KİRİŞLERDE KAYMA (KESME) GERİLMELERİ

KAYMA GERİLMESİNİN TANIMI VE VARLIĞI

Q BİRİNCİ (STATİK) ALAN MOMENTİNİN BULUNMASI
ÖRNEK PROBLEMLER
ve
BİLEŞİK YÜKLEME HALİ
Kirişlerde sadece basit eğilme hali nadiren vardır,
pratikte hem eğilme hem de kesme aynı anda vardır
• KESME VE EĞİLME
Basit Eğilme Eğilme ve Kesme Kuvveti
ÖRNEKLER :
ÖRNEKLER :
2-4
Kayma gerilmelerinin varlığı ve etkisi
Enine kayma
gerilmeleri
boyuna kayma
τyx gerilmeleri
NOT: Düşey yönde etki eden enine kayma gerilmeleri daima kirişin uzunluğu
boyunca etki eden kayma gerilmeler ile birlikte bir çift olarak anılır .
Kayma genlemelerinin etkisi
Deformasyondan önce
Deformasyondan sonra
NOT: L/h > 10 olduğunda bu etkiler ihmal edilebilecek kadar az olmakta bu
nedenle dir ki burda ve daha önce kirişlerle ilgili olarak verdiğimiz ifadeler
Bernoulli kiriş teorisine göre elde edilmiş olup yapılan kabullere uyulduğu
müddetçe geçerlidir.
2-6
 DĐKDÖRTGEN KESĐTLĐ KĐRĐŞLERDE KAYMA GERĐLMELERĐ
Basit eğilme haline ilave olarak kirişler genellikle boyuna eksenine dik
yönde taşıdıkları yükler (ki bu yükler kiriş ekseni boyunca eğilme
momenti ve kesme kuvveti yaratırlar) nedeniyle zorlanır. Eğilme
momenti kiriş yüksekliği boyunca değişen normal gerilmelere (σ) neden
olurken kesme kuvvetleri de aşağıda görüldüğü gibi kesitte kayma
gerilmelerine neden olur.
Eğer tipik dikdörtgen kesitli bir kirişteki kayma gerilmelerinin dağılımını
incelersek (yukardaki şekil) kirişin alt ve üst yüzeylerinde kiriş boyunca etki
eden yük yoktur bu nedenle burada kayma gerilmeleri sıfırdır. Kiriş kesitinin alt
ve üst kısmında τ = 0 dır. Bu da demektir ki kesitteki kayma gerilmeleri daha
önce elde ettiğimiz τort.=V(x)/A ifadesi ile elde edilemez.
l
y
l1 P l2
y
m m1 y
p p1 x z T.E. h
n n1 b
dx
P.l2 Eğilmeye zorlanan kiriş
l üzerinde şekilde görüldüğü
V + gibi dx uzunluğunda mnm1n1
ile gösterilen iki dik kesit
- P.l1 arasında kalan bir mm pp
1 1
l elemanının dengesini göz
M+dM P.l1.l2
M max . = önüne alalım. Önce dx
M l
+ kalınlığındaki elemanı
M çıkartırsak
2-8
 y
Şimdi de tarafsız
m m1 eksenden y1 kadar
yukardan keserek
p p1 mm1pp1 gibi bir
y1 elemanın
V M+dM dengesinden pp1
x yüzeyi için kayma
V gerilmeleri ifadesini
M
elde etmeye
çalışalım
n n1
dx
Düşey yükler nedeniyle kirişin herhangi bir kesitinde ortaya çıkan
normal gerilmelerin dağılımı, kayma gerilmelerinden dolayı oluşan
deformasyonlardan etkilenmez.
(M + dM).y A*
y −
I
M .y
−
I
dA*
m τ yx = 0 m1
τxy τxy b
h/2
p p1
τ ≠0
yx y1
dx
x
z yatayda, x doğrultusunda kuvvetleri yazarsak
2-10
 ∫
 M .y  *
- mp yüzüne etki eden normal kuvvet dağılımı (dF1=σx.dA*) F1 = −   dA
 I 
A*
∫
 (M + dM ).y  *
- m1p1 yüzüne etki eden normal kuvvet dağılımı (dF2=σx.dA*) F2 = −   dA
 I 
A*
-pp1 ile gösterilen alt yüzeye etki eden yatay kuvvetler F3 = τ yx . b . dx
- ΣFx=0 statik denge şartından, F1-F2+F3=0 yazılıp düzenlenirse;
dM Kesme kuvveti
∫
 dM  y. dA* =V
τ yx = dx
  . elde edilir olduğu hatırlanırsa
 dx  I .b
∫
ve
y . dA = Q
A* Taralı
Taralı alanı
alanın T.E.
