Ünite-3 YAY DALGALARI

Dalga: Dalga boyu ():


Esnek bir ortamda oluşturulan titreşim hareketine

dalga denir.
0 T 2T

Bir tam titreşimin (dalganın) uzunluğudur. Artarda

gelen iki dalga tepesi veya iki dalga çukuru arası
uzaklıktır.
Atma:
Bir yayda kısa süreli oluşturulan en küçük dalga-
ya denir.

Frekans(f):
Bir saniyede oluşan dalga sayısıdır.
1  1
Birimi   veya s1
Baş yukarı oluşturulan Baş aşağı oluşturulan saniye  S 
atma atma

Periyod (T):

Genlik(Y): Bir tam dalga oluşması için geçen süre.

Atma tepesinin Birimi saniye (S) dir.

Y
denge nokta- Atmanın hızı ():
sından olan X = .T .f=
uzaklığıdır.

İlerleyen atmanın hareket yönü:

Genişlik(X):
K K
Atmanın hareket Y
M M

doğrultusundaki
X Atma ilerlerken hareket doğrultusu orta noktasın-
en geniş uzaklı-
da, denge noktasına doğru, ilerleme yönlerinde
ğıdır.
yukarı, geri yönlerinde ise aşağı doğrudur.

10. SINIF 163 KARA FİZİK

 Y A Y D A L G AS I

Ör nek Atmanın Yayılma Hızı

m = yayın kütlesi 
Bir kaynağın 15 cm
ürettiği dalga-  l = yayın boyu m
F
lar şekildeki F = Yayı geren
gibidir. Kay- kuvvet l

nak 4 saniyede 8 dalga ürettiğine göre, dalga-  = hız

nın hızı kaç cm/s dir? m

l
F


Çözüm

  2

 Bir yaydaki atmanın hızı, yayı geren kuvvete ve
yayın kütlesine bağlıdır.
2,5 = 15 cm f = 
 = 6 cm 6.2 = 
4s = 8 dalga  = 12 cm/s
1s = X dalga
X=2
-1
f=2s

Ör nek
Ör nek 1 2

Bir kaynak 5 saniyede 20 dalga üretiyor. Peşpeşe m

M
gelen dört dalga tepesi arası uzaklık 6 cm ise, K L
dalganın hızı kaç cm/s dir?
3

Bir yayda oluşturulan şekildeki K, L, M atma-

Çözüm larının hızlarını sıralayınız?
  

Dört dalga tepesi arasında üç tane dalga vardır.

3 = 6 cm f = 
 = 2 cm 2.4 =  Çözüm
5s = 20 dalga  = 8 cm/s Aynı yaydaki atmaların hızları eşit olur.
1s = X K = L = M
X=4
-1
f = 4s

KARA FİZİK 164 10. SINIF

 Y A Y D A L G AL AR I

Atmanın Sabit Uçta Yansıması Ör nek


Atmanın engelden yan-
sımış hali nasıldır?

Baş yukarı gönderilen atma, baş aşağı yansır.

Çözüm
Serbest engelden atma
aynen geri döner.
Atmanın Serbest Uçta Yansıması
 

Baş yukarı gönderilen atma, başyukarı yansır. İnce (Hafif) Yaydan Kalın (Ağır) Yaya Gelen Atma
1
İnce yaydan kalın ya-
ya doğru bir atma şe- y1
kildeki gibi gönderili- X1
yor.

2

X3 y2
y3 X2
Ör nek 3

Atmanın engelden yansı- Gelen atma, yayların ek yerlerine geldiğinde;

mış hali nasıldır?  İletilen atma gelen atma ile aynı yönlü olur.

 Yansıyan atma ters döner.

 Aynı yayda hız aynı olur.

 Atmanın hızı, ince yayda, kalın yaya göre da-

ha büyüktür.
Çözüm 1 = 3>2 y1> y2
Sabit engelden atma ters X1 = X3> X2 y1> y3
döner.
 Atmanın hızıyla genişliği doğru orantılıdır.

 Gelen atmanın genliği, iletilen ve yansıyan

atmanın genliğinden büyüktür.

