30 Küresel Aynalar

4. Cisimden çıkan ışınlar

Test 1’in Çözümleri tümsek aynadan yan-
sırken uzantıları ayna-
1. Şekil I de odaktan gelen nın arkasında kesişir. F
ışın asal eksene paralel Işınların uzantısı kesiş-
yansıması gerekirken mer- F tiğinden oluşan görüntü
kezden geçerek yansımış M sanaldır.
yani yanlış çizilmiştir. Doğ-
Odak doğrultusunda gelen ışın, asal eksene paralel
ru çizimi şekildeki gibidir.
I olarak yansır. Bu nedenle C ve D seçeneğinden birisi
Şekil II de gelen ve yansı- doğru yanıt olmak zorundadır. Cismin Y ucu aynaya
yan ışın asal eksenle eşit açı yaptığından doğru çizil- yakın olduğu için görüntünün de Y ucu aynaya yakın
miştir. olur.
Şekil III te ışın merkezden geldiği için merkezden yan- Yanıt D dir.
sır. Bu da doğru çizilmiştir.
Yanıt A dır.

5.

2.

Y T
Nihat Bilgin Yayıncılık©

M Z F X
F Y

Z
Gelen ışın merkez doğrusu ile eşit açı yaparak yansır.
I
Bu durumda odak noktası T-Z arasında olur.

Yanıt A dır.

Yanıt A dır.

6.
I
3. I
h
a

4d d d Küresel aynalara gönderilen ışınlar kırılmaya uğrama-

dan yansır. Bu nedenle ışığın rengi α açısını etkile-
Merkez uzaklığı 4d olduğuna göre, odak uzaklığı 2d mez. Aynanın eğrilik yarıçapı ile h yüksekliği α açısını
olur. etkiler.

Yanıt C dir. Yanıt D dir.

 2 KÜRESEL AYNALAR

7. 9.
I2

I
asal M2 T F M T F
eksen F1 M

I1
f1 2f2

d = f1 – 2f2 I3

Yanıt D dir. asal T F M

eksen

Yanıt E dir.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

10. çukur
ayna
tümsek
ayna
I
8. tümsek ayna X Y Z asal
Y eksen

F T

X ve Y cisimlerinin tümsek
aynadaki görüntüleri F ile T ara-
sında, cisimle aynı yönde ve sanal
olarak oluşur. X cismi aynadan
uzak olduğundan görüntüsü F ye
yakın olur.
X
Z noktasından geçen I ışını çukur aynanın asal ekse-
Yl nine paralel olarak yansıdığına göre, Z noktası çukur
aynanın odak noktasıdır. Çukur aynadan asal eksene
F paralel gelen ışın tümsek aynadan yansırken uzantısı
X noktasından geçtiğine göre, X noktası tümsek ayna-
Xl
nın odak noktasıdır.
Yanıt E dir.
Yanıt A dır.
 KÜRESEL AYNALAR 3

11. I1 I2 12.
P R
I
F 2F
F // //
M F M F
I

I3

F 2F 3F
I

P aynasına gelen I ışınının şekildeki gibi yansıması

gerekir. Bu ışının izlediği yol yanlış çizilmiştir.

R ve S aynalarına gönderilen ışınların yansıması

I1 ve I2 ışınları kendi üzerinden geri yansır.
doğru çizilmiştir.
Yanıt D dir.
Yanıt A dır.
Nihat Bilgin Yayıncılık©
 4 KÜRESEL AYNALAR

2.
Test 2’nin Çözümleri
P F T
1. Küresel aynaya gelen ve yansıyan ışınlar tersinirdir. M
İstenildiğinde gelen ve yansıyan ışınların yönü değiş- R S
tirilerek sorular çözülebilir.

P ışını çukur aynaya odak ile tepe noktası arasından M noktası çukur aynanın merkezidir. Merkezden çu-
geldiği için, uzantısı aynanın arkasından geçmektedir. kur aynaya gelen P ışını kendi üzerinden geri döner.
P Odak noktasından geçerek çukur aynaya gelen R
ışını asal eksene paralel yansır. Bu ışın düzlem ayna-
ya dik düştüğünden kendi üstünden geri yansır.

F M S ışını kendi üzerinden yansımaz.

Yanıt E dir.

Ayrıca gelen ve yansıyan ışınlar merkez doğrusu ile

eşit açı yapmaktadır. P ışınının izlediği yol doğru çizil-
miştir.

R ışını da merkez doğ-rusu ile eşit açı yaparak yansı-

dığı için doğru çizilmiştir.
R
Nihat Bilgin Yayıncılık©

M F

S ışını merkez doğrusu ile eşit açı yaparak yansıma-

mıştır. Bu nedenle S ışınının izlediği yol yanlış çizil-
miştir.
3. f1 f2
Yanıt C dir.

