12 FZK KA U1a CZM

12.
SINIF
KONU ANLATIMLI
1. ÜNİTE: DÜZGÜN ÇEMBERSEL HAREKET
1. Konu : DÜZGÜN ÇEMBERSEL HAREKET
ETKİNLİK VE TEST ÇÖZÜMLERİ

1 Düzgün Çembersel Hareket
1. Ünite 1. Konu
2r
~=
T
Etkinlik A’nın Çözümleri ~=

2·3
3
= 4 rad / s
2
1. v
L bulunur. İpteki gerilme kuvvetleri;
v TA = Fm
60°
m TA = m . ω2 . r = 0,5 . 16 . 1 = 8 N
O r=2m K
TL = Fm – mg
TL = m . ω2 . r – mg
TL = 0,5 . 16 . 1 – 0,5 . 10 = 3 N
a. Cisim 5 s de 60° dönerse
TK = Fm – mg . sin 53°
T s de 360° döner.
TK = m . ω2 . r – mg . sin 53°
360 · 5 TK = 0,5 . 16 . 1 – 0,5 . 10 . 0,8

T= = 30 s
60
TK = 4 N
Cismin frekansı;
1 1
f= = s–1
T 30
Nihat Bilgin Yayıncılık©
3.
b. Cismin kinetik enerjisi; v2 = 10 m/s
1 1 2r r 2 v1 = 10 m/s
Ek = mv2 = m( )
2 2 T
60°
1 1 2·3·2 2 1
Ek = · ·( ) = = 4·10 – 2 J
2 2 30 25
R
c. Cismin açısal hızı;

~ = 2rf Çembersel hareket yapan cismin frekansı f = 1 s–1
~=2·3·
1
=
1
rad/s bulunur. olduğundan, periyodu da T = 1 s dir. Cisim 360° yi
30 5 1
1 s de dolanırsa, 60° yi ise T t = s de dolanır.
6
Ortalama ivme;
2. Tv v2 – v1 v1
L
a ort = =
Tt Tt
v2 = 10 m/s
K bağıntısı ile bulunur. v2
v
TL mg TK vektörü aynen alınıp v1 60°
mg vektörü ters çevrilerek 60°
ip 53°
m A vektörel toplama yapılır. 60°
r=1m O TA
v2 ile (–v1) eşit olup ara- ∆v
mg larındaki açı 120° dir. Bu
– v1 = 10 m/s
nedenle,
∆v = 10 m/s olur. Buradan;

Cisim 3 s de, 2 devir yapacak şekilde döndürüldü-
10
3 aortalama = = 60 m/s2 bulunur.
ğünde periyodu T = s olur. Cismin açısal hızı; 1
2
6
DÜZGÜN ÇEMBERSEL HAREKET 3
4. düşey eksen a. İpteki minimum gerilme kuvveti tepe noktasındadır.

~ Fm = TK + mg
T K
TK = Fm – mg
yatay
fs tabla
m · v2
TK = r – mg
2m
0, 5 · 16
TK = – 0,5 · 10 = 3 N
1
a. tabla; 3 s de 2 devir yapıyor ise
1 s de f devir yapar
–––––––––––––––––––––––––––– b. İpteki maksimum gerilme kuvveti en alt noktada
f=
2 –1
s meydana gelir.
3
bulunur. Açısal hız; Fm = TL – mg
~=2.r.f TL = Fm + mg
2 m · v2
~=2·3· = 4 rad/s bulunur. TL = r + mg
3
0, 5 · 16
TL = + 0,5 · 10 = 13 N
1
b. İpteki gerilme kuvveti ile sürtünme kuvvetinin topla-
mı merkezcil kuvveti oluşturur.
c. Cisim A noktasından geçerken;
FM = T + fs
TA = Fm
T = Fm – fs
m · v2
T = m . ~2 . r – k . m . g TA = r
0, 5 · 16
T = 6 . 42 . 2 – 0,8 . 6 . 10 TA = = 8 N bulunur.
1
T = 144 N
6. A
5. m B
m = 0,5 kg g mg
co v
v s6
0° 60°
TK mg r=50 cm
C m
TC O ip
r=1m
A mg TD
TA O
mg TL
D
mg
L
mg A noktasında gerilme kuvvetinin sıfır olması için;
Fmerkezcil = mg
Cismin sahip olduğu kinetik enerji 4 J olduğuna göre;
m · v2
1 r = mg
Ek = · m v2
2 v2 = rg
1
4= · 0,5 · v2
2 v2 = 0,5 · 10
v = 4 m/s bulunur.
v= 5 m/s olmalıdır.
4 Ünite 1 Düzgün Çembersel Hareket
a. Fmerkezcil = TB + mg cos 60° 8.
TB = Fmerkezcil – mg . cos 60°