10. SINIF 165 KARA FİZİK

 Y A Y D A L G AS I

Kalın Yaydan İnce Yaya Gelen Atma Çözüm

1
Kalın yaydan ince yaya
O
doğru bir atma şekildeki y1

gibi gönderiliyor. X1

3 2 1

y3 y2 O
X3 X2

1 = 3<2 y1> y2 2

X1 = X3< X2 y1> y3  Gelen atma ile iletilen atma aynı yönlü olmak
zorundadır.
 İletilen başyukarı ise, X yayında oluşturulan
atma başyukarı olmalıdır.
 Yansıyan ters dönerse, ince yaydan kalın ya-
ya gelmiştir. X yayı Y yayından incedir.
 İnce yayda atma daha hızlıdır.
2>1 olur.
Cevap: I ve III

Ör nek Ör nek
O Bir yayda oluşturulan
(I) L
atma şekildeki gibi ok K
X Yayı Y Yayı
yönünde ilerliyor. Bu
M
atmanın K, L, M nok-
1 talarının hareket yönleri nasıldır?
O
(II)

2

O noktasından ekli, farklı kalınlıklı X ve Y yayları

iki nokta arasına şekil-I’deki gibi bağlanıyor.
X yayından O’ya doğru oluşturulan atmanın O
Çözüm
K L M
noktasından yansıması ve iletilmesi şekil –II’deki
gibidir.
Buna göre:
I. X yayı Y yayından daha incedir.
II. 1>2dir. K

III. X yayında oluşturulan atma başyukarıdır.

İfadelerinden hangileri doğrudur?

KARA FİZİK 166 10. SINIF

 Y A Y D A L G AL AR I

TEST - 1
L
4. Bir atma ok yönünde
şekildeki gibi ilerliyor. K

Atmanın K, L, N nok-
N
talarındaki hareket
1. Bir yayda şekildeki L
yönü nasıldır?
gibi oluşturulan atma
K M
ok yönünde ilerliyor.
Bu atmanın K, L, M noktalarındaki hareket yö- K L N
nü nasıldır? A)
K L M B)
A) C)
B) D)

C) E)

D)

E)
5. Bir yayda oluşturulan
K L
atmalar şekildeki gibi
M
ilerliyorlar. Atmaların
2. Bir yayda oluşturulan L
K, L, M noktalarının
atma şekildeki gibi K
hareket yönleri aşağıdakilerden hangisi gibi-
ok yönünde ilerliyor. M dir?
Bu atmanın K, L, M
noktalarının hareket yönü nasıldır?
K L M
K L M
A)
A)
B)
B)
C)
C)
D)
D)
E)
E)

3.
2 6.
ok
N
L
L M
3 K
1

Türdeş ve gergin bir yayda şekildeki gibi atmalar Bir yayda oluşturulan atmaların hareket yönleri
oluşturuluyor. Bu atmaların hızları 1, 2, 3 şekildeki gibidir. Bu atmaların hangileri kesin-
arasındaki ilişki nedir? likle ok yönünde ilerlerler?

A) 1 = 2 = 3 B) 1>2>3 C) 3>2>1 A) Yalnız K B) Yalnız M C) K ve N

D) 2>3>1 E) 2>1 = 3 D) M ve N E) L, M, N

10. SINIF 167 KARA FİZİK

 Y A Y D A L G AS I

7. 9.
Duvar Duvar
K K
L
Sabit L Serbest
Uç Uç
Şekil-I
Gergin türdeş bir yayda özdeş K ve L atmaları
Duvar Duvar
hareketli engellere doğru şekildeki konumdan ha-
rekete başlıyorlar. Atmalar bir kez yansıdıktan K
L L
sonra, atmaların konumu aşağıdakilerden
hangisi gibi olur?(Bölmeler arası uzaklık eşit.) Şekil-II
A) Uçlarından gerilerek iki duvar arasına bağlanan
K
L bir yaydaki K ve L atmalarının t1 anındaki konum-
ları şekil-I’deki gibidir. bu atmaların her biri sabit
B) ve serbest uçtan bir kez yansıdıktan sonraki gö-
rünümü şekil-II’deki gibidir.
Buna göre t1 anında:

C) I. K ve L atmalarının hareket yönü serbest uca

K doğrudur.
L
II. K ve L atmalarının hareket yönü sabit uca
doğrudur.
D)
K
III. K atması serbest uca, L atması sabit uca doğ-
L ru hareket etmektedir.
Yargılarından hangileri doğrudur?
E)
K L
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III

8. 10.

