KODU TARA

VIP FiZiK İŞ GÜÇ ENERJİ

Örnek - 21 Örnek - 23

Düşey kesiti verilen yolun tamamında sürtünmeler önemsiz Sürtünmelerin önemsenmediği ortamda şekildeki konumlar-
olup kütlesi 0,4 kg olan cisim A noktasından serbest bırakıl- dan K, L ve M cisimleri serbest bırakılmaktadır.
maktadır.

0,4 kg K M

A m 2m
h L
h = 1m
k = 800 N/m
3m
h
yatay
B
h

İK
Buna göre, cisim yay sabiti k = 800 N/m olan yaya çarpa-
yer
rak yayı en fazla kaç cm sıkıştırır?
(g = 10 m/s2; yayın kütlesi önemsiz)
Buna göre, cisimlerin yere çarpma kinetik enerjileri EK,
EL ve EM arasındaki ilişki nedir?
A) EK > EL > EM B) EK = EM > EL C) EL > EM > EK
D) EL = EM > EK E) EM > EK > EL
FİZ VIP FİZİK

ÖSYM Tadında - 22 Örnek - 24

Sürtünmelerin önemsiz olduğu ortamda şekilde verilen ko- Dik kesiti verilen sürtünmesi önemsiz yolun A noktasından
numlardan serbest bırakılan K, L ve M cisimlerinin yere serbest bırakılan cismin B ve C noktalarından geçerken ki-
çarpma hız büyüklükleri „K, „L ve „M dir. netik enerjileri EB ve EC dir.

m 5 kg
P
L A „o = 0
C
2m 3m B
h
4m
K M 3m
Vİ

2m
yatay
h h h Yer
Buna göre, EB/EC oranı kaçtır?
(g = 10 m/s2, yayın kütlesi önemsiz)
Buna göre; „K, „L ve „M arasındaki ilişki nedir? 1 2 3
A) B) C) 1 D) E) 2
A) „K > „L > „M B) „K > „M > „L C) „L > „M > „K 2 3 2
D) „L > „M = „K E) „M > „K = „L

66 22. D 23. D 24. E

TYT FiZiK
KODU TARA
İŞ GÜÇ ENERJİ VIP FiZiK

Örnek - 25 Örnek - 27

Sürtünmesiz yatay düzlem üzerinde durmakta olan cisme ait Düşey kesiti verilen yolun K noktasından „ hızıyla fırlatılan
hız-zaman grafiği şekildeki gibidir. Cisim üzerinde I, II ve III cisim şekilde belirtilen hızlarla hareket ederek R noktasından
aralıklarında yapılan işler W1, W2 ve W3 dür. „ hızıyla geçmektedir.

„ (m/s) m

2„ K
„
h 2„
„ „
I II III L P R
0 t(s) 2„ 3„
2t 4t 6t h
3„
Buna göre; W1, W2 ve W3 arasındaki ilişki nedir? Yatay

İK
M N
A) W1 > W2 > W3 B) W1 = W3 > W2 C) W3 > W1 > W2
D) W2 > W3 > W1 E) W3 > W2 > W1 Buna göre,
I. KL aralığı sürtünmelidir.
II. LM arası sürtünmesizdir.
III. PR arası sürtünmelidir.

ÖSYM Tadında - 26
FİZ VIP FİZİK

yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?

A) Yalnız I
D) II ve III
B) Yalnız II
E) I, II ve III
C) I ve III

Dik kesiti verilen yolun tamamı sürtünmeli olup her aralıkta TÜRLER ARASI DÖNÜŞÜM VE CANLILARDA ENERJİ
sürtünmeden dolayı ısıya dönüşen enerji aynı büyüklüktedir.
K noktasından serbest bırakılan cisim T noktasına kadar çı- Yapılan işin kinetik ve potansiyel enerjiye dönüşebildiğini,
kabilmektedir. ayrıca kinetik ve potansiyel enerjinin de birbirine dönüşebil-
m diğini öğrendik. Bunun gibi günlük hayatta da birçok enerji
P
K O türü birbirine dönüşebilmektedir.
„o = 0 h
Güneş enerjisi bitkilerde fotosentez yolu ile kimyasal enerji
L T
h olarak depolanır. Santrallerde farklı türlerde enerjiler dönüş-
M S türülerek elektrik enerjisi elde edilir. Kullandığımız ütü, elekt-
h
Vİ

yatay rik enerjisini ısı enerjisine çevirir.

