36 Su Dalgaları ve Doppler Olayı 1

4. Su dalgalarının parabolik engellerden yansıması ile

Test 1'in Çözümleri ışık ışınlarının parabolik aynalardan yansıması bir-
birine benzer.
1. Su dalgalarında bir atmanın doğrusal bir engelden
yansıması ile bir ışık ışınının düzlem aynadan yan-
sıması birbirine benzer. K F
I
M
engel
60° 60°
30°

K noktasını, çukur aynanın merkezi olarak kabul

Y
X
edelim. Merkezden çukur aynaya gelen ışınlar, yan-
X Y
sıdıktan sonra yine merkezden geçtiği için dalgalar
XY atmasının engelden tamamen yansımış biçimi da Şekil I deki gibi yansıyabilir.
şekildeki gibidir.

Yanıt D dir.
K
II
F

2. Derin suda dalga boyu büyük, sığ suda dalga boyu

küçüktür. Bu nedenle okyanusun derin kısmından K noktasını, çukur aynanın odağı olarak kabul ede-
sığ kısmına yaklaşan dalgaların dalga boyu küçülür. lim. Odaktan geçerek çukur aynaya gelen ışınlar,
Nihat Bilgin Yayıncılık©

asal eksene paralel yansır. Bu nedenle çukur en-

Okyanus derinliklerinde deprem oluştuğunda büyük gelin odağından gönderilen dairesel atmalar Şekil II
miktarda enerji açığa çıkar. Açığa çıkan enerjinin bir deki gibi doğrusal hâle gelebilir.
kısmı su dalgalarına geçerek dalgaların genliğini
artırır. Böylece su dalgalarının kıyıya yaklaşan kıs-
mında genlik artar.
K T
Frekans, kaynağa bağlı olduğundan değişmez. F
gelen
Yanıt B dir. atmalar

III

3. K L M K T
F
yansyan
atmalar

K noktası, odak ile tepe noktası arasında bir nokta

olabilir. Bu durumda F ile T arasından çukur en-
K ortamındaki dalga boyu en büyük, M ortamında- gele gelen bir ışın Şekil III teki gibi yansır. O hâlde
ki en küçüktür. Şekil III teki yansıma da doğru olabilir. Buna göre I,
II ve III numaralı yansımalar gerçekleşebilir.
Derin ortamlardaki dalga boyları sığ ortamlardaki
dalga boylarından büyüktür. Bu nedenle; Yanıt E dir.

hK > hL > hM olur.

Yanıt D dir.
 2 SU DALGALARI ve DOPPLER OLAYI

5. P R S X 7.
X Y

su

K L

dd d 3d 3d 2d 2d 2d 2d

X Y
Dalgalarda ortam değişse de kaynak değişmediği
sürece frekans değişmez. Bu nedenle frekanslar
arasındaki ilişki f1 = f2 = f3 olur.

Her zaman derin kısımdaki dalga boyu sığ kısımda-

Dalga leğenindeki su, üç farklı derinlikte verilmiştir.
kinden büyüktür. Bu nedenle su derinlikleri arasın-
Dalga leğeninin L-Y arası en derin K-L arası en
daki ilişki h2 > h3 > h1 olur.
sığdır.
Yanıt C dir.
Sığ ortamdaki dalga boyu en küçük, derin ortamda-
ki en büyük olmalıdır.

Yanıt C dir.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

6. A B

su 8.
dalga üreteci

Dalgaların frekansı, yalnızca kaynağın frekansı de-

ğiştikçe değişir. Yani bu dalga leğenindeki dalgala-
rın frekansı değişmez.

Dalga leğeninin düşey kesitine göre su derinliği A

Dalga leğeninde oluşturulan periyodik dalgaların
noktasından B noktasına doğru artmaktadır. Su
hızını artırmak için leğene su ilave ederek suyun
derinliği artınca dalgaların hızı da artar.
derinliği artırılmalıdır.
Genlik, dalganın enerjisi ile ilgili bir kavramdır. A
Üretecin frekansının artırılması dalga boyunu kü-
ucundan B ucuna doğru ilerleyen dalgaların genliği
çültür ancak dalgaların hızı değişmez.
değişmez.
Yanıt A dır.
Yanıt B dir.
 SU DALGALARI ve DOPPLER OLAYI 3

9. Dalga leğeninde oluşturulan su dalgalarının dalga
boyu ortamın derinliğiyle doğru orantılıdır. Derinlik
arttıkça dalga boyu artar.
Genlik, dalganın taşıdığı enerjinin bir ölçüsüdür.
Dalga boyu genliğe bağlı değildir.
Şekil I ve Şekil II de ışınlar asal eksene paralel
yansımaktadır. Yansıyan ışınların paralel olması ile
yansıyan dalgaların doğursal hâle gelmesi birbirine
benzer.
Yanıt C dir.

