21 İtme ve Çizgisel Momentum 1

3.
Test 1’in Çözümleri
kuzey

1.
momentum
bat A doğu

45° 45°
m v1 = v
I II III
m
0 zaman v2 = v
güney
Bir cisme sabit bir kuvvet uygulanırsa cismin hızı düz- Cismin hızındaki değişme şe- v1 = v
gün olarak artar. kilde gösterildiği gibi 2 v dir.
∆v = 2v A
I. bölgede hız parabolik olarak arttığına göre, uygula- İtme = m · ∆v olduğundan
nan kuvvet artmaktadır.
İtme = m · 2 v olur. v2 = v
II. bölgede hız düzgün olarak arttığına göre, kuvvet
Hız değişimi güney yönünde
sabittir.
olduğundan itme de güneye doğrudur.
III. bölgede hız parabolik olarak azaldığına göre, hare-
Yanıt B dir.
kete zıt yönde olan kuvvet artmaktadır.

Yanıt B dir.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

2. Kuvvet-zaman grafiğinin altındaki alan momentum

değişimine eşittir.

net kuvvet
4. v = 8 m/s

F
yer
2F·t m = 3 kg (yatay)
F·t
2 3t 4t 5t
0
t 2t –F·t zaman Cisme uygulanan itme, hareketine ters yönlü olduğun-
2 –F·t dan işareti (–) alınır.

–F İtme = m · ∆v

İtme = m · (v2 – v1)

F·t F·t
DP = 2F·t + - - F·t – 36 = 3 (v2 – 8)
2 2
DP = F·t bulunur . v2 = –4 m/s
Yanıt A dır.
Yanıt D dir.
 2 İTME VE ÇİZGİSEL MOMENTUM

5. T 7. (–) (+)
K vx
v
hmax
h v yatay
vy m1 = 3m m2 = 2m
L
m yer (yatay)
Momentumun korunumunu sisteme uygularsak;
Cisim K dan L ye gelirken yatayda vx hızıyla düzgün
m 1 v 1 + m 2 v 2 = ( m 1 + m 2) · v ortak
doğrusal hareket yapar. Düşeyde ise mg kuvvetinin
etkisinde düzgün hızlanır. 3m·v + 2m·v2 = ( 3m + 2m )
v
3
İtme = F · ∆t
5
3 mv + 2 mv 2 = m·v
İtme = mg · ∆t 3

dir. Cismin K dan L ye gelme süresi ∆t, h yüksekliği ile 2 mv 2 = -

4
mv
3
vy hızından etkilenir. Fakat vx hızından etkilenmez.
2
Bu nedenle itme, vx hızına bağlı değildir. v2 = - v bulunur .
3
Yanıt A dır. Yanıt C dir.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

6. Şekil I deki grafiğe göre P ve R cisimlerinin çarpış-

madan önceki hızları ve hareket yönleri Şekil II deki
gibidir. Cisimler t anında çarpışıp yapıştıklarında or-
tak hızları sıfır olmuştur.
hz

4v P

8. (–) (+)
t P+R
0
zaman 5 2
v v
2 3
–v R
yatay
m1 = 2m m2 = 3m
P R
4v v Momentumun korunumundan;
yatay
çarpışmadan önce m 1 v 1 + m 2 v 2 = ( m 1 + m 2) · v ort

Şekil II 5 2
2m· v - 3 m v = ( 2 m + 3 m ) · v ort
2 3
Çarpışmadan sonra cisimlerin ortak hızları sıfır oldu- 3 m · v = 5 m · v ort
ğundan momentumları da sıfırdır. Buna göre, cisim-
3
lerin çarpışmadan önceki momentumları eşit ve zıt v ort = v olur .
5
yönlü olmalıdır.
Yanıt E dir.
Yanıt B dir.
 İTME VE ÇİZGİSEL MOMENTUM 3

9. 11.

