KONU ÖZETİ Açısal Momentum

Eylemsizlik momenti (I) dönen cismin şekline göre

AÇISAL MOMENTUM değişir.

Doğru boyunca hareket eden cismin çizgisel momen-

tumu olur. 
İnce çubuk için
Çizgisel momentum P = m.V formülü ile ifade edilir.   1
I= m ⋅ r2 r=
2 2 12
Çizgisel momentumun değişim hızı kuvvete eşittir.

∆P = I I : itme
∆P = F ⋅ ∆t İçi dolu küre için
∆P 2
⇒F= I = mr 2 (r: yarıçap)
∆t 5

Dönen cismin ise açısal hızından (w) dolayı, açısal

momentumu (L) olur. Açısal momentum İçi boş küre için
→ → → 1
L = r x P formülü ile ifade edilir. I = mr 2 (r: yarıçap)
5
çısal momentum vektörel niceliktir ve türetilmiş bü-
A
yüklüktür. İçi dolu silindir için

P = m . V ⇒ L = m.V.r olur. 1 2 (r: yarıçap)

I= mr
2
V = w . r ⇒ L = m.r2.w olur.
I = m. r2 ⇒ L = I. w olur.
İçi boş silindirin eylemsizlik momenti I=m.r2 dir.
I: Eylemsizlik momenti.
SIRADIŞIANALİZ YAYINLARI

Açısal momentumun birimi SI birim sistemine göre uzunluğundaki ipin ucuna bağlanarak w açısal hızıy-
m2 la döndürülen noktasal cismin eylemsizlik momenti
kg dir. I=m. 2
s

Açısal ivme açısal hızın zamanla değişimidir. uzunluğundaki ipin ucuna bağlanmış r yarıçaplı içi
∆w dolu küre w açısal hızıyla döndürüldüğünde toplam
Açısal ivme = =α
∆t eylemsizlik momenti

ITOP = I0 + IKÜRE
ir cisme uygulanan net tork (T), cismin birim zaman-
B
daki açısal momentumunun değişimine (∆L) eşittir. 2
= m ⋅ 2 + ⋅ m ⋅ r2
5
∆L
T=
∆t Açısal momentum vektörel nicelik iken, eylemsizlik
L = I ⋅ w ⇒ ∆L = I ⋅ ∆w momenti skaler niceliktir.
∆w
T = I⋅
∆t Açısal momentum vektörel niceliktir. Yönü açısal hı-
T = I ⋅ α olur. zın yönü ile aynıdır.

(α = Açısal ivme)
Yön sağ el yardımıyla bulunabilir.
Bir cismin kütlesi, o cismin eylemsizliğinin ölçüsüdür.
Dönme hareketi yapan bir cismin dönme eylemsizliği, ört parmak dönme yönünü gösterecek şekilde sis-
D
eylemsizlik momenti olarak adlandırılır. tem avuç içine alınırsa bunlara dik olarak açılan baş
parmak açısal hız ve açısal momentumun yönünü ve-
uran bir cismin eylemsizliği cismin kütlesi ise dönen
D rir. Bu yön dönme ekseni doğrultusundadır.
bir cismin eylemsizliği de eylemsizlik momentidir.
Sistemin açısal momentumunun zamana göre deği-
Eylemsizlik momentumun birimi kg ⋅ m2 ' dir. şimi (∆L) aynı zamanda dönme momentini (torkunu)
verir.
ylemsizlik momenti (I) kütlenin dönme eksenine
E ∆L
olan uzaklığına ya da cisimlerin geometrik şekillerine Tork =
∆t
bağlıdır.

269
 KONU ÖZETİ Açısal Momentum

Sisteme etki eden toplam tork sıfır ise, yani çember-

sel hareket yapan bir cisme dışarıdan net bir kuvvet A
uygulanmadığında ya da toplam kuvvet sıfır ise açı-
sal momentum korunur.

