Enerji kavramı fiziğin ve mühendisliğin en önemli kavramlarından bir tanesidir.

Günlük yaşantımızda enerjiyle değişik durumlarda karşılaşırız. Lambayı yaktığımızda,

ısınırken, arabamıza benzin alırken, yemek yerken farkında olsak da olmasak da enerji
kavramıyla karşı karşıya kalıyoruz.
Enerji çeşitli formlarda bulunabilir; termal enerji, kimyasal enerji, nükleer enerji,
mekanik enerji, elektromanyetik enerji. Bu enerjinin değişik biçimleri birbirleriyle
bağlantılıdırlar, bir enerji başka bir enerjiye dönüşebilir ve toplam enerji miktarında bir
değişme olmaz. Eğer izole edilmiş bir sistem bir formda enerji kaybediyorsa enerjinin
korunumu ilkesi gereğince aynı sistem başka bir enerji formunda aynı miktar enerji
kazanıyordur. Örneğin bir elektrik motorunda kimyasal enerji, elektrik enerjisine o da
mekanik enerjiye dönüşmektedir. Enerji dönüşümleri fiziğin en temel bölümlerinden biridir.
Bu bölümde enerjinin yalnızca mekanik formuyla ilgileneceğiz. İş ve enerji
kavramlarının mekanik sistemlerin dinamiğinde Newton kanunlarına uygun kullanılabilmesini
inceleyeceğiz.
Sabit Bir Kuvvetin Yaptığı İş
Sabit bir kuvvetin yaptığı iş; kuvvetin yerdeğiştirme yönündeki bileşeniyle
yerdeğiştirmesinin büyüklüğünün çarpımına eşittir.

F
θ

F cos θ

∆x

W = ( F cos θ ) ∆x

Sistem Birim Birleşik Birim

SI newton.metre joule (J)
CGS dyne.santimetre erg

F
 W

x
İş’in işareti kuvvetin ve yerdeğiştirmenin yönüne bağlıdır. Kuvvet ve yerdeğiştirme
aynı yönlüyse iş pozitif, zıt yönlüyse iş negatiftir.

N
F
θ

fs F cos θ

∆x

mg

W f s = − f s .∆x

Çizimden kolayca görüleceği gibi sürtünme kuvvetinin yaptığı iş negatiftir. Yer

çekimi doğrultusunda bir hareket olmadığından yerçekimi kuvveti ve tepki kuvvetinin yaptığı
iş sıfırdır.

F=50N
 4m

3m
Bir bloğu sürtünmesiz eğik düzlemin tepesine çıkarmak için eğik düzleme paralel 50N
luk bir kuvvet uygulanıyor.
a) Yapılan toplam işi hesaplayınız.
b) Kuvvetin yatay ve düşey bileşenlerinin yaptıkları işleri hesaplayıp toplamı ilk
bulduğunuz sonuçla karşılaştırınız.

İş ve Kinetik Enerji

Hareket halindeki bir cismin sahip olduğu enerjiye hareket enerjisi veya kinetik enerji
adı verilir. m kütleli bir cismin v hızında sahip olduğu kinetik enerji

1
Ek = mv 2
2
Kütle Hız Kinetik Enerji
m V Ek
kg m/s J

Ek

v
V1 V2

∆x
 W = F .∆x = ( ma ). ∆x

1 v 2 − v1
∆x = (v1 + v2 )t a=
2 t

v 2 − v1 1
W = m( ) (v1 + v 2 )t
t 2
1 1
W = mv 22 − mv 12
2 2

W = E k 2 − E k1 = ∆E k

m = 4 kg F=30N

4kg kütleli bir bloğun ilk hızı v1 = 4m / s dir. Bloğa yatay düzleme paralel 30N luk
bir kuvvet uygulanmaktadır. Blok bu kuvvetin etkisiyle yatay düzlemde 4 metre yol aldıktan
sonraki hızı v1 = 6m / s oluyor.
a) Kuvvetin yaptığı işi bulunuz.
b) İlk durumdaki ve son durumdaki kinetik enerjileri hesaplayınız.
c) a ve b şıklarını karşılaştırınız. Sonucu yorumlayınız.
 d) Sürtünme katsayısını hesaplayınız.