F2 Y asal
eksen
2F1

F1 : Tümsek aynanın odak noktası

F2 : Çukur aynanın odak noktası

olsun. I ışınının şekildeki gibi bir yol izlemesi için

tümsek aynanın merkezi ile çukur aynanın odağı X
noktasında çakışık olmalıdır. Buna göre her üç yargı
da doğrudur.

Yanıt E dir.
 KÜRESEL AYNALAR 5

4. I 6.

X Y Z asal
M F eksen
P X Y(F)
R S

Y ve Z cisimlerinin üst yüzeylerinden geçen doğrular

odaktan geçerse; görüntüler yansıyan ışın doğrultu-
f f
—
2 sunda olur. Bu durumda görüntünün şekli dikdörtgen-
dir.
F
Tümsek aynanın noktasından geçecekmiş gibi
2 Yanıt D dir.
gönderilen I ışını aynadan f uzaklıktan geçer.

Yanıt B dir.

Nihat Bilgin Yayıncılık©

5. A
A B B
2h
h h h

f f/2 f f

C
C 7. X Y Z
F h
h/2

asal
M F eksen
f/2 f
1
Tümsek aynadan f kadar uzaklıktaki 2h boyundaki
A cisminin aynadaki görüntüsü şekildeki gibi aynadan
Z ışını asal eksenle eşit açı yaparak yansıdıktan son-
f
uzaklıkta, h boyunda oluşur. ra 1 noktasından geçer.
2
Düzlem aynanın önündeki h boyundaki B cisminin Y ışını çukur aynanın odağından aynaya geldiği için
aynadaki görüntüsünün boyu yine h olur. asal eksene paralel yansır ve 1 noktasından geçerek
f h yoluna devam eder.
Çukur aynadan uzaklıktaki ve boyundaki
2 2
X ışını çukur aynanın merkezinden geldiği için kendi
cismin aynadaki görüntüsü şekildeki gibi h boyunda
üstünden yansır.
oluşur.
Yanıt A dır.
Yanıt A dır.
 6 KÜRESEL AYNALAR

8. 10. Çukur aynalarda odak ile ayna arasındaki bir cismin gö-
K rüntüsü, aynanın arka tarafında ve sanal olarak oluşur.
Bu konumda görüntünün boyu cismin boyundan büyük
h
Z
asal olduğundan, ayna makyaj aynası olarak kullanılabilir.
X Y P eksen
I Yanıt D dir.

K cismi aynanın merkezine konulduğu için görüntüsü-

nün boyu yine h olmuştur.
f
Çukur aynaya uzaklıktan gelen I ışını yansırken
2
uzantısı X noktasından geçer. 11.
K
Yanıt E dir.
L

F M

Cismin L noktası merkezde ve 1 birim yükseklikte ol-

duğu için görüntüsü yine merkezde, ters ve 1 birim
yükseklikte olur. Cismin K noktası aynadan 3f uzak-
Nihat Bilgin Yayıncılık©

lıkta ve 2 birim yükseklikte olduğundan, görüntüsü ay-

nadan 1,5f uzaklıkta ve 1 birim yükseklikte ters olarak
oluşur. KL cisminin görüntüsü 4 numaralı olandır.
9.
I1 Yanıt D dir.

F M Şekil I

f f f

I1 ışını tümsek aynadan kendi üstünden yansıdığına 12.

göre merkez doğrultusunda gelmiştir.

T asal
Y X eksen
I2 F
—
2 F M
Şekil II

X noktasına konulan cismin sanal ve iki katı büyük-

f f f lüğünde görüntüsünün oluşabilmesi için cismin ay-
f
I2 ışını aynaya f uzaklığından geldiği için yansıdığın- nadan kadar uzaklıkta olması gerekir. Buna göre
2
F odak noktası Y dedir.
da uzantısı den geçer.
2
Yanıt C dir.
Yanıt B dir.
 KÜRESEL AYNALAR 7

3.
Test 3’ün Çözümleri I1

F
1. // // Şekil I
X
çukur
Y ayna
Z
F T

I2

M
Şekil II
F

Şekle göre X kesinlikle asal ekseni keser. Y ve Z için

kesin birşey söylenemez.
I1 ve I2 ışınları şekillerde gösterildiği gibi kendi üze-
rinden geri yansır. I3 ışını kendi üzerinden geri yansı-
maz.
Yanıt A dır. Yanıt C dir.
Nihat Bilgin Yayıncılık©

