TAŞINIM OLAYLARI-I

Doç.Dr. Yavuz SALT

2020-2021 Güz
B. ENERJİ TAŞINIMI
8. ISIL İLETKENLİK VE ENERJİ
TAŞINIMININ MEKANİZMASI
• 8.1. Fourier Isı İletim Yasası
• Hem katılarda, hem sıvılarda, hem de gazlarda ısı iletimi
prosesini Fourier Isı İletimi Yasası ile ifade edebiliriz. Bu
yasa bir boyutlu (y- yönünde) sistemde şöyle ifade
edilir:

dT (8-1)
q y  k
dy
• Burada, T = T(y) alınmıştır; qy , birim alan için yerel ısı
akışını (ısı akısını) göstermektedir; k orantı sabitidir ve ilgili
ortamın ısıl iletkenliği olarak tanımlanır. (8-1) denklemi
iletim ile ısı akısının sıcaklık gradyenine orantılı olduğunu
ifade etmektedir.
• Sıcaklığın her üç yönde de değiştiği izotropik bir ortam
için (izotropik ortamda k her yönde de aynıdır) (8-1)
denklemi her üç koordinat sisteminde şöyle yazılır:
T T T
q x  k , q y  k , q z  k (8-2, -3, -4)
x y z
∙ kübik olamayan kristaller
• Bu üç bağıntı şu vektör denkleminin izotropik ∙ fiber halindeki malzemeler
bileşenleridir: değil ∙ laminatlar

   
q  k  T
q  k  T (8-5)
simetrik tensör

• Bu ifade Fourier yasasının üç boyutlu şeklidir. Diğer bir

deyişle, izotropik bir ortamda iletim yoluyla ısı akışı, azalan
sıcaklık yönünde olmaktadır. Hareket eden bir akışkanda
 , yerel akışkan hızına göreceli olarak ısıl enerji akısını
q
göstermektedir.
• (8-1) denklemiyle verilen bir boyutlu enerji akısıyla, (1-3)
denklemiyle verilen bir boyutlu momentum akısı arasında
bir benzerlik olduğu görülmektedir. Her iki durumda da akı,
bir makroskopik değişkenin gradyeninin eksi değeriyle
orantılıdır ve orantı katsayıları maddeye ve yerel sıcaklık ile
basınca bağımlı olan fiziksel özelliklerdir. Ancak, karmaşık
durumlarda, her üç yönde de sıcaklığın ve basıncın
değişmesi durumunda, (8-2, -3, -4) denklemleri ile ifade
edilen enerji akısı ifadelerinin, (3-20, -21, -22, -23, -24, -25)
denklemleri ile ifade edilen momentum akısı ifadelerinden
daha basit görünümlü olduğu görülür. Şekilde de olsa bu
fark, enerjinin bir skalar büyüklük, momentumun ise bir
vektör büyüklüğü olmasından kaynaklanmaktadır.
Sonuçta, enerji akısı, üç bileşenli bir vektör iken,
momentum akısı dokuz bileşenli bir tensördür.
Böylece, momentum taşınım problemleriyle enerji taşınım
problemlerinin matematiksel olarak, bazı geometrik
durumların haricinde, birbirine benzemediği anlaşılır.
• (8-1) denkleminde tanımlanan ısıl iletkenlikten ( k ) başka,
ısıl difüzivite α olarak bilinen bir büyüklük de ısı aktarımı
kaynaklarında sık sık görülür:
k
 (8-6)
 cp υ=m/ρ (kinematik viskozite)
(birimler aynı)

• k 'nın birimi (Wm-1K-1) j m-1s-1K-1 , α ' nın birimi ise m2s-1

olarak verilir (SI sisteminde). Mekanik enerjiyle, ısıl
enerjinin birbirlerine dönüştüğü problemlerde Fourier
yasası şöyle yazılır:
dT
q y  J c . k (8-7)
dy

