34 Ses Dalgaları 1

3.
Test 1’in Çözümleri

1. X
F1

I. Sonar II. Termal kamera

Y
F2

Z
F3

Sesin yüksekliği ile sesin frekansı aynı kavramlardır. III. Polis radarı
Titreşen bir telin frekansı, telin gerginliği ile doğru
orantılıdır. Özdeş tellerden en gergin olan tel Z teli
olduğuna göre bu tel üzerinde üretilen dalganın yük- I. Sonar, ses dalgasıyla çalışan bir alettir. Örneğin,
sekliği en büyüktür. bir balık teknesindeki sonardan gönderilen ses
Ses dalgasının zayıf veya kuvvetli olmasına sesin dalgası balık sürüsüne çarpıp yansır, tekrar sona-
şiddeti denir. Genliği büyük olan ses en şiddetli sestir. ra geri gelir. Böylece balık sürüsünün yeri belirle-
Buna göre X teli üzerinde çıkan ses en şiddetlidir. nir.

Yanıt A dır. II. Termal kameralar sıcak cisimlerden yayılan kızıl

ötesi enerjiyi görüntüleyen bir alettir. Bu aletin
Nihat Bilgin Yayıncılık©

çalışma prensibi sesle ilgili değildir.

III. Radar, elektromanyetik dalga ile çalışan bir alettir.

Örneğin, polis radarından gönderilen bir elektro-
manyetik dalga, arabalara çarpıp yansıyarak tek-
rar radara döner. Böylece arabaların hızı ve yeri
saptanır.
Radarların ses dalgasıyla çalışan türleri de vardır.

Yanıt C dir.

2. Sıcak havalarda hızları artan moleküller daha çok bir- 4.

biriyle çarpışır ve bunun sonucunda da ses daha hızlı F
iletilir. Buna göre sesin yayılma hızı sıcaklığa bağlıdır.

Sesin yayılma hızı ses dalgasının frekansına bağlı de-

Telin uzunluğu artırılırsa titreşim frekansı azalır. Bu ne-
ğildir.
denle I. öncül sağlamıyor.
Sesin katı, sıvı ve gaz ortamlarındaki hızlarının büyük- Teli geren kuvvet artarsa titreşim frekansı artar. II. ön-
lük ilişkisi vkatı > vsıvı > vgaz biçimindedir. Ayrıca sesin cül sağlıyor.
bir maddenin içindeki hızı o maddenin esnekliğine de
Telin kalınlığı artırılırsa titreşim frekansı azalır. O hâlde
bağlıdır.
III. öncül sağlamıyor.
Yanıt E dir.
Yanıt B dir.
 2 SES DALGALARI

5. K L 7. K
F

L
F

M
F

K ve L gözlemcileri aynı ortamda oldukları için onlara

ulaşan ses dalgalarının hızı aynıdır. Metal tellere vurulduğunda en kolay K, en zor M teli tit-
reşir. Bu nedenle K telinden çıkan ses en ince, M telin-
K ve L dinleyicilerinin ses kaynağından uzaklıkları
den çıkan ses en kalın olur. Çıkan seslerin frekansları
farklıdır. Ses kaynağından uzaklaştıkça sesin şiddeti,
arasındaki ilişki fK > fL > fM olur.
dolayısıyla dalganın genliği giderek azalır. Bu nedenle
K ve L dinleyicilerine ulaşan ses dalgalarının genliği Yanıt C dir.
farklıdır.

Kaynak ses üretirken hangi frekansla üretmişse K ve

L dinleyicilerine aynı frekansla ulaşır. Yani K ve L din-
leyicilerine ulaşan sesin frekansı aynıdır.

Yanıt C dir.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

8.

6. Z boş
su
Y su
X
P R S

Şişelere vurulduğunda en ince ses P şişesinden çıkar.

Şişelere su konulduğunda sesin kalınlaştığı görülür.
Şişedeki suyun kütlesi arttıkça, camın titreşmesi zorla-
şır. Bu da, sesin kalınlaşmasına yol açar.
Ses veren kolun uzunluğu küçüldükçe frekans artar ve
P, R, S şişelerine vurulduğunda çıkan seslerin fre-
ses incelir. Bu nedenle X, Y, Z diyapazonlarının fre-
kansları arasındaki ilişki fP > fR > fS biçimindedir.
kansları arasındaki ilişki fX > fY > fZ dir.
Yanıt A dır.
Yanıt B dir.
 SES DALGALARI 3

9. 11. Ses dalgasının yüksekliği yani frekansı kaynağa bağ-

lıdır. Bu nedenle havadan çelik tele geçen sesin yük-
sekliği değişmez.

