Fizik 1- MEKANİK

Prof. Dr. Sedat BALLIKAYA

Tuğçe MARAŞ
6.İŞ VE KİNETİK ENERJİ

BÖLÜM İÇERİĞİ:
 SABİT KUVVETİN YAPTIĞI İŞ
 İKİ VEKTÖRÜN SKALER ÇARPIMI
 DEĞİŞKEN BİR KUVVETİN YAPTIĞI İŞ
 KİNETİK ENERJİ VE İŞ-KİNETİK ENERJİ TEOREMİ
 GÜÇ
 ÇALIŞMA SORULARI
 KAZANIMLAR
Bir cismin üzerine etkiyen kuvvet ile iş arasındaki bağlantıyı
kavrayabilme
Vektörlerin skaler çarpımını öğrenme
Değişken kuvvetlerin yaptığı işi hesaplayabilme
Kinetik enerji ve İş-Kinetik enerji teoremini kavrayabilme
Enerji aktarma hızının nelere bağlı olduğunu öğrenme
 SABİT KUVVETİN YAPTIĞI İŞ
Bir cismin üzerine etkiyen kuvvetin uygulama noktası belirli bir miktar hareket ederse ve
kuvvet hareket doğrultusu boyunca bileşene sahipse, bu kuvvet tarafından iş yapılır.

Yandaki şekilde verilen bir

cismin doğrusal bir yol boyunca
F.cos𝜃
d yer değiştirmesi ile yaptığı iş;
d W=Fd.cos𝜃

İş skaler bir nicelik olup birimi kuvvet×uzunluktur.Dolayısıyla SI birim sisteminde

karşılığı newton×metre dir(N.m). Birimlerin bu birleşimi Joule( J ) olarak adlandırılır.
• Bir cisim sürtünmesiz, yatay bir yüzey üzerinde, yer
değiştirme yaparsa, n dik kuvvetiyle mg kütle-çekim
kuvveti cisim üzerinde iş yapmaz. Buradaki, F kuvveti
cisim üzerine iş yapan tek kuvvettir.

• Cisim hareket etmezse kuvvet cisim üzerinde iş

yapmaz. Yani d=0 ise Ɵ=900 ( cos 900 = 0) W=0 olur.
• İşin işareti, F nin d ye göre yönüne bağlıdır. Uygulanan
kuvvetin F𝐜𝐨𝐬Ɵ bileşeni yerdeğiştirme şle aynı yönlü
olduğunda, kuvvetin yaptığı iş pozitiftir. FcosƟ
bileşeni ile ilgili vektör yerdeğiştirmeye zıt yönde
olduğunda, W negatif olur.

• İşin bir enerji aktarımı olduğunu belirtmek

önemlidir: sisteme enerji aktarılırsa W pozitif,
sistemden enerji aktarılırsa W negatif olur.
İKİ VEKTÖRÜN SKALER ÇARPIMI
Genel olarak A ve B gibi herhangi iki vektörün skaler çarpımı, iki vektörün
büyüklükleri ile bunların arasındaki açısın kosinüsünün çarpımına eşittir. Skaler
çarpım . şeklinde gösteriilir.
A.B=A.B.cos𝜃

A.B skaler çarpımı, A nın büyüklüğü ile B.

cos𝜃 nın (yani B nin A uzunluğundaki
izdüşümünün) çarpımına eşittir.
Daha önceki bölümlerde tanımlanan i,j,k birim vektörleri, bir koordinat sisteminin sırasıyla pozitif
x,y ve z eksenlerinde yer alır. Dolayısıyla A.B nin tanımından bu birim vektörlerin skaler çarpımları
aşağıda verilmiştir.

i.i=j.j=k.k=1
i.j=i.k=j.k=0

A ve B vektörlerinin,bileşenleri cinsinden aşağıdaki gibi ifade edilir.

A=𝐴𝑥 𝒊 + 𝐴𝑦 𝒋 + 𝐴𝑧 𝒌
B=𝐵𝑥 𝒊 + 𝐵𝑦 𝒋 + 𝐵𝑧 𝒌

A ve B nin skaler çarpımı:

𝐴𝑥 𝐵𝑥 + 𝐴𝑦 𝐵𝑦 + 𝐴𝑧 𝐵𝑧

İki vektörün skaler çarpımından öğrendiklerimizden yapılan işin verdiği eşitliğin aslında kuvvet ile
yer değiştirmenin skaler çarpımı olduğunu görürüz. Yani;
W=Fd.cos𝜃=F.d
ÖRNEK :SKALER ÇARPIM
A ve B vektörleri, A= 2i+3j ve B=- b.A ve B nin büyüklükleri şöyledir:
i+2j olarak veriliyor.
a. A.B skaler çarpımını
A= Ax 2 + Ay 2 = (2)2 +(3)2 = 13
hesaplayanız.
b. A ile B arasındaki θ açısını
hesaplayınız. 2 2
B= Bx + By = (−1)2 +(2)2 = 5
ÇÖZÜM :
a. A.B=(2i+3j ).(-i+2j )
=2i.i+2i.2j-3j.i + 3j.2j cos𝜃=
𝐀.𝐁
=
4
=
4
=-2(1)+4(0)-3(0)+6(1) 𝐴𝐵 13 5. 65

=-2+6=4
𝜃=𝑐𝑜𝑠 −1 ( 4/8.06)=60,20
DEĞİŞKEN BİR KUVVETİN YAPTIĞI İŞ
Değişken bir kuvvetin etkisi altında ve x- ekseni
boyunca yer değiştiren bir cismi inceleyelim. Böyle bir
durumda kuvvetin yaptığı işi hesaplamak için
W=Fd.cosθ eşitliğini kullanamayız. Çünkü bu bağıntı
sadece F büyüklük yönce sabit olduğunda uygulanır.
Fakat, cismin yandaki şekilde tanımlandığı gibi ∆X
aralığında yer değiştirme yaptığını düşünürsek,
kuvvetin x bileşeni bu aralıkta yaklaşık olarak sabit
olur. Bu durumda bu küçük yer değiştirmenin yaptığı
iş;

𝒙𝒇
σ 𝑾=𝑾𝒏𝒆𝒕 =‫( 𝒊𝒙׬‬σ 𝑭𝒙 ).dx
Bir Yayın Yaptığı İş

• Pürüzsüz, yatay bir yüzey üzerindeki cisim, sarmal bir yaya bağlıdır.
Yay, denge konumundan gerilir veya sıkıştırılırsa, cisim üzerine
𝑭𝒔 = −𝒌𝑥 ile verilen bir kuvvet uygular. Burada 𝑥, cismin
gerilmemiş konumuna göre yerdeğiştirmesi, 𝒌 yayın kuvvet sabiti
olarak adlandırılan pozitif bir sabittir. Yaylar için Hooke Kanunu
olarak bilinen bu kuvvet yasası, sadece küçük yer değiştirmeler için
geçerlidir. Sert yaylar daha büyük, yumuşak yaylar daha küçük 𝒌
değerine sahiptir.
• ( a ) 𝑥 ˃ 0 olduğunda, yay kuvveti sola, negatif 𝑥-
yönüne yönelmiştir. ( Gerilmiş yay )

• ( b ) 𝑥 = 0 olduğunda yay gerilmemiştir. ( 𝐹𝑆 = 0 )

( Yay doğal boyunda )

• ( c ) 𝑥 ˂ 0 olduğunda, yay kuvveti sağa yani pozitif

𝑥- doğrultusunda yönelir. ( Sıkıştırılmış yay )

• ( d ) Yukarıda tanımlanan sistemler için 𝐹𝑆 in 𝑥 e

göre grafiğidir. Blok -𝑥𝑚𝑎𝑘𝑠 den 0 a giderken yay
1 2
kuvvetinin yaptığı iş, gölgeli üçgenin 𝑘 𝑥𝑚𝑎𝑘𝑠
2
alanı kadardır.
ÖRNEK: Bir Yay, k nın Ölçülmesi
• Yay, düşey olarak asılır ve m kütleli bir cisim yayın alt ucuna tutturulur.
Yay, mg yükünün etkisiyle denge konumundan bir d uzunluğu kadar uzar.
Yay kuvveti yukarı doğru olduğu için, sistem durgun olduğunda aşağı
doğru bir mg ağırlığıyla dengelenmektedir. Bu durumda Hooke yasasına
mg
göre ȁ𝐹𝑠 ȁ = 𝒌𝑑 = mg veya 𝒌 = olarak bulunur.
𝒅

• Örneğin bir yay 0,55 kg lık bir küyleyle 2 cm gerilirse, yayın kuvvet sabiti

mg 0,55𝑘𝑔 ( 9,81𝑚Τ𝑠2 )
𝒌= = = 2,7 × 102 𝑁Τ𝑚 olur.
𝒅 2×10−2 𝑚
KİNETİK ENERJİ VE İŞ-KİNETİK ENERJİ TEOREMİ
Bir parçacığa etkiyen net sabit bir
σ F kuvveti tarafından parçacık
෍𝐹
üzerinde yapılan iş, onun kinetik
M d M enerjisinde değişimine eşittir.