Jc burada enerji birimleri arasında bir dönüştürme

faktörüdür.
8.2. Gaz ve Sıvılarda Isıl
İletkenliğin Sıcaklık ve Basınçla
Değişimi
• Yaklaşık olarak, k değerleri
hesaplanmak istendiğinde, Şekil 8.1 ve
Şekil 8.2' den yararlanılabilir. kc, kritik ısıl
iletkenlik değerini, k0 ise atmosferik
basınç ve ilgili sıcaklıktaki ısıl iletkenlik
değerini vermektedir.
 Cp μ ρ Cp μ/ρ
Pr  ( )
k ρ k/ρ
m/ρ υ
Pr  
k/ρCp α
mom. taş
Pr 
enerji taş
Pe(Peclet)  Re Pr

k:
w
0.01 (gazlar)  k  1000 W/m  K
mK

saf metaller

Şekil 8.1. İndirgenmiş sıcaklık ve basıncın fonksiyonu

olarak, monoatomik maddeler için indirgenmiş ısıl
iletkenlik.
 Bilinen bir k
değerinden kc
ve k0 bulunup,
başka
koşullardaki k
değerleri
hesaplanabilir !

Şekil 8.2. İndirgenmiş sıcaklık ve indirgenmiş basıncın

fonksiyonu olarak, indirgenmiş ısıl iletkenlik k   k k 
 Gazlar için k : Gazların Kinetik Teorisi
mol ağırlığı
N
  xβαβ
K xαkα
MT k mix 
μ  2.6693 10-3 çarpışma entegrali α 1
σ2Ωv β
karakter. uzunluk (kT/ε)’ nin fonksiyonu
(Å)
T/M Boltzman karakter.
k  1.989110 -4
sabiti enerji 2
2  M  1/ 4 
σ Ωv αβ 
1 M M
(1   ) 1 / 2 1  (  )1 / 2 ( ) 
cal/cm· s· K 8 M  M  M  
N
  xβ φαβ
xα kα
k mix 
α 1 α, β: bileşen sembolü kα’lar bilinmiyorsa, şöyle
β bulunur (μ biliniyorsa):
5 R
k : sıvılar için ampirik denklemler kullanılır. k  (C p  )μ poliat. gaz
4M
k : katılar için deneysel değer gerekli ; pratik denklem 5
yok. Ancak : k C v μ monoatomik gaz
2
k
L sabit (Lorenz katsayısı): 22-29×10-9 volt2/K2
k eT 0°C’deki saf metaller için
Wiedmann-Franz-Lorenz
elektrik iletkenlik denklemi
9. KATILARDA VE LAMİNER
AKIŞTA SICAKLIK DAĞILIMLARI
• 9.1. Kabuk Enerji Denkliği Sınır Koşulları
Enerji denkliği genel olarak, yatışkın hal için
şöyle yazılır:
Isıl enerjinin  Isıl enerjinin  Isıl enerjinin 
   0 (9-1)
giriş hızı  ç ıkış hızı  üretilme hızı
Isıl enerji bir sisteme, Fourier Yasası'na göre, ısı
iletim mekanizması ile girebilir veya çıkabilir; ısıl
enerji bir sisteme akışkan hareketi sonucunda
girebilir veya çıkabilir; bu tür taşınıma konvektif
taşınım, bu şekilde girip çıkan enerjiye ise giren
ve çıkan duyulur ısı denilebilir.
• Isıl enerji, elektrik enerjinin dönüştürülmesiyle, nükleer
enerjiden, mekanik enerjinin dönüştürülmesiyle (viskoz
dönüşme) ve kimyasal enerjinin ısıya dönüştürülmesiyle
üretilebilir. (9-1) denklemi sınırlı bir denklemdir, çünkü
kinetik enerji, potansiyel enerji ve iş gibi enerji türleri bu
denklemde yer almamaktadır. Bununla birlikte, (9-1)
denklemi yatışkın akışlı ısı iletimi problemlerinin katılarda
ve sıkıştırılamayan akışkanlardaki uygulamalarında
yararlıdır.
• (9-1) denkleminin bir sisteme uygulanmasıyla, sıcaklık
dağılımı için bir diferansiyel denklem elde edilir. Böyle bir
denklem integre edildiğinde, integrasyon sabitlerinin
bulunabilmesi için sınır koşullarına gerek vardır. Bu
amaçla şu sınır koşulları kullanılabilir:
a. Yüzey sıcaklığı belirlenebilir: T  T0 ;
b. Bir yüzeydeki ısı akısı verilebilir: q  q 0 (bu sınır
koşulunun belirlenmesi, sıcaklık gradyeninin belirlenmesi
ile eşanlamlıdır);
c. Bir katı-akışkan arayüzeyindeki ısı akısı, arayüzeyle
akışkan arasındaki sıcaklık farkına bağımlı olarak ifade
edilebilir:


q  h T  Takışkan  (9-2)

Bu ifadeye Newton'un soğuma yasası denir; aslında bu

ifade bir yasadan çok h (ısı aktarım katsayısı) için bir
tanımlama ifadesidir;

d. Katı-katı ara yüzeylerinde sıcaklığın ve ısı akısının sürekli

olduğu söylenebilir.
 9.2. Elektrik Isı Kaynağına
Sahip Bir Sistemde Isı İletimi
• R yarıçapına sahip dairesel kesitli bir elektrik
telini (elektrik iletkenliği: k e ohm -1cm -1 ) sistemimiz
olarak ele alalım. Bu elektrik telinde, elektrik
akımının yoğunluğu I amp cm -2 'dir. Elektrik
akımının taşınımı tersinmez bir prosestir,
dolayısıyla bir miktar elektrik enerjisi ısıl enerjiye
dönüşür. Birim hacimdeki ısı üretim hızı şöyle
bulunur:
I2R=VI=güç
I2 amp 2 amp 2 güç (9-3)
Se  cm4
 ohm  cm 
cm3
 ohm 
cm3
ke
• Se , elektrik dönüşmesinden
kaynaklanan ısı kaynağıdır. Teldeki
sıcaklık artmasının fazla olmadığı
varsayılarak, ısıl iletkenlik ile elektrik
iletkenliğin sıcaklık bağımlılıkları ihmal
edilecektir.
• Sistem olarak Şekil 9.1'de görülen,
r kalınlığında ve L uzunluğundaki
silindirik kabul ele alınacaktır.
Şekil 9.1. Enerji denkliği yapılan silindirik kabuk
• Enerji denkliği yapıldığında şu terimler yazılır:

• Burada q r , r yönündeki enerji akısını, simgesi ise

r
"değerin r'de bulunduğunu" göstermektedir. Isıl enerjinin
giriş ve çıkış sıcaklıkları (+r) yönünde alınmaktadır. Bu üç
ifadeyi (9-1) denklemi içine koyar, 2Lr' ye böler, r  0
giderken limitini alırsak şu ifade yazılır:

 rq r  r  r   rq r  r (9-7)
lim  Se r
r  0 r
dış yüzey sıcaklığı
• Bu sonuç yatışkın akışta, elektriğin
dönüşmesinden üretilen bütün ısının duvardan
dışarıya çıktığını göstermektedir.
• Isıtılmış tel problemiyle, dairesel borudaki viskoz
akış problemi arasında benzerlik olduğu görülür.
Tablo 9.1’de bu benzerlik gösterilmiştir.
• Bu iki problemdeki fiziksel olaylar benzerdir.
Ancak bütün momentum taşınım problemlerinin
benzerlerini enerji ve kütle taşınım
problemlerinde kullanmak mümkün değildir. Bu
tür benzerliklerin yararı, çözümlerin kolay
bulunmasını sağlamasıdır.
Tablo 9.1. Viskoz Boru Akışıyla Isıtılmış Tel Probleminin
Karşılaştırılması
9.3. Bir Viskoz Isı Kaynağı İle Isı
İletimi
• İç içe iki silindirin arasındaki
sıkıştırılamayan akışkanı ele alalım (Bkz.
Şekil 9-2). Dış silindir döndüğünden
akışkan tabakalarının birbirlerine
sürtünmesi sonucunda ısı üretimi olur.
Diğer bir deyişle, mekanik enerji ısıl
enerji haline dönüşür. Bu viskoz
dönüşümden oluşan birim hacimdeki ısı
üretimini Sv ile gösterelim.
Şekil 9.2. Viskoz ısı üretilen iki Şekil 9.3. Şekil 9.2' deki akış sisteminin
silindir arasındaki akış idealize edilmesi; yüzeyler
yuvarlaklığı ihmal edilmiştir.
 • Sv'nin büyüklüğü yerel hız gradyenine bağımlıdır; iki komşu
katmanın birbirine göre daha hızlı hareket etmesi, daha
büyük viskoz ısıtmanın olacağını gösterir. İç ve dış
silindirlerin yüzeyleri, sırasıyla; T  T0 ve T  Tb ' de tutulmaktadır.
Dolayısıyla, T sadece r’nin fonksiyonu olacaktır. Eğer iki
silindir arasındaki açıklık b, dış silindir çapı R’den çok
küçükse, problem Şekil 9.3' de görülen basitleştirilmiş
sistem ile çözülebilir; yani geometrinin yuvarlıklığını ihmal
ederek, problemi kartezyen koordinatlarda çözebiliriz. Bu
şekilde değiştirilmiş problem için viskoz ısı kaynağı şöyle
ifade edilir:
units 2
 dv   dv 
mom L/t F 1 F 1 L FL/t power
z z        
F

F  L/t power
 S v    xz       L2
t L L2 t L2 t L
L3 vol.
2
L t L 3 vol  dx   dx  (9-19)
x’in ters yönünde arttığı için (-) alınmıştır.
• Bir yarıktaki sabit viskoziteli akışkanın yatışkın laminer
akışı için hız profili doğrusaldır:
(9-20)
 x
vz    V
 b
• Böylece birim hacimdeki viskoz ısı üretimi hızı şöyle verilir:
2
 V
Sv     (9-21)
 b

• Şimdi de bir enerji denkliği kuralım. Δx kalınlığında, W

genişliğinde, L uzunluğundaki bir kabukta yatışkın hal için
yapılan ısıl enerji denkliği şöyle yazılır:
2
V
WLq x  WLq x  WLΔ xμ   0 (9-22)
x x  Δx b

• Giren ve çıkanlar (+x) yönünde alınmıştır (aslında bu

problemin (silindir geometrisinin) bazı kısımlarında ısı
aktarımı (-x) yönünde olmaktadır). Yukarıdaki denklemi
WLx ile böler, x  0 gitmesini sağlarsak,
2
dq x  V
  (9-23)
dx  b
• Sabit μ için bu denklem integre edilirse,
2
 V
q x     x  c1 (9-24)
 b
• yazılır. Herhangi bir x değerinde ısı akışı değerini
bilmediğimiz için c1 değerini bu aşamada bulamayız. (9-
24) denklemi içine Fourier yasasını koyarsak şu ifade elde
edilir:
2
dT  V
k     x  c1 (9-25)
dx  b
• Burada k, akışkanın ısıl iletkenliğidir. (9-25) denklemi x' e
göre integre edilirse (sabit k için):
2 2

   x
V c1
T       x  c2 (9-26)
 k b  2 k
•  2

Burada, N Br   V / kTb  T0  , Brinkman sayısı olarak tanımlanır ve
bu sayı, Tb  T0  sıcaklık farkından kaynaklanan ısı akışına oranla, viskoz
ısıtmanın ne kadar önemli olduğunun bir ölçütüdür. Eğer, N Br 2 ise iki
duvarın arasında bir yerde bir maksimum sıcaklık vardır.
• Viskoz ısıtma kısa mesafelerde büyük hız değişmelerinin olduğu
mühendislik problemlerinde önemlidir:
a) Hızlı hareket eden iki parça arasındaki makine yağı akışı;
b) Yüksek hızlı ekstrüzyonda plastiğin ekstrüzyon kalıbından (die) akışı;
c) Bir dünya uydusunun veya bir roketin yakınındaki sınır tabakada havanın
akışı.
• İlk iki problem daha da karmaşıktır. Çünkü birçok erimiş plastik ve makine
yağı Newtonsal değildir.
 * Çok Katmanlı Duvarda Isı İletimi
duvardan 3 katman için
uzaktaki
ortam
sıcaklığı
T 01 12 23
Ta
H duvardan uzaktaki
T1 T ortam sıcaklığı
T0 2 T3
Tb
0 x0 x1 x2 x3
x
Ta  Tb
q0 
 3 x x 
 1 1 
 h 
0
j
 j1
k j1, j