A* göre statik alan
V .Q momenti
τ =τ =τ
yx xy ort .
= Kayma gerilmesi formülü elde edilir.
I .b Tarafsız eksenden y kadar uzakta genişlik boyunca ortalama
kayma gerilmesidir.
Kayma gerilmelerinin işaretinin bir önemi yoktur. A*
Gerilmelerin kayma kuvvetleri ile aynı yönde olduğunun
gözlenmesi yeterlidir.Kayma gerilmesi formülü kiriş
kesitinin herhangi bir noktasındaki kayma gerilmelerini
bulmak için kullanılabilir.
Not; dikkate alınan alanın (yıldızlı alan A*) alt tarafında
kalan kısmının statik alan momenti aynı büyüklükte fakat
ters işaretlidir. Çünkü; tüm alanın T.E. göre statik alan
momenti sıfırdır.
Neredeki kayma gerilmesini hesaplıyoruz?
1. alan momenti Q ‘ yu dikkate alınan alan ile bu
A* alanın ağırlık merkezinin T.E. ‘e olan uzaklığı ile
çarparak da elde edebiliriz.
∫
*
1 Q= y . dA = y *. A*
A*
bu ifade τ’ nun dikdörtgen
b  h2 
Q=  − y12  kesitli bir kirişte y uzaklığı
2 4  ile parabolik olarak
  değiştiğini gösterir. Ve
2-12
 DD kesitli bir kirişte kayma gerilmesinin yükseklik boyunca değişimi ;
V  h 2 
2 h
ıken τ = 0
τ= − y y1 = ±
2. I  4
1 2
 
τ’ nun en büyük değeri (τmax.), y1=0 olduğunda
veya T.E. de ortaya çıkar.
V . h2 b.h3
τ max . = (I = ıle)
8. I 12
3V V
τ max . = (τ ort . = )
2 A A
Geçen dönem
tanımladığımız
ifade
Not : τmax, τort.’dan %50 daha büyüktür. Bu formüller lineer elastik malzeme ve dar
kesitli kirişler (b<h) için geçerlidir. Eğer b>=h olursa yaklaşık olarak doğrudur. b=h
olduğunda τmax. bu formüllerden elde edilenden %12 daha fazladır.
DD kesitli bir kirişte kayma gerilmelerinin yükseklik boyunca dağılımı ;
Genişlik boyunca düzgün dağıldığı kabul edilir, öyle midir ?
V
τmax = 1.5
A
2-14
 ÖRNEK SORU 1:
V=3 kN olduğuna göre a) P noktasındaki kayma gerilmesini bulun,
b) en büyük kayma gerilmesini bulun.
ÇÖZ ÜM :
ÇÖZ
• Kesitin nötr eksene göre atalet momenti;
• P noktasından geçen ve tarafsız eksene parelel yatay çizgi ile belirlenen gölgeli alanın (A’)
1. alan momenti ;
2-16
 • Kesme kuvveti aşağı doğru
verildiği için kesme gerilmeleri
• P noktasındaki kayma gerilmesi ; de hacim elemanı üzerinde
aynı yönde gösterilir
• En büyük kayma gerilmesi T.E. (NA) de ortaya çıkar bu nedenle bu eksenden geçen yatayla
belirlenen kesitin 1. alan momenti ;
• En büyük kayma gerilmesi;
• veya ortalama kayma gerilmesi formülü ile ;
2-18
 Geniş flanşlı I profili
Kayma
gerilmesi
dağılımı
Flanşlar Gövde
(Flanges) (web)
Okların büyüklüğü kayma
gerilmelerinin şiddetini gösteriyor
Kayma gerilmelerini büyük
oranda gövde taşır. Bunun
böyle olduğunu nümerik
olarak da göstereceğiz. Kirişin yüksekliği boyunca kayma
gerilmelerinin dağılımının şiddeti, genişlik
boyunca dağılım nasıl? Sabit mi ?
