32 Mercekler 1

3.
Test 1’in Çözümleri
K L M

1.
yakınsak asal
mercek F eksen
düzlem ayna

asal F F
eksen Cisimlerin ıraksak mercekteki görüntüleri şekildeki
5 gibi olur. Cisim merceğe yaklaştıkça görüntüsünün
I
boyu büyür.

Yanıt E dir.
Ι ışık ışını ince kenarlı merceğin optik merkezine düş-
tüğü için kırılmadan geçer. Bu ışın düzlem aynadan
eşit açı yaparak yansır ve 5 numaralı yolu izler.

Yanıt E dir.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

4. x1
x2

I3

2. 2F F 2F
1 F
2 I2

I1
x3
X Y Z
M2
M1 M2
I1 ışını merceğin asal eksenine paralel geldiği için
I merceğin odağından geçerek kırılır.

I2 ışını merceğin F odak noktasından geçecek şe-

f
f f f f f kilde geldiği için mercekten uzaklıktan geçecek
2
şekilde kırılır.
M2, ince kenarlı merceğin her iki tarafındaki merke- I3 ışını 2f uzaklıktan geldiği için merceğin diğer tara-
zidir. Ι ışık ışını ince kenarlı merceğin merkezinden fında mercekten 2f uzaklıktan geçer.
yansıdığı için diğer merkezinden yani Y noktasından
Buna göre x3 > x1 > x2 dir.
geçer.
Yanıt D dir.
Yanıt C dir.
 2 MERCEKLER

5. Yakınsak mercekte 2F den gelen ışın diğer taraftaki 7.

2F den geçer. Buna göre f1 = 1 birimdir.
ık
az ış kırmızı
bey yeşil
I
mavi
cam
2F 2F

Prizmaya beyaz ışık düşürüldüğünde mavinin çok

kırmızının az kırıldığı görülmektedir. Kırmızı, yeşil ve
mavi renkleri ayrı ayrı ince kenarlı bir merceğin asal
eksenine paralel olarak gönderdiğimizde bu ışınlar kı-
rılıp f1 , f2 , f3 uzaklığında odaklanır. f1 kırmızı ışının
2F 2F
odak uzaklığı olduğu için en büyük, f3 mavinin odak
uzaklığı olduğu için en küçüktür.

Yanıt A dır.
Iraksak mercekte 2F den geçecekmiş gibi gelen ışın
diğer taraftaki 2F den geliyormuş gibi kırılır. Bu du-
1 f1
rumda f2 = birim olur. Buna göre = 2 bulunur.
2 f2
Yanıt B dir. 8.
K L
K L
6. M
N M FN M
Nihat Bilgin Yayıncılık©

F F
KLMN levhasının ıraksak mercekteki görüntüsünü
bulmak için K ve L noktalarından şekildeki gibi ışın-
Şekil I lar yollayabiliriz. Bu ışınlar mercekte kırıldıktan sonra
uzantılarının kesiştiği yerde görüntü oluşur.
Merceğin asal eksenine paralel gelen M ışını Şekil I
deki yolu izler. Yanıt C dir.

Şekil II
9.
Merceğin odağından gelen L ışını Şekil II deki gibi
F F
kendi üstünden geri döner. F 2 2 F
asal
eksen
Y
2F F 2F
F 2a
K
F
Cisim noktasında ise görüntü cisim tarafında F
2
Şekil III
noktasında oluşur.
Merceğe 2F noktasındasın gelen K ışını Şekil III teki Buna göre Y ışını şekildeki gibi asal ekseni mercek-
yolu izler. ten 2a uzaklıkta keser.
Yanıt B dir. Yanıt E dir.
 MERCEKLER 3

10. 12.
f1 f2
K cisim
F F 2F 3F F1
2F 2F1 F2 B

Kl

d = 2f
Cisimden çıkan ışınlar merceği geçtikten sonra tüm-
sek aynadan şekildeki gibi yansır. Bu nedenle tümsek
Şekildeki bilgilere göre d uzaklığı 2f olmalıdır.
aynada oluşan görüntü; B noktasında, sanal ve boyu
Yanıt C dir. cismin boyuna eşit olup 1 birimdir.

