Professional Documents
Culture Documents
Ağırlık, bir cisme uygulanan kütle çekim kuvvetidir. Dinamometre ile ölçülür. Dünya'da bir cismi ele alırsak yükseğe
çıkıldıkça ağırlık azalır, kutuplara gidildikçe ağırlık fazlalaşır, ekvatora gittikçe ağırlık azalır, dünyanın merkezine inildikçe
ağırlık azalır. Ağırlık birimi newton'dur ve kısaca N ile gösterilir. Yatay bir taban üzerine konan bir cismin, o taban üzerine
yaptığı basınca ya da bir noktaya asılı bir cismin, o noktaya uyguladığı yer çekimi kuvvetine verilen ad. Bu bakımdan,
ağırlığın yönü, yer çekimi kuvvetinin yönündedir. Bu da, cismin kütlesine ve o yerin ivmesine bağlıdır. İvme, yeryüzünde
cismin bulunduğu yere göre değişebildiğine göre, kütlesi sabit olan bir cismin mutlak ağırlığı, küre üzerinde bulunduğu
yere göre değişebilir.
Ağırlık Merkezi; Bir cismin parçacıkları üzerine etki eden yerçekimleri bileşkesinin uygulama noktasına verilen ad.
Boşluğa bırakılan her cisim, yerçekiminin etkisi altında kalarak düşer. Yerçekimi, cismin yere düşmesini, dolayısıyla bir
ağırlığı olmasını sağlar. Yerçekimi kuvveti, kütlesi (m) olan bir nokta gibi tasarlanan cismin parçacıklarına ayrı ayrı etki
yapar. Bir cismin ağırlık merkezi, o cismin meydana gelmesini sağlayan noktalar sisteminin, o noktada toplanmış ve
yerçekimi kuvveti o noktaya etki ediyormuş gibi olan halidir.
A: Alanın ağırlık merkezi: Statik; hareketsiz haldeki cisimlerin dengesini inceleyen mekaniğin bir
bölümüdür. Buna göre cisimlerin denge denklemlerini elde etmek için ağırlık merkezlerini bilmek
gerekir. Çünkü bazı cisim ve sistemlerin dengesi ancak sistemin ağırlık merkezinin bilinmesiyle
mümkün olabilir. Örneğin düzgün olmayan bir yayılı yüklü kirişin denge denklemlerini yazabilmek
için yayılı yükün bileşkesini dolaysıyla ağırlık merkezinin bilmekle mümkün olur. Ağırlık merkezi
cisimlerin durumlarına göre,
olarak hesaplanır. Yukarıdakilerin her birinin kendine göre özellikleri mevcuttur. Düzgün olmayan
eşit kalınlıklı ve homojen bir levha şekildeki gibi alınarak üzerinde bir elementer parça alınır.
y
A
t
x
dx
x dy
y
y
dA=dx.dy
A A-A kesiti
x
144
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
Cismin tamamının bu şekilde [dA=dx dy] n adet küçük parçaya ayrıldığı düşünülürse,
n t γ ∑ dx dy x i ∑ dx dy x i ∑ x i dA
∑ [dx dy t γ ] x i = ∆Gi x i = x ∑ Gi x = xg = = =
i=1 t γ ∑ dx dy ∑ dx dy ∑ dA
t γ ∑ dx dy yi ∑ dx dy yi ∑ yi dA
y = yg = = =
t γ ∑ dx dy ∑ dx dy ∑ dA
Cisim geometrisi bilinmeyen bir şekilde olması halinde yani fonksiyonel ise;
x = xg =
∫ x dA y = yg =
∫ y dA
∫ dA ∫ dA
Bağıntıları ile hesaplanır.
F1 y F4
B: Kuvvetlerin ağırlık merkezi x1 F3
F2
y1
∑F = F1 + F2 + F3 + F4 +........FN x
∑ xF
∑ xF =x1F1 + x 2 F2 + x 3 F3 + x 4 F4 + ........ x n FN x = xg =
∑F
∑ yF
∑ yF =y1F1 + y 2 F2 + y 3 F3 + y 4 F4 + ........ y n FN y = yg =
∑F
∑L = L1 + L 2 + L 3 + L 4 +........LN
∑ xL
∑ xL =x1L1 + x 2 L 2 + x 3 L 3 + x 4 L 4 + ........ xn LN x = xg =
∑L
∑ yL
∑ yL =y1L1 + y 2 L 2 + y 3 L 3 + y 4 L 4 + ........ yn LN y = yg =
∑L
➃
a ➀ a
2a ➂
➁ x
3a a
145
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
∑ xV ∑ yV ∑ zV
x = xg = y = yg = z = zg = V1 V2
∑V ∑V ∑V V3
Alan x = xg =
∫ xdA y = yg =
∫ ydA z = zg =
∫ zdA
∫ dA ∫ dA ∫ dA
Eğri x = xg =
∫ xdL y = yg =
∫ ydL z = zg =
∫ zdL
∫ dL ∫ dL ∫ dL
Hacim x = x g =
∫ xdv y = yg =
∫ ydv z = zg =
∫ zdv
∫ dv ∫ dv ∫ dv
Kütle x = x g =
∫ xdm y = yg =
∫ ydm z = zg =
∫ zdm
∫ dm ∫ dm ∫ dm
y y y
dA=[h/b]xdx
h h
h
1
x ⊗ 3
b
y=[1/2][h/b]x 1
h
3
x x x
b dx b
146
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
b y
h b h 2
b h x3
x
∫ x dx x
0∫ b dx
∫ x dA 0 b = b 3 0 2 dA=b[h-y]/h]dx
x = xg = = b = b
= b
∫ dA h bh
h x2 3
∫ x dx ∫ x dx
0b 0b
b 2 0
2 h
1 h x b
3
1 h hb
x
∫ x x dx
y = yg =
∫ y dA 0 2 b b
= = 2 b 3 = 1 h dy
bh b
∫ dA h x2 3 y
∫ x dx
0b x
b 2 0 b
b[h − y ]
h
∫ y dy
veya
x [h − y ]
= x=
b[h − y ]
y = yg =
∫ y dA = 0
h
=
1
h
∫ dA b[h − y ]
h 3
b h h
∫ h dy
0
b 2
y=kx
2
y= x
x =a k = b a2
y =k x2 dA = y dx
y =b a2 a
x= y 0.5
b 0.5
x
a
a a a a
x
b 2
x dx b x
4
∫ x dA ∫ ∫ x y dx a2 b
∫ x dA a 2
a 2 4
y
0 0 0 0 4 3
x = xg = = = = = = = a y=kx
2
∫ dA a a a
b 2 b x 3
a a b 4
∫ y dx ∫ y dx ∫ a2 x dx 2 3 3 dA=ydx
0 0 0 a 0
y b
a a 2 a x
y
1 b 2
x dx b x5
2
a b2
∫ y 2 dx
∫ y/2
y = yg =
∫ y dA
=
0
=
20a 2
=
2 a 5 0 10 3
4
= = b dx
x
a
∫ dA a a
b x 3 a a b 10
∫ y dx ∫ y dx a 2 3 3
0 0 0
y
b
1 2 a y
b b b 2 2
a+ x 1 2a2 − x2 − a2 2
− −
x dA 0∫ 2 ∫ 2 ∫
[ a x ] dy dy a y dy a y y=kx
∫ 0 2 0 b 2 2b 0 3
x = xg = = = = = = a
∫ dA b b b
[ay −] 4
∫ [ a − x ]dy ∫ [ a − x ]dy ∫ [ a − x ]dy dA=[a-x]dy b
0 0 0
x dy
[a+x]/2 y
b b b x
a a 2
∫ y [ a − x ] dy ∫ y a − b1/2 y1/2 dy
a
∫ ay b1/2 y 3/2 dy a b
y = yg =
∫ y dA = 0 =
0
=
0
=
10 3
= b