Örnek 2:
Aşağıda boyutları görülen geniş flanşlı kiriş kesitine V=80 kN luk kesme kuvveti etki
etmektedir. (a) kesit yüksekliği boyunca kayma gerilmelerinin dağılımını çiziniz, (b)
gövdeye gelen kesme kuvvetini hesaplayınız.
Kesitin TE e göre atalet momenti ;
2-20
 tB’=0.300 m ve 1. alan momenti
Kayma gerilmelerinin dağılımı yanda
görüldüğü gibi parabolik olacaktır.
Simetri nedeniyle sadece B’, B ve C
noktalarındaki kayma gerilmelerinin
hesaplanması yeterlidir.
En büyük kayma gerilmesi için TE ‘in altındaki veya üstündeki alanı gözönüne alıp ,
2-22
Gövdedeki kesme kuvveti için genel kayma gerilmesi formülü kullanılarak,
Bu gerilme dA= 0.015 dy alanı
üzerinde etki ediyor,
Gövdeye etki eden toplam kesme kuvveti,
Toplam kesme kuvvetinin %91 i dir geri
kalanı flanşlar taşır.
Elastisite teorisi ile karşılaştırma ;
(kalınlık boyunca gerilme dağılımının düzgün olduğu varsayımı yapılmıştı.)
2-24
 Kayma gerilmesi formülü :
(Bu formül ne kadar hassas)
V .Q
τ xy = τ ort. =
I .t
τort b
b b b
h
b h b h b 4h b
b/h 0.25 0.5 1 2 6 10
τmax /τort 1.008 1.033 1.126 1.396 2.582 3.770
τmin /τort 0.996 0.983 0.940 0.856 0.800 0.800
D2”
C1”
D1”
Kesit etkisi ;
Kayma gerilmesi formü
formülünün kı
kısıtlamaları
tlamaları ;
• Kesitin birdenbire değişiği noktalarda
(örneğin flanştan gövdeye geçerken)
• Eğimli yüzeydeki bir noktada
• kısa ve düz kesitlerde geçerli değil.
2-26
 Dairesel Kesitli Kirişlerde Kayma Gerilmesi;
Dairesel kesitli kirişlerde
kayma gerilmesinin dağılımı
oldukça karmaşıktır.
Sadece tarafsız eksen
boyunca kayma gerilmesi
relatif olarak kolaylıkla
belirlenebilir.
Eğilme nedeniyle oluşan en büyük kayma gerilmesi için ifadeler :
2-28
En çok kullanılan kiriş kesitlerinde Shearing Stresses τxy
• Dar dikdörtgen kesitli kiriş,
VQ 3 V  y 2 
τ xy = = 1−
Ib 2 A  c 2 
3V
τ max =
2A
• Geniş flanşlı I profil kesitli kiriş,
VQ
τ =
ort .
τort. It
?
V
τ max ≅
Aweb
• NOTE: τ xy ≈ 0 in the flanges Birçok kiriş için ∫τdA=V dir. I kiriş düşey kesme
τ xz ≈ 0 kuvvetinin önemli bir kısmını taşır, bu nedenle..
in the web
Önemli Noktalar :
• Kesme kuvvetleri kesit içinde nonlineer kayma
genlemelerine neden olur, bu da kesitin çarpılmasına ….
• Kayma gerilmeleri hem dik kesitte hem de boyuna
düzlemlerde meydana gelir,
• Kayma gerilmesi formülü lineer elastik davranış gösteren
homojen malzemeden yapılmış düz prizmatik kirişler için
kullanılır,
• Dikdörtgen kesit alanına sahip kirişlerde kayma
gerilmeleri kiriş yüksekliği ile parobolik olarak değişir,
• Kayma gerilme formülü; eğimli yüzeydeki bir noktada, ani
kesit değişimi olan yerlerdeki bir noktada, kısa ve düz
kesitli kirişlerde ve flanşlardaki düşey kayma gerilmeleri
için kullanılmamalı (gövdedeki düşey kayma gerilmeleri hariç),
2-30
 Örnek 1:
Şekilde görülen T kesitli kiriş 30*150 lik iki ahşapın yapıştırılmasıyla elde
edilmiştir. Yükleme hali de verildiğine göre yapıştırıcıda meydana gelen en
büyük kayma gerilmesini hesap ediniz. B ve C de ki mesnetler sadece
düşey yük taşıyorlar.
