35 Yay Dalgaları 1

3.
Test 1'in Çözümleri m

1 F
1.
dalga üreteci

2m
K

2 F
Türdeş bir yayın her tarafının kalınlığı aynıdır. Atma
türdeş yay üzerinde ilerlerken dalga boyu ve hızı m
değişmez.
3 2F
İlk üretilen atmanın genişliği büyük, son üretilen at-
manın genişliği küçüktür. O hâlde üretecin frekansı
Bir yay üzerinde oluşturulan dalgaların hızı
büyümüştür.
F
Şekildeki tüm atmaların genliği eşittir. Bu nedenle
v= n bağıntısıyla bulunur. Buna göre yay üze-
görünümün nedeni atmaların genliği değildir. rinde oluşturulan dalgaların hızı dalga boyuna bağlı
değildir. Yaylar özdeş olduğuna göre yaylar üzerin-
Yanıt B dir.
deki hız sadece yayı geren kuvvete bağlıdır.

Yanıt A dır.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

2. Bir atmayı söndürebilecek atma denge konumuna

4.
göre simetriğidir. L
M

K L K

Yay üzerindeki noktaların hareket yönlerini bulmak

için yayın kısa bir süre sonraki konumu çizilir. Böy-
Gelen atmanın denge konumuna göre simetriği şe-
lece K, L, M noktalarının hareket yönleri şekildeki
kilde kesikli çizgilerle gösterilmiştir.
gibi bulunur.
Yanıt B dir. Yanıt B dir.
 2 YAY DALGALARI

5. X
7. gelen atma iletilen atma
Y
Z
K

P yay S yay

Esnek yaylar üzerindeki atmaların hızları yalnızca İletilen atma baş yukarı olduğuna göre gelen atma
yayın özelliklerine bağlıdır. Hız, atmanın genliğine da baş yukarı olmak zorundadır.
ve genişliğine bağlı değildir. Bu nedenle X, Y, Z at-
Yanıt D dir.
malarının vX , vY , vZ hızları birbirine eşit olur.

Yanıt C dir.

Nihat Bilgin Yayıncılık©

8. Sabit uçlardaki yansımalarda atmalar ters döner.

Serbest uçlardaki yansımalarda atma ters dönmez.
6. ince yay
F P
serbest uç sabit uç
R

F Hareket yönlerine dikkat edilirse P atması sabit

uca doğru, R atması ise serbest uca doğru hareket
kaln yay etmektedir. Atmalar 4t sürede 4 bölme yer değiş-
tirir ve aşağıdaki şekildeki gibi görünür.
Yaylar aynı kuvvetle gerildiğine göre ince yaydaki
hız kesinlikle daha büyüktür.

Bu iki yay üzerinde genlik ve dalga boyları aynı ola-

cak şekilde dalgalar oluşturulabilir.

Yanıt C dir. Yanıt A dır.

 YAY DALGALARI 3

9. m2 11.
m1 = d m2 2 F1 K
Şekil I

m3
=d
2 F2 L
Şekil II

Birim uzunluğunun kütlesi n olan bir yay F kuv-

İçinde bir dalga tepesi ve bir dalga çukuru olan vetiyle gerilip bir dalga oluşturulduğunda dalganın
uzunluğa dalga boyu denir. Buradan; hızı;

m1 = d F
v= n
3
m =d & m2 = 2 d bağıntısıyla bulunur. Yaylar özdeş olduğundan bi-
2 2 3
1 rim uzunluklarının kütleleri aynıdır. Hangi yayın
m =d & m3 = 2d
2 3 ucundaki kuvvet daha büyükse o yaydaki yayılma
m3 > m1 > m2 bulunur. hızı daha büyük olur. Bir başka ifadeyle yaylar üze-
rindeki dalgaların yayılma hızı farklı olur. Ancak her
Yanıt B dir.
iki şekil üzerinde oluşturulan dalgaların dalga boyu
ve frekansları eşit yapılabilir.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

Yanıt D dir.

10. Sabit uçlardan yansıyan atmalar ters döner. Ser-

best uçtan yansıyan atmalar ters dönmez.

gelen K

K yansyan

L L
gelen yansyan 12.
gelen dalga

M yansyan

gelen M yansyan dalga

Gelen atma serbest uçtan ters dönmeden yansır.

Buna göre, yansıdıktan sonraki görünümü baş aşa- Daha önce önde olan kısım yansıma sonrasında
ğı olan atma M atmasıdır. yine önde gider.

Yanıt B dir. Yanıt B dir.

 4 YAY DALGALARI

2. İnce yay az yoğun ortama, kalın yay ise çok yoğun

Test 2'nin Çözümleri ortama karşılıktır.

1. K A
A gelen atma L
X yay Y yay
Şekil I
yansyan atma
A
iletilen atma
X yay Y yay

İnce K yayı üzerinde ilerleyen atma A noktasına

B geldiğinde bir kısmı ters dönerek yansır. Bir kısmı
X yay Z yay da tepe üstü yoluna devam eder.