L1 = L2
w1 . I1 = w2 . I2 B C

Kolları açık olan sporcunun eylemsizlik momenti bü-
yür açısal momentum korunumlu olduğundan değiş-
mez dolayısıyla açısal hız (w) küçülür. Bu durumda
sporcu daha yavaş döner.
Cambazlar ellerindeki çubukla eylemsizlik momentle-
rini artırıp dengelerinin bozulmasını zorlaştırırlar.
Tek pervaneli helikopterlerde açısal momentum ko-
runmaz. Bu nedenle helikopterler çift pervanelidirler.
Bu iki pervane zıt yönlerde dönüp toplam açısal mo-
mentumu sıfırlar ve helikopterin dengesini sağlar.
I eylemsizlik momentumuna sahip bir cismin w açısal
hızıyla dönerken sahip olduğu dönme kinetik enerjisi
1 ● Sürtünmeler önemsiz olduğundan hareketin tümün-
EKİN = ⋅ I ⋅ w 2
2 de mekanik enerji değişmez.
SIRADIŞIANALİZ YAYINLARI
ürtünmelerin önemsiz olduğu sistemde türdeş küre-
S
sel cisim serbest bırakılıyor.
isim eğik yolun AB kısmını aldıktan sonra yatay yo-
C
lun BC kısmında hareket ettiğine göre,
● Yolun AB kısmında küreye net kuvvet (ağırlığın eğik
düzlem boyunca olan bileşeni) uygulanır. Bu kuvvet
tork oluşturduğundan sistemin açısal momentumu
korunmaz.
● Küre A’dan B’ye gelirken açısal sürat (w) ve çiz-
gisel sürat (ϑ) artar. Bu durumda açısal momentum
(L = m ⋅ ϑ ⋅ r) büyümüş olur.
● Kürenin eylemsizlik momenti değişmez.
● Küre B’den C’ye giderken ağırlık kuvveti dönme ek-

önerek öteleme hareketi yapan bir cismin toplam ki-

D seninden geçtiğinden tork oluşturmaz. Tork olmadı-
netik enerjisi ğından BC arasında açısal momentum korunur.
1 1
ETOP = ⋅ m ⋅ ϑ 2 + ⋅ I ⋅ w 2 ● Bu aralıkta sürtünme olmadığından çizgisel hız (ϑ)
2 2
 ϑ
dolayısıyla açısal hız  w =  değişmez.
 r
w

A B Tavan

ürtünmelerin önemsiz olduğu türdeş dairesel levha

S
tam ortasından geçen mil etrafında w açısal hızıyla
dönmektedir.
Bir çocuk A noktasından B noktasına yürüdüğünde,
● Sistemin torku sıfır olduğundan açısal momentum
korunur. Burada çocuğun açısal momentumu artar,
levhanın ise azalır. Sistemin toplam açısal momentu-
mu ise değişmez.
● Sistemin eylemsizlik momenti artar.
● Açısal momentum (L = I ⋅ w) sabitken, eylemsizlik
momenti artığından, sistemin açısal hızı (w) azalır.
● Açısal momentum (L = m ⋅ ϑ ⋅ r) sabitken, çocuğun
denge noktasına uzaklığı (r) arttığından, sistemin çiz-
gisel hızıda küçülür.
● Sürtünmeler önemsiz olduğundan mekanik enerji
korunur.
trafı iple sarılı silindir şekildeki gibi tavana bağlıdır.
E
Tüm sürtünmeler önemsizken sistem serbest bırakılı-
yor.
Bu durumda,
● Kuvvetin torku değişmediğinden silindirin açısal iv-
mesi değişmez.
● Silindirin açısal hızı ve çizgisel hızı artar.
● Silindire uygulanan dış tork, silindirin açısal mo-
mentumunun değişmesine neden olur. Yani bu sis-
temde açısal momemtum korunmaz.
● Sistemde sürtünmeler önemsiz olduğundan ener-
ji korunur.
● Bu sistemde eylemsizlik momenti (I = m ⋅ r 2 ) değiş-
mez.