∫ dA a a
bx 3 a a b 10
∫ y dy ∫ ydx a 2 3 3
0 0 0
147
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
Yatay bir dilim alınarak sınırlar şekildeki gibi x=0 ise y=3 y=0 ise x=9 yazılır
y y
3
x=y2-9 x=y2-9
x
x/2 dy
y
x x
9
3
13 2 13 4 1 y5 18y3 1 243 81
∫ [y − 9] dy
2
∫ [y − 18y + 81]dy
2
− + 81y + 243 −
∫ x dA ∫ x xdy 20 20 2 5 3
=
2 5 2
x= = = = = 0
= 3.6
∫ dA ∫ x dy 3
2
− 9] dy
3
2
− 9] dy y3
3
[9 − 27]
∫ [y ∫ [y − 9y
0 0
3 0
3
3 y 4 9 y 2
3
[ y 3 − 9 y ] dy −
∫ y [ y 2 − 9 ] dy
∫ 81 81
∫ y dA ∫ y [ xdy ] 0 0 4 2 0 4 + 2
y= = = = = = =1.125
∫ dA ∫ x dy 3 [ y 2 − 9 ]dy 3 [ y 2 − 9 ]dy y 3
3
[9 − 27] y
∫ ∫ − 9 y 3
0 0 3 0 x=y2-9
x
y
Alınan parçanın (dilimin) alanı dA= y dx y/2
9 x
dx
9
9 9 y 5 18 y 3 81y
[ x( x − 9 )] dx ∫ −18 y 2 + 81] dy − + 243 243
x dA ∫ x y dx 0∫
[ y4
∫ 0 10 6 2 0 10 + 2 − 81
x= = = = = = = 3.6
∫ dA ∫ x dy 9 3
y 3
9
[9 − 27]
∫ [ y 2 − 9 ]dy ∫ [ y − 9 ]dy
2
− 9 y
0 0 3 0
4
2 2
y=4-x y=4-x
y
x
y/2
x x
dx 2
148
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
[1,1]
y1=x y1=x
P1[x,y]
2 2
y2=x y2=x
y2-y1
P2[x,y]
x
y=[x+x2]/2
x x
dx
1
1 1 x2 x3 1
dA = ∫ [y1 − y 2 ]dx = ∫ [x − x 2 ]dx = − =
0 0 2 3 0 6
x 3 x 4 1
−
1 x dA 1 x [x − x 2 ] 1 [x 2 − x 3 ] 3 4 0 1
x=∫ i i
=∫ dx = ∫ dx = =
0 dA i 0 [y1 − y 2 ] 0 [x − x ]
2 3 1 2
x − x
2
2
3 0
x 3 x 5 1
x2 − x4 −
1 y dA 1 [[x + x 2 ] / 2][x − x 2 ] 1 6 10 0 2
y=∫ =∫ dx = ∫ 2 dx = =
0 dA [x − x ] 2
0 [x − x ]
2 3 1 5
0
2
−
x x
2 3 0
149
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
ÖRNEK 5.11. Şekildeki iki fonksiyon [y2=x, 8y=-x2] arasında kalan alanın ağırlık merkezinin
koordinatlarının hesaplanması.
x x
1 x2
y= x−
2 8
2
y =x
[4-2]
dx
-8y=x2 2
y =x
y y -8y=x2
x2 1 x2 − 12
x x− 24 x −
4 1 x dA 4 4 y dA 4
2 8
5
dA = ∫ x − dx = 8
x2 8 5 9 9
x=∫ =∫ dx = = y=∫ =∫ dx = =−
0 8 3 0 dA 0 x2 dA 0 x2 8 10
8 5
x − 8 x − 8
0
3 3
y y
b2
, b
x 2a
2 dy
y =2ax
b b
2
y =2ax y
x x
b b y2 b3
dA = ∫ xdy = ∫ dy =
0 0 2a 6a
2
x2 1 y2 b5
b x dA b [ x / 2 ] [ xdy ] b 2
b 2 4a
2 3b 2
x=∫ =∫ =∫ dy = ∫ dy = 40a =
0 y 0 y b3
2 2
0 dA 0 dA 20a
2a 2a 6a
y2 b 4
y
by dA b y[ xdy ] b 2a 6a
y= ∫ = ∫
=∫ 3 =b
=
0 y 0 y b
2 2
0 dA
2a 6a
2a
150
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
∑ x i dA ∑ [ x 1A 1 + x 2 A 2 ] ∑ [3 x 6 x 4 + [6 + (1 / 3) x3] 3 x 0.5 x 4 ]
x = xg = = = = 3.80
∑ dA ∑ [ A1 + A 2 ] ∑ [ 6 x 4 + 3 x 0.5 x 4 ]
∑ y i dA ∑ [ y 1A 1 + y 2 A 2 ] ∑ [2 x 6 x 4 + (4 x 1/ 3) x3 x 0.5 x 4 ]
y = yg = = = = 1.86
∑ dA ∑ [A1 + A2 ] ∑ [ 6 x 4 + 3 x 0.5 x 4 ]
y
14m 8m 6m
① ②
12m 12m
x 8m
8m
Çözüm: Şekil geometrisi bilinen bir dikdörtgen ve bir üçgene ayrılarak aşağıdaki
bağıntılarla ağırlık merkezinin koordinatları hesaplanır.
151
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
15 ① 15 15
②
50 [b] 50 [c] 50
[a]
➄ xg
30 30 30
➂ yg
x
➃ x
x
15 ➅ 15 15
25 15 30 20 25 15 30 20 25 15 30 20
Çözüm: Şekil geometrisi bilinen şekillere [b] ayrılarak tablo halinde aşağıdaki şekilde hesaplanır.
Parça No Ai xi yi Ai xi Ai yi
➀ 600 -5 87.5 -3000 52500
➁ 1200 7.5 40 9000 48000
➂ 375 -8.33 10 -3124 3750
➃ 900 [30x30 kare] 30 15 27000 13500
➄ -706 [1/4 daire] 32.26 17.26 -22776 -12186
➅ 1350 20 -7.5 27000 -10125
Toplam 3719 34100 95439
Ağırlık merkezinin koordinatları [xg yg]
xg yg
y y y
5 5
1.5 1.5 1.5
1 152 1
2.5 2.5 2.5
3
2 2 xg=0.36 4 2
4 3
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
Parça Ai xi Ai xi yi Ai yi
1 8x6=48 0 0 (6/2)+4=7 48x7=336
2 16 0 0 2 32
3 -3.14 -3.15 9.89 4.85 -15.23
4 -3.14 3.15 -9.89 4.85 -15.23
5 -3 0 0 9.5 -28.5
6 4 -2.67 -10.68 1.33 5.32
7 6.28 -2 -12.56 -0.85 -5.33
Σ 65 -23.24 309.03
Ağırlık merkezinin
∑ A i x i −23.24 ∑ A i yi 309.03
koordinatları xg = = = −0.36 yg = = = 4.75
∑ Ai 65 ∑ Ai 65
8 8
3
x x
4
4 4 1 2
5 5
5
4 8 4 8
Parça Ai xi Ai xi yi Ai yi
1 24 1.33 -31.92 0 0
8
3
x
yg 4
xg
153 4 1 G
2
5 5
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
2 32 4 128 -2 -64
3 50.24 3.4 170.82 3.4 170.82
4 -6.28 6 -37.68 -0.85 5.34
5 30 4 120 -5.67 -170.1
Σ 129.96 349.22 -57.94
Cisim Tel Gibi Sabit Bir Kalınlıkta Çubuk Şeklinde olması durumunda
y
A A
n
A-A kesiti
∑ [dL] x i = x ∑ dL
i =1
x
∑ x i dL ∫ x dL
x = xg = =
x
dL y ∑ dL ∫ dL
∑ y i dL ∫ y dL
y = yg = =
y ∑ dL ∫ dL
x
ÖRNEK 5.4. Yarım dairenin x ekseni ile olan ağırlık merkezinin hesaplanması.
π/2
∫ dL = ∫ r dθ = [rθ ] π
−π / 2 = π r
/2
y y
−π / 2
θ
dL=rdθ π/ 2 π/2
[r 2 sin]π−π/ 2/ 2 2r
x = xg = π/2
=
[rθ]−π / 2 π
ÖRNEK 5.5. Şekildeki daire parçasının x ekseni ile ağırlık merkezinin hesaplanması.
y y
α θ
dL=rdθ
∫ dL = ∫ r dθ = [rθ ]α− α = 2α r
r
dθ
−α
α α α θ
x
∑ xidL = −α ∫ x dL ∫ [r cos θ]rdθ [r 2 sin]α−α r sin α
x
x = xg = = −α
= = α x=rcosθ
∑ dL 2αr 2αr 2αr α
2
ÖRNEK 5.6. y=x fonksiyonunun [1,1] noktasına kadar olan kısmın ağırlık merkezinin hesabı.
