38 Elektromanyetik Dalgalar 1

3. Elektromanyetik dalgalarda da doppler olayı vardır.

Test 1’in Çözümleri Ancak elektromanyetik dalgalarda yalnızca kaynak ve
gözlemcinin bağıl hareketi anlamlıdır. Çünkü gözlemci-
1. Radyo dalgaları elektronların titreşiminden doğan nin hızı ile dalga kaynağının hızı ne olursa olsun elekt-
elektromanyetik dalgalar olup ışık hızıyla hareket eder. romanyetik dalganın hızı sabit ve c değerindedir.
Radyo dalgalarının titreşim frekansı ışık dalgalarınınki- hareketsiz hareketsiz
ne göre daha düşüktür. Yani radyo dalgaları düşük fre- G1 gözlemcisi G2 gözlemcisi
dalgaların dalgaların
kanslı ışık dalgasıdır denilebilir. kırmızıya maviye
kaydığını kaydığını
Diğer yandan bir ses dalgası maddenin mekanik titreşi- görür görür
minden elde edilir ve elektromanyetik dalga değildir. Öy-
leyse radyo dalgaları ses dalgası değildir.

Yanıt C dir. G1 G2

dalga yayarak sağa doğru ilerleyen kaynak

Kaynağın yaklaştığı gözlemci, dalgaların ön tarafta top-

landıklarını bir başka ifadeyle, dalga boyu küçülerek
maviye kaydığını görür. Kaynağın uzaklaştığı gözlemci
ise dalgaların dalga boylarının büyüdüğünü ve kırmızı-
ya kaydığını görür.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

Yanıt E dir.

4.
f

2. Radyo dalgaları, diğer elektromanyetik dalgalara göre

daha uzun dalga boylarına sahip olmalarına karşın
v
ışık hızıyla hareket ederler. Söz konusu istasyonda
üretilen dalgaların dalga boyu;
c
λ=
f
3 . 10 8
λ= = 150 m bulunur . Gözlemci kaynağa yaklaştığına göre, f frekansını büyü-
2 . 10 6 müş olarak algılar.
Yanıt D dir.
Yanıt A dır.
 2 ELEKTROMANYETİK DALGALAR

5. Verilen cihazlardan yalnızca sonar cihazı ses dalgaları 7. X-ışınları yüksek enerjili elektromanyetik dalgalardır.
ile çalışmaktadır. Diğerlerinde elektromanyetik dalga X-ışınlarına röntgen ışınları da denir. İnsan vücudun-
kullanılmaktadır. dan geçebilirler.

Yanıt C dir. Yanıt E dir.

8. Bütün elektromanyetik dalgalar boşlukta ışık hızı ile

6. yayılır. Kızıl ötesi ışınların dalga boyu en büyük, mor
ötesi ışınların frekans, enerji ve momentumu en bü-
1025 10–17
yüktür.
1023 10–15
Yanıt D dir.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

gama şnlar

1021 10–13

1019 10–11
x-ışınları
1017 10–9
mor ötesi şnlar
1015 10–7
görünür bölge
1013 kzl ötesi şnlar 10–5

1011 10–3
mikrodalga şnlar
109 10–1

107 101
9. x-ışınları
105 103
radyo dalgalar

103 105

101 107

Elektromanyetik dalgaların tümünün hızı eşit olduğun-

dan I. yargı yanlıştır.