270
 KONU ÖZETİ
ϑ Bir program sonunda dönme hareketi yapan bir buz
F
Sürtünmelerin önemsiz olduğu şekildeki yatay masa-
nın ortası delinmiş ve buradan ip sarkıtılmıştır. İpin
diğer ucunda bağlı olan cisim ϑ hızıyla r yarıçaplı
düzgün dairesel hareket yapmaktadır.
F kuvveti uygulanan ip bir miktar çekildiğinde,
● İp gerilmesi hız vektörüne dik olduğundan tork oluş-
turmaz. Bu durumda açısal momentum korunur.
● Sürtünmeler önemsiz olduğundan enerjide korunur.
● İp çekildiğinde dairesel hareketin yarıçapı küçülür.
Açısal momentum korunduğundan (L = m ⋅ ϑ ⋅ r) ya-
rıçap küçülünce çizgisel hız (ϑ) artar. Bu durumda
açısal hızda artar.
● Yarıçap küçülünce eylemsizlik momentide
(I = m ⋅ r 2 ) küçülür.
K
L şekilde artar.
ekildeki K ve L diskleri aynı açısal hızla (w) dönmek-
Ş Dışarıdan bir kuvvet etkilemediği sürece geçerlidir bu
te iken K diski L diski üzerine düşsün.
Bu durumda,
● Sistemin torku sıfır olduğundan açısal momentumu
korunur.
● Sistemin açısal hızı (w) değişmez.
● Sistemin eylemsizlik momenti değişmez.
Açısal Momentum
AÇISAL MOMENTUMA ÖRNEKLER
kayakçısını gözlemişsinizdir. Kayakçının açısal hızı,
elleri ve ayaklarını vücuduna yaklaştırdığında büyür.
Çünkü bu durumda eylemsizlik momenti küçülür. Ka-
yakçı ve buz arasındaki sürtünme ihmal edildiğinde,
kayakçıya etki eden dış torkun olmadığını görürüz.
Açısal hızın değişmesi, açısal momentumun korun-
masını sağlar.
Benzer şekilde dalgıçlar veya göstericiler değişik ha-
reketler yapmak istediklerinde, daha büyük hızlarda
dönmek için ellerini ve ayaklarını vücutlarına yaklaş-
tırırlar. Böylece yerçekiminden kaynaklanan dış kuv-
vet, kütle merkezinden geçecek şekilde etki eder ve
bunun sonucu olarak da kütle merkezine dış tork etki
etmez.
Bir örnek daha, elimize doladığınız zincirin boşta ka-
lan ucu kısaldıkça zincir hızlanır.
SIRADIŞIANALİZ YAYINLARI
Bunun gibi kütleleri kendi üzerlerine yığılarak hacim-
ce ve çapca ufalan nötron yıldızları da açısal mo-
mentumunun korunumu gereği daha hızlı dönmeye
başlarlar.
Yukarıda bahsettiğimiz gibi buz pateni yapanlar da iyi
bir örnektir olay için. Dönüş hızları daha büyük oldu-
ğu için yarı çapı küçülttüklerinde hız gözle görülür bir
yasalar. Uzayda etkime olmadığı için bu yasalar orda
aynen geçerlidir. Bu nedenledir ki uzayda boşlukta
gezegenler hiç yavaşlamadan sürekli dönerler.
Açısal momentum korunumu çoğu fizik ve mühendis-
lik bölümlerinde araç gereç üretiminde yararlanılmak-
tadır.
271
 TEST 1 Açısal Momentum

1. Kütlesi 10 kg, yarıçapı 50 cm olan içi dolu küre- 5. Kütlesi 10 kg, yarıçapı 50 cm olan içi dolu küre-
sel cisim kendi merkezinden geçen düşey eksene sel bir cisim, 1m uzunluğundaki ipe bağlanılıp
göre sabit açısal hızla dönmektedir. radyan
2 lik açısal hızla döndürülmektedir.
radyan saniye
Açısal hızı 2 olduğuna göre kürenin
saniye
Buna göre küresel cisim açısal momentumu
m2 2 mm2 2 2
açısal momentumu kaç kg olur? (IKÜRE = mr 2 ) kaç kg
kg olur?
olur? (IKÜRE = mr 2 )
m2 2 s 5 ss 5
g olur? (IKÜRE = mr 2 )
s 5
A) 11  B) 12  C) 15  D) 18  E) 22
A) 0,25  B) 1  C) 2  D) 1,5  E) 4

6.

2. I. Açısal momentum vekörel niceliktir.

II. Açısal momentumun yönü açısal hız ile aynıdır.
III. Çizgisel momentum ile açısal momentumun
yönü aynıdır.
İfadelerinden hangileri doğrudur? 1 kg kütlesindeki noktasal cisim 10 m uzunluğun-
daki ipin ucuna bağlanıp şekildeki gibi 53° lik açı ile
A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II sabit hızla dolandırılmaktadır.
Buna göre cismin eylemsizlik momenti kaç
D) I ve III E) II ve III kg.m2 dir?

A) 9  B) 16  C) 25  D) 36  E) 64

SIRADIŞIANALİZ YAYINLARI

3. Aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? 7.

A) Açısal momentumun yönü dönme ekseni doğ-

rultusundadır.