Dalga oluşturan kaynağın frekansı büyüdükçe, dal-

ga boyu küçülür.

Yanıt A dır.

10. Su dalgalarının küresel engellerden yansıması ile

ışık ışınlarının küresel aynalardan yansıması birbi-
rine benzer.

F F

yansyan
gelen atmalar
atmalar
I
Nihat Bilgin Yayıncılık©

gelen
atmalar
yansyan 11. m m m
II atmalar

1. 2. 3. 4.

Dalga boyu;
3m = 9 cm
F M m = 3 cm
gelen olarak verilmiştir. Dalgaların frekansı;
atmalar
v = fdalga · m
III
18 = fdalga · 3
fdalga = 6 s–1

bulunur. Stroboskobun dönme frekansı;

F M fdalga = fstr · n
6 = fstr · 6
yansyan
atmalar fstr = 1 s–1 bulunur.
III
Yanıt A dır.
 4 SU DALGALARI ve DOPPLER OLAYI

12. düz
engel
X Y Z

Şekil I

düz
engel
1 2 3

Şekil II

Z Y X

Sabit derinlikteki dalga leğeninde atmaların hızları

eşittir.

Şekil I’e dikkat edilirse önce Z atması düz engele

çarparak yansır. Böylece sıralama Şekil II deki gibi
olur.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

Sabit derinlikli dalga leğeninde sabit frekansla üre-

tilen dalgaların dalga boyu eşit olur. Bu nedenle
m1 = m2 dir.

Yanıt C dir.
 SU DALGALARI ve DOPPLER OLAYI 5

3.
Test 2'nin Çözümleri sğ

derin
1. K L
derin

doğrusal dalga üreteci

I. Ortam değişikliklerinde dalganın frekansı değiş-
mez.
sğ
II. Derin ortamdan sığ ortama geçişte dalga boyu
P R
küçülür.

Atmaların uçları arasındaki uzaklığa dikkat edilirse,
leğenin KL tarafı derin, PR tarafı sığdır. Bu duru-
mun oluşması için dalga leğeni PR kenarından yu-
karı kaldırılmış olabilir.
III. Yüzeye dik gelen dalgaların dışında ortam deği-
şikliklerinde dalgaların doğrultusu değişir.
Yanıt D dir.

Yanıt D dir.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

2.
K1 f1
v
m1

4. Tümsek engele gönderilen doğrusal dalgalar, en-

K2
v
f2 gelin odağından geliyormuş gibi dairesel dalgalara
m2
dönüşür.

K3 f3
v
m3 A
F
Su derinlikleri eşit olduğundan her üç leğende dal-
ga hızları eşittir. gelen
dalgalar
yansıyan
v = m·f
dalgalar
bağıntısına göre v sabit olduğundan m ile f ters
Bu nedenle engel, şekilde gösterildiği gibi odak
orantılıdır.
noktası A da olan tümsek engeldir.
m3 > m2 > m1 olduğundan f1 > f2 > f3 olur.
Yanıt C dir.
Yanıt B dir.
 6 SU DALGALARI ve DOPPLER OLAYI

5. 7. 1 1
derin

X F F

sğ gelen
yansıyan

X üretecinin ürettiği dalgalara göre leğenin derin ve Odakta oluşturulup, çukur engele gönderilen daire-
sığ kısımları şekildeki gibidir. sel atma doğrusal atma biçiminde yansır.

F
Y

Yalnız Y üreteci çalıştırılırsa doğrusal dalgaların gelen

üstten görünüşü şekildeki gibi olur.

 Yanıt E dir.
2

F
Nihat Bilgin Yayıncılık©

yansıyan
6. X noktasından geçerek küresel engele gönderilen
f frekanslı doğrusal dalgalar engelden yansıdıktan
sonra Z noktasında toplanmaktadır. Buradan küre- Tümsek engele gönderilen dairesel atma şekildeki
sel engelin odak noktasının Z olduğu sonucu çıkar. gibi yine dairesel olarak yansır.