37° , = 50 cm
m · v2
TB = r – mg · cos 60°
T
0, 1· 5 1
TB = – 0,1 · 10 · = 0,5 N
0, 5 2
Fm m = 100 g
mg
b. TC = Fmerkezcil TD = Fmerkezcil + mg
a. Cisme etkiyen merkezcil kuvveti; ipteki gerilme kuv-

m · v2 m · v2
TC = r TD = r + mg veti ile cismin ağırlığının bileşkesi oluşturur.
0, 1· 5 0, 1· 5 Fm
TC = TD = +1 tg 37° = mg
0, 5 0, 5
TC = 1 N TD = 2 N Fm
3
= & Fm = 3 N bulunur.
4 0, 1· 10 4
3 5
b. T = ( Fm) 2 + ( mg ) 2 = ( )2 + (1)2 = N
4 4
m · v2
c. Fmerkezcil = r (r = , . sin 37°)
3 1 3
Fm · , · sin 37 ° · ·
4 2 5
v2 = =
m 1
10
3
v= m/s
2
7.
v
r = 50 cm
m2
O ip
m1 9. L
m1g ~ r
h = 2r = 15 m
a. İpteki gerilme kuvveti m1 kütleli cismin ağırlığına
eşittir. Buna göre; v0 = 20 m/s
T = m1g = 1 · 10 = 10 N bulunur. K
b. m2 kütlesinin çembersel hareket yapabilmesi için Cisim K dan L ye gelinceye kadar silindir en az bir
merkezcil kuvvete ihtiyaç vardır. Bu merkezcil kuv- devir yapmalıdır. KL uzaklığı 15 m olduğundan;
veti, m1 kütlesinin ağırlığı sağlar.
1 2
2
h = v0t – gt
m2 · v 2
m1 · g = r 15 = 20 · t – 5t2 & t2 – 4t + 3 = 0
0, 5 · v 2 yazılabilir. Bu bağıntının kökleri t1 = 1 s ve t2 = 3 s
1 · 10 = & v2 = 10 m/s
0, 5
dir. Cisim 20 m/s hızla atıldığından KL arasını 1 s de
1 alır. O hâlde silindirin en küçük periyodu 1 s olmalıdır.
E2 = · m2 · v2
2
Buradan;
1 1
E2 = · · 10 = 2,5 J 2r 2·3
2 2 ~= = = 6 rad/s bulunur.
T 1
10. b. Cisim A noktasından B noktasına çıktığında enerjinin

~= ? a korunumundan;
Fm 1 1
· m · v 20 = mg · 2r + · m · v 2B
2 2
mg 1 1
· v 20 = 10 · 2 · 1,6 + · (4)2
2 2
53° 53°
yatay
A v 20 = 64 + 16
5 m
––
3 v0 = 4 5 m/s bulunur.
a. m kütleli cismin çembersel hareket yapabilmesi için