154
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
2
dy dy
dL = dx + dy = 1 + dx
2 2
= 2x dL = 1 + 4 x dx
dx dx
∫ x dL ∫ x
dL dy 1 + 4 x dx
0 0
x = xg = = = 0.574
1 1
dx
x x
∫ dL ∫ 1 + 4 x dx
0 0
ÖRNEK 5.13. Şekildeki gibi 5 parçadan oluşan telin ağırlık merkezinin hesaplanması.
y
L3
r=10
2r/π
r r
L2 6 L4
2r/π
L1 2r/π
L5 r r
x 12
y 30o
45o x
ELEMANLARIN
Eleman L
x y
1 L1=17 [17/2]cos45=6.01 [17/2]sin45=6.01
2 L2=6 17cos45=12.02 17sin45+3=15.02
3 L3=31.42 17cos45+10=22.02 17sin45+6+2r/ππ=24.39
4 L4=6 17cos45+20=32.02 17sin45+3=15.02
5 L5=24 24/2cos30+20+17cos45=42.41 24/2sin30=6
L i x i 17 x 6.01 + 6 x 12.02 + 31.42 x 22.02 + 6 x 32.02 + 24 x 42.41
x= = = 24.59
∑ Li 17 + 6 + 31.42 + 6 + 24
SİSTEMİN
L i yi 17 x 6.01 + 6 x15.02 + 31.42 x 24.39 + 6 x 15.02 + 24 x 6
y= = = 14.13
∑ Li 17 + 6 + 31.42 + 6 + 24
155
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
Guldin kuraları:
1.Kural: Bir düzlem eğrinin bir eksen etrafında dönmesi sonucu oluşan cismin manto(yüzey)
alanı aşağıdaki basit yolla hesaplanır. Amanto=2 π L d1
L: eğrinin uzunluğu
d1 :Eğrinin ağırlık merkezinin eksene mesafesi
2.Kural: Bir düzlem alanın bir eksen etrafında dönmesi sonucu oluşan cismin hacmi
aşağıdaki basit yolla hesaplanır.
V=2 π A d2
mesafesi)
2
Ayüzey =2π (π r) (2 r/π) =4π r (kürenin yüzeyi)
1. Bir eğrinin kendi düzlemi içinde ve kendini kesmeyen bir eksen etrafında
döndürülmesiyle oluşan dönel yüzeyin alanı, eğrinin uzunluğu ile dönme esnasında
eğrinin ağırlık merkezinin kat ettiği uzunluğun çarpımına eşittir. [A= L . açı (radyan) .
yg]
156
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
L G L G
yg yg yg
x x x
yg
2. Bir yüzeyin [alanın] kendi düzlemi içinde ve kendini kesmeyen bir eksen etrafında
döndürülmesiyle oluşan dönel yüzeyin hacmi, yüzeyin alanı ile dönme esnasında
π] çarpımına eşittir. [V= A . açı
alanın ağırlık merkezinin katettiği uzunluğun [0-2π
(radyan) . yg]
a. Verilen alanın ağırlık merkezi koordinatı bilinen bir yöntem ile hesaplanır.
b. Ağırlık merkezi ile eksen arasındaki mesafe bulunur. [y=yg+x”]
c. Bu durumda bakış yönü çok önemlidir.
A A G A A G
x xx x
yg
x’ x’
x”
x x x x
Verilen alana üstten ve profilden bakış görüntüleri verilerek hacmin nasıl hesaplandığı
aşağıdaki şekil üzerinde anlatılmıştır [yg aralık olarak alınmalı]
157
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
ÖRNEK 5.14. Şekildeki dörtte bir daire çemberinin ağırlık merkezinin koordinatlarının bulunması.
y y y
r r G G
yg y
x x x
π . L . yg=2π
A=2π π . (2π
πr/4) . yg=π
π2 r yg
πr2 dir.
Şeklin x-x ekseni etrafında dönmesi sonucu yarım küre oluşur ve bunun alanı A=2π
y
2 π r 2 = 2π [0.5 π r ] y g
2r
2 π r 2 = 2 π . L. y g ise yg =
π xg
G
2r
2 πr 2 = 2π [ 0.5 πr ] x g ise xg =
π
ÖRNEK 5.15. Şekildeki yarım daire çemberinin ağırlık merkezinin koordinatlarının bulunması.
y y
G
r
r yg
x x
πr2 dir.
Şeklin x-x ekseni etrafında dönmesi sonucu küre oluşur ve bu kürenin alanı A=4π
4 π r 2 = 2π [ π r ] y g
2r
ise y g =
π
y-y ekseni boyunca dönmesi sonucu dörtte bir dairenin aynısı olur.
= 2 π [0.5 π r ] x g
2 2r
2πr ise xg =
π
r
158
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
ÖRNEK 5.16. Şekilde verilen yarım daire alanın x-x ekseni etrafından dönmesinden
yararlanarak yarım dairenin ağırlık merkezi koordinatının [yg] hesabı.
y y
G
r r
yg
x x
r
π x yg
V=A x 2π πr /2
A=π
2
π [πr2/2] . yg =2π
V=A yg= 2π π[0.5 π r2] yg
Yarım dairenin x-x ekseni etrafında dönmesi sonucunda küre oluşur. Kürenin hacmi
4 πr3 4 πr3 4r
V= = 2 π x 0 .5 π r 2 y g yg =
3 3 3π
π[0.5 π r2] xg
xg yi bulmak için V=A yg= 2π
πr ]
2
Yarım dairenin y-y ekseni etrafında dönmesi simetrik olması sonucu dörtte bir dairenin [A=0.25π
dönmesine eşit olur ve bunun sonucunda yarım küre oluşur. Yarım kürenin hacmi
2 πr3 2 πr3 4r
V= = 2 π x 0.25 π r 2 x g xg = y
3 3 3π
xg
πr2
Veya yarım dairenin alanı A=0.5π G
Yarım daire π kadar dönerse yarım küre tamamlanır. Buna göre xg, x
2 πr3 2πr3 4r
V= = π x 0 .5 π r 2 x g xg =
3 3 3π
c c
a ➀
2.83a
➁
x
3a ➄
➂
a
4a
a
2a
➃
159
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
Parça Li xi Li xi yi Li yi
2
➀ a 0 0 a/2 a /2
2
➁ 3a 1.5a 4.5a 0 0
2
➂ πa/2 3a+2a/ππ 5.7a π]
-[a-2a/π π/2][-a-4a/π
[aπ π]
2
➃ 2ππa 6a 37.6a π]
-[a+4a/π [2aππ][-a-4a/π
π]
2
➄ 2a 2 7a 19.8a 0 0
2 2
a πa π 2a 2
∑ 14.98a 67.6a2 − + − π2a 2 − 8a 2
2 2 2π
a=12 cm için
a2 πa2 π2a2
67.7 a 2 67.6 [12 ]2 − + − π2a2 − 8a2
xg = = = 54.15 cm yg = 2 2 2 π = −12.12 cm
14.67 a 14.98 [12 ] 14.98 a
2
c-c ekseni A=2π x 14.98a x (a+1.01a)=2π x 14.98 [12] x 2.01[12]=27242.71 cm
2
y-y ekseni A=2π x 14.98a x 4.51a=2π x 14.98 [12] x 4.51[12]=61095.68 cm
y
c c
a ➀
2.83a
➁ x
3a ➄
1.01a+a=2.01a ➂
yg=1.01a a
a 4a
54.15/12=4.512a
ÖRNEK 5.18. Şekilde verilen madenlerin kütle merkezinin
2ahesaplanması.
y
2
m ➃
m
2
m
4 4
m
m
2
m Kurşun [980 kN/m3] 1
m
2
160
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
ELEMANLARIN
Eleman m kütlesi [kN]
x xm y ym z zm
Çelik 2x2x4x800=12800 1 12800 2 25600 1 12800
Kurşun 2x1x4x980=7840 [2+2]=4 31360 1 7840 0.5 3920
Altın 1x2x4x600=4800 [2+4+1]=7 33600 0.5 2400 2 9600
Σ 25080 77760 35840 26320
mi x i 77760 35840 26320
SİSTEMİN x= x= = 3.10 m y= = 1.43 m z= = 1.05 m
∑ mi 25080 25080 25080
161
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
πab 4a 4b πr 4 πr 4
x Ix = I y = Jo =
G 4 3π 3π 4 2
y
πab
b
πab 3 πb 3 Jo = [
a x Ix = Iy = 4
G 4 4
S x = ∫ y dA S y = ∫ x dA
y
x
dA
ρ
y
bağıntısıyla hesaplanan değere alanın birinci statik momenti denir. Verilen bağıntıda
V:kesitteki kesme kuvveti, I:atalet momenti ve b:kesit genişliği olmak üzere bir kesitin
kayma gerilmesi [ττ] aşağıdaki bağıntı ile hesaplanır.