Şekildeki elektromanyetik spektrum tayfında görüldü-

ğü gibi radyo dalgaları elektro manyetik dalga tayfının
en büyük kısmını oluşturduğundan II. yargı doğrudur.
Şekildeki elektromanyetik spektrum tayfında görüldü-
ğü gibi tayfın en küçük bölgesi görünür ışığa aittir. Bu
nedenle III. yargı da yanlıştır.
Yanıt D dir.
X-ışınları, yüksek enerjili elektromanyetik dalgalardır.
Elektromanyetik dalgalar enine dalgalar olduğu için
X-ışınları da enine dalgalardır. Yüksek enerjili olduk-
ları için hücrelerde hasar oluştururlar. Bir kısmı vücut-
tan geçerken soğrulur. Yüksüz oldukları için elektrik ve
manyetik alandan etkilenmezler.
Yanıt D dir.
 ELEKTROMANYETİK DALGALAR 3

10. Elektromanyetik dalgaların yayılma yönü sağ el kura- 12. X-ışınları, elektronların hedef levhaya çarpmasıyla
lı ile bulunur. Sağ elin dört parmağı manyetik alanın, oluşan elektromanyetik dalgalardır.
baş parmak elektrik alanın yönünü gösterecek şekilde
a ışınları He++ olup elektromanyetik dalga değildir.
elimizi ayarlarsak, avuç içinden çıkılan dikme elektro-
manyetik dalganın hareket yönünü gösterir. b ışınları hareketli elektron olup elektromanyetik
dalgla değildir.
+y
c ışınları radyoaktif maddelerin çekirdeklerinden çı-
B kan yüksek enerjili elektromanyetik dalgalardır.
E Yanıt C dir.
+x

+z

Buna göre, şekilde verilen elektromanyetik dalga +z

yönünde hareket eder.

Yanıt A dır. Nihat Bilgin Yayıncılık©

11. Doppler olayı, frekansın kaynak ile gözlemcinin bağıl

hızına göre değişmesi olayıdır. Kaynak uzaklaşıyorsa
gözlenen frekans azalır. Kaynak yaklaşıyorsa gözle-
nen frekans artar.

Yanıt C dir.
 4 ELEKTROMANYETİK DALGALAR

4. Elektromanyetik dalgalar;
Test 2’nin Çözümleri
• Enerji taşırlar

1. Yüklü bir cisim ivmeli hareket yaparsa elektromanyetik • Kendilerini oluşturan elektrik ve manyetik alanlar
dalga yayar. aynı fazdadır.

Yüklü cisim hızlanırsa ya da yavaşlarsa ivmeli hare- • Enine dalgalardır.

ket yapmış olur. Bunun sonucunda da elektromanyetik şeklinde ortak özelliklere sahiptir.
dalga yayar. Sabit hızla hareket ettiğinde çevresine
elektromanyetik dalga yaymaz. Yanıt E dir.

Yanıt D dir.

2. Elektromanyetik dalganın yayılımı şekildeki gibidir.

5. Hem radyo dalgalarını hem de ışık dalgalarını yansı-

tan yüzeyler parlak metaller ve beyaz duvarlardır. Si-
yah duvarlar ise radyo dalgalarını ve ışığı yansıtmaz,
elektrik alan
Nihat Bilgin Yayıncılık©

manyetik alan aksine soğurur.

Yanıt C dir.
• Kırmızı lazer ışını

• Gökkuşağındaki mor renk

• Telsiz haberleşmesi

• TV yayınları

Elektromanyetik dalga biçiminde yayılırlar. β parçacık-

ları hareketli elektronlar olup, elektromanyetik dalga
değildir.

Yanıt E dir.

6. Elektromanyetik dalga yayan ışık kaynağıyla bir göz-

lemcinin birbirine göre hareketinin oluşturduğu dopp-
ler olayı incelendiğinde;

Kaynak ve gözlemcinin birlikte aynı yönde ve aynı hız-

3. Görünür ışık, X-ışınları ve c-ışınlarının hızları aynı la hareket etmesi durumunda doppler olayı oluşmaz. I.
olup c ışık hızı kadardır. yargı yanlıştır.

Görünür ışık, X-ışınları ve c-ışınlarının dalga boyları Kaynak durgun iken gözlemcinin hareket etmesi
farklıdır. hâlinde doppler olayı gerçekleşir. II. yargı doğrudur.