merkezcil kuvvete ihtiyaç vardır. Bu merkezcil kuv-
veti, şekilde gösterildiği gibi ağırlık ile eğik düzlemin
tepki kuvvetinin bileşkesi sağlar.
12. Gerekli merkezcil kuvveti, şekilde gösterildiği gibi kü-
Fm
tana = mg renin tepkisi ile cismin ağırlığının bileşkesi sağlar.
5 Fm
~2 tan 30° = mg
m~2 r 4 3
tan 53° = mg & =
3 10 1
Fm = 30°
~2 = 8 · 3 · 10 T
3
Fm = 10 N 30°
~ = 2 2 rad/s
bulunur. Cismin küreye Fm
b. m kütleli cismin kinetik enerjisi; olan etkisi; mg
1 1 ( Fm) 2 + ( mg ) 2
Ek = · m · v2 = · m · ~2 · r2 T=
2 2
Ek =
1 5
· 2 · (2 2)2 · ( )2 T= ( 10 ) 2 + ( 10 3 ) 2 = 20 N
2 3
EK = 22,2 J bulunur.
13.
A
B
m
mg
11.
B C
r
mg
r = 1,6 m
v0 Cisim B noktasından geçerken rayın cisme uygula-

yatay
A dığı tepki kuvveti;
a. Cisim B noktasından düşmeden geçtiğine göre, ge- TB = Fm – mg

rekli merkezcil kuvveti ağırlık sağlar. m · v 2B
2mg = – mg
Fm = mg r
m · v 2B
m · v 2B 3mg =
= m·g r
r
v 2B = 3rg bulunur.
vB = r·g = 1, 6 · 10 = 4 m / s bulunur.
Cisim C noktasından B noktasına çıkarken enerjinin 15. Y

korunumu kanunundan;
1 1
· m · v 2B + mgr = m · v 2C
2 2
1 1
· 3rg + g · r = · v 2C
2 2
5 rg 1 2 NX
= ·v X
2 2 C
20 m/s
2
vC = 5 rg mg
bulunur. C noktasından geçerken rayın gösterdiği

a. X noktasında araca uygulanan tepki kuvveti ile ağır-
tepki kuvveti;
lığın bileşkesi merkezcil kuvveti oluşturur.
m · v 2C
TC = FM = F = NX – mg
r
m · 5 rg mv 2
TC = = 5 mg NX = F + mg = r + mg
r
bulunur. Yani cismin ağırlığının 5 katıdır. 600 · 20 2
NX = + 6000 = 10 000 N bulunur.
60
b. Y noktasından geçerken düşmeden dolanabilmesi

için;
F = mg
olmalıdır. Y noktasındaki vY hızı;
mv 2Y
r = mg
vY = r · g = 10 6 m / s olmalıdır.
14.
~
37°
m
Fm B
16. Cisim saniyede 3 devir yaptığına göre f = 3 s–1 dir.

37°
v = 2r · r · f A
A v = 9 m/s
x=? m
v = 2 · 3 · 0,5 · 3
m kütleli cisme gerekli merkezcil kuvveti koninin tep-
v = 9 m/s
ki kuvveti ile ağırlığın bileşkesi sağlar.
h = 5 · t2 h=5m
Fm m~2
tan 37° = mg = mg
5 = 5 · t2
2
3 ~ r
= g t=1s yer
4 B
x=v·t x
3 ( 5)2 · x
=
4 10 x=9·1=9m
3
x= metre
2
17. düşey 19. a. Araç yolun en alt

N
~ noktasından
geçerken yolun v
araca uyguladığı
T1 = 20 N
T1·sin37°
tepki kuvveti;
mg
Fm = N – mg
T1·cos37°
m yatay
T2·cos37° m · v2
N = mg + r
T2 mg
1200 · ( 25 ) 2
T2·sin37° N = 1200 · 10 +
250
N = 15 000 N bulunur.
a. Düşeyde denge şartından; b. Şoföre araba koltuğunun uyguladığı tepki kuvveti;
T1 . sin 37° = T2 . sin 37° + mg m · v2

N= r + mg
20 . 0,6 = T2 . 0,6 + 0,3 . 10 ⇒ T2 = 15 N 50 · ( 25 ) 2
N= + 50 · 10 = 625 N bulunur.
bulunur. 250
b. Yatayda denge yoktur. İpteki gerilme kuvvetlerinin

yatay bileşenleri toplamı merkezcil kuvveti oluşturur.
Fm = (T1 + T2) . cos 37°

Fm = (20 + 15) . 0,8 = 28 N 20.

