Statik-M.

TOPCU

BLM .3
Bir kuvvetin bir eksene gre momenti
Bir kuvvetin tatbik edildii cismi sabit bir eksen etrafnda dndrme eilimine kuvvetin o
eksene gre momenti denir.

z
N

+ C B

A D

M
B

o x
A

y k

ekil 3.1 Bir kuvvetin momenti

Momentin iaretini belirtmek iin ON eksenin okla gsterilen ynde (+) olduunu kabul edip
sa el kuralna gre momentin yn belirtilebilir. Sa vida kuralna gre bir sa viday ON
eksenin (+) ynnde ilerlemesi salayacak ekilde dndren moment (+) olarak kabul edilir.
veya sa elin parmaklar kuvvetin evirme ynndeyken ba parmak kuvvetin ynn
gsterir. M momenti ekilde grld gibi bir vektrle gsterebilir. M moment vektr
vektr kurallarna uyan ve tesir izgisi moment ekseni olan bir kayan vektr olarak
dnlebilir. nk dik dzlem olarak baka bir dzlem alnsayd yine ayn iddette ve yine
ayn dndrme ynnde bir vektr bulunacakt. Momentin birimi Newtonmetre(Nm) dir.
Btn kuvvetlerin ayn dzlemde olmas halinde bir noktaya gre momentten bahsedilebilir.
Aslnda bu moment o noktasndan geen ve dzleme dik olan eksene gre momenttir.
Dzlemsel kuvvetlerde moment vektrn gstermeye gerek yoktur. Kuvvetlerin dzlemde

20
 Statik-M.TOPCU

olmas durumunda noktaya gre momentden bahsedilebilir.

y
+
x

o F z
d
y _
A
x

ekil 3.2 Dzlemde Momentlerin yn

Varignan teoremi : Bir kuvvetin bir noktaya gre momenti, bu kuvvetin bileenlerinin yine
ayn noktaya gre momentlerinin toplamna eittir.

D
R d
C
Q c
P
B
r b
A q
p
o
a

ekil 3.3 Varignon teoremi

Bu teorem ikier, ikier kuvvetler iin pe pee uygulanarak ikiden ok kuvvet ve onlarn
bileenleri iin ispat edilebilir. Yani bir noktada kesien birok kuvvetin herhangi bir noktaya
gre momentleri toplam ayn noktaya gre bileke kuvvetin momentine eittir. Bu teorem
hem bal hemde kayc vektrlere uygulanabilir. Varignon teoreminden yararlanarak bileke
kuvvetin bir noktaya gre momenti yerine bu kuvvetin bileenlerinin ayn noktaya gre
momentlerini almak ou zaman daha elverili olmaktadr.

21
 Statik-M.TOPCU

y Mo=Fd
Fy F Mo= Mx +My +Mz

y
Fx

o x
d k

ekil 3.4 Kartezyen koordinatlarda Bir kuuvetin momenti

Uzay kuvvet sistemleri iin varignon teoremi genelletirilirse bileenleri Fx , Fy , Fz olan ve

uzayda A (x, y, z) noktasna etki eden bir kuvvetin eksenlere gre momentleri yazlabilir.
Bunlar;
Mx = Fz.i + Fy.z
My = Fx z + Fz x
Mz = Fy x + Fx y

y r
F
A
r
My r
Mx
o x

Mz

z
ekil 3.5 Uzay bir kuvvetin momenti
r
OA = r = rx.i + ry.j + rz.k
r
F = Fx.i + Fy.j + Fz

22
 Statik-M.TOPCU

r r
( Mo ) = r xF
i j k
Mo = rx ry rz
Fx Fy Fz

Mo = MX.i + My.j + Mz.k

Mo = (Fz.ry Fy.rz )i - (Fz.rx Fx.rz)j + (Fyrx + Fxry)k

rnek 3.1 F = 100N

y C 60
MA = ?
10
E 30 N
10
A D
x
40 cm

rnek 3.2

B
F1=2 kN

4 kN 15 m

A
0
20 m

Kuvvetleri bilinen iki kablo bir duvarn B noktasna balanmtr. AB kablosu

ba teli olarak kullanlmaktadr. Kablonun dier ucu Aya sabitlenmitir AB deki kuvvet ne
kadar olmaldr ki kablonun uygulad kuvvetlerin bilekesi dey olsun (alar srasyla 30
ve 45 derecedir.)