Y b X

a X Y

Gergin bir türdeş yayda özdeş iki atma şekildeki

konumdan ok yönlerinde harekete başlıyorlar. Gergin türdeş bir yayda oluşturulan atmalar ok
Atmalar t sürede bir bölme yer değiştirdikleri- yönünde şekildeki gibi birbirlerine doğru hareket
ne göre, şekildeki konumdan 6t süre sonra etmektedirler. Atmaların a ve b uçları aynı hi-

atmaların konumu nasıldır? zaya geldiğinde atmaların görünümü nasıldır?

(Bölmeler eşit aralıklı) A) B) C)

A) B)

D) E)
C) D)

1.D 2.B 3.A 4.B 5.E 6.B

E)
7.A 8.A 9.A 10.C

KARA FİZİK 168 10. SINIF

 Y A Y D A L G AL AR I

TEST - 2
3.

1. Bir yayda oluşturu- K

lan atma sabit en-

gele doğru şekildeki
gibi gönderiliyor.
L
Atmanın engelden
yansıdıktan sonraki şekli nasıldır?
A) B)

C) D) Şekildeki periyodik dalgaların hızları eşittir. Bu

dalgaların frekansları arasındaki ilişki nasıl-
dır?

A) fK =fL =fM B) fK>fL>fM C) fM>fL>fK

E) D) fL>fM>fM E) fK>fL = fM

4. Bir yayda şe-

kildeki gibi
2. Bir yayda oluşturu- atmalar oluş-
lan atma serbest turuluyor. At-
engele doğru şe- malar t süre-
kildeki gibi gönde- de bir bölme ilerliyor. Şekildeki konumdan 6t
riliyor. Atmanın süre sonra atmaların görünümü nasıldır?
engelden yansıdıktan sonraki şekli nasıldır?
A) B) A) B)

C) D)
C) D)

E)
E)

10. SINIF 169 KARA FİZİK

 Y A Y D A L G AS I

5. 8. Ok yönünde iler-
8 cm leyen şekildeki L
atmanın L nok-
K L tası hareketli en-
gele ulaştığında
K noktasından üretilen dalgalar L noktasına 10
atmanın şekli nasıldır?
s.de ulaşmaktadır. Dalganın yayılma hızı kaç
cm/s dir?
A) B) C)

A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 10

D) E)

9.
6. Ok yönünde ilerle-
yen şekildeki at-
L Sabit
manın L noktası
sabit engele geldi-
ğinde, atmanın
Serbest
şekli nasıl olur?
Bir yayda oluşturulan atmalar t sürede bir bölme
ilerliyor. 9t süre sonra atmalar, şekildeki ko-
A) B) C) numdan hangi konumu alırlar?

D) E) A)

B)

7. Ok yönünde ilerleyen şe-

kildeki atmanın S noktası
hareketli engele geldi- C)
S
ğinde atmanın şekli nasıl
olur?

A) B) C) D)

D) E) E)

KARA FİZİK 170 10. SINIF

 Y A Y D A L G AL AR I

10. 12.
Duvar

K L

Türdeş bir yayda oluşturulan K ve L atmaları şe- Sabit uç Sabit uç

kildeki konumdan harekete başlıyorlar ve t sürede Şekildeki atmalar t sürede bir bölme ilerliyor. 8t
bir bölme ilerliyor. Atmalar herhangi bir engel- süre sonra atmaların konumu nasıldır?
den bir kez yansıdığına göre, atmaların görü-
nümü aşağıdakilerden hangisi gibi olabilir? A)
P
K L

R L
K
B)

S K
L

A) Yalnız P B) Yalnız R C) Yalnız S C)

D) P ve R E) R ve S

11.
Serbest Serbest
Uç Uç
D)
K K

Sabit Uç Sabit Uç

L
L
E)

Serbest
Uç Serbest
Uç
M
M

Türdeş ve özdeş yaylarda, K, L, M atmalarının

serbest ve sabit uçlarda yansıması şekillerdeki
gibi verilmiştir. Hangi atmanın yansıması doğru
çizilmiştir?