3 3

T
X Y Z A

gelen
dalgalar gelen yansıyan

Düz engele gönderilen dairesel atma, engelden

F yine dairesel atma olarak yansır.
T
X Y Z A Yanıt D dir.

yansıyan
dalgalar

Küresel yüzeylerde frekansın değişmesi odak nok-

tasını değiştirmez. Bu nedenle frekans 2f yapıldı-
ğında yansıyan dalgalar yine Z noktasında topla-
nır.

Yanıt A dır.
 SU DALGALARI ve DOPPLER OLAYI 7

8. ok 10. Suyun derinliği artınca dalga boyu da artar. I. yargı

doğrudur.

Z Kaynağın titreşim frekansı artınca dalga boyu küçü-

X lür. II. yargı doğrudur.
Y
Kaynağın ilerleme hızı da dalga boyunu değiştirir.
III. yargı da doğrudur.

yatay Yanıt E dir.

Üç farklı derinlikte verilen şekildeki dalga leğenin-
de, suyun Y bölgesindeki derinliği en büyük, Z böl-
gesindeki derinliği en küçüktür.

Sığ ortamdaki dalga boyu en küçük, derin ortamda-

ki en büyük olacağına göre mY > mX > mZ dir.

Yanıt D dir.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

11.

9.
X

Y P X

Z
T

Y
K1 K2
Su derinliği sabit olduğundan X ve Y dalga kaynak-
larının ürettiği dalgaların hızı eşittir. Dalga boyu ve
Çift tepe veya çift çukurların olduğu noktalar maksi-
dalgaların genliği kaynaklara bağlı olarak değişebi-
mum genlikte titreşir.
lir.
X, Y, Z ve T düğüm noktasıdır. P ise çift çukurdur.
Yanıt B dir.
Yanıt D dir.
 8 SU DALGALARI ve DOPPLER OLAYI

12. 1. Çözüm 2. Çözüm

Su dalgalarında dalga boyu; dalga kaynağının fre- Kaynağın +x yönünde hareket etmesi, ilerleyen
kansına, ortamın derinliğine bağlı olduğu gibi dalga dalga tepeleri arasındaki mesafeyi yani dalga bo-
kaynağının hareketine de bağlıdır. Derinliği her yer- yunu küçültür. Su derinliği değişmediği için,
de aynı olan bir dalga leğeninde oluşturulan dalga-
m·f=v
ların hızı v, periyodu T olsun. Bir periyotluk sürede
dalganın aldığı yol; m = v·T dir. Eğer dalga kay- bağıntısında v sabit olup m küçüldüğünden f
nağı vK hızıyla bir periyotluk süre kadar hareket artar.
ettirilirse, aldığı yol x = vK·T olur. Kaynağın hareket
Yanıt C dir.
yönünde ölçülen dalga boyu küçülürken, hareket
yönünün tersinde ise büyür.

G
vK
mmax K mmin
Nihat Bilgin Yayıncılık©

Dalga boyunda meydana gelen değişme kaynağın

hareket miktarı kadardır. Kaynağın hareket yönün-
de ölçülen dalga boyu;

mmin = m – x = T . (v – vK)

dir. Hareket yönünün tersinde ise;

mmax = m + x = T . (v + vK)

bağıntısı kadardır. Kaynağın hareketinden dolayı

dalga boyu değiştiğine göre, ortamın derinliği de-
ğişmediği için (v = sabit), gözlenen dalgaların fre-
kansı da değişir. Bu durumda minimum frekans;
v
fmin =
m max
ve maksimum frekans ise;
v
fmax =
m min
olur. Dalga kaynağının hareketinden ötürü dalga
boyunun ve frekansının değişmesi olayına Doppler
Olayı veya Doppler Kayması denir.
 SU DALGALARI ve DOPPLER OLAYI 9

3.
Test 3'ün Çözümleri

1.
sol sağ
h1 h2

G1 G2 Şekil I Şekil II
K

Şekil III

Dalga leğeninde kaynak hareketsiz ise kaynağın h3

oluşturduğu dalgalar, kaynak çevresinde simetriktir.
Dalga kaynağı hareket ederse dalga deseni hare-
ket yönünde sıkışır, ters yönde ise seyrekleşir.
Su derinliği arttıkça oluşan dalga boyu büyük olur.
G1 gözlemcisi frekansın azaldığını G2 gözlemcisi m > w ise net bir kırınım oluşur. m < w ise kırınım
ise frekansın arttığını görür. oluşmaz.
Yanıt D dir. Şekil I de net bir kırınım olduğuna göre m1 , dolayı-
sıyla h1 en büyüktür.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

Şekil II de kırınım olayı gerçekleşmemiştir. Bu du-

rumda m2 , dolayısıyla h2 en küçüktür.