23
 Statik-M.TOPCU

Kuvvet iftleri :
Zt ynlerde etkiyen eit iki kuvvetten meydana gelen sisteme kuvvet ifti denir. Burada
dengelenmi bir moment bulunmaktadr. Moment Merkezi, Kuvvetlerin arasnda veya dnda
yada kuvvetlerden biri zerinde alnsa yine ayn iddette ve ayn dndrme ynnde kuvvet
ifti elde edilir

O
A

O a

ekil 3.6 Kuvvet iftleri

M0 = -(OA)F+F.(OB) M0 = ( OA`).F + (O`B ).F

M0 = F a M0 = F.a
Moment vektrlerinin bykl moment merkezine bal olmad iin ayn zamanda
dzlem zerinde herhangi bir noktaya kayabilirler.

M M M M

P
P P
P
P
a a a a
P
a a a a

ekil 3.7 Kuvvet iftlerinin Konumu

24
 Statik-M.TOPCU

Kesien dzlemlerdeki kuvvet iftleri ve kuvvet iftlerinin bilekesi

Mp R
P N

a
Q a
R
Mq M

a
R
MR=Mp+Mq
MR
R

ekil 3.8 Kuvvet iftlerinin Toplanmas

Kesien iki dzlem M ve N olsun. Bunlar zerinde iki tane kuvvet ifti bulunsun.(MP , Mq).
Bu kuvvet iftlerinin iddetleri ve ynleri ayn kalmak artyla aralarndaki uzaklklar
deitirilebilmektedir. Bu sonutan yararlanarak Kuvvet iftlerinin moment kollar
deitirilerek ara kesit zerinde ayn noktalardan gemeleri salanabilir. Mp = Pa Mq = Q.a
iddetleri Pa ve Qa olan ve ara kesit zerinde A ve B noktalarnda kesien iki kuvvet ifti
grlmektedir. iftlerin momentleri Mp ve Mq dzlemlere dik olarak izilmitir. A ve B
noktalarnda kuvvetler paralel kenar kanunu kullanlarak P ve Q kuvvetlerinin bileke kuvvet
iftini temsil eden iki eit paralel ve zt ynl R kuvvetini elde ederiz. R = P + Q dur. Bileke
iftinin iddeti MR = R.a dr. Dolaysyla bu dzlemlere dik ve iftleri temsil eden moment
vektrlerinin vektrel toplam bileke kuvvet iftini temsil eden moment vektrlerini verir.
Yani
MR = Mp + Mq

R= P 2 + Q 2 + 2PQ cos

25
 Statik-M.TOPCU

R.a = P 2 a 2 + Q 2 a 2 + 2 PQa 2 cos

MR = Mp 2 + Mq 2 + 2 MpMq. cos
Cos 90 = 0

MR = Mp 2 + Mq 2
Kuvvetler iin yaplan btn vektrel ilemler kuvvet iftlerini temsil eden moment vektrleri
iinde geerlidir.
Kuvvet iftlerine iz dm ynteminin uygulanmas: Kuvvet iftlerini temsil eden
momentlerin bilekelerin vektrel toplamyla bulunduunu grdk. Bileenlere ayn yntemle
ayrlmaktadr. Uzayda bileke momentin geometrik yolla dik iki dzlemde bulunmas her
zaman mmkn deildir. Bunun yerine izdm yntemi kullanmak daha elverilidir.

Mi
( Mx )i= Mi.cosi
( My )i= Mi.cosi
( Mz )i= Mi.cosi

burada i, i, i Mi moment vektrnn srasyla x, y, z eksenlerine yaptklar alardr.

Kuvvet iftlerinin kendi dzlemleeri iinde ki konumlarnn nemi olmadna kuvvet
iftlerinin dzlemleri kendilerine paralele olarak hareket ettirmekle iftlerin etkileri
deimeyeceine gre uzaydaki herhangibi kuvvet ifti sistemin uzayda herhangibi
noktasnda kesien moment vektryle temsil edilebilir. Buradan bir noktada kesien uzay
kuvvetlerine benzer olarak herhangibir M1 , M2 , M3.......................Mn kuvvet ifti sisiteminin M
bileke kuvveti ifiti
n n n
Mx = M xi
i =0
My = M yi
i =0
Mz = M
i =0
Z i

olarak bulunabilir. Bileke kuvvet iftinin iddeti M = Mx 2 + My 2 + Mz 2 ile verilir.

