kpr kafes kirileri

Bir kafes kiriin

Konsol ksm Baskl
ekil 1. 2
Stadyum kafes kirii

Kafes sistemi ubuklarnn arlklar da, ubuun birletirdii iki dm noktasna

paylatrlr.. ubuklar perin yada kaynak ile birletirilirler, Birleme yerleri
srtnmesis mafsall birletirme olarak kabul edilir. Bunun iin bir ubuun her iki
ucuna etkiyen kuvvetler eksenel dorultuda etkir. moment meydana gelmez. Buna gre
ubuk yalnz normal kuvvet etkisindeki bir eleman olarak ele alnabilir ve btn kafes
sistem bir mafsallar ve normal kuvvet etkisindeki elemanlar grubu olarak kabul
edilebilir.

Basit Kafes Sistemleri

A, B, C ve D mafsallar ile birbirine balanm drt ubuktan oluan, ek. 1.3. a daki
kafes sistemi gz nne alalm. B noktasna herhangi bir yk uygulanrsa, kafes sistem
byk lde ekil deitirir ve ilk biimini tamamen kaybeder. Dier taraftan A, B, C
mafsallar ile birbirlerine balanm ubuktan oluan ek. 1.3.b deki kafes sistem, B
noktasnda uygulanan bir ykten dolay ok az ekil deitirir. Bu kafes sistem iin tek
mmkn deformasyon, elemanlarnn kk boy deiimlerinden ibarettir. ek. 1.3.b
deki kafes sistem bir rijit kafes sistem olarak anlr; burada rijit deyimi kafes sistemin
gmiyeceini belirtmek zere kullanlmtr.

81
 Statik-M.TOPCU

ek. 1.3.b deki baz gen kafes sisteme, BD ve CD gibi iki ubuk eklenerek ek. 1.3.c
de gsterildii gibi, daha byk bir rijit kafes sistem elde edilebilir. Bu ilem istenildii
kadar ok kere tekrarlanabilir, yeni iki ubuk eklemek, bunlar mevcut iki ayr dm
noktasna balamak ve yeni bir dm noktasnda birletirmek art ile sonu kafes
sistem rijit olur. Bu ekilde

ekil 1. 3. a, b, c

zostatik ve Hiperstatik Sistemler:

Bir kat cisme tesir eden dzlem kuvvetlerde denge artlar, birbirine bal olmayan
denklem verir. Bilinmeyen says bunlardan fazla olursa, denge artlar problemin
zmne kafi gelmez. Bu tip problemlere "statik bakmdan belirsiz" veya "hiperstatik"
problemler denir.

Bilinmeyen says denklem saysndan ne kadar fazla ise belirsizlik o derece yksek
olur. Belirli olan sistemlere "izostatik" sistemler denir.

Kafes Sistemler in Genel Bilgiler:

Tayc sistemlerin aklklar byynce dolu gvdelik sistemler kendi arlklarnn

artmas dolaysyla ekonomik olmadndan yerlerini kafes ve ereve sistemlerine
brakrlar.

82
 Statik-M.TOPCU

(a)
(b) (c)

(d)

ekil: 2.5. Profil ve Balantlar

ekil: 2.5.a)'da dolu bir ubuun herhangi bir kesitinde basit eilme halinde gerilme
yayl grlmektedir. Burada orta ksmdaki liflerin st ve alt kenarlardaki liflere
nazaran kesit tayclna daha az itirak ettikleri grlmektedir. ubuun kendi
arln azaltmak iin orta blgenin bir ksm sistemden kartlarak I kesitli dolu
sistemler elde edilir.

ekil: 2.5.b) ve c)'de daha byk aklklarda ise orta ksm tamamyla kaldrlp bunun
yerine kesme kuvvetini karlamak zere ekil: 2.5.d)'deki gibi ubuklar konarak
ereve veya kafes sistemler elde edilir.

Kafes sistemler, yalnz normal kuvvetleri tayan doru eksenli ubuklarn

birletirilmesinden meydana gelirler. ubuklar srtnmesiz bir mafsal ile birbirlerine
baldrlar. Buralara "dm noktalar" denir. Mafsallarla yaplm sistemler anacak
dm noktalarnda yk tarlar. Aksi halde tatbik edilen yklerin momenti doar ki,
bunu da srtnmesiz mafsallar tayamaz.