Potansiyel Enerji

Bir cisimde ya da bir sistemde depo edilen ve istenildiği zaman kullanılabilen enerjiye
potansiyel enerji denir.
Bir referans noktasına göre yüksekte bulunan cismin, barajdaki suyun, ya da
sıkıştırılmış bir yayın enerjisi potansiyel enerjidir.
Yeryüzündeki bir m kütleli cismi yerden h kadar yukarıya kaldırmakla yerçekimine
karşı bir iş yapmış olursunuz. Bu durumda cisim yapılan iş kadar potansiyel enerji kazanmış
olur.

∆x = h

F=mg
m

W =F .∆x
W =mgh

∆E p = W
E p2 − E p1 = W
E p2 − 0 = mgh

Kütle Yerçekimi İvmesi Yükseklik Potansiyel Enerji

m g h Ep
kg m/s2 m J
Ep Ep

h
m

Potansiyel enerjideki değişim yörüngeye bağlı değildir. Yüksekliğe hangi yolla

ulaşılırsa ulaşılsın potansiyel enerji aynı olur.

Cisimlerin potansiyel enerjileri hesaplanırken cimin ağırlık merkezinin yerdeğiştirmesi

kullanılır.
a

2a
2a

1 2
Dikdörtgenler prizması şeklindeki P ağırlığındaki cisim birinci durumdan ikinci
duruma getirilirse potansiyel enerjisindeki değişim ne olur?
 Yayın Esneklik Potansiyel Enerjisi

Denge durumu Ep=0

x
F= kx
1 2
Ep = kx
2

1 2
F=kx Ep = kx
2

Ep

x
 Uzama ya da sıkışma Kuvvet Yayın esneklik Yayın potansiyel
miktarı sabiti Enerjisi
x F k Ep
m N N/m J

m=2kg

h=3m
Yandaki şekilde verilenlere göre cismin yayı
ne kadar sıkıştıracağını bulunuz?

k=100N/m

Mekanik Enerjinin Korunumu

Sürtünmenin önemsenmediği mekanik sistemlerde kinetik enerji ve potansiyel enerji

değişimleri için aşağıdaki eşitlik yazılabilir.
∆E k = −∆E p
veya
E = ∆E k + ∆E p = 0

Yani sistemin toplam enerji değişimi sıfırdır.

Bir sistemin toplam mekanik enerjisi
E toplam = E k + E p

Ep, Ek

Ek
 Ep

X, v
Yukarıdaki grafikte bir cismin yaydaki hareketi sonucu oluşan potansiyel ve kinetik
enerji değişimi gösterilmektedir.

x
Ek = 0

1 2
Em = E p = kx
2

1
Em = Ek = mv 2
2
Ep = 0

Ek = 0

1 2
x Em = E p = kx
2

x1
1
Ek1 = mv 12
2
V1 1 2
E p1 = kx1
2
Em = Ek1 + E p1 = E p = Ek
Sorular:
1)

Kütle buzu ne zaman terk eder yarıçapa bağlı olarak bulunuz.

 l
2) K L

l uzunluğundaki zincirin x uzunluğundaki kısmı masadan aşağı sarkmaktadır. Sistem harekete

başlayıp zincirin K ucu L noktasına vardığında zincirin hızı ne olur?

3)

m2
m1

Kütleleri m1=2.2 kg ve m2 olan iki noktasal cisim bir iple birbirine bağlıdırlar.
Başlangıçta iki cisim kürenin yatay merkezinden geçen doğru üzerinde bulunuyorlar. Sistem
Harekete başladıktan sonra kütlesi m1 olan cismin küreyi tam tepe noktasında terk etmesi için
diğer cismin kütlesi ne olmalıdır?

4) m=2kg

h=40m
6m

K L
k=0.3
Şeklin yalnızca yatay kısmı sürtünmelidir ve sürtünme katsayısı 03. tür. Kütlesi m= 2 kg olan
bir cisim serbest bırakıldığında.
a) Cismin ilk durumdaki potansiyel enerjisini bulunuz?
b) Cisme K – L yolunda etkiyen sürtünme kuvvetini bulunuz?
c) Cisme K – L yolu boyunca etkiyen sürtünme kuvvetinin yaptığı işi bulunuz?
d) Cisim L den sonra ne kadar yüksekliği çıkabilir?
e) K – L arasında kaç kez gidip gelme hareketi yapar?
f) Cisim K noktasından ne kadar uzakta durur?