Genel olarak V sürati ile hareket

𝑉İ 𝑉𝑆
eden m kütleli bir parçacığın K
Net bir σ F kuvvetinin etkisi altında, bir d kinetik enerjisi:
yer değiştirmesi ve hız değişimine uğrayan
bir parçacık.
1
K= 𝑚𝑣 2
2
Kinetik enerji skaler bir nicelik olup, iş ile aynı birimdedir.

σ 𝑊=𝐾𝑠 − 𝐾𝑖 = ∆K (İş-Kinetik Enerjisi Teoremi)

Kinetik sürtünmeyi içeren durumlarda kaybolan kinetik enerji ve iş-kinetik enerji teoremi;
∆𝐾𝑠ü𝑟𝑡ü𝑛𝑚𝑒 = −𝑓𝑘 𝑑
𝐾𝑖 + σ 𝑊𝑑𝑖ğ𝑒𝑟 − 𝑓𝑘 𝑑=𝐾𝑠

Bazı cisimler için Kinetik Enerji

ÖRNEK:SÜRTÜNMESİZ BİR YÜZEYDE ÇEKİLEN BLOK
𝑉𝑖
Yanda ki şekilde verildiği gibi başlangıçta
n durgun olan 6 kg lık bir blok , 12 N luk
F sabit, yatay bir kuvvetle yatay sürtünmesiz
bir yüzey boyunca çekilmektedir. Blok 3 m
lik bir uzaklığa hareket ettikten sonra hızını
mg bulunuz.

d
ÇÖZÜM:
W=F.d=(12N).(3m)=36 N.m=36J
1
W=𝐾𝑠 − 𝐾𝑖 = 𝑚𝑉𝑠 2 − 0 (İlk Kinetik Enerjinin 0 olduğunu dikkate alırsak)
2
2 𝑚2
𝑉𝑠 =2W/m=2(36j)/6kg= 12 2 𝑉𝑠 =3.5 m/sn
𝑠
ÖRNEK : PÜRÜZLÜ BİR YÜZEY ÜZERİNDE ÇEKİLEN BLOK
𝑉𝑖
n
Yandaki şekilde verildiği gibi
𝑓𝑘 F
başlangıçta durgun olan 6 kg
lık bir blok , 12 N luk sabit,
mg yatay bir kuvvetle yatay
sürtünme katsayısı 0.15 lik bir
d yüzey boyunca çekilmektedir.
Blok 3 m lik bir uzaklığa
hareket ettikten sonra hızını
bulunuz.
ÇÖZÜM:

W=F.d=(12N).(3m)=36 N.m=36J

fk =μk.n= μk mg=(0.15).(6).(9.80)=8.82N

∆K sürtünme = −fk d =-(8.82N9.(3m)=-26.5J

𝐊 𝐢 + σ 𝐖𝐝𝐢ğ𝐞𝐫 − 𝐟𝐤 𝐝 = 𝐊 𝐬 ( İlk hızın 0 olduğunu unutmayalım. )

1 1
0+ σ Wdiğer −fk d= mVs 2 ⇒ 0+36J-26.5J= .(6kg) Vs 2
2 2

Vs =1.8m/sn
GÜÇ
Yapılan iş miktarının, onu yapmak için geçen süreye oranı ,daha genel bir
ifadeyle enerji aktarma hızına güç denir. Birimi J/sn ye tekabül eden Watt’tır.

W
P≡
∆t
∆t sıfıra yaklaşırken ortalama gücün limit değerini P ani gücü olarak tanımlayabiliriz.

dw ile yapılan işi temsil ettik. Yerdeğiştirme ds olarak ifade edilirse, dw = F ds buluruz.
 Güç Birimi
• SI birim sisteminde güç birimi J∕ s dır. Bu birim aynı zamanda watt (W )
olarak adlandırılır.
• 1 W = 1 J/s = 1 kg . 𝑚2 /𝑠 3

• İngiliz mühendislik birim sisteminde, güç birimi Horse Power (Beygir

Gücü) dür.
• 1 HP (BG) = 746 W
ÖRNEK : Bir Asansör Motorunun Verdiği Güç
• Bir asansör kabini 1000 kg lık kütleye
sahiptir ve toplam 800 kg kütleli yolcu
taşımaktadır. 4000 N luk sabit bir
sürtünme kuvveti şekilde görüldüğü gibi
harekete karşı koyuyor.
• A) Asansör kabinini 3 m/s lik sabit bir
süratte kaldırmak için motorun verdiği
minimum güç ne olmalı?
• B) Motor yukarı doğru 1,0 m/𝑠 2 lik ivme
sağlayacak şekilde tasarlanmışsa,
herhangi bir anda ne kadarlık bir güç
verilmeli ?
ÇÖZÜM
A) Sürat sabit olduğundan 𝑎 = 0 dır. Newton un
ikinci yasasına göre σ 𝐹𝑦 = 0 olacak.
෍ 𝐹𝑦 = 0 = 𝑇 − 𝑓 − 𝑀𝑔