Buna göre sıralama h1 > h3 > h2 biçiminde olur.

Yanıt D dir.

2.

engel
w2

4.
merkezi dalga katarı

engel 1. düğüm
w1 D1 çizgisi 1. dalga
1.d.k. katarı
m D2 Y D2
K
2.d.k. Z 2.d.k.

K bölgesinde üretilen dalgalar w1 aralığından doğ-

K1 m m m m m m m m K2
rusal olarak geçtiğine göre w1 > m olmalıdır. –– –– –– –– –– –– –– ––
4 4 4 4 4 4 4 4
Dalgalar w2 aralığından geçerken bükülerek kırı-
nım olayı gerçekleştiğine göre m > w2 dir. Desenden görüldüğü gibi X ve Z noktaları dalga
Buna göre w1 > m > w2 bulunur. katarı üzerindedir.

Yanıt C dir. Yanıt D dir.

 10 SU DALGALARI ve DOPPLER OLAYI

5. (1) PK 1 - PK 2 15
gelen 7. = = 2, 5
atmalar m 6

F1
Yol farkı dalga boyunun buçuklu katı olduğundan P
F2 noktası düğüm çizgilerinden biri üzerindedir. Hangi
düğüm çizgisi üzerinde olduğunu anlamak için dü-
(1). engelden
yansyan ğüm koşulunu uygularız. Buradan;
atmalar
1
Şekil I
PK1 – PK2 = ( n - )m
2
1
15 = ( n - ) 6
(1) (2) 2
n = 3 . düğüm çizgisi bulunur.

F1
Yanıt C dir.

F2

(2). engele
gelen
atmalar
Şekil II

(1) (2)
Nihat Bilgin Yayıncılık©

F1

F2 1
8. PK 1 - PK 2 = ( n - ) m
2
1
52 - 40 = ( 2 - ) m
2
12
(2). engelden m= = 8 cm
yansyan 3
atmalar 2 Yanıt C dir.
Şekil III

Yanıt C dir.

6. Özdeş iki kaynaktan yayılan dalgalar bir girişim de-

seni oluşturuyor. Girişim desenindeki düğüm çizgi-
lerinin sayısını artırmanın bir yolu leğendeki suyun
bir kısmını boşaltmaktır. Su derinliği azalınca dalga
1
boyu küçülür, buna bağlı olarak da desendeki dü- 9. PK1 – PK2 = m
2
ğüm çizgilerinin sayısı artar. olduğundan P noktası 1. düğüm çizgisi üzerindedir.
Yanıt D dir. Yanıt A dır.
 SU DALGALARI ve DOPPLER OLAYI 11

10. 12. çift

tepe
X tepe
Y
K2 düğüm
K
M çukur
Z noktas
L tepe

çift
K1 çukur

çukur
X noktası bir çift tepedir. Y noktası ise bir çift çu-
kurdur. Çift tepe veya çift çukur maksimum titreşen tepe tepe
noktalar olduğundan bunların genlikleri 10 ar cm
olur. K noktası tepe ile çukurun buluştuğu noktadır.

Z düğüm noktası üzerinde olduğundan bu noktanın M noktası iki tepenin buluştuğu noktadır.
genliği sıfırdır.
L noktası iki çukurun buluştuğu noktadır.
Yanıt D dir.
Yanıt D dir.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

11. X Y
Z

K1 K2

1
13. PK 1 - PK 2 = ( n - ) m bağıntısında PK1 = 20 cm
2
X çizgisi düğüm noktalarının birleşmesiyle elde edi- PK2 = 14 cm ve λ = 4 cm değerleri yazılırsa;
len bir düğüm çizgisidir. Y ve Z çizgileri ise maksi- 1
20 - 14 = ( n - )4
mum genlikte titreşen çift tepe ve çift çukur noktala- 2
rının birleştirilmesiyle elde edilen dalga katarlarıdır. n = 2. düğüm çizgisi bulunur.

Yanıt C dir. Yanıt B dir.

 12 SU DALGALARI ve DOPPLER OLAYI

3.
Test 4'ün Çözümleri
v3
v1

1. Su dalgalarında m > w ise net bir kırınım oluşur.

X ortamı
m = w ise kırınım azalır. Y ortamı
v2
m < w ise kırınım gerçekleşmez.