V Sx V [ y A]
τ= = h
Ib Ib
162
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
Verilen şekilde m noktasındaki kayma gerilmesi için gerekli olan Sx alanın statik momenti,
A Gm
m Gm: m noktası üzerinde
m
y kalan alanın ağırlık
merkezi
Sx = y A h
G
h
G:Şeklin tamamının
ağırlık merkezi
b b
olarak hesaplanır. Sistemin ağırlık merkezindeki statik momenti SIFIRDIR [çünkü y=0].
y y 8m 6m
14m
m
②
8
①
12m m
12m
x x
8m 8m
Çözüm b: Sistemin ağırlık merkezi koordinatları hesaplanır. Bu şeklin ağırlık merkezi koordinatları
yukarıda x = x g = 5.64 y = y g = 6.55 olarak hesaplanmıştı.
6m
① ②
G2
G1 3.67 8m
G
12m 2.275
6.55
m
8m
163
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
Eylemsizlik kuvveti, cisimlere etkiyen kuvvet. Eylemsizlik kuvveti sistemin ivmesiyle zıt yönde oluşur. Eylemsizlik
kuvveti yoktan var edilemez. Var olan enerjiyi cisim yine kendi halini yani hareketsiz haline dönmek için kendi hareket
yönüne zıt bir kuvvet oluşturup kullanır... evrende madde her zaman ilk hareketlerini korumak ister, yani duruyorsa
durmak hareket halindeyse o hızda hareke devam etmek ister. Cisme bir kuvvet uygulandığında cisim harekete ters
yönde cevap vererek ilk halini korumak isteyecektir. işte bu kuvvet eylemsizlik kuvvetidir. Bir cisme uygulanan hiçbir
kuvvet yoksa ya da cisme uygulana kuvvetlerin bileşkesi 0 ise cisim ya hareketsiz kalır ya da düzgün doğrusal hareket
yapar. Örneğin sıra üzerinde duran bir kitaba dışarıdan bir kuvvet uygulanmadıkça sonsuza kadar bırakıldığı yerde kalır.
Başka bir cisme eşit büyüklükte zıt yönde iki kuvvet uygulanırsa kuvvetler birbirini yok edeceğinden cisim hareket etmez.
Sürtünmesiz bir ortamda bir misketi harekete geçirdiğimizde misket düzgün doğrusal hareket yapar. Duran bir otobüste
ayaktaki yolcuların haberi olmadan otobüs aniden hareket ederse yolcular arkaya doğru itilir. Hareket halindeki bir
otobüsün aniden fren yapması sonunda ayaktaki ve oturan yolcuların öne fırlamaları yolcuların bulundukların durumları
korumak istemelerinden kaynaklanır. Trafik kazalarında arabaların ön koltuklarında oturanların ani fren sonunda
kafalarını cama çarpmamaları için emniyet kemeri takmaları zorunludur. Duran bir cismi herhangi bir kuvvet
etkilemedikçe sürekli durur. Hareket halindeki bir cismi hareketini engelleyecek bir kuvvet etki etmedikçe hareketine
devam eder. Bu özelliğe eylemsizlik denir. Eylemsizlik Momenti; veya atalet momenti (SI birimi kilogram
metrekare - kg m²), dönme hareketi yapan bir cismin dönme eylemsizliğidir.
Yapı elemanlarının,
1. Eğilme
2. Burulma hesabında
3. Kesitlerde
My
3.1. Gerilme σ =
I
5 qL4
3.2. Deplasman y =
384 EI
1 qL3
3.3. Dönüş φ =
48 EI
I
3.4. Diğer R =
A
Hesaplarında kullanılan ve Ii ile gösterilen matematik bağıntıya alanın ikinci momenti veya atalet
momenti denir. Mühendislikte olmazsa olmaz özelliklerden biridir.
y
Ix = ∫y
2
dA
x
dA = dx dy dA
y x xy 3 ρ
Ix = ∫y=0 ∫x =0 ∫ y 2 dxdy =
3 y
164
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
∫
I y = x dA 2
y eksenine göre atalet momenti dρ
dy
h/2 dA=b dy
dy
y
h x x x x
dA=b dy
dy h/2
y
x x x x
y b/2 b/2 b
Tabandan geçen eksene göre [x-x] Ağırlık merkezinden geçen eksene göre
165
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
a. Tabandan [Ix]
b. Ağırlık merkezinden geçen eksene [Ix’] göre bulunması
y y y
dA=xdy
2h
dy x
h h 3
G y
x dy x’
1
y h
3
x x x
b b
[a]
Tabandan geçen eksene göre atalet momenti [a] [b]
dIx = y 2 dA dA = x dy
x h− y h− y h− y
= ise x = b dA = b dy
b h h h
h
h− y b by3 y 4
h h
b bh3
Ix = ∫ y 2 dA = ∫ y 2 b dy = ∫ [hy 2 − y3 ]dy = − =
h h0 h 3 4 12
0 0
dI x = y 2 dA dA = x dy
x [2 / 3 ]h − y [2 / 3 ]h − y [2 / 3 ]h − y
= ise x = b dA = b dy
b h h h
2 / 3h
[2 / 3 ]h − y b 2 / 3h bh 3
I x′ = ∫ y 2 dA = 2
∫ y b dy = ∫ [[ 2 / 3 ]hy 2
− y 3
] dy =
−h / 3 h h −h / 3 36
2
ÖRNEK 5.22. y=kx fonksiyonun x eksenine göre atalet momentinin hesaplanması.
y
2
y=kx
dA=ydx b 2
y= x
x =a k = b a2 y =k x2
1
dA = y dx A=
ab
y b y =b a 0.5
a2 x= y 3 3
x b 0.5
y/2
x
a dx
166
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
3
2 21
y
3
1 bx 2
dI x = y dA = y ydx = dx = dx
3 3 3 a 2
3 a
a 1 bx 2 1 a b3 x 6 1 b3 x 7 ab 3
∫ dI x = ∫ 2
dx = ∫ 6 dx = 6 Ix =
03 a 3 0 a 3 a 7 21
0
1
2
x y 1 bx 2
dI y = x 2 dA = x 2 ydx = dx = x dx
3 3 3 a 2
a
a 1 bx 4 1 bx 5 ba 3
∫ dI y = ∫ 2 dx = Iy =
0 3 a 3 a 2 5 5
0
ÖRNEK 5.23. Şekilde verilen fonksiyonun y eksenine göre atalet momentinin [Iy] ve jirasyon
[atalet] yarıçapının [R] hesaplanması.
y y y
y=16-x2 16 16
y=16-x2 y=16-x2
dy
x
x 4 4 x 4 x
4
dx
4 4 4 4
dA = y dx Iy = ∫ x 2 dA = ∫ x 2 [ ydx ] = ∫ x 2 [16 − x 2 ] dx = [ 2 ] ∫ x 2 [16 − x 2 ] dx = 273.07
−4 −4 −4 0
Bir dikdörtgen alanın bir kenara göre atalet momenti, dikdörtgenin alanı ile diğer kenarının
uzunluğunun karesi çarpımın 1/3’e eşittir.