Kafes Sistemlerinin zostatik Olma art:

Kafes sisteminin ubuklarnda eilme momentleri ve kesme kuvvetleri sfrdr. Yalnz

normal kuvvetler vardr. Bunlara "ubuk kuvvetleri" denir. Kafes sistemde;

d = Dm noktas saysn (mesnetler dahil)

r = Mesnet reaksiyonlar saysn

83
 Statik-M.TOPCU

= ubuk saysn

gstersin. Her ubukta, bilinmeyen olarak bir ubuk kuvveti vardr. O halde
reaksiyonlar ile birlikte bilinmeyenlerin toplam says (r+) olur.

ubuk Kuvvetlerinin Tayini:

Kafese tekil eden ubuklarn boyutlar, her ubua gelen kuvvet ve zorlamaya gre
hesaplanr. Bu hesaplamalarda iki esas kabul edilmektedir.

ubuklarn birbirleriyle olan balan, srtnmesiz mafsall farzedilir. ki veya daha

fazla ubuun bir arada baland bu mafsala dm noktas denir. Mafsallarn
srtnmesiz olduunu kabul etmek, dm noktalarnn moment tamayacaklar
peinen kabul edilir.

Kirie gelen btn d kuvvetlerin dm noktalarnda tesir ettii yani ubuun iki
dm noktas arasndaki ksmna hi bir d kuvvetin tesir etmedii farzedilir.

Ayrca ubuk kuvvetlerini tayin etmek iin aadaki metodlar kullanlr;

a) Dm Noktalar Denge Metodu:

Bu metodla bir kafes sistemindeki ubuklara etkileyen kuvvetleri bulmak iin, her bir
dm noktasna etkiyen kuvvetler denge denklemleri uygulanr. Dolaysyla bu
metodda bir noktada kesien kuvvetlerin dengesi incelenir. Bunun iinde bamsz iki
denge denklemi gerekir. zme en az bir bilinen ve en fazla iki bilinmeyen kuvvetin
etkidii herhangi bir dmden balanr.

Problem: 1 Konsol eklindeki, ykl kafes sisteminin ubuklarndaki kuvvetleri dm

dengesi metodu ile hesaplaynz?

B 5m D

5m 5m 5m
5m
5m 5m
A C E

30 KN 20 KN

84
 Statik-M.TOPCU

zm: Burada ilk admda D ve E noktalarndaki d kuvvetleri serbest cisim

diyagramndan hesaplayabiliriz.

30

Ex

Ey
30 KN 20 KN

Denge art Fx = 0, Fy = 0, M = 0
+ Fy = 0 -30 x 103 - 20 x 103 + Ey + TySin.30 = 0

+
Fx = 0 TxCos.30 - Ex =0

+ M E =0

30 x 103 . 10 + 20 x 103 . 5 - T.5 =0

T = 80000 N = 80 kN
Ex = 69,28 kN Ey = 10 kN

A dm
y
AB
+ Fy = 0 -30 + Sin . 60 . AB = 0
60 x
AB = 34,64 kN eki
AC

30 kN
+ Fx = 0 -AC + AB . Cos 60 = 0

AC = 17,32 kN Bas.

B dm
BD

60
+ Fy = 0 BC Cos 30 - Ab Cos 30 = 0
60
AB BC = 34,64 kN Bas.

85

+
 Statik-M.TOPCU

+ Fx = 0 BD - BC Sin 30 - AB Sin 30 = 0

BC = 34,64 kN eki.