𝑇 = 𝑓 + 𝑀𝑔
𝑇 = 4×103 𝑁 + 1,8 × 103 𝑘𝑔 (9,80 𝑚/𝑠 2 )
= 2,16× 104
P =T.v
P = (2,16× 104 ) ( 3 m/s) =6,48 × 104
• B) 𝑎 > 0

• σ 𝐹𝑦 = 𝑇 − 𝑓 − 𝑀𝑔 = 𝑀𝑎

• T = M (𝑎 + 𝑔) + 𝑓
𝑇 = 1,8 × 103 𝑘𝑔 (1 + 9,80) 𝑚/𝑠 2 + 4×103 𝑁
𝑇 = 2,34×104 𝑁

• P =T.v

• P = (2,34×104 𝑣 ) 𝑊
• 𝑣= Ani hız
 ÇALIŞMA SORULARI
1) Bir süpermarkette alışveriş yapan bir kimse, el arabasını yataydan aşağıya doğru
250 lik bir açıda yönelmiş 35 N lık bir kuvvetle itiyor. Araba 5m uzunluğunda bir
koridorda hareket ettiğine göre, bu kişinin yaptığı işi bulunuz.

2) 2,50 kg lık bir blok, yatayın altında 250 yönelmiş olan 16 N luk bir kuvvetle
sürtünmesiz yatay bir masa boyunca 2,20m itilmektedir.
a.Uygulanan kuvvetin
b.Masaya uygulanan dik kuvvetin
c.Yerçekimi kuvvetinin yaptığı iş
d.Blok üzerine yapılan toplam işi hesaplayınız.

3) Kütlesi 80 kg olan bir asker, bir ucu bir ağaç dalına bağlı 12 m lik bir halatın diğer
ucundan tutuyor. Asker, salınarak sonunda halatın düşeyle 600 açı yaptığı bir
çıkıntıya ulaşabilecek şekilde halata hareket verebiliyor. Böyle bir harekette
yerçekimi kuvvetin karşı yapılan iş ne kadardır?
4) A vektörü 5 ve B vektörü 9 birim büyüklüğe sahiptir. İki vektör arasındaki açı 500 dir.
A.B yi bulunuz.

5) F=(6i-2j) N luk bir kuvvet, bir parçacığa etkiyerek d=(3i+j)m lik bir yer değiştirme
yaptırıyor.
a.Kuvvetin parçacık üzerinde yaptığı iş
b.F ile d arasındaki açıyı bulunuz.

6) 0.6 kg lık bir parçacık A noktasında 2 m/sn lik bir hızla B noktasında 7.5 J luk bir
kinetik enerjiye sahiptir. Parçacığın
a.A noktasındaki kinetik enerjisini
b.B noktasındaki hızı
c.A dan B ye hareket etmesiyle üzerine yapılan toplam işi bulunuz.
7) Bir kimse,2500 kg lık bir arabayı iterek durgun halden V süratinde hızlandırıyor. Bu
süreçte 5000 J lük iş yapılıyor. Bu sürede araba 25 m hareket ediyor. Araba ile yol
arasındaki sürtünme ihmal edilirse,
a.Arabanın son sürati ne olur?
b.Arabayı iten kişi ne kadarlık bir sabit kuvvet uygular?

8) 10 kg kütleli bir sandık 1.5 m/sn. lik bir hızla, pürüzlü bir eğim boyunca
çekilmektedir. Çeken kuvvet, yatayla 200 lik bir açı yapan eğik düzleme paralel olup 100
N dur. Kinetik sürtünme katsayısı 0.4 ise ve sandık 5m lik uzağa çekilirse;
a.Yer çekimine karşı ne kadar iş yapılır?
b.Sürtünmeye karşı ne kadarlık iş yapılır?
c.100N luk kuvvet ne kadar iş yapar?
d.Sandığın Kinetik enerjisindeki değişim nedir?
e.Sandık 5 m çekildikten sonra hızı ne olur?

9) Temel eğitimini yapan 700N luk bir asker, düzgün hızla 8 sn de düşey bir halatta 10
m tırmanmaktadır. Ne kadar güç sarf etmiştir?