h
bh3
Tabandan geçen bir eksene göre atalet momenti I x = ∫ y 2 dA = ∫ y 2 b dy =
0 3
16 16 16 9
Iy = 2 ∫ x 2 dA = 2 ∫ x 2 [ xdy ] = ∫ x 3 dy = = 273.07
1 2 2 x4
dA = x dy
0 0 3 30 3 4 0
Ix 273.07
A = 2x[ 4 x9 ][ 2/ 3 ] = 48 mm 2 cm 2 m 2 R= = = 2.39 mm 2 cm2 m 2
A 48
167
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
y yg y yg
A
x’
x
A [alanı] dA
dx y’
⊗ G [ağırlık merkezi] xg
⊗ xg
G
dρ y dy
x x
∫ x' dA ∫ y' dA
x' = x g = A
y' = y g = A
∫ dA ∫ dA
A A
x’ ve y’ değerlerin sistemin tamamını dikkate alınca “sıfır” olur. Buna göre xg ve yg eksenlerine göre
ağırlık merkezi koordinatları,
168
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
I x = ∫ y 2 dA I y = ∫ x 2 dA
A A
y = [ y'+ dy ] x = [ x'+ dx ]
I x = ∫ [ y'+ dy ]2 dA I y = ∫ [ x '+ dx ]2 dA
A A
x’ x’
+ =
dy
I x′
+ d A 2
y
= I x
ÖRNEK 5.24. Şekilde ağırlık merkezi ile birlikte verilen dikdörtgenin tabandan geçen eksene göre
atalet momentinin paralel eksen teoreminden yararlanarak bulunması.
y’
h/2
x G
x G
x’
h/2
h/4
b
bh 3
Yukarıda ağırlık merkezinden geçen eksene göre atalet momenti I x′ = olduğu bulunmuştu.
12
2
bh 3 h bh3
Buna göre, I x = I x′ + A d 2y = + bh = olarak bulunur.
12 4 3
169
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
ÖRNEK 5.25. Üçgenin tepesinden geçen eksene göre atalet momentinin hesabı.
y y
x dy
h h
z z
b b
bh 3
Çözüm: Üçgenin ağırlık merkezinden geçen eksene göre atalet momenti, olarak Iz =
36
bulunmuştu. Üçgenin alanı A=bh/2 ve ağırlık merkezinin z-z eksenine mesafesi d=2h/3 olduğuna
göre üçgenin z-z eksenine göre atalet momenti,
2
bh 3 2 bh bh 3
I z = I xg + A d 2 = + h x = olarak bulunur.
36 3 2 4
ÖRNEK 5.26. Şekilde verilen birleşik kesitin ağırlık merkezine göre atalet momentinin [Ix] ve
jirasyon [atalet] yarıçapının [R] hesaplanması.
yg
8
2 ① ⊗ 2
3 3
8 6 ⊗
G xg
y y
②
2 ⊗ ③ 2
x x
11
Çözüm: Şekil üç tane dikdörtgen elemana ayrılarak işlemler tablo halinde aşağıda yapılmıştır.
Parça A xi A xi yi A yi xg yg
1 16 1 16 9 144
∑ Ax i = 149 = 2.98 ∑ Ay i = 226 = 4.52
2 12 1 12 5 60
3 22 5.5 121 1 22 ∑A 50 ∑A 50
∑50 ∑149 ∑226
170
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
8 x 2 3 2 x 6 3 11 x 2 3
I x = I x1 + I x 2 + I x 3 = + + + 16 x 4 . 48 2 + 12 x 0 . 48 2 + 22 x 3 . 52 2
12 12 12
I x = 645 . 144 mm 4 cm 4 m 4
2 x 8 3 6 x 2 3 2 x 11 3
I y = I y1 + I y 2 + I y 3 = + + + 16 x 1 . 98 2 + 12 x 1 . 98 2 + 22 x 2 .52 2
12 12 12
I y = 583 . 59 mm 4 cm 4 m 4
Ix 645 . 144
R = = = 3 . 59 mm 2 cm 2 m 2
A 50
Ix Iy Iz
Jirasyon yarıçapı [R] Ix = AR 2 R = Iy = AR 2 R = Iz = AR 2 R =
A A A
z dV
h
x
z dx
h
r
x
r
x y
rx/h
r
x
x dx
h
h
rx
2
x 4r 2
∫ xdV ∫ x π h dx 4h 2 0
3h
xg = V = = =
0
∫ dV
2 h
h
rx π x 3r 2 4
V ∫ π dx
0 h 3h 02
171
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
ÖRNEK 5.28. Kütlesi verilen çubuğun atalet momentinin hesaplanması aşağıdaki örnek üzerinde
yapılmıştır [M=çubuğun toplam kütlesi]
r
r
dm
2
L/2 L/2
M
M
M M
I x = ∫ r 2 dm dm = dr I x = ∫ r 2 dm dm = dr
0 L 0 L
L
L
L/2
M M r 3
ML
2 2 L/2
M M r 3 2 ML2
I = ∫ r2 dr = = I = ∫ r 2 dr = =
−L / 2 L L 3 −L 12 −L / 2 L L 3 −L 12
2
2
2
ML2 L ML2
Ib = I a + M x =2
+ M = Paralel eksen teoremi
3 2 3
Paralel eksen teoremi ile tabandan geçen
eksene göre
b a
x=L/2
dm
2
L/2 L/2
40 40 40
① ①
xg
② ➂ ② ➂
75 75 75
yg
[a] [b] [c]
x x x
40 40 40 40 40 40
Çözüm: Şekil geometrisi bilinen şekillere [b] ayrılarak tablo halinde aşağıdaki şekilde yapılır.
172
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
Parça No Ai xi yi Ai xi Ai yi
➀ 2513 40 91.97 100520 231121
➁ 3000 20 37.50 60000 112500
➂ 1500 53.33 50 79995 75000
Toplam 7013 240515 418621
Ağırlık merkezinin koordinatları [xg yg]
xg yg
∑ A i x i 240515 ∑ A i y i 418621
xg = x = = = 34.29 yg = y = = = 59.69
∑ Ai 7013 ∑ Ai 7013
dy
dA x
y
x x
r r
r r πr4 πr4
Ix = ∫ y 2 dA dA = 2x dy Ix = 2 ∫ y 2 [2x dy] = 4 ∫ y 2 r 2 − y 2 dy = Tam daire için Ix = Iy =
0 0 4 4
hesaplanması. z
dV
z
A
L
x y
x
dx
x x
L
x dx
173
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
L
L
[a.1.] Silindirin, yoğunluğu homojen ise kütlesi m = ∫ ρ dV = ∫ ρ A dx =ρ A x 0 =ρ AL
V 0
∫ x ρ dV ∫ x ρ A dx L
[a.2.] Silindirin, yoğunluğu homojen ise xg = V
= 0
=
∫ ρ dV
L 2
V ∫ ρ A dx
0
L 3 ρ x AL
[b.1.] Silindirin, yoğunluğu homojen değil ise kütlesi m = ∫ ρ dV = ∫ [ ρ x (1+ x /L )]A dx =
V 0 2
∫ x ρ dV ∫ x[ ρ x (1 + x / L)] A dx 9L
Silindirin kütlesi x g = V = 0
=
∫ ρ dV
L 5
V ∫ [ ρ x (1 + x / L)] A dx
0
1. x ve y eksenlerine göre
[
2. Ağırlık merkezinden geçen eksene göre x = x g = 5.64 y = y g = 6.55 ]
atalet momentlerinin ve atalet yarıçapının bulunması.
y y
14m 8m 6m
①
12m 12m
x x
8m 8m
12920
Polar Ip = Ix − x + Iy − y = 7200 + 5720 = 12920m4 Atalet yarıçapı R = = 9.89m
[12 x 8 + 12 x 6 / 2]
174
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
8 x123 6 x123
Ix =Ix 1 + Ix 2 == + + [12x8]x 0.55 2 + [12x6 x0.5 ]x1.45 2 =1544.73 cm4
12 36
12x8 3 12x6 3
Çözüm 2. Iy =Iy 1 + Iy 2 = + + [12x8]x1.64 2 + [12x6 x0.5 ]x 4.36 2 =1526.55cm 4
12 36
Ix 1544.73
R= = = 3.42 mm2 cm2 m2
A 132
ÖRNEK 5.33. Verilen şeklin x eksenine göre atalet momentlerinin ve atalet yarıçapının bulunması.