C dm

Fy = 0 CD . Sin 60 - BC Cos 30 - 20 = 0

CD = 57,74 kN eki
BC CD

60 60 60
+
Fx = 0 0-CE + 17,32 + CD Cos 60 + BC Cos
60
AC CE
CE = 63,51 kN Bas.
20 kN

E dm

DE + Fy = 0 -DE . Sin 60 + Ey = 0

60 Ex DE = 11,53 kN Bas.
CE
Ey

b) Ritter Metodu (Kesim Metodu):

Dm metodu ve grafik metodda, sadece denge denkleminden ikisinin avantajndan

istifa edilmitir. Zira dm noktasnda kesien kuvvetler sz konusudur. nc denge
denkleminin avantajn kullanmak iin, kesilmi bir kafesin btn serbest cisim olarak
alnabilir. Bu durumda bir noktada kesimeyen kuvvetlerin dengesi sz konusudur.
nc denge denkleminin avantaj, hesab istenen ubuu iine alan bir kesim yaparak
sistemi zp dorudan doruya istenen ubuun hesabnn yaplabilmesidir. Bu
durumda hesab istenen ubua gelmek iin dmden dme hesap yapmak
gereksizdi. Bu durumda sadece tane bamsz denge denklemi vardr. O halde sistemi
keserken ubuktan fazla ubuk kesilmemelidir.

Kesme metodunda anlalmas gereken esas nokta kesmeden sonra elde edilen blmn
tek bir cisim gibi dengesinin inceleneceidir. ksmdaki ubuklara ait ubuk
kuvvetleri zmde kullanlamaz. Serbest cisim ve d kuvvetleri ak olarak belirtmek
iin, kesme ilemi dmden deil de, ubuklardan yaplmaldr.

86
 Statik-M.TOPCU

Kesme metodunda, moment denklemlerinin avantajndan istifade edilir ve moment

merkezi seilirken, mmkn olduu kadar fazla bilinmeyen kuvvetin bu noktadan
gemesine dikkat edilmelidir.

Problem: 2 konsol eklinde ykl kafes sisteminin AC ve BD ubuklarndaki

kuvvetleri kesim metodunu kullanarak bulunuz?

B 5m D

5m
4.330

5m 5m 5m
5m 5m
A C E

30 KN 20 KN

zm:

B BD

AB
BC + M B =0

AC 30 2,5 - AC 4.33 = 0
A
AC = 17,32 kN Bas.
30 kN

BD
M
B
+ C =0

CD 305 - BD 4,33 = 0
A CE
C BD = 34,64 kN eki.
30 kN 20 kN

c) Cremona Metodu (Grafik zm):

87
 Statik-M.TOPCU

Kafes sistemlerde herhangi bir dm noktasnn dengede bulunmas iin bu noktadaki

ubuk kuvvetleri ile varsa d kuvvetlerin bilekesinin sfr olmas gerekir. Bir baka
deyimle, geometrik olarak bu kuvvetlere ait kuvvetler poligonu kapal olmaldr.
Bylece herhangi bir dm noktasna ait kuvvetler poligonu kapal olmaldr. Bylece
herhangi bir dm noktasna ait kuvvetler poligonu kapanacak ekilde izilecek
olursa,bu dm noktasnda birleen ubuklardan bilinmeyen ikisinin kuvvetleri
bulunur. Burada baz kaidelere uymak gerekir.

ncelikle mesnet reaksiyonlar dahil btn d kuvvetlere ait kuvvet poligonunun

kapanmas gerekir. Poligonda kuvvetler gelii gzel sralanmayp belli bir dnme yn
alnr. Bu ynde sistem zerinde kuvvetlere rastlan sras poligondaki izili srasdr.
izilme nce,bilinmeyen says en fazla iki olan bir dmden balanmaldr. Ayrca
her izostatik kafes sisteminde Cremona plannn izilmesi mmkn deildir.

Problem: 3 Aada ekli verilen kafes sisteminin ubuk kuvvetlerini bulunuz?

1000N

1000N D
4m

2000N C
E
4m

B
A

4m

1000N

1000N e D

M A =0

88
 Statik-M.TOPCU

d +

4m
2000N
-1000 . 8 - 2000 . 4 By . 4 =0
C
E f By = 4000 N
h
c

4m
g Mx = 0 +
A A B Ax = 3000N
bA a

By Fy = 0 +
Ay = 3000N

4m

g a
cg = 3000N ga = 3000N di = 2200N ih = 0N
hf
hg = -1300N fi = -3700N hf = -3700N

+ = eki - = Bas
c b
d

lek 1 cm = 1000 N

89
 Statik-M.TOPCU

PROBLEMLER

Problem 1:Kafes sistemdeki ubuk kuvvetlerini hesaplaynz.