P1 P3 2m 3m
m1 m3 yatay
v1 = 15 m/s
m2

P2 v0 = 30 m/s

Başlangıçta cisim durduğuna 5m

P1 yer (yatay)
göre patlamadan sonraki mo-
mentumların vektörel toplamı sı- Düşey yukarı yönde atılan cismin tepe noktasındaki
P2
P3
fır olmalıdır. Bir başka ifadeyle; hızı sıfırdır. Bu nedenle tepe noktasında momentum
sıfır olur. Patlamadan sonra da toplam momentumun
P1 + P2 + P3 = 0
sıfır olabilmesi için sağ yöndeki momentum sol yönde-
dır. O hâlde III. yargı doğrudur. ki momentuma eşit olmalıdır.

Hızlar ve kütleler hakkında karar veremeyiz. m1v1 = m2v2

Yanıt C dir. 2m · 15 = 3m · v2

v2 = 10 m/s bulunur.

30 = g·t

t=3s
Nihat Bilgin Yayıncılık©

olur. Yere çarpan cisimler arasındaki uzaklık;

x1 + x2 = v1t + v2t

x1 + x2 = 15 · 3 + 10 · 3

x1 + x2 = 45 + 30 = 75 m bulunur.

Yanıt A dır.

12. v1 = v

10.
m3 = 3m m2 = m m1 = m
v0
Esnek çarpışmalarda kütleler eşitse cisimler hızlarını
A B birbirine aktarır. Yani m2 kütleli cismin hızı v olur ve m1
m yer (yatay) kütleli cisim durur. Bundan sonra m2 kütleli cisim m3
kütleli cisim ile esnek olmayan çarpışma yaparak, iki
Bir cisme verilen itme ile o cismin momentumundaki
kütle yapışık hareket etmeye başlar. Buradan;
değişme birbirine eşittir. Eğik atış hareketinde sadece
düşey bileşende momentum değişimi vardır. Buradan; m2v2 + m3v3 = (m2 + m3) · vort

İtme = mg · ∆t = ∆P m · v + 3m · 0 = (m + 3m) · vort

1 · 10 · 5 = ∆P mv = 4m · vort
m v
∆P = 50 kg s vort = bulunur.
4
Yanıt D dir. Yanıt B dir.
 4 İTME VE ÇİZGİSEL MOMENTUM

3.
Test 2’nin Çözümleri X Y

v1 v2
h1 h2
1.
su
m 2m yatay
3
Cisimlerin patlamadan önceki momentumları sıfır ol-
2
1 duğundan patlamadan sonraki momentumları da sı-
yatay fır olmalıdır. Bu nedenle cisimler patlamadan hemen
sonra v1 = 2v, v2 = v hızlarıyla hareket eder. Cisimlerin
2 numaralı tıpadan akan su vagonun hareket doğrul- başlangıç kinetik enerjileri;
tusuna dik olduğu için vagonun hızını değiştirmez.
1
Ek1 = m(2v)2 = 2mv2
Yanıt B dir. 2
1
Ek2 = 2mv2 = mv2
2
olup, büyüklükleri farklı olduğundan X ve Y noktaların-
daki potansiyel enerjileri de farklıdır.

Yanıt E dir.
2. I II III

, , ,
, , ,
Nihat Bilgin Yayıncılık©

m m 2m
h h h
m 2m m

Enerjinin korunumundan h yüksekliklerinden serbest

bırakılan üç cismin de çarpışmadan önceki hızları eşit
olur. Cisimlerin çarpışmadan önceki hızları v olsun.
Çarpışmadan sonraki ortak hızları şekilde verildiği gi-
bidir.
v v v

m m 2m m m 2m

v v 2v
2 3 3

2m 3m 3m

v 20 4.
h max = bağıntısıntan; 3v v
2g m 3m

v2
h1 =
4 Cisimler K ve L noktalarında yalnızca potansiyel ener-
jiye sahiptir. Bu enerjiler kinetik enerjiye dönüştüğün-
v2
h2 = de m kütleli cismin hızı, 3m kütleli cismin hızının 3 katı
9
olur. Cisimler çarpışıp yapıştığında hızları sıfır olur.
4v2 Çünkü çarpışmadan önceki toplam momentum sıfır-
h3 =
9
dır. Çarpışmadan sonraki momentum da sıfır olmak
bulunur. Buna göre h3 > h1 > h2 olur. zorundadır.

Yanıt D dir. Yanıt A dır.