r=15 r=15
x x x x
②
25cm 25cm
bh3 πr 4 50 x 25 3 π x 15 4
I x − x = I x1 − I x 2 = − = 2 − = 90447 c m 4
12 4 12 4
Ix−x 90447
Atalet yarıçapı R = = = 12.90 cm
A [50 x 25 − π x 15 2 ]
ÖRNEK 5.34. a: Verilen şeklin ağırlık merkezinin koordinatlarının bulunması [xg, yg]
b: Ağırlık merkezinden geçen eksenlere göre atalet momentlerinin bulunması [Ixg, Iyg]
c: x eksenine göre atalet momentleri ve yarıçapının bulunması.
y y
cm
5 9.00
5
cm
➂
cm ② 4.67
3 3
cm
r=2 ➃ r=2
cm cm x x
1 1 1
cm
1
cm
cm
5 ① 5
cm
cm
5 cm
5
175
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
Çözüm a: Kolaylık olması ve karışmaması için sistem parçalara ayrılarak tablo şeklinde hesap yapılmıştır.
Parça A xi A xi yi A yi xg
1 25 2.5 62.5 -2.5 -62.5
xg =
∑ Axi = 291.26 = 5.63 cm
2 18 8 144 1.5 27
3 15 9 135 4.67 70.05
∑A 51.72
cm
5
➂
② cm
3
5.63
➃ r=2
0.56
cm cm x
1 1
① 5
cm
cm
5
Çözüm b: Ağırlık merkezinden geçen eksenlere göre atalet momentleri aşağıdaki şekilde tablo
üzerinde hesaplanmıştır.
2
Parça Ix Ad Ixg
3 2
1 5x5 /12 + 5x5x(3.06) = 286.17
3 2
2 6x3 /12 + 6x3x(0.94) = 29.40
3 2
3 6x5 /36 + 6x5x0.5x(4.11) = 274.22
π/8)-(8/9π
π) πx2 /2)x(0.29)
4 2 2
4 2 ((π - (π = -2.25
∑587.51
y
9-5.63=3.37
(5+6x2/3)=9 5
cm
➂
(3-0.56)+(5/3)=4.11
② cm
3
5.63
➃ r=2
0.56
cm cm x
1 1
① 5
cm
cm
5
176
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
2
Parça Iy Ad Iyg
3 2
1 5x5 /12 + 5x5x(3.13) = 297.01
3 2
2 3x6 /12 + 6x3x(2.37) = 155.10
3 2
3 5x6 /36 + 6x5x0.5x(3.37) = 200.35
πx2 /8 πx2 /2)x(2.37)
4 2 2
4 (π - (π = -41.55
∑610.91
cm
5 5
cm
➂
cm ②
3 3
cm
r=2 ➃ r=2
cm cm x x
1 1 1
cm
1
cm
cm
5 ① cm
5
cm
5 5
cm
Y-Y 5 x 53 3 x 63 5 x 63 6 x 5 2 π x 2 4 π x 22 2
Iy−y = + 5x5x2.52 + + [3 x 6 x 82 ] + + 9 − + 8
3 12 36 2 8 2
177
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
ÖRNEK 5.35. a: Verilen şeklin ağırlık merkezinin koordinatlarının bulunması [xg, yg]
b: Ağırlık merkezinden geçen eksenlere göre atalet momentlerinin bulunması [Ixg, Iyg]
c: x eksenine göre atalet momentleri ve yarıçapının bulunması.
y y
30cm 30cm
➁
20cm 20cm ➂ ➃
r=20cm r=20
cm
x x
4cm 16cm 4
cm
16cm
Çözüm a: Kolaylık olması ve karışmaması için sistem parçalara ayrılarak tablo şeklinde hesap
yapılmıştır.
Parça A xi A xi yi A yi xg
1 30x24/2=360 8 2880 30 10800
2 480 12 5760 10 4800 xg =
∑ Axi =
16212.78
= 19.17 cm
8.4 ∑A 845.84
3 -314.16 -2667.22 8.49 -2667.22
9
yg =
∑ Ayi
=
16132.78
= 19.07cm
4 320 32 10240 10 3200 ∑A 1474.16
∑845.84 ∑16212.78 ∑16132.78
cm
30
①
19.17
➁
cm
20 ➂ 19.07 ➃
cm
r=20
cm cm x
4 16
Çözüm b: Ağırlık merkezinden geçen eksenlere göre atalet momentleri aşağıdaki şekilde tablo
üzerinde hesaplanmıştır.
2
Parça Ix Ad Ixg
3 2
1 24x30 /36 + 24x30x0.5(10+0.93) = 61007.36
3 2
2 24x20 /12 + 20x24x(19.07-10) = 54487.15
πx20 /16) πx20 /4) x (19.07-(4x20)/3π
π)
4 2 2
3 -(π + -(π = -66593.30
3 2
4 16x20 /12 + 16x20 x(19.07-10) = 62324.77
∑111225.98
178
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
2
Parça Iy Ad Iyg
3 2
1 30x24 /36 + 24x30x0.5(19.17-10) = 41792.00
3 2
2 20x24 /12 + 20x24x(19.17-10) = 63402.67
πx20 /16) πx20 /4) x (19.17-(4x20)/3π
π)
4 2 2
3 (π + -(π = -67261.43
3 2
4 20x16 /12 + 16x20 x(32-19.17) = 59501.52
∑97434.76
ÖRNEK 5.36. Taralı alanın a: O noktasına göre kutupsal atalet momentini bulunuz
b: Ağırlık merkezinden geçen eksene göre [Ixg=? Iyg=?]
1m πr 4 π14
1. Yol: 1 m yarıçaplı daire için Jo = = = 1.5708m4
2 2
0.6m
π (0.6)4
0.6 m yarıçaplı daire için Jo = Jc + Ad = + π (0.6)2 (0.3)2 = 0.3054 m4
2
2
0.3m
Taralı alanın atalet momenti Jo = 1.5708 − 0.3054 = 1.2654m4
π r4 π r4 π (1)4 π (0.6)4
IX = − = − = 0.6836m4
4 4 4 4
2. YOL: Jo = Ix + Iy = 1.2654 m
4
πr 4
πr 4
π (1) 4
π (0.6) 4
Iy = − − Ad2 = − − π (0.6)2 (0.3)2 = 0.5818m4
4 4 4 4
π (1)4 π (0.6)4
Ağırlık merkezine göre b: Ixg = − = 0.6836 m4
4 4
π (1)4 π (0.6)4
Iyg = + π (1)2 (0.1688)2 − − π (0.6)2 (0.3 + 0.1688)2 = 0.5246 m4
4 4
179
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
1
2.5 2.5
2
4 4
6
x x
7
2 2 2 2 2 2 2 2
Parça Ai xi Ai xi yi Ai yi
1 48 0 0 7 336
2 16 0 0 2 32
3 -3.14 -3.15 9.89 4.85 -15.23
4 -3.14 3.15 -9.89 4.85 -15.23
5 -3 0 0 9.5 -28.5
6 4 -2.67 -10.68 1.33 5.32
7 6.28 -2 -12.56 -0.85 -5.33
Σ 65 -23.24 309.03
∑ A i x i −23.24 ∑ A i yi 309.03
xg = = = −0.36 yg = = = 4.75
∑ Ai 65 ∑ Ai 65
2 2
Parça Ai d =[xg-xi] Ix
2 8x63
1 48 2.25 + 48x2.252 = 387.00
12
2 44
2 16 4.75-2=[2.75] + 16 x2.75 2 = 142.33
12
π 4
3 -3.14 [4r/3π+4-4.75=0.1 − r 4 − + 3.14x0.12 = −0.91
16 9π
π 4
4 -3.14 [4r/3π+4-4.75=0.1 − r 4 − + 3.14x0.12 = −0.91
16 9π
4x1.53
5 -3 [1+4.5-0.75]=4.75
2
− + 3x4.752 = −68.06
36
2x43
2
36 + 4x3.42 = 50.34
2
6 4 [4x1/3-4.75]=3.42
π 8
7 6.28 [4r/3π+4.75]=5.60
2 r4 − + 6.28x5.62 = 198.70
8 9π
Σ 65 708.49
180
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
2 2
Parça Ai d =[xg-xi] Iy
2 6x8 3
1 48 0.36 + 48 x0.36 2 = 262.22
12
2 44
2 16 0.36 + 16 x0.36 2 = 23.41
12
π 4
3 -3.14 [r-4r/3π+[2-0.36]]2 − r 4 − + 3.14x2.792 = −25.32
16 9π
π 4
4 -3.14 [r-4r/3π+[2-0.36]]2 − r 4 − + 3.14x2.792 = −25.32
16 9π
1.5 x 4 3
5 -3 0.36
2
− + 3 x0.36 2 = −2.39
48
4x2 3
2
36 + 4x2.31 = 22.23
2
6 4 [2-0.36+[2/3]]
π2 4 2
+ 6.28 x1.64 = 23.17
2
7 6.28 [r-0.36]
8
Σ 65 278.00
8 8
3
12
0 x x
Çözüm: Şekil geometri özelliği bilinen
4
4 basit geometrik şekillere ayrılır. 4 1 2
m m
5 5 5
n 4 8 4 8
181
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
Parça Ai xi Ai xi yi Ai yi
1 24 1.33 -31.92 0 0
2 32 4 128 -2 -64 8
3
3 50.24 3.4 170.82 3.4 170.82
4 -6.28 6 -37.68 -0.85 5.34 x
yg 4
xg
5 30 4 120 -5.67 -170.1 4 1 G
2
Σ 129.96 349.22 -57.94
5 5
xg =
∑ Aixi = 349.22 = 2.69 yg =
∑ Ai yi = −57.94 = −0.45
∑ Ai 129.96 ∑ Ai 129.96 4 8
Vm−m = π A yg = π x129.96 x 0.45 = 183.73mm3 cm3m3
PAPUS-GOLDEN TEOREMİ
Vn−n = π A x g = π x 129.96 x [12 + 2.69] = 5993.57 cm3m3
πab 4a 4b πr 4 πr 4
x Ix = I y = Jo =
G
4 3π 3π 4 2
182
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
ÖRNEK 5.38. Değişik metallerden oluşan şeklin kütle merkezi koordinatlarının hesaplanması.