20kN 25kN

C E G

5m

53 H
0 B D F
A
3m 3m 3m 3m

MH = 0

-20x6-25x3+Ay.12=0

Ay=16,25 kN

+ Fy = 0 16,25-20+25-+Hy=0

Hy=28,75 kN

X ynnde etkiyen herhangi bir kuvvet yoktur.

A dm

AC

+ fy = 0 Ay- AC.Sin 37=0

AB

Ay 90
 Statik-M.TOPCU

16,25-AC.Sin53=0 AC=20,312 kN Bas

+

Fx = 0 -AC.Sin37+AB=0

+20,312.0,6=AB

AB=12,188 kN. eki

B dm

CB
Fx = 0

AB-BD=0 AB=BD= 12,188 kN eki

BD
fy = 0 CB=0

C dm
CE
+ fy = 0 AC.Sin53+CD.Sin53+CB=0

AC CD
AC=CD CD=20,312 kN eki
CB

91
 Statik-M.TOPCU

H dm iin
GH
+ fy = 0
53
FH 28,75-GH.Sin53=0 GH=35,94 kN Bas

+
Hy
fx = 0 GH.Cos53+FH=0

FH=21,560 kN eki

F dm iin

fy = 0 Gf = 0
Gf
fx = 0

DF-FH=0 FH=DF=21,560 kN eki

Df fH

D dm iin

fx = 0
ED

CD DG BD-DF+CDxCos53-DG.Cos53=0

12,19-21,56+20,312.Cos53-DG.Cos53=0
BD DF

DG=4,69 eki

92
 Statik-M.TOPCU

G Dm iin

25
fx=0

EG
EG+DGCos53+GHCos53=0

EG+2,822+21,629=0
DG GH

GF EG=24,38 kN Bas

E dm iin

20

fx = 0
CE EG
CE+EG=0 CE=EG=24,38 kN Bas

fy = 0 -20+DE=0 DE=20 kN Bas

DE

Problem 2:Sistemdeki ubuk kuvvetlerini hesaplaynz?

20kN

50kN B 5 D

60
5 5

60 60 E
A
0 C
5m 5

93
 Statik-M.TOPCU

50-Ex=0 Ex=50kN

+
MA = 0

-50x4,33-20x7,5+Eyx10=0

Ey=36,67 kN

fy = 0 20 + 36,67 + Ay = 0 Ay = +16,67kN

A dm iin

fy = 0

BA
-16,67+BaxSin60=0

BA=19,241kN eki

CA
fx = 0

16,67 +BAxCos60+CA=0

CA=9,615 kN Bas

E dm iin

DE

+ fy = 0
Ex

CD
Ey-DExSin60=0

36,67 =DE DE=42.34 kN bas

Sin 60

Ey

94
 Statik-M.TOPCU

+ fx = 0 CE-Ex +DECos60=0

0=CD-50+21,17 CE=28,83 kN. bas

D dm iin

20Kn fy = 0

BD -20+EDSin60+CDSin60=0

-20+36,65=-CDSin60
CD ED
16,65 = CD CD = 19,22kN eki
Sin 60

fx = 0

BD-CD.Cos60-ED.Cos60=0

BD=30,77 kN Bas

B nok. in

+ fy = 0
50kN BD

BA.Sin60+BC.Sin60=0

BA BC
19,24.Sin60+BC.Sin60=0

BC=19,24 kN Bas

95
 Statik-M.TOPCU

Problem 3:Sistemdeki JH ubuuna etkiyen kuvveti hesaplaynz?