K
bulunur.
h
L
17 m N mg
6m
18.
~
yatay
L seviyesine göre enerjinin korunumu yazılırsa;

37° 37° 1
mgh = · m · v 2L
m2
2
m1 Fm Fm
v 2L = 2gh
m1g m2g v 2L = 2 · 10 · (17 – 12) & v 2L = 100

bulunur. L noktasından geçerken rayın cisme
Fm Fm uyguladığı tepki kuvveti;
tg 37 ° = m g ..... ( 1 ) tg 37 ° = m g .....( 2 )
1 2
Fm = N + mg
(1) ve (2) denklemlerinden birini ele alırsak;
N = Fm – mg
m1 a
tg 37° = m g
1 m · v 2L
3 a N= r – mg
= ⇒ a = 7,5 m/s2
4 10
bulunur. 120 · 100
N= – 120 · 10 = 800 N bulunur.
6
21. 2gr (1 – cosa) = gr cosa

m
2
cosa =
K 3
L bulunur. Şekil II den |OA| = h yüksekliği için,
mv2 v
r r a
mg | OA |
a cos a = r
O 2 | OA |
=
Şekil I 3 3
2
L noktasından geçerken m kütleli cisim yarım küre-
|OA| = h = 1 m bulunur.
den ayrıldığına göre bu noktada yüzeyin cisme tep-
kisi sıfır olur. Şekil I den;
Etkinlik B’nin Yanıtları
mv 2
r = mg · cos a
v2 = gr cos a ...................................... (1) 1. a. F1 = merkezcil kuvvet
bulunur. Cisim K noktasından L noktasına geldiğinde F2 = ağırlık

|KA| yüksekliği kadar aşağı düşmüş olur (Şekil II). b. merkezcil
Bir başka ifadeyle, kaybolan potansiyel enerji kinetik
enerjiye dönüşür. Şekil II ye dikkat edilirse; c.
K
A
L v d. kalmaz, teğet
r
a 2. N
O fs
Şekil II
G
|KA| = r – |OA| ................................... (2)
olduğu görülür. Ayrıca;

3. N·cosa
N
| OA |
cos a = r
|OA| = r · cosa a
değeri (2) numaralı bağıntıda yerine yazılırsa; N·sina

|KA| = r – (r · cosa) a
|KA| = r (1 – cosa) ............................ (3)
mg
bulunur. Enerji eşitliğinden;
∆Ep = Ek 4. alt, maksimum

1
mg . |KA| = mv2
2 Etkinlik C’nin Yanıtları
yazılır. Bu bağıntıda (1) ve (3) bağıntıları yerine yazı-
lırsa; 1. Y 3. Y 5. Y 7. D
1
mgr (1 – cosa) = mv2 2. Y 4. D 6. D
2
2gr (1 – cosa) = v2
Özdeş iki cisme etki eden merkezcil kuvvetler eşit

Test 1 in Çözümleri olduğuna göre;
1. F1 = F2
v1 v2
~
r 2r m ~ 21 . r = m ~ 22 . 2 r & ~1 = 2 bulunur .
O1 m1 = m O1 ip 2
ip m2 = 2m
Yanıt B dir.
Şekil I
Şekil II
Şekil I deki çemberin çevresi 2rr, Şekil II deki

çemberin çevresi 4rr dir. m1, m2 kütleli cisimlerin
periyotlarının eşit olması için v1 = v ise v2 = 2v
olmalıdır. Yatay düzlem üzerinde, bir ipin ucun-
da dolanan bir cismin ipte oluşturduğu gerilme
kuvvetinin büyüklüğü (T), merkezcil kuvvete eşit
mv 2
olup F = T = r bağıntısı ile bulunur.
m 1 v 21
T1 r1
=
T2 m 2 v 22
r2
m.v2
T1 r 1
= = bulunur . 3.
T2 2m.4v 2 4 2~ ~
2r Yanıt B dir.
2~ M
L 2r
K
2r
r
(2)
(1)
2. v1 M dişlisi saat ibresinin dönme yönünün tersine ~