 İTME VE ÇİZGİSEL MOMENTUM 5

5. m1 K 7. Y

h1 4h
m2
h2
i
L yatay
X

K noktasındaki m1 kütleli cisim başlangıçta m1gh1 po-

tansiyel enerjisine sahiptir. Cisim serbest bırakıldığın- 5h
da tüm enerjisi L noktasında kinetik enerjiye dönüşür.
Bu enerjiyi kullanan ortak kütle h2 yüksekliğine kadar
çıkabiliyor. h2 nin büyütülmesi için ortak hızın artması
Z
gerekir. Bunun için de tek çare h1 yüksekliğini artır-
maktır. Cisim X noktasından Y noktasına çıkarken 3h ve h
yollarını 2t sürede alarak çıkar. Cisim Y noktasından
Yanıt A dır.
serbest düşme yaparak h, 3h, 5h yollarını 3t sürede
alır.

Bir cisme verilen itme o cisimdeki momentum değişi-

mine eşittir.
D P1 = F · D t 1

6. D P1 = mg · 2 t
Nihat Bilgin Yayıncılık©

m2 L
D P2 = mg · 3 t

D P1 2
= bulunur .
9h DP2 3 Yanıt B dir.
m1
K
h
yatay
A

Cisimlerin sahip olduğu potansiyel enerjiler kine- 8. Hız-zaman grafiğine göre, m1 kütleli cisim v1= 3 m/s
tik enerjiye dönüşerek yatay düzleme varırlar. Buna lik hızla durmakta olan m2 kütleli cisme çarpmıştır.
göre, cisimlerin çarpışmadan önceki hızları; Çarpışmadan sonra ortak kütle 1 m/s lik hızla hareket
v1 = v ise v2 = 3v etmiştir.
v1 = 3 m/s v2 = 0 vort = 1 m/s
olur. Esnek çarpışmalarda çarpışan iki cismin ilk mo-
mentumlarının bileşkesi sıfır ise, çarpışmadan sonra m1 m2 m1 m2
cisimler geldikleri hızlarla geri dönerler. Bu durumun
çarpışmadan önce çarpışmadan sonra
oluşabilmesi için;

m1 = 3m , m2 = m olmalıdır.
P önce = P sonra
m1 = 3m m2 = m m1 m2
v 3v v 3v m1v1 + m2v2 = (m1+m2) · vort

çarpşmadan önce çarpşmadan sonra

3m1 = m1+m2

2m1 = m2
m1
m 2 = 3 bulunur. m1 1
m2 = 2 bulunur .
Yanıt D dir.
Yanıt C dir.
 6 İTME VE ÇİZGİSEL MOMENTUM

9. 11. Yerden, 2mv momentumu ile atılan 2mv

v0 cisim, düzgün yavaşlayarak h yüksekli-
m1 vort ğinden geçerken iç patlama sonucu iki mv
a m2
parçaya ayrılıyor. Patlamadan sonra par-
çaların momentum vektörleri şekildeki mv
x
gibidir. Yani patlamadan sonra bileşke
Cismin atılış hızının yatay bileşeni ortak kütlenin hare-
momentum, yukarı doğru mv kadardır. Patlamadan
ketini sağlar.
hemen önceki momentum da yukarı doğru mv olmalı-
Momentumun korunumundan; dır. Cismin kütlesi 2m olduğuna göre, h yüksekliğine
v
büyüklüğündeki hızla varmış demektir.
P önce = P sonra 2
v 2 = v 20 – 2 gh
m1·v0x = (m1+m2)·vort
v
( ) 2 = v 2 – 2 gh
m1·v0cosα = (m1+m2)·vort 2

yazabiliriz. Dikkat edilirse ortak hızın büyüklüğünü yazabiliriz. v ile g bilindiğine göre buradan h bulunur.
bulmak için x uzaklığı gerekli değildir. 1 2
h = vt – gt
2
Yanıt E dir.
bağıntısındaki h, g, v bilindiğine göre t bulunur. Kine-
1
tik enerjiyi veren bağıntı, E k = mv 2 dir.
2
Bağıntıdaki v biliniyor ancak m, sayısal değer olarak
bilinmiyor. Bu nedenle h yüksekliğindeki kinetik enerji
bulunmaz.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

Yanıt D dir.