x, y, z eksenleriyle yapt alarn dorultman cosinsleri

Mx My Mz
cos = , cos = , cos = dir.
M M M

26
 Statik-M.TOPCU

Kuvvet Sistemlerinin Bilekeleri

Mekanikte birok problem kuvvet sistemlerini ilgilendirir. Bu kuvvet sistemlerinin yapaca
tesiri izah ederek en basit hale dntrmek gerekir. Bir kuvvet sisteminin bilekesi rijit cisme
tesir eden d etkileri deitimeksizin orjinal kuvvetlerin en basit kombinezonudur. Bir cismin
dengesi iin zerine tesir eden btn kuvvetlerin bilekesinin sfr olmas arttr. Eer bir
cisme tesir eden kuvvwetlerden doan bileke sfr deilse cismin ktlesiyle ivmenin
arpmn bileke kuvvete eitleyerek ivme tanmlanr.

Paralel Kuvvet Sistemleri

Bilekenin iddeti sistemi meydana getiren kuvvetlerin skaler toplamna eittir. Bilekenin
tesir izgisinin konumu Varignon teoremi ile bulunur.
y F1
F2
F3 xR = F1x1 + F2x2 + F3x3
y3
y2 y1 G(x,y) yR = F1y1 + F2y2 + F3y3
x
x1 n
Fi xi n
Fi xi
x2 x=
i =1 R
y=
i =1 R
x3

Edeer kuvvet sistemleri

Eer iki kuvvet sistemi verilen her hangi bir noktada ayn kuvvet ve kuvvet iftine
indigenebiliyorsa birbirine edeerdir denir. Bir nokta iin salanan edeerlik bundan sonra
btn dier noktalar iinde salanabilir. Matamatik olarak gerek ve yeter art ;
F = F` , Mo = Mo`
Fx = Fx` , Fy = Fy` , Fz = Fz`
Mx = Mx` , My = My` , Mz = Mz`
bunun manas udur. Eer iki kuvvet sistemi bir rijit cisme x, y, z dorultularnda ayn
teleme ve dndrmeyi yaptrmaya alrsa bu kuvvet sistemleri birbirie edeerdir denir.

27
 Statik-M.TOPCU

rnek 3.1
x
ekildeki drt kuvvetten oluan sistemin
F2=40N F1=70N
bilekesinin, etki noktasn x eksenin zerinde bir
40
F4=88N nokta olarak bulunuz. ayn kuvvet sistemini o
noktasna indirgeyiniz.
y
60 o
70

F3=100N

R = Fx + Fy
2 2
R.a = Mo r.R = Mo

a-) F1 = 75.cos40i + 75.sin40j F1 = 57i + 48j

F2 = 40j
F3 = -100.cos70i 100.sin70j F3 = -34i 93j
F4 = -88.cos60i + 76j F4 = -44i + 76j
R = -21i +71j
r = xi + yj
Mo = (xi + yj ).(-21i + 71j )
Mo = ( 71x + 21y )k = 71.k veya
Mo = Mo1 + Mo2 + Mo3 + Mo4
Mo1 = r1. F1.(5i + 4j).(57i + 48j) Mo2 = r2.F2 = (2i + 2j).(-44i + 76j)
Mo1 = 12.k Mo2 = 80.k
Mo3 = r3.F3 = (4i 2j).(-34i 93j) Mo4 = r4.F4 = (-2i - 2j).(-44i + 76j)
Mo3 = -440k Mo4 = -240.k

Ry 21
Mo = -588.k tan = = = 73.5
Rx 71
-588.k = 71x.k
x = -8.3

28
 Statik-M.TOPCU

rnek : Balang orjin olup srasyla x ekseniyle 60, y ekseniyle 60, derece a yapan ve
iddeti 24 N olan F kuvvet vektr z ekseniyle 1. Gaus blgesinde 60 derecelik a
yapabilirmi veya ka derecelik a yapar. Ay bulduktan sonra F vektrn yapnz? Bu
vektrn K( 3, 4, 5 ) noktasna gre momentini bulunuz.

= 60 y
= 60
F = 24N
=?
K.(3,4,5)
rk
cos2 + cos2 + cos2 = 1 o x

cos2 60 + cos2 60 + cos2 = 1

z
(1/2)2 + (1/2)2 + cos2 = 1 = 45

F 1 1 2
OF = = cos .i + cos .j + cos .k = 1 = i+ j+ k
F 2 2 2

F = F.F = 12i +12j + 12 2 k

i. j.k
MK = rK.f = 3.4.5 = (12 2 .4 60)i (3.12 2 - 60)j + (36 48)k
12.12.12 2

= 8i + 9j 12k

29