5m 5m 5m

H J
D

5m

C K
G I

5m
25Kn

B F 100Kn

5m

A E

5m

J H

K I G

100kN 25kN

96
 Statik-M.TOPCU

MI=0

100x5-JHx5=0

JH=100 kN eki

Problem 4

285kN
700kN
D
B 45 33,7

6m

63,5 E
A C

9m 9m

Fx = 0

700-Ex=0 Ex = 700kN

+ mE = 0

-700x6+285x9+Ay18=0 Ay=90.83 kN

fy = 0

-285-Ay+Ey=0 Ey=375,83 kN

97
 Statik-M.TOPCU

A dm iin;

+ fy = 0

-Ay+BASin63,5 BA=101,5 kN eki

fx = 0

Ay
BACos63,5+CA=0

101,5xCos63,5=-CA CA=45,42 kN bas

B dm iin

+ fy = 0
700 kN DB

ABxCos26,5+CBCos45=0
26,5 45
CB
AB CB=128,5 kN Bas

fx = 0

700-DB-ABSin26,5-CBxCos45=0

DB=563,75 kN Bas

D D. in

285 fx = 0

563,75-DECos33,7=0
563,75

DE=677,54 kN. Bas

D
+ fy = 0
C
-285+CD+677,54xSin33,7=0 CD=90,83 kN eki

98
 Statik-M.TOPCU

E D. in

DE
fx = 0
Ex
CE -Ex+CE+DExCos33,7=0

Ey -700+CE+677,54xCos33,7=0

CE=136,25 kN. Bas

Problem 5 : ekildeki kafes sisteminin ubuk kuvvetlerini hesaplaynz?

Fx =0 => Ax=0 ( x ynnde herhangi bir kuvvet etkimediinden )

+ M=0 => -80 1.8+By 0.8 =0

By=180 kN

+ Fy =0 => By Ay 80 = 0 Ay=100 kN

99
 Statik-M.TOPCU

A dm iin; Fy = 0

100 + AC Sin 22,6 = 0

AC AC = 260 kN eki

AB

100kN Fx = 0

AC Cos 22,6 AB = 0

C dm iin; AB=240 kN Bas

80 kN Fy = 0

AC BC 80 +ACSin 22,6+BCSin 36,87=0

BC = 300 kN Bas

Problem 6:

Verilen kafes sistemde DE ve HJ ubuk kuvvetlerini bulunuz.

Kafes sistemin tamamn bir serbest cisim olarak gz nne alp A ve L mesnetlerindeki tepkileri
hesaplarz.

100
 Statik-M.TOPCU

A = 160 t L =160 t

HJ ubuk kuvveti ; Kafes sistemde HJ ubuunu ve ek iki ubuu kesen nn kesimi yaplmtr.
Kesilen ubuklar kaldrldktan sonra kafes sisteminin sa par asn bir serbest cisim olarak seeriz.
bilinmeyen kuvvet vardr ; I noktasn- dan geen iki kuvveti yoketmek iin

16018 609 49 + FHJ6 = 0

FHJ = 384 t Bas

101
 Statik-M.TOPCU

DE ubuk kuvveti; Kafes sistemde DE ubuunu ve buna ek olarak iki

ubuu kesen mm kesimi yaplmtr. Kesilen ubuklar kaldrldktan sonra, ka
fes sistemin sol paras bir serbest cisim olarak seilmitir.Burada da bilinme

yen kuvvet vardr. F=0 denkleminde bilinmeyen olarak yalnz FDE kuvveti var.

+ Fy =0

+ 160 60 4 60 + FDE =0

FDE = 36 t Bas

Problem 7 : Verilen kafes sisteminde FH ve HG ubuk kuvetlerini bulunuz.

102
 Statik-M.TOPCU

Kafes sistemde grld gibi nn kesimi yaplmtr.Kafes sisteminin sa

paras serbest cisim olarak alnacaktr.L mesnet tepkisi bu serbest cisme

deeri hesaplanr. M = 0 dekleminden L=750 kg bulunur.

GI ubuk kuvveti; Kafes sistemin HLI parasn bir serbest cisim olarak

kabul edip, FGI deeri

750 x 10 100 x 5 FGI = 0

FGI = 1313 kg eki olarak bulunur.

FH ubuk kuvveti;

750 x 15 100 x 10 100 x 5 + 8 x FFH x Cos 28,1 = 0 FFH=1382 kg Bas

103
Statik-M.TOPCU

104