Görünür ışık, X-ışınları ve c-ışınlarının dalga boyları Gözlemci durgun iken kaynağın hareket etmesi halin-
farklı olduğundan frekansları da farklıdır. de doppler olayı gerçekleşir.

Yanıt C dir. Yanıt D dir

 ELEKTROMANYETİK DALGALAR 5

7. 10.

radar ampul
helikopter

K
L

Ampul polarize olmayan doğal ışık yaymaktadır. K

dünya
Radar cihazlarından yayılan elekromanyetik dalgalar,
hareketli kaynak gibi davranan hedef helikopterden
yansır ve cihaza geri dönerken ∆f kadar doppler fre-
kans kaymasına uğrar.
ve L filtrelerinin düşey polarize olmuş enine dalgaları
geçirebilmesi için A seçeneğindeki gibi yerleştirilmesi
gerekir. Bu durumda enine dalganın sadece düşey
doğrultuda olan titreşimleri geçebilir.

İzlenen helikopter yaklaşıyor ise ∆f kadar artma, uzakla- K

şıyor ise ∆f kadar azalma görülür. Buna göre helikopte- L
rin hızı ile hareket yönü dalganın frekansını etkiler.
Yanıt A dır.
Radar-helikopter arasındaki uzaklık etkilemez.

Yanıt C dir.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

8. Mor ötesi ışınların dalga boyları bakterilerin boyutuna

yakın olduğundan mikrop öldürücü özelliğe sahiptir.
Bu nedenle mor ötesi ışınlar sterilizasyon işlerinde
kullanılır.

Yanıt B dir.

11. • Televizyon yayınları

• Radar dalgaları
• Görülebilir ışınlar
• Gama ışınları

Elektromanyetik dalgalardır.

Ultrason cihazlarında kullanılan dalgalar yüksek fre-

kanslı ses dalgaları olup elektromanyetik dalga değil-
9. I, II ve III ile verilen bilgiler elektromanyetik dalgaların
dir.
ortak özelliklerindendir.
Yanıt D dir.
Yanıt E dir.
 6 ELEKTROMANYETİK DALGALAR

12. 14. v1 v2
L
K
M

gözlemci L K
Şekil I
dünya
Kaynak gözlemciden uzaklaşmaktadır. Bu nedenle
gözlemci frekansı küçülmüş olarak algılar.

Yanıt A dır.

Şekil II
kırmızı mavi

Uydu K dan L ye hareket ederken Dünya’daki gözlem-

ciye yaklaşır. Bu nedenle tayf çizgisinde maviye kay-
ma gerçekleşir.

Uydu L den M ye hareket ederken Dünya’daki gözlem-

ciden uzaklaşır. Bu durumda da tayf çizgisinde kırmı-
zıya kayma gerçekleşir.

Yanıt B dir.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

13. Elektromanyetik dalgaların tayf çizgisinde radyo dal- 15. v L

K
galarından gama ışınlarına doğru frekans büyür, dalga
boyu ise küçülür.
f
Yanıt C dir.
durgun araç

Kaynak gözlemciye yaklaşmakta olup gözlemci ha-

reketsizdir. Bu nedenle L aracındaki gözlemci K ara-
cından gelen ışığın frekansını büyümüş olarak, dalga
boyunu ise küçülmüş olarak algılar. I. ve II. yargılar
doğrudur.

Yanıt E dir.
 ELEKTROMANYETİK DALGALAR 7

3. Fotonlar elektrikçe nötrdür. Bundan dolayı elektrik ve

Test 3’ün Çözümleri manyetik alanlardan etkilenmezler.

Yanıt D dir.
1.

v v

K L

K aracı elektromanyetik dalga kaynağına yaklaşmakta

olduğundan, fK > f olur.