m açısal hızıyla döndüğünde, K dişlisi ve K ile çakışık
r 2r
olan L dişlisi birlikte 2~ açısal hızı ile saat ibresi
F F yönünde döner. Bu durumda (1) ve (2) ile gösterilen
m noktalardaki merkezcil ivmelerin oranı;
I v2
Şekil a1 ~ L2 . 2 r
Şekil II a2 =
2
~M .2r
Düzgün çembersel hareket yapan bir cismin bu
hareketini sürdürebilmesi için cisme etki etmesi a1 ( 2~ ) 2 .2r
a2 = =4 bulunur .
gereken merkezcil kuvvet; ~2 .2r
mv 2 2
F= r = m~ r dir. Yanıt E dir.
4. Merkezcil kuvvetlerin eşitliğinden

T2 = 2T
v m1 F1 = F2
v
C
T1 = T
r m 1 . ~ 21 . r1 = m 2 . ~ 22 . r2
B A
m2
r
1. 5 2 . r1 = 2 . 5 2 . r2 & r1 = 2 bulunur .
2r 2
Yani r1 = 40 cm, r2 = 20 cm dir. Hareket sırasında

r yarıçaplı çembersel yörüngenin çevresi 2rr, 2r ipte oluşan gerilme kuvveti;
yarıçaplı çembersel yörüngenin çevresi 4rr dir. Bu T = F1 = F2
yörüngelerde düzgün çembersel hareket yapan m1
dir. Bunlardan birinde değerleri yerine yazarsak;
kütleli cismin periyodu T1, m2 kütleli cismin periyodu
T = m1 . ~12 . r1 = 1 . 52 . 0,4 = 10 N bulunur.
T2 olsun.
Yanıt B dir.
2rr
T1 = v
4rr
T2 = v
dir. Bir başka ifadeyle, T1 = T ise T2 = 2T dir.
m2 kütleli cisim, şekilde gösterilen A noktasından
T2
B noktasına t = = T sürede varır. Aynı sürede
2
m1 kütleli cisim bir tam devir yaparak yine C nokta-

sından geçer.
Yanıt A dır.
6. A ve B noktalarında m A
v
kütleli cisme etki eden
mg
kuvvetler şekildeki gibidir. TA
A noktası için;
O
5. TA + mg = Fm
~ = 5 rad/s TB
TA = Fm – mg
B
F1 F2
m1 m2 yazılabilir. TA gerilme
kuvvetinin mg olabilmesi mg
r1 r2
için merkezkaç kuvvetinin
2mg olması gerekir.
Cisimlere aynı ip çembersel hareket yaptırdığına
B noktası için;
göre, çembersel hareket yaptıran kuvvetler eşittir. Bu
Fm = TB – mg
kuvvetlerden bir tanesinin büyüklüğü ipteki gerilme
kuvveti kadardır. Denge sağlandığında m1 kütleli TB = Fm + mg
cismin dönme ekseninden olan uzaklığı r1, m2 kütleli TB = 2mg + mg = 3mg bulunur.
cismin dönme ekseninden olan uzaklığı r2 olsun. Yanıt B dir.
7. 6 m/s 9. ~
3 m/s
T
45°
100 g 100 g
m r
m~2r
0,5 m 0,5 m
İpe uygulanan T kuvveti cisimlerin merkezcil kuvvet- mg

leri toplamına eşittir. Dıştaki topun çizgisel hızı 6 m/s
ise içteki topun çizgisel hızı 3 m/s olur. Çünkü çizgi-
sel hız yarıçapla orantılıdır. m kütleli cisme etki eden merkezkaç ve ağırlık kuv-
vetleri şekildeki gibidir. Taralı üçgenden;
v 21 v 22
T = r + m2 m . ~2 . r
1 r2 tan 45 ° = mg
32 62
T = 0, 1 + 0,1 5
0, 5 1 ~2 .
8
1=
T = 5, 4 N bulunur . 10
Yanıt C dir. 2
~ = 16
~ = 4 rad / s bulunur .
Yanıt D dir.
10.
2T
a = 2 m/s2
T T
8.
v
k m1g = 20 N m2g = 30 N
O m
Makara sistemi belirtilen yönde a = 2 m/s2 lik ivme ile