K
3F1 A F1
F2
Kl

Tümsek aynadan yansıyan ışınlar; yeniden mercekte

kırılarak A noktasında, cisme göre ters ve 1 birim bo-
Nihat Bilgin Yayıncılık©

yunda gerçek bir görüntü oluşturur.

Yanıt C dir.

11. A

3F 2F F F 2F asal
eksen

Cismin ince kenarlı merceğe uzaklığı 3f olursa gö-

rüntünün merceğe uzaklığı 1,5f olur. Bu durumda
cismin boyu görüntünün 2 katıdır.

Yanıt A dır.
 4 MERCEKLER

3. Işınlar küresel veya düzlem

Test 2’nin Çözümleri aynalarda yansır. Yansıma ile
K+Y

ışığın renkleri birbirinden ayrıl-

1. maz. Şekil II de tümsek ayna- K+Y
nın asal eksenine paralel ge-
F
len K + Y birlikte yansır.
Yansıyan ışının uzantısı ayna- II
nın odağından geçer. O hâlde
bu çizim yanlış yapılmıştır.

K+Y K+Y

Çoklukla küçük cisimleri daha büyük görebilmek için,

cam
bu cisimlerle göz arasına konan yakınsak mercek hava K
büyüteç görevi yapar. Y
I K III
Büyüteçler ince kenarlı mercektir. Göz, odak ile tepe Y
noktası arasından baktığında görüntü cisimle aynı
tarafta sanal ve cisimden daha büyük oluşur. Işığın kırılması durumunda karışım renkleri birbirin-
den ayrılır. Frekansı en küçük olan kırmızı en az kı-
görüntü
rılır. Bundan sonraki renklerin kırılma sırası şöyledir.
Turuncu, Sarı, Yeşil, Mavi ve Mor. Yani Mor renk en
F çok kırılır. Buna göre I ve III ile verilen kırılmalar
F doğrudur.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

Yanıt E dir.

Yanıt D dir.

4.

2.

Kapı dürbünlerine takılan mercek kalın kenarlıdır.

L
Kalın kenarlı merceklerde görüntü sanal, düz ve ci-
simden daha küçüktür.

Yanıt C dir. f
 MERCEKLER 5

6.

A
L N
M T X Y Z K

f f
2 2

f
Cismin asal eksen üzerinde bulunduğu nokta L nokta-
sıdır. İnce kenarlı merceğin merkezi de L noktasında-
Yanıt E dir. dır. L noktasından çıkan bir ışın, ince kenarlı merceğin
öteki merkezi olan X noktasından geçecek şekilde kı-
rılır. X noktası aynı zamanda kalın kenarlı merceğin
odak noktasıdır. Bu nedenle ışın asal eksene paralel
olacak şekilde kırılarak çukur aynaya varır. Çukur ay-
nadan yansıyan ışın, çukur aynanın odağı olan X nok-
tasından geçer. X noktası kalın kenarlı merceğin odak
noktasıdır. Kalın kenarlı merceğe F den gelen ışının
F
uzantısı den geçecek şekilde kırılır. İnce kenarlı
2
merceğe 1,5f den gelen ışın öteki taraftan 3f den, yani
N noktasından geçecek şekilde kırılır. Bu nedenle sis-
temdeki son görüntü N noktasında oluşur.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

5. Düz ve küresel aynalarda Yanıt E dir.

mor
ışınlar kırılmadan yalnızca
yansıma yapar. Tüm yansı-
malarda ışığın renginin bir F
etkisi yoktur. (2)

Şekildeki gibi kırıldığına

göre kırmızı ışık için sınır
açısı 45° dir. Diğer renk- kırmızı
ler için sınır açısı 45° 45°
45°
den daha küçüktür. Bu
nedenle mor ışın da kır-
mızı ışın ile aynı yolu iz- (1)
ler. 7. Ayna gibi ışığın yansıdığı yüzeylerde yansıma sonucu
İnce kenarlı merceğe K + M olmak üzere iki ışın renklerde bir değişiklik oluşmaz. Yani hangi renk ışın-
gönderilirse mor ışın için odak uzaklığı küçük olur. lar gelirse o renkteki ışınlar geri yansır. Buna göre C
ve E seçenekleri doğru çizilmiştir.