Sesin katı ortamlardaki hızı hava ortamındaki hızın-

dan büyüktür. Bu nedenle hava ortamından çelik tele
geçen sesin hızı artar.

Ses bir ortamda yayılırken veya başka ortama geçer-

1 2 3 ken taşıdığı enerjinin bir kısmı ortam tarafından so-
ğurulur. Yani havadan çelik tele geçen sesin enerjisi,
Şişelerin ağzına üflendiğinde şişenin içindeki hava
dolayısıyla genliği azalır.
titreşerek ses çıkmasına neden olur. Şişedeki hava
sütununun yüksekliği arttıkça içindeki havanın tit- Yanıt E dir.
reşmesi zorlaşır. Hava yüksekliği azaldıkça titreş-
mesi kolaylaşır ve ses incelir. Bu nedenle 1, 2, 3
numaralı şişelerden çıkan seslerin frekans ilişkisi
f1 > f2 > f3 biçiminde olur.

Yanıt D dir.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

10.

12.
F

I. Ortamın özellikleri değişmediği için ses dalgaları-

nın hızı, dolayısıyla dalga boyu değişmez.
Yalnızca teli geren kuvvet artırılırsa oluşan ses dalga-
II. Ses kaynağından uzaklaştıkça sesin şiddeti, dola- larının frekansı artar.
yısıyla sesin genliği azalır.
Ses dalgalarının hızı yayıldığı ortama bağlıdır. Ortam
III. Frekans birim zaman içinde üretilen dalga sayısı- değişmediği için v değişmez.
dır. Ses kaynağında frekans değişmediği sürece
Frekans artarken hız sabit kalıyorsa v = m · f bağıntı-
davulun çevresine aynı frekanslı ses yayılır.
sına göre, m dalga boyu azalır.
Yanıt B dir.
Yanıt C dir.
 4 SES DALGALARI

3.
Test 2’nin Çözümleri
K
1.

t süre sonra 2t süre sonra

P
K kaynağından çıkan ses dalgalarının 2t süre sonra-
Şekil I ki hızı ve frekansı öncekiyle aynıdır. Ancak ses kayna-
ğından uzaklaştıkça sesin şiddeti yani dalganın genliği
küçülür.

Yanıt B dir.

Şekil II

Sesin bir noktada kesilebilmesi için dalgaların birbirini

yok edecek şekilde girişim yapması gerekir. Hoparlör-
den çıkan ses, levhadan yansıyan ses ile P noktasın-
da girişim yaptığı için bu noktada ses kesilmiştir.
Yanıt D dir.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

4.

2. f1 f2 f3
K
f1 > f2 > f3

I. Şekil incelendiğinde, ses kaynağının önceki duru-

L ma göre frekansının arttığını söyleyebiliriz.

II. Ortam değişmediği sürece frekansın artmasıyla

Ses dalgaları aynı ortam içinde yayıldığından yayılma yayılma hızı değişmez.
hızları eşit olur. III. Dalgaların şiddeti genlikleriyle orantılıdır. Genlik
Şekil incelendiğinde dalgaların frekanslarının farklı, değişmediğine göre ses dalgalarının şiddeti değiş-
şiddetlerinin yani genliklerinin eşit olduğu görülür. memiştir.

Yanıt C dir. Yanıt A dır.

 SES DALGALARI 5

5. P ortam R ortam 7. Katı, sıvı, gaz ve plazma hâlindeki tüm ortamlar sesi
iletir ancak maddesel olmayan ortamlar sesi iletmez.

Katı ve sıvılara göre sesin gaz ortamlardaki sürati

K daha küçüktür. Sesin katı ortamlardaki sürati ise sıvı-
T 2T larınkinden daha büyüktür.

Havasız ortamlarda ses iletilmez.

Gazın sıcaklığı arttıkça sesin o ortamdaki hızı da ar-
tar. Çünkü sıcaklığı artan gaz ortamlarda hızları artan
moleküller daha çok birbiriyle çarpışır ve bunun sonu-
cunda ses daha hızlı iletilir.
Ses dalgalarının frekansı ortamın sıcaklığına bağlı
olarak değişmez.
Yanıt C dir.
• Uzaktan gelmekte olan trenin sesini hava ortamın-
dan önce raylara kulağımızı dayayarak duyarız.
Bu örnek, sesin katılardaki süratinin gaz ortamlar-
dakinden büyük olduğunu gösterir.
• Uzaktan gelmekte olan teknenin sesini su altın-
da daha net duyarız. Bu örnek, sesin sıvılardaki
süratinin gaz ortamlardakinden büyük olduğunu
gösterir.
• Ses dalgaları yalnızca maddesel ortamlarda iler-
ler. Bu nedenle havası alınmış fanusun içindeki
çalar saatin sesi dışarıdan duyulmaz. Bu örnek,
sesin farklı ortamlarda farklı süratlerle yayıldığını
göstermez.