12.

m1 m 2

Şekil I

m1, m2 kütleli cisimler t süre sonra A noktasında çarpı-

10. P1 şıyorlar. m1 kütlesi cismin A noktasına uzaklığı 3 birim,
m2 kütleli cismin A noktasına uzaklığı 1 birimdir. Buna
göre;
Port
3m m v1 = 3v, v2 = v
dir. Merkezi esnek çarpışma yapan cisimlerin kütleleri
2m eşit ise, cisimler hızlarını birbirine aktarırlar. Yani çar-
pışmadan sonra;
P2
v1ʹ = v, v2ʹ = 3v
m kütleli cismin v 1 hız vektörü ile (m+2m) ortak kütle- olur. Çarpışmadan t süre sonra m1 kütleli cisim 1 birim
nin v ort hız vektörleri Şekil I de verilmiştir. Çarpışma yol alarak K noktasından, m2 kütleli cismin ise aynı
sonrası v ort hızının büyüklüğü 1 birim olarak veril- anda 3 birim yol alarak Z den geçer.
miştir. Bu hızı 3m ile çarptığımızda çarpışma sonrası
ortak kütlenin momentumu bulunur. P 2 vektöründen
m1 m2
yararlanarak 2m kütleli cismin çarpışma öncesi hız
vektörünün (4) numaralı vektör olduğunu buluruz. L K A X Y Z T

Yanıt D dir. Şekil II

Yanıt C dir.
 İTME VE ÇİZGİSEL MOMENTUM 7

3.
Test 3’ün Çözümleri
60°
6mv 6mv
1. X Z
60°
m1 = m
P3

Y Patlamadan önceki momentum, patlamadan sonraki

m2 = m yer momentuma eşittir. Patlamadan sonraki momentum
(yatay)
vektörleri şekildeki gibidir. Şekil incelenirse
m1 kütleli cisim m2 kütleli cisme hangi hızla çarptıysa,
m2 kütleli cisim aynı hızla harekete geçer. Böylece ci- P3 = 6m·v olduğu görülür.
sim aynı yüksekliğe yani Z noktasına kadar çıkar ve m3v3 = 6m·v
oradan geri döner.
2m·v3 = 6m·v ⇒ v3 = 3v bulunur.
Yanıt C dir.
Yanıt D dir.

4.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

M v

yatay
m2 = m M
v
m1 = m

2. yatay v yatay

m3 = m

4 3 2
1
Momentumun korunumundan her üç sistemin çarpış-
madan sonraki hızları eşit olmalıdır. Kinetik enerjileri
1 numaralı bilye 2 numaralı bilyeye çarpınca 4 numa- potansiyel enerjiye dönüşünceye kadar takozlar yük-
ralı bilye aynı hızla harekete geçer. Diğer bilyeler sabit selir.
kalır. İşlem bu şekilde devam eder. 1
m · v 2 = m gh
2

v 2 = 2 mgh

4
3 2 1 Takozların hızları eşit olduğundan çıkacakları yüksek-
likler de eşittir.

Yanıt E dir. Yanıt A dır.

 8 İTME VE ÇİZGİSEL MOMENTUM

5. 3v m2 7.
v
53° 1
m1
5v 4v
v1 = v iskele

53°
v
2
yatay

Cismin hız bileşenleri şekildeki gibidir. Düşey bileşe- iskele

nin harekete katkısı yoktur.

2v
Momentumun korunumundan; 3

P önce = P sonra iskele

m1v1 – m2v2x = (m1 + m2)vort

Kayık içinde hareket eden adamlar, kayıklara hareket
4m·v – m.3v = (5m)·vort yönüne ters yönde bir itme uygularlar. I ve III numaralı
mv = 5m·vort kayıktaki adamlar iskele yönünde koştuklarından ka-
yıklar iskeleden uzaklaşır. v3 > v1 olduğundan
1
vort = v bulunur.
5 x3 > x1 dir.
Yanıt C dir.
II numaralı kayıktaki adam iskeleye ters yönde hare-
ket ettiğinden kayık iskeleye yaklaşır.

O hâlde kayıkların iskeleden uzaklıkları arasında

Nihat Bilgin Yayıncılık©

x3 > x1 > x2

bağıntısı vardır.