A) Yalnız K B) Yalnız L C) Yalnız M

1.D 2.C 3.A 4.D 5.A 6.B
D) K ve L E) L ve M
7.A 8.B 9.D 10.D 11.E 12.D

10. SINIF 171 KARA FİZİK

 Y A Y D A L G AS I

TEST - 3
3. O nokta-
O
sından ekli
K yayı M yayı
X ve Y
yayları iki nokta arasına şekildeki gibi geriliyor. K
1. O noktasından
yayı M yayından daha ağırdır. K yayından şekil-
ekli X ve Y O
deki gibi oluşturulan atmanın O noktasına
yayları iki nok- X yay Y yay
geldikten bir süre sonraki iletileni ve yansıya-
ta arasına şe-
nı aşağıdakilerden hangisi gibi olur?
kildeki gibi geriliyor. Y yayı X yayından daha kalın
(ağır) dır.X yayında şekildeki gibi oluşturulan
atmanın O noktasına geldikten bir süre sonra- A)
O
ki iletileni ve yansıyanı aşağıdakilerden han-
gisi gibi olur?

A) O
B)
O

B) O C)
O

C) O D)
O

D) O E)
O

E) O

2. Farklı kalınlıklı X ve Y yayları O noktasına eklidir.

X yayından O'ya doğru gönderilen atmanın O'dan
yansıması ve iletilmesi aşağıdaki şekildeki gibidir. 4. Üç tane dalga şekildeki gi-
1 2 bi oluşturuluyor. Bu dalga-
I
ların dalga boyları ara-
X Yayı O Y Yayı sındaki ilişki nasıldır?

d1 d2 II

Buna göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) 2>1
B) X yayı Y yayından kalındır.
III
C) d1> d2
D) O noktasına gelen ilk atma başyukarıdır.
A) 1=2=3 B) 1>2>3 C) 3>2>1
E) İletilen atmanın genişliği yansıyan atmanın
genişliğinden büyüktür. D) 1=2>3 E)3>1>2

KARA FİZİK 172 10. SINIF

 Y A Y D A L G AL AR I

5. K ve M 7. Bir yayda şekilde-

O
yayları K yayı M yayı ki gibi oluşturulan
O nok- atmalar t sürede
tasından eklenmiştir. M yayı K yayından daha ka- bir bölme ilerliyor.
lındır. K yayından şekildeki gibi oluşturulan atma t Şekildeki ko-
sürede bir bölme ilerliyor. Şekildeki konumdan numdan 6t süre sonra atmaların görünümü
7t süre sonra, yansıyan ve iletilen atmanın nasıldır?
konumları nasıldır? A) B)
A)
O

B)
O C) D)

C)
O

E)
D)
O

E)
O
8. Bir yayda şekildeki
gibi oluşturulan
atmalar t sürede
6. Bir yayda şekildeki gi- bir bölme ilerliyor.
bi iki atma ok yönün- Atmaların şekil-
de oluşturuluyor. At- deki konumdan 5t süre sonra görünümleri na-
malar t sürede bir sıldır?
bölme ilerliyor. Şekil-
deki konumdan 3t A) B)
süre sonra atmaların konumu nasıldır?
A) B)

C) D)
B) C)

E) E)

10. SINIF 173 KARA FİZİK

 Y A Y D A L G AS I

9. 11. Bir yayda oluştu-

İnce rulan genlik ve M
Yay O Kalın Yay
K genişliği aynı
olan dalga sabit engele şekildeki gibi gönderiliyor.
M noktası engele geldiğinde dalganın şekli
Kalın
Yay O İnce Yay nasıldır?
L

A) B)

M Serbest
Uç

Başyukarı oluşturulan K, L, M atmalarının ilerle- C) D)

me yönleri şekillerdeki gibidir. Hangi atmalar ilk
kez yansıdıktan sonra başaşağı hareket eder-
ler?

E)
A) Yalnız K B) Yalnız L C) Yalnız M
D) L ve M E) K ve M

12. Bir yayın bir ucu

sabit, diğer ucu
serbest engele
bağlanıp iki atma
şekildeki gibi oluşturulmuştur. Atmalar t sürede
bir bölme ilerliyor. 5t süre sonra atmaların ko-
10. numu nasıldır?
İnce Kalın yay
K L yay O
A) B)

Şekil-I
Ok
K L O M C) D)

Şekil-II
D)
İnce yayda oluşturulan K ve L atmalarının ilerle-
me yönleri şekil-I’deki gibidir. Bir süre sonra kalın
yayda oluşan ilk atma M ile K ve L atmalarının
görünümü şekil-II deki gibidir. Şekil-II’deki bu
atmaların hangileri ok yönünde ilerlemekte-
dir?