N P R
Piller depoladıkları
Buna göre, aynı cisim L noktasından serbest bırakılırsa ™ kimyasal enerjiyi
hangi noktaya çıkabilir?
elektrik enerjisine
A) T noktası B) ST arası C) S noktası
dönüştürür.
D) RS arası E) R noktası

TYT FiZiK 25. C 26. B 27. C 67

 KODU TARA
VIP FiZiK İŞ GÜÇ ENERJİ

™ Hidroelektrik santrallerde suyun potansiyel enerjisi ki- Peki Verim Neden Düşer?
netik enerjiye, daha sonra da elektrik enerjisine dö- Verimin düşük olması cihazların harcadıkları enerjinin bir
nüştürülür. Nükleer santrallerde de nükleer enerji dö- kısmının sürtünme, hava direnci, aşınma gibi etkiler nede-
nüştürülerek elektrik enerjisi üretilir. Ateş yakmak için
niyle ısı, ses gibi hedeflenmeyen enerji türlerine dönüşme-
tahta parçalarını birbirine sürttüğümüzde önce kasla-
sinden kaynaklanır.
rımızda depo edilen kimyasal enerji kinetik enerjiye,
daha sonra da sürtünme yolu ile ısı enerjisine dönüşür.
™ Bir insanın beyni, kalbi, akciğerleri gibi bütün organ-
larının çalışması, hücrelerinin yenilenmesi için enerji-
ye ihtiyacı vardır. Bu ihtiyacın miktarı insanın yaşına,
kilosuna, cinsiyetine, aktiflik durumuna, aldığı oksijen
miktarına ve mevsimlere göre değişebilmektedir. Bu
insanın canlılığını sürdürmesi için gereksinim duydu-
ğu minimum enerji miktarına bazal metabolizma hızı

İK
denilmektedir.
™ Yeme ya da içme yoluyla vücuda alınan besinlerden Senin amacın ne, ısı mı ışık mı? ☺ %90 Isı %10 Işık ☹
sindirim sisteminde işlendikten sonra elde edilen enerji
kalori (cal) birimi ile ifade edilir. Bu nedenle paketlen- Cihaz ve makinelerde verim hesabı şu matematiksel model
miş besinlerin üzerinde verilen enerji birimi genellikle ile yapılabilir:
kalori cinsindendir.
Yapılan iş
™ Bitkiler fotosentez yaparak güneş enerjisini, iç molekül Verim =
FİZ
sistemlerinde kimyasal enerji olarak depo ederler. Bu
enerji solunum yoluyla ATP enerjisine dönüştürülür.
ATP, canlılarda ısı ve hareket enerjisi olarak açığa
çıkar. Örneğin kaslar, bu ATP enerjisini hareket ener-
VIP FİZİK

Harcanan enerji

™ Verim hiçbir zaman 1'den büyük olmaz.

jisine çeviren mekanizmanın bir parçası olarak çalışır. ™ Harcanan enerji kuvvet tarafından sisteme verilen
enerjidir, yapılan iş ise sistemden alınan enerjidir (yü-
kün yükselmesi ya da cismin hızlanması).
™
Bitkiler fotosentez
yoluyla güneş Örnek - 28
enerjisini depo
Şekilde, elektrikli bir araca ait bazı enerji türlerinin sütun gra-
eder.
P
fiği verilmiştir.

Enerji X: Harcanan enerji

VERİM Y: Isıya dönüşen enerji
200 Z: Yapılan iş
Vİ

20

™ Etiketinde A harfi bulunan cihazlar enerji tüketimini ne- 0

X Y Z
redeyse yarıya kadar düşürmektedir.
Buna göre, bu aracın verimi % kaçtır?
™ Günlük hayatta yaptığımız işlerden yüksek verim alma-
yı hedefleriz. Bu anlamda, "verimli ders çalışmak"tan, A) 70 B) 75 C) 80 D) 90 E) 100
"verimli zaman geçirmekten"ten söz ederiz. Bir işin ve-
rimli olması için hedeflenen sonucu vermesi, çabanın
karşılığının fazlasıyla alınması ile mümkündür.