Yanıt B dir.

6. Yatay atış yapan bir cismin yatay eksenindeki hızı

sabit kalır. Düşey eksende ise cisim serbest düşme
8.
yapar. F

2m 1v 3m i
m v 3 m Fx
v
yatay
çarpşmadan önce çarpşmadan sonra ∆x

Yatay eksende çarpışmadan önceki ve çarpışmadan

• İtme I = F · Δt olup ∆t bilinmediğinden cisme
sonraki momentum vektörleri şekildeki gibidir. Cisim-
verilen itme bulunmaz.
ler K noktasında çarpıştıklarında bir de aşağı doğru
düşey hızlarının etkisindedir. Bu nedenle ortak kütle • ΔEk = W = F . Δx olduğundan cismin kazandığı
(2) yönünde pike atışı yapar. kinetik enerjiyi bulabiliriz.

Yanıt A dır. • Güç P =

W
bağıntısı ile bulunur. Bağıntıdaki t
t
bilinmediğinden cisme aktarılan güç bulunmaz.

Yanıt B dir.
 İTME VE ÇİZGİSEL MOMENTUM 9

9. X 11.
K m P
Y mıknatıs ip
L m R
Şekil I
yatay
O
h1

Esnek çarpışmalarda cisimlerin kütleleri eşitse çarpış- çivi

yer
ma sırasında cisimler hızlarını birbirine aktarırlar. Bu X
durumda X cismi L noktasına kadar yükselirken, Y
cismi P noktasına kadar yükselir.
Y
K m P Şekil II
X
L m R
h2
O yer
X
Yanıt C dir.

Şekil III

h3
Nihat Bilgin Yayıncılık©

yer
X
Yerden h1 yüksekliğinden harekete başlayan çubuk
mıknatıs, X noktasından geçerken çiviyle esnek ol-
mayan çarpışma yaparak birlikte h2 yüksekliğine
10. tavan çıkıyorlar. Mıknatıs ve çivinin çarpışması sırasında
mekanik enerjisinin bir kısmı X noktasında kaybolur.
, 3i
Bu nedenle h2 yüksekliği h1 yüksekliğinden daha
i ,
X küçüktür.

Mıknatısın geriye dönüşü sırasında çivi mık-

Y natıstan kurtuluyor. Bunun sonucunda mık-
O natısın hızının büyüklüğü değişmez. Bu olay-
da mekanik enerji kaybı olmayacağından
Eşit kütleli cisimler esnek çarpışma yaptıklarında hız-
h2 = h3 olur.
larını birbirine aktarır. Bu durumda X cismi düşeyle i
açısı, Y cismi de düşeyle 3i açısı yapacak şekilde Buna göre h1 > h2 = h3 bulunur.
yükselir. Yanıt C dir.

3i ,

, i
Y

X
O

Yanıt A dır.
 10 İTME VE ÇİZGİSEL MOMENTUM

12. 13. (–x) (+x)

F F

v v

kuş 2m m
uçak
2m v v m
Uçak ve kuş çarpıştığında ikisi de birbirine aynı bü- 3m
yüklükte kuvvet uygular. I. öncül doğrudur. 45° 45°
Her ikisi için de kuvvetin uygulandığı zaman aralığı yatay
eşittir. Bu nedenle itmenin (F · ∆t) büyüklüğü ikisi için
2m ve m kütleli cisimler aynı anda araca esnekbiçim-
de eşittir. II. öncül doğrudur.
de çarpıp sıçradıklarına göre yatay momentum koru-
Uçak ve kuşun birbirine uyguladığı itmelerin büyüklü- nur.
ğü eşit ise momentumlarındaki değişimin büyüklüğü
2m ve m kütleli cisimlerin çarpışmadan sonra yatay
de eşittir (F · ∆t = ∆P). Bu nedenle III. öncül de doğ-
momentumları sıfırdır.
rudur.
Çarpışmadan sonra 3m kütleli aracın hızına vl diye-
Yanıt E dir.
lim. Yatay momentum korunumundan;

P önce = P sonra

2m · v – m · v = 0 + 0 + 3m · vl
1
vl = v bulunur.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

3
Yanıt D dir.