y y
Çap 40 3
∅4 ∅4
40 5
40 ∅2
6 ∅2
50
30
30
x x
20 4
z z
80
60
8
2
10 5 80 1
xg =
∑ mixi = 5041.28 = 12.24 yg ==
∑ mixi = −11605.2 = −28.18
∑ mi 411.89 ∑ mi 411.89
5 3
2 2
2 2
6
r=1 r=1
2 2
1 2
r=1 r=1
x x
6 6
183
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
4 2 2 2
2
6x83 π 4 πx22 4x2 2x23 2x2
Ixg = + 6x8x(4.219 − 4)2 − (2)4 − − 4 4.219 − − − (4.219 − 4)2
12 16 9 π 3π 36 2
2
8x63 π 4 πx22 4x2 4 π 8
Iyg = + 6x8x(3.16 − 3)2 − (2)4 − − 3.16 − −1 −
12 16 9 π 4 3π 8 9π
2 2 2
πx12 4x1 2x23 2x2 1 2x23 2x2 1 πx14
− 2.84 − − − 2.84 − 2 − − 3.16 − 2 − (3.16 − 2)2 = 100.036
2 3π 36 2 3 36 2 3 4
d. c’deki çarpım işlemi A alanın tüm dA parçaları için integre ederek Ixy = ∫ xy dA
A
bağıntısıyla bulunan atalet momentine çarpım atalet momenti denir. Bu şeklin dışındaki bir
eksene göre çarpım atalet momenti [Şekil 8b] aşağıdaki bağıntılarla bulunur.
y y’
y [a]
[b]
x x x’
x
dA dA
y’
G x’
y
y
x
O A
A
184
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
NOT: Buna göre bir düzlemin ağırlık merkezine [xg yg] göre çarpım atalet momenti [Ix’y’=0] sıfırdır.
h h
x
[1/2][h/b]x
x x
b dx
[ h/b ] x b
[ h/b ] x [ h/b ] x y 2
= ∫ h x dx = h x =
b b b 2 3 2 4 h2 b 2
Ixy = ∫ xydA = ∫ xydxdy = ∫ xdx ∫ ydy = ∫ xdx bulunur.
0 0 0 0 2 0 2b 2 8b
2 8
y
14m y 8m 6m
①
12m 12m
x x
8m 8m
2 4 4
ΣIxy [m ]
4
arça dx [m] dy [m] A [m ] Ix’y’ [m ] dx.dy.A[m ]
1 1.64 0.55 96 0 86.59
314.18
2 4.36 1.45 36 0 227.59
2I xy 2I xy −1 2 x 314.18
tan 2θ = − 2θ = tan −1 = tan = 88.34 o θ = 44.17 o
Ix − Iy I x − I y 1544.73 − 1526.55
185
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
2
Ix + IyIx −Iy 2
1544.73 +1526.55 ± 1544.73 −1526.55 + 314.18 2 = I
Imax,min = ± +Ixy =
2
max = 1849.95m Imin = 1221.33 m
4 4
2 2 2
2
Özellik 1: Verilen sistemin [elemanın] eksenlerden herhangi biri veya her ikisi de simetrik ise yani
x=0 veya y=0 ise çarpım atalet momenti sıfır [Ixy=0] olur.
y y y
x x x
Özellik 2: Verilen sistemin [elemanın] eksenlerine göre çarpım atalet momenti negatif veya pozitif
olabilir.
y y
+Ixy
x x
-Ixy
186
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
Bir A alanının x-y eksenlerine göre atalet momentleri [Ix, Iy, Ixy] daha önce hesaplanmıştı. Şimdi bu
atalet momentlerini [Ix, Iy, Ixy] kullanarak x’-y’ eksenine göre atalet momentinin hesaplanması
düşünülmektedir. Bunun için aşağıdaki sistem çizilir.
y’ y
A
dA
x’
x’ y’
y sinθ
x cosθ
y
θ
O x
x
6. Çarpım atalet momenti için Ix ' y' = ∫ x' y' dA bağıntısında yerine yazılırsa
Ix ' y' = Ix cos θ sin θ + Ixy [cos2 θ − sin2 θ ] − Iy cos θ sin θ olur.
187
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
7. x-y ve x’-y’ eksenlerine göre atalet momentleri [I x + I y ] = [I x ' + I y' ] şartından dolayı
Ix + Iy Ix − Iy
Ix' = + cos2 θ−Ixy sin2 θ
2 2
Ix + Iy Ix − Iy
Iy' = − cos2 θ+ Ixy sin2 θ [sin2θ=2sinθcosθ cos2θ=cos θ- sin θ=1-
2 2
2 2
Ix − Iy
Ix'y' = sin2 θ+ Ixy cos2 θ
2
2sin θ=2cos2θ-1]
2
2 2
Ix + Iy Ix − Iy Ix + Iy Ix −Iy
Ix' = + cos2 θ−Ixy sin2 θ Ix' − = cos2 θ−Ixy sin2 θ
2 2 2 2
8.