Şekil II Gelen atmanın enerjisi hem yansıyan hem de ileti-

Z yay
len atmalar tarafından paylaşıldığından iletilen at-
B
manın genliği küçülür.
X yay
Kalın yay üzerinde ilerleyen atmanın genişliği, dola-
yısıyla hızı gelen atmanınkine oranla küçülür.
Şekil I de X yayı üzerinde oluşturulan atmanın A
noktasından yansıyan baş aşağı dönmediğine göre Yantı E dir.
X yayı Y yayından daha kalındır. İnce yay üzerin-
de hız daha büyük olduğuna göre vY > vX olur.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

Şekil II de X yayı üzerinde oluşturulup B noktası-

na gelen atma ters dönmüştür. O hâlde Z yayı X
yayından daha kalındır. Bu durumda vX > vZ olur.
Atmaların her üç yay üzerindeki hızlarının büyüklük
ilişkisi vY > vX > vZ biçiminde olur.

Yanıt B dir.

3.
K L
P R

P atması 1 saniye sonra K sabit ucuna ulaşır ve

buradan baş yukarı olarak yansır. 3 saniye sonra
R atmasıyla girişim yaparak bir an için birbirlerini
sönümlendirir.

Yanıt D dir.
 YAY DALGALARI 5

4. 6.

serbest uç

serbest uç
K Y
A
L X

Ok yönünde ilerleyen K atması A duvarından ters Serbest uçlarından ters dönmeden yansıyan atma-
dönerek yansır. Ters dönmüş K atması 2 numaralı lar 4,5t süre sonra yayın tam orta noktasında giri-
aralığa vardığında L atması da aynı aralığa varır. 2 şerek birbirini söndürür.
numaralı aralıkta çift çukur oluşur.

serbest uç

serbest uç
2

Yanıt D dir.

Yanıt B dir.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

7. Sarmal yayda baş yukarı ilerleyen atmalar sabit uç-

tan baş aşağı, serbest uçtan baş yukarı olarak yan-
sır. Buna göre atmaların 11 saniye sonra durumları
şekildeki gibi olur.

5.
X T

Bu atmalar birbirinin etkisini azaltacağından anlık

X 2T görünüm aşağıdaki gibi olur.

Dalga üreten kaynağın periyodunun 2 katına çık-

ması demek, birim zaman içinde üretilen dalga sa-
yısının yarıya inmesi demektir.
Yanıt D dir.
Yanıt A dır.
 6 YAY DALGALARI

8. 10. v
Şekil I
X Y Z F

yansyan iletilen
atma atma
Birim uzunluğunun kütlesini değiştirmeden sarmal
Şekil II yay üzerinde oluşturulan dalgaların hızını artırmak
X Y Z
için yayı geren kuvveti artırmak gerekir.

yansyan iletilen Yanıt A dır.

atma atma

Şekil III
X Y Z

X yayından Y yayına Şekil I deki gibi gelen atma,

ters dönmeden yansıdığına göre, X yayı Y den
kalındır.

Y yayından Z yayına Şekil II deki gibi gelen atma,

ters dönmeden yansıdığına göre, Y yayı Z yayın-
dan daha kalındır.

Yayların kalınlıkları arasındaki ilişki X > Y > Z bi-

çimindedir. Kalın yayda ilerleme hızı daha küçük
olduğuna göre, atmaların yaylardaki hızları arasın-
Nihat Bilgin Yayıncılık©

daki ilişki vZ > vY > vX olur.

Yanıt D dir.

11.
serbest uç

sabit uç
K
L

9.
P
Şekil I
O R Saniyede 1 bölme ilerleyen K atması serbest
uçtan yine baş yukarı olarak yansır. K atması 3
saniye sonra bulunduğu yere gelir. Ancak engele
doğru ilerleyen atmanın hangi kısmı önde gidiyorsa
Şekil II yansıdıktan sonra yine aynı kısım önde olacaktır.
O
Saniyede 1 bölme ilerleyen L atması sabit uçtan
R yayı üzerinde oluşturulan atma sabit uçtan Şekil I baş yukarı olarak yansır. L atması 3 saniye sonra
deki gibi ters dönerek yansır. bulunduğu yere gelir. L atması engele doğru gider-
ken hangi parçası öndeyse yansıdıktan sonra yine
Şekil I de tepe olarak O noktasına gelen atmanın
aynı parçası önde kalır.
iletilen ve yansıyanı Şekil II deki gibi olur.
Yanıt A dır.
Yanıt E dir.
 YAY DALGALARI 7

3.
Test 3'ün Çözümleri
v
F

a
1. v

y F
F
v= n bağıntısına göre F kuvveti azalırsa v hızı
da azalır.

v = λ·f bağıntısından v hızı azalınca λ dalga boyu-

Birim uzunluğunun kütlesi n olan bir yay F kuvve- nun da azalacağını, bunun sonucu olarak da geniş-
tiyle gerildiğinde, bu yay üzerinde hareket eden bir liğin azalacağını söyleyebiliriz.
F
atmanın hızı v = n bağıntısı ile bulunur. Bu ba- Yanıt A dır.
ğıntıya göre F artarsa hız artar. n artarsa hız azalır.
Genliğin artması hız üzerinde etkili değildir.