hareket ederken ipteki T gerilme kuvvetinin değeri;
Cisim sürtünmesiz yatay yüzey üzerinde düzgün
T = m1g + m1a = 24 N
olarak döndürülürken, merkezcil kuvvet yayın x
kadar açılmasını sağlar. bulunur. O hâlde 2T = 48 N dur. Bu kuvvet aynı za-
manda m3 kütleli cisme çembersel hareket yaptıran
F = kx merkezcil kuvvettir.
mv 2 m3 v2
r = kx Fmerkezcil = r
1. 2 2
= 100 . x 3 . v2
0, 5 48 =
1
x = 8 cm bulunur .
v 2 = 16 & v = 4 m/s
Yanıt C dir.
Yanıt C dir.
11. Şekil II için;

m2 ~2 x2
2r O tan 53° = m2 g
r X Y
g
x2 = · tan 53° ......................... (2)
~2
bulunur. (1) ve (2) nolu terimler oranlanırsa;
Tablanın merkezindeki çizgisel hız sıfırdır. Ancak açı-
g
sal hız sıfır değildir. Merkezden uzaklaştıkça açısal hız . tan 37 °
x1 ~2 9
sabit kalırken, çizgisel hız artar. x2 = g = bulunur .
. tan 53 ° 16
Yanıt B dir.
~2
Yanıt E dir.
12. m1 ve m2 kütleli cisimlere etkiyen kuvvetler Şekil I

ve Şekil II deki gibidir. Cisimler verilen konumlarda
dengede kalmaktadır.
düşey
~
m1
m1~2 · x1 Şekil I
m1g
37°
A
x1
13. Düşey dengeden;
Şekil I için; T cosa = mg dir.
2
m1 ~ x1 Yatayda denge yoktur. F1 tepki kuvveti ile ipteki
tan 37° = m1 g
gerilme kuvvetinin yatay bileşeni merkezcil kuvveti
g oluşturur.
x1 = . tan 37° ......................... (1)
~2
düşey
Fm = F1 + T sina
mg
~ Fm = F1 + cos a · sina T
m2
m2~2.x2
Fm = (mg . tan a) + F1
Şekil II F1
m2g Buna göre merkezcil kuvvetin
53° hesaplanabilmesi için m, g, a ve mg
A yatay
F1 bilinmelidir.
x2 Yanıt A dır.
3. Her iki şekilde de ipi geren kuvvet merkezcil kuvveti

Test 2 nin Çözümleri oluşturur. Merkezcil kuvvetin değerini veren ifade;
4r2 r
1. düşey F= m = m . 4 r 2 . r . f 2 dir.
~
T2
v1 v2
T
, , /2
O1 m O2 m
37° ip ip
Fm
Şekil I Şekil II
r = 0,5 m
Her iki şekilde iplerde oluşan gerilme kuvvetlerinin
Cisim ipteki T gerilme kuvvetinin etkisinde çembersel oranı;
hareket yapmaktadır. T gerilme kuvvetinin yatay bile- T1 m . 4r2 . , . f2
=
şeni merkezcil kuvveti oluşturur. T2 ,
m . 4r2 · · ( ) 2
f
2 2
T . cos 37 ° = Fm T1
=8 bulunur .
T2
T . cos 37 ° = m ~ 2 r
4 . 2 2 . 0, 5 Yanıt B dir.
T= = 10 N bulunur .
4
5
Yanıt D dir.
2.
4.
~ v K
m1
a
f1
f2 m2
–a
m2 kütleli cisim kaymaya başladığı anda;

v
fs (top) = Fm f1 L
Cisim düzgün çembersel hareket yaptığı için mer-

f1 + f2 = m2~2r f2
m2 kezcil ivmenin büyüklüğü her noktada aynıdır. Ancak
eşitliği yazılabilir. f1 ve f2 bilindiğine göre ~ yi bulmak yönü değişir. K noktasındaki merkezcil ivme a ise
için m2 ve r bilgilerine gereksinimimiz vardır. L noktasındaki – a olur.
Yanıt A dır. Yanıt E dir.