L aracı elektromanyetik kaynaktan uzaklaşmakta ol- 4. Işık bazı olaylarda tanecik gibi davranırken bazı olay-
duğundan, f > fL olur. Frekanslar arasındaki ilişki ise larda dalga yapısına sahiptir.
fK > f > fL olur.
Işığın renklere ayrılması hem tanecikli yapı hem de
Yanıt B dir. dalgalı yapıda olduğunu gösteren bir örnektir.

Polarizasyon, yalnızca ışığın dalgalı yapısına bir ör-

nektir.

Fotoelektrik olay ile Compton saçılması ise yalnızca

ışığın tanecikli yapısına örnektir.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

Yanıt E dir.

2. kızılötesi morötesi
ışınlar ışınlar 5. Elektromanyetik dalgalar yüklerin ivmeli hareketinden
radyo mikro görünür X-ışınları gama ışınları
dalgaları dalgalar ışın meydana gelir.

Bütün radyo dalgaları elektromanyetik dalga olup ışık

hızı ile yayılır. Tüm radyo dalgaları basitçe düşük fre-
103 1 10–3 10–5 10–7 10–9 10–11 10–13
kanslı ışık dalgaları olup boşlukta da yayılır.
dalga
boyu (m)
Ses dalgaları temel olarak farklıdır. Bir ses dalgası,
maddesel bir ortamda birbiri ardına titreşen madde
X-ışınları, radyo dalgaları, gama ışınları, mikrodalga-
parçacıkları ile iletilen bir mekanik bozulmadır.
lar, elektromanyetik dalgalar olup spektrumda yer alır.
Ses elektromanyetik dalga değildir. Bu nedenle elekt- Ses dalgaları boşlukta yayılmaz ancak hızının radyo
romanyetik spektrumda yer almaz. dalgalarının hızından küçük olması bu durumla ilgili
değildir.
Yanıt E dir.
Yanıt C dir.
 8 ELEKTROMANYETİK DALGALAR

6. Y 8.
yatay

v yalıtkan
X ip
2v Z

+q
durgun
v
elektromanyetik
dalga kaynağı v
X uydusu elektromanyetik dalga yayan kaynağa 2v
O –q
hızı ile, Y uydusu ise v hızı ile yaklaştığı için fX > fY yalıtkan ip
dir.

Z uydusu elektromanyetik dalga yayan kaynaktan v sürtünmesiz

yalıtkan masa
hızı ile uzaklaştığı için fZ en küçüktür.

Buna göre fX > fY > fZ dir. +q yüklü bir cismin basit harmonik hareket yapması,
Yanıt A dır. veya –q yüklü bir cismin çembersel hareket yapması
olayları ivmeli harekettir. Yüklü bir cisim ivmeli hareket
yaptığında çevresine elektromanyetik dalga yayar.

+q

sürtünmesiz
Nihat Bilgin Yayıncılık©

yalıtkan masa

+q yüklü bir cisim sabit v hızı ile hareket ettiğinde ivme

olmadığından bu yükün çevresinde sadece elektrik
alan çizgileri oluşur. Elektromanyetik dalgalar oluş-
maz.

Yanıt C dir.

7. Uygulanan frekans cismin doğal frekansı ile aynı ise

bu olaya rezonans denir.

I. Fırın içerisinde oluşan dalgalar yiyeceklerin içeri-

sinde bulunan su moleküllerini titreştirerek (rezo-
nansa getirerek) ısıyı doğrudan bu moleküllere
aktarır. Bu şekilde ısınma işlemi daha kısa sürede
gerçekleşir.

II. Radyo cihazlarının, radyo dalgalarını alıp çalışma-

sı için istasyon ayar düğmesi çevrilir. Alıcı ve gelen
dalga için rezonans durumunda alıcı çalışır.

III. Radar anteninden hava taşıt aracına mikrodal-

ga sinyalleri gönderilir. Hedeften yansıyıp dönen
mikrodalga sinyalleri cihaz tarafından algılanır. Bu
olayda rezonans yoktur.

Yanıt D dir.