4. tümsek çukur
ayna ayna
Fl

M F I1 F

I2

tümsek
ayna
F: odak noktası
F : yardımcı odak Fl
noktası I3
2.
M: merkez
II F
I
IV III
asal
eksen M F
V
I1 ışınının merkez doğrultusunda yansıması için, mer-
K
kez doğrultusunda gelmiş olması gerekirdi. Bu neden-
le I1 ışınının yansıma biçimi yanlıştır.
K cisminin düzlem aynadaki görüntüsü III numaralı I2 ve I3 ışınları için yardımcı odak çizilmiş ve bu ışınlar
vektördür. III numaralı vektörün çukur aynadaki gö- yardımcı odak noktalarından geçerek yollarına devam
rüntüsü V numaralı vektördür. etmişlerdir. Bu iki ışının yansıma biçimi doğrudur.
Yanıt E dir. Yanıt D dir.
 8 KÜRESEL AYNALAR

5. Cisim düşeyde üç çizgiden oluşuyor. 7. f2

asal eksen

f1

asal
M F eksen
F1
asal
eksen S

Merkezdeki çizginin görüntüsü, yine merkezde, ters

ve eşit uzunlukta oluşur.

Merkezin dışındaki çizginin görüntüsü M-F arasında

ve daha kısa oluşur.
S ışını, odak uzaklığı f1 olan aynanın asal ekseni-
Merkezle odak arasındaki çizginin görüntüsü merke- ne paralel geldiği için bu aynanın odağından geçerek
zin dışında ve daha uzun oluşur. yansımıştır. Bu nedenle f1 = 1 birimdir. İkinci aynaya
gelen ışın asal ekseni 4 birim uzaktan keserek gel-
Yanıt B dir.
miştir. Bu ışın yansıdıktan sonra asal ekseni 2 birim
uzaktan kestiğine göre;

3f2 = 4 birim
4
f2 = birim
3
Nihat Bilgin Yayıncılık©

f1 1 3
= = bulunur.
f2 4 4
3 Yanıt B dir.

8. görüntü
I
K

6.
T1 F1
düzlem çukur
ayna K ayna

M F asal K cismi T1 noktasına yaklaşırken görüntüsü de küçü-

eksen
lerek T1 noktasına yaklaşır.
x y f f
II
(2) (1) K

Düzlem aynalarda oluşan görüntünün boyu ile cismin

M F2
boyu birbirine eşittir. Çukur aynada cismin boyu ile
görüntünün boyunun eşit olması için cisim aynanın görüntü
merkezine konulmalıdır. Bu nedenle çukur ayna (2) II numaralı aynanın merkezinin dışındaki K cismi, ayna-
yönünde y kadar kaydırılmalıdır. dan uzaklaşırken görüntüsü küçülerek F2 ye yaklaşır.
Yanıt D dir. Yanıt B dir.
 KÜRESEL AYNALAR 9

9. cisim 11. perde tümsek

ayna

Şekil I top
M 3 F K Kl
T F
görüntü

cisim
K noktasal ışık kaynağının tümsek aynadaki görüntü-
sü, TF arasında ve sanaldır. K’, ışık kaynağının görün-
Şekil II
M F tüsü olmak üzere; perde üzerinde şekildeki gibi tam
2 ve yarı gölge oluşur.

Tümsek ayna K ışık kaynağına doğru kaydırılırsa Kʹ,

görüntü
görüntü K ya yaklaşmış olur. Bu durumda tam gölgenin alanı
cisim artar, yarı gölgenin alanı azalır.
4
Şekil III perde
M F

K Kl

Cisim Şekil I deki gibi merkezin dışında ise görüntüsü

3 numara gibi M-F arasında oluşur.
Cisim M-F arasında ise görüntüsü 2 numara gibi
Nihat Bilgin Yayıncılık©

merkezin dışında oluşur.

Yanıt C dir.
Cisim odak ile ayna arasında bir yerde ise görüntüsü
aynanın arkasında ve sanal olarak oluşur. Bu, 4 nu-
maralı görüntü gibidir.

Yanıt E dir.

10. çukur
beyaz
perde ayna 12. 4

3 5
2 2
1 M F
1 3
F asal
3 eksen

K
Merkezdeki yeşil ışık veren kaynağın görüntüsü yine
merkezde oluşur. Merkezden küresel engele gönderi-
len ışınlar şekildeki yolu izler. F den çıkan ışınlar ay-
nadan asal eksene paralel olarak yansır. Bu ışınların
K cismi çukur aynadan 1,5f uzaklıkta olduğundan bu
izlediği yol şekil üzerinde verilmiştir. 1. bölge her iki
aynadaki görüntü 3f uzaklıkta 2 numaralı vektör gibi
kaynaktan ışık almadığı için siyah görünür. 2. bölge
oluşur. Düzlem ayna 2 numaralı vektörü cisim olarak
kırmızı kaynaktan ışık aldığı için kırmızı görünür. 3.
kabul edip görüntüsünü 4 numaralı vektör gibi oluştu-
bölge her iki kaynaktan ışık aldığı için yeşil + kırmızı =
rur.
sarı renkli görünür.
Yanıt D dir.
Yanıt E dir.