5. 7. düşey
37° 1 m
h T
53°
L
am = ~2 · r
v
mg
a1 = ~2 · r ...................................................... (1)
h
sin 53° =
a2 = (2~)2 · 2r = 8~2 . r ................................. (2) 1
4
(1) ve (2) denklemleri taraf tarafa oranlanırsa; h=
5
Cisim K noktasından L noktasına gelirken enerjinin
a1 ~2 ·r 1
a2 = 2
=
8 korunumundan;
8~ ·r
bulunur. 1
Yanıt A dır. mgh = · m · v2
2
v2 = 2gh
4
v2 = 2 · 10 · =4
5
bulunur. İpteki gerilme kuvvetinin büyüklüğü;
Fm = T – mg cos 37°
m·v2
T= r + mg · cos 37 °
1· ( 4 ) 2
T= + 1·10 · 0,8
1
6.
T = 24 N bulunur .
Yanıt E dir.
v1 v2
m
m
m kütleli iki cisim aynı yörüngede dolandıklarından ~

açısal hızları eşittir.
v1 = ~ · r1 ..................................................... (1)
v2 = ~ · r2 ..................................................... (2)
(1) ve (2) denklemleri oranlanırsa;

v1 ~ · r1
v 2 = ~ · r2
r1 1
r2 = 4 bulunur .
Yanıt E dir.
8. 10.
~
37° v
0,2 m
O
A
T
37°
Fm m1
Saniyede 25 devir yapan bir cismin frekansı f = 25
m1 g
s–1 dir. Çizgisel hızı;
vA = 2 r r . f
m2 = 2 kg
vA = 2 . 3 . 0,2 . 25 = 30 m/s bulunur.
m 2g Yanıt C dir.
T = m2 · g = 2 · 10 = 20 N
bulunur. Şekil incelendiğinde;
Fm = T · sin 37°
Fm = 20 · 0,6 = 12 N
T · cos 37° = m1 · 10 & m1 = 1,6 kg
Fm = m1 · a
16
12 = · a & a = 7,5 m/s2 bulunur.
10
Yanıt A dır.
11.
9. B noktasındaki rayın C
tepkisi;
D v
m · v 2B
FB = r
B
C noktasındaki rayın R
tepkisi;
v0
m · v 2C
FC = r – mg
A Bir cismin f frekansı ve r sabiti bilinenleriyle;
D noktasındaki rayın
tepkisi; • ~ = 2 r f açısal hızı bulunabilir.
m · v 2D 1
FD = – mg · sin a • T= periyodu bulunabilir.
r f
vB > vD > vC olduğundan FB > FD > FC bulunur. • F = m · ~2 · r m ve r bilinmediğinden F mer-
kezcil kuvvet bulunamaz.
Yanıt C dir. Yanıt E dir.
12. v
T
r=2m
İp kopmadan cismin dairesel hareket yapması için;

T = Fm
T = m . ~2 . r
200 = 1 . ~2 . 2
~ = 10 rad/s olmalıdır.
Yanıt D dir.

4.
Test 3’ün Çözümleri
1 düşey eksen
~
Fs
yatay tabla
3m Yatay düzlemde;
2r r
Fm = m . ~2 . r • v=
T
Fm = m . (2)2 . 3 = 12m bağıntısına göre, r arttıkça v çizgisel hızı artar.
Fs = k . N = k . m . g 2r
• ~=
T
Fs = 0,3 . m . 10 = 3m
bağıntısına göre, T sabit olduğundan ~ açısal
Fm > Fs olduğundan karınca dışa savrulur. hız değişmez.
Yanıt A dır.
• a = ~2 . r
bağıntısına göre, r arttıkça a ivmesi artar.