B) Dairesel yörüngede dönen ipe bağlı cismin

dönme yarıçapı azaltıldığında açısal hızı azalır.
Şekillerdeki K ve L sistemleri yatay düzlemde, M
C) Bir çaycının tepsideki bardakları düşürmeden sistemi ise düşey düzlemde ν hızıyla dairesel ha-
çevirmesi açısal momentumla ilgilidir. reket yapmaktadır.
D) Dairesel yörüngede dönen ipe bağlı bir cismin Buna göre, hangi sistemde açısal momentu-
→
dönme yarıçapı azaltıldığında çizgisel hızı artar. mun yönü ( L ) doğru çizilmiştir?
E) Dairesel yörüngede dönen ipe bağlı cismin açı-
A) Yalnız K  B) Yalnız L  C) Yalnız M
sal hızı artırıldığında eylemsizlik momenti aza-
labilir. D) L ve M E) K ve M

8. Ay dünya etrafında dolanırken eliptik bir yörünge-

de dolanmaktadır.
4. 2000 kg kütleli bir araç 20 m/s sabit hızla, 0,5 km Buna göre ay dolanırken,
yarıçaplı bir yörüngede dolanmaktadır. I. Çizgisel hız
II. Açısal hız
Buna göre aracın yolun merkezine göre açısal
III. Açısal momentum
m2
momentum kaç kg dir ? niceliklerinden hangileri değişmez?
s
A) 2.107  B) 2.106  C) 2.105 A) Yalnız I  B) Yalnız III  C) I ve II

D) 4.107 E) 4.106 D) II ve III E) I ve III

272
 TEST 1 Açısal Momentum

9. 3m 12. I. Kollarını kapatan sporcunun sürati artar.

II. Cambazlar ellerindeki çubukla eylemsizlik mo-
mentlerini artırıp dengelerinin bozulmasını zor-
laştırırlar.
III. Kalecilerin en çok zorlandıkları pozisyon döne-
rek gelen topları tutmaktır.
6m İfadelerinden hangileri doğrudur?

Eşit karelere ayrılmış şekildeki sistem üzerinde 3m A) Yalnız I  B) I, II ve III  C) II ve III

ve 6m kütleli cisimler şekildeki gibi O noktası çev-
resinde sabit şiddetteki hız vektörleri ile dönerek D) Yalnız II E) I ve II
hareket etmektedir.
Cisimlerin açısal momentumlar Lx ve Ly oldu-
Lx
ğuna göre oranı nedir? 13. VK
Ly

1 1 2 3 Mars
A)   B)   C) 1  D)   E) 4R
6 3 3 2 K
Güneş

10. R

VL
L
Güneş etrafında dolanan Mars gezegeni şekildeki
eliptik yörüngeyi izlemektedir.
Mars gezegeninin çizgisel sürati K ve L noktaların-
SIRADIŞIANALİZ YAYINLARI

dan geçerken VK, VL olmaktadır.

VK
Buna göre oranı nedir?
VL
Şekildeki platform üzerinde çocuk varken platfor-
1 1 1
rad A)   B) 4  C)   D) 2  E)
mun açısal hızı 2 , sistemin eylemsizlik mo- 4 2 8
s
menti 24 kg.m2 olduğuna göre, çocuk platform
üzerinden atladığında 12 kg.m2 olmaktadır.
Buna göre çocuk platformdan atladığında açı-
14. F
rad
sal hız kaç olur?
s
A) 2  B) 4  C) 6  D) 8  E) 10 O

11. I. Akıllı telefon ve tableti yan yatırarak, öne arka-

ya bükerek veya yönünü değiştirerek ekranda-
ki objelerin konumunu değiştirmek açısal mo-
Etrafına ip sarılmış şekildeki makara merkezinden-
mentumun kornumu ile olmaktadır.
ki O noktasında bulunan mil etrafında dönebilmek-
II. Tek pervaneli helikopterlerde açısal momentum
tedir.
korunabilir.
III. Kediler yüksek bir yerden atıldığında dört ayak İpin ucu F kuvveti ile çekildiğine göre,
üzerine düşerler. Bunun nedeni, kedinin düş- I. Açısal momentum korunur.
mesi esnasında açısal momentumun korunu- II. Makaranın eylemsizlik torku değişmez.
mu ile ilgilidir. III. Makaranın açısal hızı artar
İfadelerinden hangileri doğrudur? ifadelerinden hangileri gerçekleşir?

A) I ve III  B) Yalnız III  C) I, II ve III A) Yalnız I  B) II ve III  C) I, II ve III

D) II ve III E) Yalnız I D) I ve II E) I ve III

273