K+M Cam gibi saydam ortamlarda frekansı büyük olan ışın-

ların ortalama hızı daha küçüktür. Bir başka ifadeyle,
F
frekansı büyük olan ışınlar için kırılma indisi daha bü-
(3) yük olur. Mor ışığın frekansı daha büyük olduğundan
daha fazla kırılır. B seçeneğinde mor ışık daha az kı-
rıldığından bu çizim yanlış olmuştur.

Yanıt D dir. Yanıt B dir.

 6 MERCEKLER

8. 10. f1 f2
I

2F2 2F2
h

görüntü
h
d 2d 2f2 = 3d
cisim
İnce kenarlı mercekten 2F den gelen ışın diğer taraf-
f f taki 2F noktasından geçer. Buradan;

2f2 = 3d ...................(1)
Cisimden iki ışın gönderip bu ışınları önce çukur ay-
nada yansıtalım, sonra da merceklerde kıralım. Işın- yazabiliriz. Kalın kenarlı mercek için;
ların kesiştiği yerde gerçek görüntü oluşur. Buna göre 1 1 1
= +
gerçek görüntünün boyu h olur. f Dc Dg
1 1 1
Yanıt C dir. - =- -
f1 d 2d
2
f1 = d ............... ( 2 )
3

bulunur. (1) ve (2) numaralı denklemler kullanılarak;

9f1 = 4f2 bulunur.

Yanıt A dır.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

9.

asal Fmercek
eksen Fayna

K
11. Odak noktasından çıkan
Kl
ışınlar asal eksene paralel
yansır. Bu paralel ışını düzlem
K noktasından çıkardığımız bir ışını önce çukur ay- ayna yine paralel olarak yan-
nada yansıtalım. Sonra da kalın kenarlı mercekte sıtır. Merceğe paralel gelen
kıralım. Kalın kenarlı mercekte kırılan ışının uzantısı ışın odaktan geçecek şekilde
F
görüntünün olduğu yerden yani, Kl noktasından ge- kırılır.
çecektir. Kalın kenarlı mercekte asal eksene paralel
gelen ışığın mercekte kırıldıktan sonra uzantısı odak
noktasından geçtiğinde merceğin odak uzaklığı 1 bi-
rim olarak bulunur.

Yanıt C dir. Yanıt A dır.

 MERCEKLER 7

12. görüntü
Kl
14.

K
F1 F1
A B cisim F2 Güneş Atmosfer

Ay
Dünya
Yanıt B dir.

Ay tutulması sırasında Güneş'ten gelen ışın,

Dünya'nın atmosferini sıyırarak geçer. Atmosfer ince
kenarlı mercek gibi davranarak ışığı, karanlık olan Ay
üzerine şekildeki gibi kırar.

Yalnızca uzun dalga boylu ışınlar atmosferden geçe-

cek kadar uzun yol alabilir. Böylece Ay üzerine düşen
ışık Dünya'nın çevresindeki uzun mesafeli atmosfer-
den geçerek Ay'ın üzerine kırmızı ve turuncu renkte
düşer.

Yanıt C dir.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

1 1
15. Merceğin üstte kalan lük kısmı mavi, ortadaki
3 3
1
lük kısmı yeşil ve altta kalan lük kısmı kırmızı filtre
3
ile kaplanıyor.

Filtreler kendi rengindeki ışınları geçirerek beyaz du-

var üzerinde bir görüntü oluşturur. Geçen ışınlar mavi,
13.
yeşil ve kırmızı olduğundan bunlar birleşerek beyaz
bir görüntü oluşturur.
F F

F
X Yl

beyaz beyaz
Işık kaynakları aynı şiddette olduğu için mercekler ışık ışık
üzerine düşen ışık akıları eşittir.
Y Xl
Işık kaynağı merceklerin odağındadır. Odaktan çıkıp
merceğe gelen ışınlar merceği geçtikten sonra asal
Floresan lambadan çıkan ışınlar mercek camından
eksene paralel olarak yollarına devam ederler. Işınla-
geçtikten sonra beyaz duvar üzerinde ters, gerçek,
rın paralel olmasından dolayı uzaklığın bir önemi yok-
cisimle eşit boyda ve beyaz renkte görüntü oluşturur.
tur. Bu nedenle Φ1 = Φ2 = Φ3 tür.
Yanıt B dir.
Yanıt E dir.