h 3 
 j1 
q 0  U(Ta  Tb ) ve ya Q 0  U(WH)(T a  Tb )
toplam ısı aktarım katsayısı toplam ısı
n x x

1 1 j j1 1
Çok katmanlı:
  
U h0 k j1, j hn
j1
dirençler bu ifade ısı akışına dik alanın (WH) her
noktada aynı olması dolayısıyla yazılmıştır!
9.3. Zorlamalı Konveksiyon

• Yatışkın halde bir zorlamalı konveksiyon problemini ele

alalım. Sabit fiziksel özelliklere (, , k, c p ) sahip ve
R yarıçaplı bir borunun içinden laminer akışlı olarak
akan viskoz bir akışkanı ele alalım. z<0 için akışkan
sıcaklığı T0 uniformdur. z>0 için ise sabit bir duvar ısı akısı
q1 bulunmaktadır. Böyle bir durum, bir borunun elektrikli
ısıtma serpantini ile sarıldığında elde edilir. Önce,
sistemin hız profilinin bulunması gerekir. Borusal akış için,
kabuk üzerinde yaptığımız denklik vasıtasıyla bulmuş
olduğumuz hız dağılımı, giriş uzunluğunun geçildiği
borunun girişinden uzakta bir yerde de aynen
kullanılabilir:
  r 2
v z  v z,max 1     (9-30)
  R  
• v z,max   P0  PL R 2 4  L . Sıcaklık dağılımını elde etmek için Şekil 9.4' de
verilen yüzük biçimindeki eleman üzerinde bir ısıl enerji denkliği yapalım.
T burada r ve z ‘ nin fonksiyonudur. Enerji denkliği için şu katkıları
bulalım:

Şekil 9.4. Zorlamalı konveksiyonun oluştuğu borusal akış

• Giren enerji çıkan enerjiye eşitlenirse, yüzük
biçimindeki eleman üzerinde (Bkz. Şekil 9.4)
enerji denkliği elde edilir. 2 r z ile bölünürse,
yatışkın akış için
• z- yönündeki ısı iletimi terimi (  2T  z 2 içeren
terim), konvektif aktarım terimine (  T  z içeren
terim) kıyasla küçüktür; dolayısıyla,  2T  z 2
ihmal edilebilir. Bu terim ancak ısıl iletkenliği
yüksek sıvı metaller için ihmal edilemez. Bu
durumda şu ifade yazılır:

  r 2  T 1    T
 c p v max 1     k r  (9-41)
  R    z r r r

• Bu kısmi diferansiyel denklem çözüldüğünde,

sıcaklığı r ve z' nin fonksiyonu olarak elde ederiz.
Sınır koşulları şöyle verilir:
q1 (-r) yönündedir !
• Sınır koşulları da şöyle verilir:

• (9-48) denklemi bu sınır koşulları kullanılarak çözülebilir.

Ancak burada bu çözüm verilmeyecektir.

 2 1 4 7
θ  4ζ  ξ  ξ 
 4 24 

• Sıcaklık dağılımı bilinince, birçok terim buradan

türetilebilir. Sabit ρ ve c p ' ye sahip akışkanların akışı için
kullanılmak üzere iki çeşit ortalama sıcaklık vardır:
 • (9-47)' de verilen  şöyle tanımlanır:
zk  z  1  k   z    k 
             
 c p 2v z R 2  R   v z  D  p 
c R   v z  D   c p 
boyutsuz
V zmax  2 Vz 
uzunluk
z 1
   (9-53)
 R  N Re N Pr
NPe