Yanıt B dir.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

2. K L M
A B
4. gelen atma
gelen I
X Y Z
B den
A iletilen B
B den
yansıyan II
X Y Z
A dan
iletilen A B
A dan X
yansıyan Z III
Y

Dikkat edilirse gelen atma hem B den hem de A

dan yansıma yaparken ters dönmüştür. Buna göre X yayından gelen atma Y sınırından ters dönmeden
K yayı en ağır, M yayı da en hafiftir. Bu bize, M ya- yansımış. O hâlde X yayı Y yayından kalındır. Y den
yında hızın en büyük, K yayında hızın en küçük ol- Z ye doğru gelen atma ters dönerek yansımış. O
duğunu gösterir. hâlde Z yayı, Y yayından kalındır.

Yanıt A dır. Yanıt C dir.

 8 YAY DALGALARI

5. 7. X yayındaki atma K sabit ucundan ters dönerek

yansıdığına göre K ucuna baş yukarı gelmiştir.
gelen atma
Buna göre t0 anında oluşturulan atma baş yukarı
L den olmalıdır. I. yargı doğrudur.
yansyan
L den
iletilen X O Y
K L

yansyan yansyan
M den M den atma atma
yansyan iletilen

K ucundan gönderilen bir atma L noktasından ters
dönerek yansımıştır. O hâlde LM yayı KL yayından
daha kalındır. LM arasında M noktasına doğru iler-
leyen atma, M noktasından ters dönmeden yansı-
mıştır. O hâlde yayın NM kısmı LM kısmından daha
incedir.
Yanıt A dır.
Atmaların t1 anındaki durumları şekildeki gibi oldu-
ğuna göre atmaların her ikisi de yansıyan atmadır.
Bu nedenle II. yargı doğrudur.
L sabit ucundan yansıyan atma baş aşağı dönmüş-
tür. Buna göre L sabit ucuna atma baş yukarı olarak
gelmiştir.
O noktasına baş yukarı gelen atma yine baş yukarı
yansıdığına göre Y yayı X yayından daha ağırdır.
III. yargı da doğrudur.

Yanıt E dir.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

8.
K O
P
gelen L
atma Şekil I

O dan
yansyan O
L
K
serbest
uçtan yansyan
6. Z atması S den iletilen, X atması S den yansıyan ve
Şekil II
Y atması ise A duvarından yansıyandır.
t0 anında K yayı üzerinde O noktasına doğru bir P
Y S
Z atması Şekil I deki gibi oluşturuluyor. Bu atmanın O
A B
X dan ve serbest uçtan yansıyanı Şekil II deki gibidir.
O hâlde I. ve II. yargılar doğrudur.

X ve Y atmaları aynı yay üzerinde olduğu için hızları K yayının boyu L ninkinden daha uzundur. Bu ne-
eşittir. Ancak, genlikleri eşit değildir. denle III. yargı yanlıştır.

Yanıt D dir. Yanıt C dir.

 YAY DALGALARI 9

9. gelen atma 11. X Y Z

O
K L P R
K L
X yayı Y yayı kaln ince
Şekil I az kaln

Şekil I
O
K L X Y Z
O dan O dan
yansyan iletilen P R
K L
Şekil II iletilen

iletilen yansyan
O
K L Şekil II
O dan L den
yansyan yasyan Şekil II deki görünümün olması için yay kalınlığı ve
Şekil III ilk atmalar Şekil I deki gibi olmalıdır.

Yanıt E dir.
X yayı Y yayından daha kalın olduğuna göre atma-
ların bu yaylar üzerindeki hızları eşit değildir. III.
yargı yanlıştır.

Yanıt C dir.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

12. Yansıyan atma L yayında olduğuna göre gelen

atma da L yayı üzerindedir.
K yayı L yayı
O
P atması
10. L
serbest uç

sabit uç

gelen

yansıyan
Tepe biçiminde ilerleyen K atması serbest uçtan
yine tepe olarak yansır. Çukur biçiminde sabit uca K yayı a b
doğru ilerleyen L atması burdan tepe olarak yan- O L yayı
sır. İki atmanın ilk buluşmasında çift tepe oluşur.
iletilen
Birbirlerini ilk kez söndürmeleri için K atmasının
sabit uçtan çukur biçimde dönmesi gerekir. Çukur
biçimindeki K atması ile tepe biçimindeki L at- İletilen atma baş aşağı olduğuna göre gelen atma
ması ilk kez 11t süre sonra şekildeki konumda da baş aşağıdır. Yansıyan atma ters döndüğüne
göre K yayı L yayından daha kalındır.
karşılaşır ve birbirini söndürür.
Yanıt D dir.
Yanıt E dir.