Su dalgalarının davranışı ile ışığın davranışı birbi-

rine benzer. X ortamındaki hızı v1 olan bir ışın ay-
w
rılma yüzeyine geldiğinde bir kısmı v1 = v3 hızı ile
yansır.
m
Y ortamına geçen ışın normalden uzaklaşmıştır. O
hâlde X ortamının kırıcılık indisi Y ninkinden büyük-
tür. Bu nedenle v2 hızı en büyük olur.
I. Su derinliği azaldıkça m küçülür. Bu durumda
kırınım kaybolabilir. Yanıt E dir.

II. w büyüdükçe kırınım kaybolabilir.

III. Dalgaların frekansı büyütülürse m küçülür. Bu

durumda kırınım kaybolabilir.

Yanıt E dir.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

4. derin derin
K

K
L sığ
gelen L
atma
2.

Sığ ortamların kırıcılık indisi derin ortamların kırıcı-

L lık indisinden büyüktür.
w Sığ kısmı cam, derin kısmı hava ortamı gibi düşü-
m nebiliriz. Su dalgalarının davranışı ile ışık ışınlarının
davranışı aynıdır.

Soruda, atmanın sığ kısmı geçtikten sonraki durumu

Kırınımın azaltılması için kaynağın frekansı artırıla- soruluyor. Bu durumlar göz önüne alındığında doğru
bilir veya yarık genişliği artıralabilir. cevap B olur.
Yanıt D dir. Yanıt B dir.
 SU DALGALARI ve DOPPLER OLAYI 13

5. 7.
K ortamı M ortamı
I II III
vL
vM c

vK
b
a
L ortamı

Şekilde verilen ışınların normal ile yaptığı açı göz

a>c>b
önüne alındığında derinliklerinin büyüklük sırala-
ması M > L > K biçimindedir. Derin ortamdaki hız
daha büyük olduğundan vM > vL > vK dır. Su dalgaları ile ışığın davranışı birbirine benzer.
Işık ışınları az yoğun ortamdan çok yoğun ortama
Yanıt B dir.
geçtiğinde normale yaklaşarak kırılır.

α > γ > β olduğuna göre ortamların derinlik sırası

h1 > h3 > h2 biçimindedir.

Yanıt D dir.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

8.
6. normal

P S
N
X
N Y

Su atmalarını ışık gibi düşünerek üçgen prizmadaki

geçişini şekildeki gibi çizebiliriz. Işın S ortamından Dalganın periyodu ve genliği azaltıldığında kırılan
R ortamına geçerken ve R ortamından P ortamı- atmaların doğrultusu değişmez.
na geçerken normalden uzaklaşmış, bir başka ifa- Y ortamındaki su derinliği azaltılırsa iki ortam ara-
deyle; P bölgesi R den, R bölgesi ise S den daha sındaki derinlik farkı daha çok artar. Bu durumda Y
derindir. Derin bölgedeki dalga boyu daha büyük ortamına geçen atmalar normale daha çok yaklaşır.
olduğuna göre, λP > λR > λS dir.
Yanıt C dir.
Yanıt A dır.
 14 SU DALGALARI ve DOPPLER OLAYI

9. Bir dalga leğeninde girişim deseninde çizgi sayısını 11. merkez

artırmak için; doğrusu
1.DÇ 2.DÇ
• Kaynakların frekansı artırılmalı 3.DÇ

• İki kaynak arası büyütülmelidir.

O X Y
Ayrıca, dalga boyunu küçültmek için su derinliği m m m L
azaltılmalıdır. 4 2 2

Yanıt E dir.
Girişim deseni üzerinde, merkez doğrusunun her
iki yanında simetrik olarak eşit sayıda düğüm
çizgisi oluşur. Bütün düğüm çizgileri arasındaki
m
uzaklık dir. 1. düğüm çizgisi ile merkez doğru-
2 m
su arasındaki uzaklık ise tür. Buradan;
4
m
XY = = 4 cm & m = 8 cm
2
m m + m 10 cm bulunur .
OY = + 2 =
4 2

Yanıt E dir.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

12. merkez
doğrusu
K2 D2 K1 D1 D1

10.
Dalga hızında hare-
ket eden bir kaynağın
oluşturduğu dalga de-
seni K1 K2

m m m m x1 = m
Bir ortamda kaynağın hızı dalganın hızına eşit ise 4 4 4 4 4
oluşan dalgalar üst üste yığılır. Bir başka ifadeyle,
hareketli kaynak kendi oluşturduğu dalganın önde m
x1 4 1
giden kenarı boyunca hareket eder. x2 = =
m 4
Yanıt B dir. Yanıt A dır.
 SU DALGALARI ve DOPPLER OLAYI 15

Nihat Bilgin Yayıncılık©