Yanıt C dir.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

6.
8.
hoparlör X
durgun
balık

Y
Ayça

Ok yönünde akıntı başlayınca su dalgaları, balığa ula-

şan ses dalgalarının dalga boyunu büyütür. Buna bağlı Ayça sesi zayıf işittiğine göre ses dalgaları Ayça’nın
olarak sesin sürati artar. Ancak su dalgaları sesin fre- bulunduğu noktada bozucu girişim yapmaktadır. I ya
kansını değiştirmez. da II ya da III yapılarak bu sorun çözülebilir.
Yanıt A dır. Yanıt E dir.
 6 SES DALGALARI

4.
Test 3’ün Çözümleri

1.
Tele çekiçle vurma kuvveti 2 katına çıkarıldığında olu-
şan ses dalgasının şiddeti, dolayısıyla genliği 2 katı-
na çıkar. Ancak ses dalgasının frekansı değişmeyebi-
lir.

Yanıt A dır.

Ay’da hava, yani maddesel bir ortam olmadığından

5.
sesi iletecek moleküller yoktur. Bu nedenle ses boş-
lukta yayılmaz.

Yanıt A dır.

2.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

Sesin katı, sıvı ve gaz ortamlardaki hızları arasındaki

ilişki vkatı > vsıvı > vgaz şeklindedir.

İnsan vücudundaki yumuşak dokular sıvı gibi davran-

Müzik aletleri aynı ortam içinde olduğundan aletlerden dığından hava ortamından vücut ortamına geçen ses
çıkıp dinleyiciye ulaşan ses dalgalarının hızı kesinlikle dalgalarının hızı ve dalga boyu artar.
eşittir.
Ortam değişikliklerinde frekans değişmez.
Yanıt C dir.
Yanıt C dir.

3. K L

6.
M
AMBULANS

Rezonans olayının gerçekleşmesi için iki dalganın fre-
kanslarının eşit olması gerekir. K ve L dalgalarının
genlikleri eşit olup frekansları farklıdır. L ve M dalga-
larının frekansları eşittir.
Yanıt B dir.
Bir ambulans yaklaşırken duyulan sesin frekans artar.
Frekansı artan ses daha tiz duyulur. Ambulans uzak-
laşırken de duyulan sesin frekansı azalır. Frekansı
azalan ses ise pes duyulur. Frekans da yükseklik ile
ilgilidir.
Yanıt B dir.
 SES DALGALARI 7

7. Ses dalgaları girişim yaptığında birbirini hem güçlendi- 10.

alçak frekans yüksek frekans
rebilir hem de zayıflatabilir. İki ses dalgasının tepeleri
v
veya iki ses dalgasının çukurları buluştuğunda birbirini
güçlendirir. Bu durumlarda dalganın genliği, dolayısıyla
AMBULANS
sesin şiddeti artar.

Bir tepe ile bir çukurun buluştuğu yerlerde ise dalganın Hande Akın
genliği ve buna bağlı olarak da sesin şiddeti azalır.

Yanıt E dir.
Akın’a ulaşan sesin frekansı yüksek, dolayısıyla dalga
boyu küçüktür. Fakat her iki gözlemciye ulaşan sesle-
rin hızı aynıdır.
Yanıt B dir.

8. Yansıma, kırılma girişim ve enerji taşıma hem ses dal-

galarının hem de ışık dalgalarının ortak özelliğidir. An-
Nihat Bilgin Yayıncılık©

cak ışık boşlukta yayılırken ses boşlukta yayılmaz.

Yanıt E dir.

11. A
9. AMBULANS

B
C

Ses kaynağı gözlemciye yaklaşırken, gözlemcinin K1 K2

duyduğu sesin frekansı artar, dolayısıyla dalga boyu A ve C noktasında iki kaynaktan gelen sesler birbirinin
azalır. Ses kaynağı yaklaştığı için kulağa gelen sesin etkisini artırmıştır. Fakat B noktasında iki kaynaktan
şiddeti de artar. gelen ses dalgaları birbirinin etkisini yok etmiştir.
Yanıt B dir. Yanıt B dir.
 8 SES DALGALARI

12. X Y 13. v v

Ayşe v=0 Ömer

Ayşe daha yüksek frekanslı sesler duyacaktır. Fakat

her iki gözlemciye ulaşan seslerin hızları aynıdır. Han-
Bu olay sesin hava ortamında yayıldığını ve sesin gi gözlemci ses kaynağına daha yakınsa o daha şid-
enerji taşıdığını gösterir. detli ses duyacaktır.
Yanıt D dir. Yanıt B dir.

Nihat Bilgin Yayıncılık©