68 28. D
TYT FiZiK
KODU TARA
İŞ GÜÇ ENERJİ VIP FiZiK

Enerji Tasarrufu
ÖSYM Tadında - 30
Binalarda ısı yalıtımı yapmak, tüketimi az cihazları tercih
etmek, çamaşır ve bulaşık makinelerini tam doldurmadan İç direnci önemsiz pil, lamba ve anahtar kullanılarak şekilde-
çalıştırmamak, kalorifer peteklerinin önüne ısı akışını en- ki devre hazırlanmıştır.
Lamba
gelleyen mobilyalar koymamak, gereksiz enerji harcayan
cihazları kapatmak, buzdolabı ve fırının kapağını gereksiz
yere açmamak bizim de ülkemiz ve insanlık adına enerjinin
tasarruflu kullanımına yapabileceğimiz katkılara örnektir.
K

Pil
Buna göre, sistemdeki enerji dönüşüm sırası aşağıdaki-
ENERJİ KAYNAKLARI lerden hangisi gibi olur?

İK
Kullandıkça tükenen ve kısa sürede kendisini yenilemeyen A) Kimyasal E. ₺ Elektrik E. ₺ Isı ve ışık E.
kaynaklara yenilenemez enerji kaynakları denirken kullan- B) Kimyasal E. ₺ Potansiyel E. ₺ Isı E.
dıkça tükenmeyen ve kendisini sürekli yenileyebilen kaynak-
C) Elektrik E. ₺ Kimyasal E. ₺ Işık E.
lara ise yenilenebilir enerji kaynakları denir.
D) Elektrik E. ₺ Potansiyel E ₺ Kimyasal E. ₺ Isı E.
Yenilenemez Kaynaklar Yenilenebilir Kaynaklar
E) Potansiyel E. ₺ Mekanik E. ₺ Kinetik E. ₺ Işık E.
Fosil yakıtlar
• Kömür
• Petrol
• Doğaz gaz
FİZ• Güneş enerjsi
• Rüzgâr enerjisi
• Jeotermal enerji
• Biyokütle enerjisi
VIP FİZİK

Örnek - 31
• Dalga enerjisi
Nükleer Enerji • Hidrojen enerjisi ısıtıcı
• Hidroelektrik enerjisi
Örnek - 29

Efe okul gezisinde sınıf arkadaşları ile birlikte Akkuyu Nük- kayış
leer Santraline gittiğinde bilgilendirme sunumu yapan mü- rüzgâr türbini
P
hendis Onur Bey'e "Bir nükleer santralde elektrik üretimi sı- dinamo
rasında başlangıçtan sona doğru hangi enerji türleri birbirine
dönüşmektedir?" sorusunu sormuştur, Mühendis Onur Bey
Şekildeki sistemde bir dağ evinde rüzgâr enerjisi kullanılarak
soruyu cevaplamıştır.
Vİ

ısıtıcının çalıştırılması görülmektedir.

Buna göre, Onur Bey'in verdiği cevap aşağıdakilerden
Isıtıcı çalıştırılırken gerçekleşen enerji dönüşümü aşağı-
hangisidir?
dakilerden hangisi gibi olur?
A) Nükleer E. Hareket E. Elektrik E. Isı E.
A) Rüzgâr E. ₺ Hareket E. ₺ Elektrik E. ₺ Isı E.
B) Nükleer E. Isı E. Elektrik E. Hareket E. B) Rüzgâr E. ₺ Elektrik E. ₺ Kimyasal E. ₺ Işık E.
C) Nükleer E. Isı E. Hareket E. Elektrik E. C) Rüzgâr E. ₺ Hareket E. ₺ Işık E. ₺ Isı E.
D) Kimyasal E. Hareket E. Elektrik E. Isı E. D) Rüzgâr E. ₺ Kimyasal E. ₺ Elektrik E. ₺ Hareket E.
E) Kimyasal E. Isı E. Elektrik E. Hareket E. E) Rüzgâr E. ₺ Elektrik E. ₺ Işık E. ₺ Hareket E.

TYT FiZiK 29. C 30. A 31. A 69