1.B 2.C 3.D 4.A 5.C 6.C

A) Yalnız K B) Yalnız L C) Yalnız M
7.A 8.B 9.A 10.D 11.D 12.B
D) K ve M E) L ve M

KARA FİZİK 174 10. SINIF

 Y A Y D A L G AL AR I

TEST - 4
3.

O
K yayı L yayı
1.
O1 O2 K ve L yayları O noktasından eklidir. K yayında
K M F
(I) oluşturulan atmalar t sürede bir bölme ilerliyor. L
yayı K yayından ağır olduğuna göre, atmaların
şekildeki konumdan 5t süre sonra görünümle-
1 2
M F ri nasıldır?
(II)
O1 O2 A)
3 O

Farklı kalınlıklı K, M, F yayları O1 ve O2 noktala-

rından eklidir. K yayında şekil-I’deki gibi oluşturu-
B)
lan atmanın, O1’den yansıması, O2’den iletilmesi O
ve yansıması şekil-II’deki gibidir. 1, 2, 3 hızla-
rını sıralayınız?
C)
O
A) 1 = 2 = 3 B) 1>2>3 C) 3>2>1
D) 1 = 2>3 E) 1>2 = 3
D)
O

E)
O
2.

K Y L Z
X X

K L
X Y X Z
4.

Şekil -I Şekil -II K yayı X L yayı Y M yayı

(I)
X ve Y yayları K noktasından, X ve Z yayları L
noktasından eklidir.
X yayında oluşturulan atmanın K ve L noktaların-
(II)
dan iletilmesi ve yansıması şekil-I ve şekil-II’deki X Y
gibidir.
Farklı kalınlıklı yaylar X ve Y noktalarından ekle-
Buna göre:
nip, M yayından şekil-I’deki gibi bir atma gönderi-
I. X yayı Y yayından kalındır. liyor. Bu atmanın Y noktasından yansıması, X
II. X yayı Z yayından kalındır. noktasından yansıması ve iletilmesi şekil-II’deki
III. Y yayı Z yayından incedir. gibidir. Bu yayların kalınlıklarını sıralayınız?
Yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
A) MK> ML> MM B) MK> ML> MK
A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız II C) MM> ML> MK D) ML> MK = MM
D) II ve III E) I ve III E) MM = ML> MK

10. SINIF 175 KARA FİZİK

 Y A Y D A L G AS I

5. 7.
3X
X yayı O Y yayı
(I) K yayı 1 M yayı
O
(I)

2X 4X 3
2
(II)
X yayı (II)
Y yayı O
Farklı kalınlıklı X ve Y yayları O noktasından ek-
Farklı kalınlıklı X ve Y yayları O noktasından ekli-
lenmiştir. X yayında şekil-I’deki gibi oluşturulan
dir. K yayında şekil-I’deki gibi oluşturulan atmanın
atmanın t süre sonra görünümü şekil-II’deki gibi-
t süre sonra görünümü şekil-II’deki gibidir. Buna
dir.
göre 1 ve 2 hızları oranı 1/3 kaçtır?
Buna göre:
I. X yayı Y yayından daha kalındır.
4 3 1
A) B) C) 2 D) 2 E)
II. Gelen atmanın hızı, iletilen atmanın hızından 5 4 2
küçüktür.
III. Gelen atmanın genliği, yansıyan atmanın gen-
liğine eşittir.
Yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) I, II ve III E) Yalnız III
8.
K yayı O M yayı
(I)

1

O
(II)

2 3

Farklı kalınlıklı K ve M yayları O noktasından ek-

lidir. K yayından şekil-I’deki gibi oluşturulan at-
6. manın t süre sonra görünümü şekil-II’deki gibidir.
60 cm 20 cm Buna göre:
K yayı 1 M yayı I. 3>2>1
O
(I)
II. K yayı M yayından daha kalındır.
III. Yayların boyları eşittir.
2 İfadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur?
(II)

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

Farklı kalınlıklı yaylar O noktasından eklidir. K
D) I ve II E) I ve III
yayında, Şekil-I’deki gibi oluşturulan atmanın 4
saniye sonra görünümü Şekil-II’deki gibidir. 2 hı-
1.B 2.C 3.E 4.C 5.B 6.B
zı kaç cm/s dir?
7.E 8.B

A) 5 B) 10 C) 15 D) 20 E) 30

KARA FİZİK 176 10. SINIF