MESNET TEPKİLERİ BULUNUP, KESME KUVVETİ DİY. ÇİZİLİRSE, Vmax.=19.5 kN
2-32
Alt kısmın üstüne etki eden kayma gerilmeleri aşağıda görülmektedir.
Dikkat edilirse yapıştırıcının direnci yatay kayma gerilmelerinden fazla
olmalıdır (bağlantının devamı için)
yapıştırıcı sürülen yüzey
2-34
Çalışma Sorusu 1: C noktasındaki normal ve kayma gerilmelerini bulun ;
(L=36 inç)
Ç. SORU 2: Hasarlanmadan taşınabilecek en büyük yükü hesaplayınız;
2-36
Çalışma Soru .3 :
Yukarda görülen ahşap kiriş
üç tekil yükü taşıyor. Kiriş
malzemesinin hasarlanmadan
taşıyabileceği en büyük normal
gerilme σ=12 MPa , en büyük
kayma gerilmesi de τ=0.8 MPa
olduğuna göre kesitin d=?
boyutu ne olmalıdır.?
3. soru devam
• Emniyetli normal gerilmeye göre kirişin yüksekliği,
• Emniyetli kayma gerilmesine göre kirişin yüksekliği,
3V
τ all = max
2 A
3 3000 lb
120 psi =
2 (3.5 in.) d
d = 10.71in.
• Sonuç : kiriş yüksekliği en az
olmalıdır.
2-38
 ÖRNEK : (Kesme + eğilme)
DD kesitli ankastre kirişin gösterilen 1-5
noktalarında (3. nokta ağ. mer. boyunca) ok
uzunluğu gerilmenin şiddetini gösterecek şekilde
normal ve kayma gerilmelerini çiziniz.
y
x
2-40
2-42
2-44
 BİLEŞİK
YÜKLEME
2-46
 BĐLEŞĐK YÜKLEME HALĐ
• Mukavemet dersinde bugüne kadar, yalnız eksenel yük
etkisinde veya yalnız kesme kuvveti etkisinde veya yalnız
burulma etkisinde veya yanız eğilme momenti etkisinde
oluşan gerilmeleri ve dağılımını bulmayı öğrendik.
• Ancak, gerçekte bu yükler çok nadiren tek başına etki
eder, çoğu zaman aynı anda ikisi yada üçü birden etki
etmektedir.
Bu bölümde bu durumda ne yapacağımızı öğreneceğiz. En
basit olarak da daha önce öğrendiklerimizi birleştirerek
bu problemleri çözeceğimizi söyleyebiliriz. Eğer malzeme
lineer elastik davranış gösteriyorsa ve boyutlarında önemli
değişiklikler olmuyorsa SÜPERPOZİSYON PRENSİBİ nin
uygulanabileceğini biliyoruz. Ancak dikkat etmemiz
gereken önemli bir nokta ;
* Dikkat , ÖNEMLİ
• Bir noktaya etki eden aynı düzlemde ve
aynı yönde olan benzer tip gerilmeler
cebrik olarak toplanabilir,
• Kayma gerilmeleri ile çekme/basma normal gerilmeleri
cebrik olarak toplanmaz.
• Aynı tipte olsa dahi bir noktadaki gerilme bir başka
noktadaki gerilme ile toplanmaz.
2-48
BĐLEŞĐK YÜKTLER ETKĐSĐ ALTINDA GERİLMELER
• Değişik yükler etkisi altındaki bir
elemanda, her hangi bir kesitte
herhangi bir noktadaki gerilmeyi
bulmamız gerekebilir.
• Bu durumda ilgilenilen kesitten
keserek kestiğimiz kesitin ağırlık
merkezinde statik dengeyi koruyacak
kuvvet ve moment sistemi oluşturulur.
• Bu sistemin en genel halde üç kuvvet
ve üç momentten oluşan bileşenleri
vardır. Ki bunlara İÇ KUVVETLER
denir.
• Süperpozisyon prensibi uygulanarak
gerilme dağılımı elde edilebilir.
• Eksenel kuvvet ve eğilme
momentleri nedeniyle oluşan normal
gerilme dağılımı ve kesme kuvveti ve
burulma momenti nedeniyle oluşan
kayma gerilmeleri dağılımı.