2
Ix − Iy Ix −Iy
Ix'y' = sin2 θ+ Ixy cos2 θ
Ix'y' 2 =
sin2 θ+ Ixy cos2 θ
2 2
9. 8. maddedeki değerleri taraf tarafa toplanırsa [θ açısından bağımsız değerler elde edilmiş
olur]
2 2
Ix + Iy Ix − Iy
I x ' − + I x ' y' = + I xy
2 2
[sin θ+ cos θ=1]
2 2
2 2
2 2
Ix + Iy Ix − Iy
I x ' − + I x ' y' =
2
+ I xy
2
⇒⇒ [I x ' − Iort ]2 + I2x ' y' = R 2
2 2
x 2 + y2 = R 2
bu bağıntı orjini “O” Iort ve çapı R olan bir dairenin denklemidir. Bu daireyi elde etmek için
verilen sistemin ağırlık merkezine göre Ix ve Iy atalet momentleri ile çarpım atalet
momentinin [Ixy] bilinmesi durumunda aşağıdaki adımlar izlenerek elde edilir.
a. Yatay ekseni Ix- Iy ve düşey ekseni Ixy olan eksen sistemi çizilir [Şekil 7a].
b. Koordinatları Ix ve Ixy olan P[ Ix , Ixy] noktası işaretlenir [Şekil 7a].
c. Koordinatları Iy ve -Ixy olan R[ Iy , -Ixy] noktası işaretlenir [Şekil 7a].
d. P ve R noktaları birleştirilerek yatay ekseni [Ix] kestiği “O” noktası bulunur. “O” noktası
merkez olmak üzere Ixy= OP=OR yarıçaplı daire çizilir [Şekil 7b]. Bu daireye bulan kişinin
adıyla MOHR [Alman-Otto Mohr 1835-1918] dairesi denir
e. Çizilen dairenin yatay ekseni [Ix] kestiği,
188
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
Ix + Iy
g. “O” noktasının yeri Iort =
2
Ix − Iy
h. θ açısını bulmak için I x 'y' = sin 2θ + I xy cos 2θ bağıntısı sıfıra eşitlenirse,
2
2I xy
tan 2θ = − olarak bulunur. Bu bağıntı birbirinden 180 farklı 2θ değerini tanımlar
o
Ix − Iy
ve iki θ değerleri birbirinden 90 farklı olduğunu gösterir. Birinci değer Imax ve ikinci değer
o
Imin olup “0” noktasından geçen ve asal eksen denen düşey eksene göre asal atalet
momentlerini tanımlar. Buna göre,
Imax=Iort+R Imin=Iort –R
olur. Burada çarpım atalet momenti sıfırdır.
ı. Bir alanın asal atalet momentinin maksimum ve minimum değerleri hesap yolu ile,
2
Ix + Iy Ix − Iy
Imax,min = ± + I xy
2
bağıntısıyla bulunur.
2 2
Ixy
Ix Ix
[b]
[a] A
A P[Ix,Ixy] P[Ix,Ixy]
Ix’y’ R Ixy
θ
2θ
Imin A O
Ix-y
B
-Ixy Ix − I y
-Ixy
2
Iy Iy
R[Iy,Ixy] R[Iy,Ixy]
Imax
NOT: Mohr dairesi asal atalet momentlerinin çizim yoluyla bulunmasını sağlar.
[
ÖRNEK 5.41. Şekildeki kesitin ağırlık merkezi x g = 2.98 m y g = 4.52 m olduğuna göre, ]
a. Çarpım atalet momentini [Ixy]
b. Asal atalet momentini hesap yöntemiyle
c. Çizim yöntemiyle [Mohr dairesinde] yapılması.
yg
8
2 ① ⊗ 2
3 3
8 6 ⊗
G xg
y y
②
2 ⊗ ③ 2
x x
11
189
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
2
Ix + Iy Ix − Iy
Çözüm b: Imax,min = ± + Ixy
2
2 2
2Ixy 2( −348.48 )
tan2 θ=− ; tan2 θ= − =11.323 ⇒ 2 θ= 84 o .95 ⇒ θ= 42o .48
Ix − Iy 645.14 − 583.59
Ixy
Çözüm c: Ixy=-348.48 cm
4
Iy=583.59cm4 Iy=583.59 cm
4
Ixy=348.48cm4
4 R
Imin=264.53cm
O
Ix Iy
A B
Imax − I2θ
θ=84o.95
min
2
Ixy=-348.48 cm4
4 4
IX=645.14 cm Ixy=-348.48 cm
4
IX=645.14 cm
Imax=964.20cm4
190
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
Ixy
4
Ixy=-348.48 cm
4 4
Iy=583.59cm Iy=583.59 cm
Ixy=348.48cm4
4
R
Imin=264.53cm
O
Ix Iy
A B
Imax − Imin
θ=84o.95
2θ
2
Ixy=-348.48 cm4
4 4
IX=645.14 cm Ixy=-348.48 cm
4
IX=645.14 cm
Imax=964.20cm4
191
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
3.5 3.5 2 5
9 9
10 10
3
9 9
3.5 3.5 1
4 4 4
2 1.5 3
2 3
5 1 2 b 5 1.5 1 2
2 2
x x
2
2 -3.5x4x3.75 =-196.875 -3.5x4x10.52=-1543.50
3 - 1.5 ⋅10 3 /12 = −125 -1.5x10x62=-540 - 10 ⋅1.5 3 /12 = −2.81 -1.5x10x7.752=-900.94
4 - 3 ⋅9 3 /36 = −60.75 -9x3x0.5x82=-864 - 9 ⋅3 3 /36 = −6.75 -9x3x0.5x52=-337.5
- 3 ⋅9 3 /36 = −60.75 - 9 ⋅3 3 /36 = −6.75
2
5 -9x3x0.5x4 =-216 -9x3x0.5x32=-121.5
∑ 766.59 1730.25 1573.95 2123.37
∑ 2496.84 3697.32
192
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
Örnek: Verilen şekillerin ağırlık merkezinden geçen eksenlere göre atalet momentlerini bulunuz.
58
16
30
30
10
2 10
30
3
30
25 40 40 25
25 40 40 25
KÜÇÜK BÜYÜK
Ai xi Aixi yi Aiyi Ai xi Aixi yi Aiyi
1 130x86=11180 65 726700 43 480740 1 130x86=11180 65 726700 43 480740
2 -25x30= -750 12.5 -9375 15 -11250 2 -25x30= -750 12.5 -9375 15 -11250
3 -10x25x0.5=- 125 8.33 -1041,67 33.33 -4166,67 3 -10x25x0.5=- 125 8.33 -1041,67 33.33 -4166,67
4 25x30=-750 117.5 -88125 15 -11250 4 25x30=-750 117.5 -88125 15 -11250
5 10x25x0.5=-125 121.67 -15208,33 33.33 -4166,67 5 10x25x0.5=-125 121.67 -15208,33 33.33 -4166,67
6 65x16=-1040 97.5 -101400 78 -81120 6 65x16=-1040 97.5 -101400 78 -81120
Ağırlık merkezinden geçen eksene göre I Ağırlık merkezinden geçen eksene göre I
KÜÇÜK BÜYÜK
3 2 3 2
bh /12 bhd I bh /12 bhd I
3 2 3 2
1 13x8.6 /12=689.06 13x8.6x0.096 =1.03 690,09 13x8.6 /12=689.06 13x8.6x1.643 =301.80 990,86
2 2x2.5x33/12=11.25 2x2.5x3x2.8962=125.80 -137,05 2x2.5x33/12=11.25 2x2.5x3x4.4432=296.10 -307,35
3 2x2.5x13/36=0.14 2x2.5x1x.5x1.062=2.809 -2,949 3 2
2x2.5x1 /36=0.14 2x2.5x1x.5x2.61 =17.03 -17,17
3 2 3 2
4 6.5x1.6 /12=2.22 6.5x1.6x3.404 =120.51 -122,73 6.5x1.6 /12=2.22 6.5x1.6x1.857 =35.86 -38,08
3 2
∑I427,361 6.5x4.2 /12=40.131 6.5x4.2x4.757 =617.77 657,90
∑I
1286,16
193
BÖLÜM4 AĞILIK MERKEZİ-ATALET MOMENTİ
150x150x15
150x150x15
1124
1100
1124
15
1100
15
150x150x15
12 150x150x15
350 12
1.nolu ek
2.nolu ek
3.nolu ek
350
Weksiz = A i ⋅ x i =15 ⋅ 550 ⋅ ( 550 / 2 )⋅ 2adet + 12 ⋅ 350 ⋅ 556 ⋅ 2adet
350 ⋅123
I1. ek =Ieksiz + 2adet + 350 ⋅12 ⋅568 2 =1.5281010 mm 4
Atalet momenti (x-x) 12
350 ⋅123
I2. ek =I1. ek + 2adet + 350 ⋅12 ⋅580 2 =1.81061010 mm 4
12
350 ⋅123
I3. ek =I2. ek + 2adet + 350 ⋅12 ⋅5922 = 2.1051010 mm 4
12
194