Normal gerilme Kesme gerilmesi
yaratanlar yaratanlar
İki noktada gerilme durumu.
y
z x
2-50
ÖRNEK- 1:
Bloğun kendi ağırlığını ihmal edip B ve C
noktalarındaki gerilme durumunu
belirleyiniz
ÇÖZÜM:
B ve C nin olduğu kesitten kesersek
denge hali için 15 kN u kesitin ağ.
merkezine taşırız aynı zamanda
moment etkisini de taşımalıyız,
2-52
 (Basma normal G.)
(Eğilme 9. G.)
Yorum :
T.E.’ nin yeri ;
B ve C noktalarında TEK EKSENLİ GERİLME
hali söz konusudur. σB=7.5 MPa (çekme)
σC=15 MPa (basma)
ÇALIŞMA SORUSU-1
Aşağıda yükleme hali görülen dd kesitli elemanın yeri şekil üzerinde gösterilen C
noktasındaki gerilme durumunu bulunuz.
2-54
2-56
 Süperpozisyon prensibi ile ,
Kayma gerilmesi sıfırdır. Normal gerilmeler toplanırsa C noktasındaki toplam
gerilme;
2-58
ÖRNEK- 2
y
Yanda yükleme hali verilen, yarıçapı 7.5 mm
olan L çubuğun A noktasındaki gerilme
durumunu belirleyiniz.
z
x
A noktasının olduğu kesitte etkiyen iç kuvvetler;
Aynı kesitin karşılıklı yüzleri
My=Meğ.=70 Nm
Mz=Meğ.=80 Nm
Mx=Mb=112 Nm
P=500 N
P=800 N
2-60
Aynı düzlemdeki karşı
yüzler
Aynı düzlemdeki karşı
yüzler
(e)
A noktasındaki
kayma gerilmesi
2-62
Aynı düzlemdeki karşı
yüzler
(f)
A noktasındaki eğilme
gerilmesi σ=0
Aynı düzlemdeki karşı
yüzler
(h)
A noktasındaki
kayma gerilmesi
2-64
Bulunan sonuçlar süperpoze edilirse ; A noktasında hem normal gerilme hem
de kayma gerilmeleri vardır
A noktasında DÜZLEM GERİLME HALİ söz konusudur
Çalışma sorusu :
SOLUTION:
• Determine internal forces in Section
EFG.
• Evaluate normal stress at H.
• Evaluate shearing stress at H.
Zemine ankastre olarak bağlı olan
yukardaki çelik bloğa görüldüğü gibi üç
kuvvet etkimektedir. H noktasındaki
gerilme durumunu belirleyiniz.
2-66
 ÇÖZÜM :
• EFG kesidindeki iç kuvvetlerin belirlenmesi
Vx = −30 kN P = 50 kN Vz = −75 kN
M x = (50 kN )(0.130 m ) − (75 kN )(0.200 m )
= −8.5 kN ⋅ m
M y = 0 M z = (30 kN )(0.100 m ) = 3 kN ⋅ m
Note: Section properties,
A = (0.040 m )(0.140 m ) = 5.6 × 10−3 m 2
1 (0.040 m )(0.140 m )3 = 9.15 × 10− 6 m 4
I x = 12
1 (0.140 m )(0.040 m )3 = 0.747 × 10− 6 m 4
I z = 12
• Evaluate normal stress at H.
P M a M b
Mx σy =+ + z − x
A Iz Ix
=
50 kN
+
(3 kN ⋅ m )(0.020 m )
5.6 × 10-3 m 2 0.747 × 10−6 m 4
−
(8.5 kN ⋅ m )(0.025 m )
9.15 × 10− 6 m 4
= (8.93 + 80.3 − 23.2 ) MPa = 66.0 MPa
• Evaluate shearing stress at H.
Q = A1 y1 = [(0.040 m )(0.045 m )](0.0475 m )
= 85.5 × 10− 6 m3
( )
y
σY=66 MPa τ yz =
Vz Q
=
(75 kN ) 85.5 × 10−6 m3
z x
τzy=17.52 MPa
I xt ( )
9.15 × 10−6 m 4 (0.040 m )
H
G
= 17.52 MPa
F
2-68
ÖRNEK:
Mz=1080 Nm