Yanıt E dir.
2. ~ zincir
3 ~
3r 2
r 2r
X Y
L
K M
Kasnakların devir sayıları şekil üzerinde yazıldığı gi-

bidir.
aX ~2 · 3r 4
aY = 3
=
3 5.
( ~)2·r
2 ~
Yanıt E dir.
T=?
3.
~
2~ A
r r 2r
B
İpteki gerilme kuvveti;
X
Y
Fm = fs + T
Kasnakların açısal hızları arasındaki ilişki şekildeki T = Fm – fs = m · ~2 · r – fs

gibidir.
~ = 2 r · f = 2 · 3 · 10 = 60 rad/s
aA = ~2 . r = 2 m/s2
T = 0,1 · (60)2 · 0,1 – 6
aB = (2~)2 . r = 4~2 . r = 8 m/s2
T = 36 – 6 = 30 N bulunur.
Yanıt A dır.
Yanıt A dır.
6. 1. cisim için; 9. Cismin dengede kalma y

koşulundan yararlanarak ~
3s 360° dönerse
açısal hızı bulalım.
4s x1° döner
––––––––––––––––– mg = k · N
Fs
x1 = 480° Fm
mg = k · m · ~2 . r
m
1. cisim ilk konumundan 480° – 360° = 120° lik uzak-
g
lıktadır. 2. cisim için; ~= bulunur . mg
r ·k
r
5s 360° dönerse Buna göre, g, r ve k bilin-
4s x2° döner melidir. y
–––––––––––––––––
x2 = 288°
4s sonra iki cisim arasındaki açı; Yanıt C dir.
288° – 120° = 168° olur.

Yanıt E dir.
10.
~ = 5 rad/s
7. v
m 2m
Fs1 Fs2
tabla
O
r a
O 10 cm 10 cm
20 cm 20 cm
Tabla üzerindeki kütlelerin çembersel hareket yapa-

Adından da anlaşılacağı gibi merkezcil ivme merke- bilmesi için gerekli merkezcil kuvvetler;
ze doğrudur. Çembersel harekette ivme vektörü dai-
F1 = m~2 · r
ma hız vektörüne diktir.
F1 = m · 52 . 0,1
Yanıt A dır.
F1 = 2,5m
F2 = 2m . ~2 · r
F2 = 2m . 52 . 0,1
8. F2 = 5m olur.
Cisimlere uygulanan sürtünme kuvvetleri;

37°
T Fs1 = kmg
Fs1 = 0,25 · m · 10
Fm
Fs1 = 2,5m
mg
Fs2 = k2mg
Şekle göre; Fs2 = 0,25 · 2m . 10
T . cos 37° = mg Fs2 = 5m olur.
T . 0,8 = 0,4 . 10 = 5 N Sürtünme kuvveti gerekli merkezcil kuvveti sağlaya-

bulunur. cağından her iki cisim de oldukları yerde kalır.
Yanıt D dir. Yanıt A dır.

11. düşey 13. N
R
K F
yatay
O
a
Talt a
G = mg
L
mg Şekilden;
mv 2
K noktasındaki potansiyel enerji, L noktasındaki ki- F r
netik enerjiye dönüşür. tan a = mg = mg
Buradan; v2
tan a = rg
1
mgR = mv2
2 bulunur. Bu bağıntı, aracın güvenli bir şekilde virajı
v2 = 2gR dönebilmesi için hızın değerini verir.
bulunur. L noktasında cisme uygulanan kuvvetler Soruda verilen eğimin hesaplanabilmesi için v aracın
şekildeki gibidir. Bu kuvvetlerin bileşkesi gerekli mer- hızı, r virajın yarıçapı ve g yer çekimi ivmesi bilinme-
kezcil kuvveti sağlar. lidir.
v2 Yanıt B dir.
m· = Talt – mg
R
v2 yerine 2gR yazılırsa;
2 gR
m· = Talt – mg
R
Talt = 3mg bulunur.
Yanıt C dir.
12. Böcek düşmeden dura- düşey

bildiğine göre böceğin
~ = 5 rad/s
ağırlığı sürtünme kuvveti-
ne eşit olmalıdır. Ayrıca N
tepki kuvveti merkezcil Fs
kuvvete eşit olduğundan;
m
k · N = mg
mg
k · m~2r = mg r
0,5 · 52 · r = 10
r = 0,8m bulunur.
Yanıt D dir.
3.
Test 4’ün Çözümleri
v0
1. düşey
30°
~
A
m
Fs
O
r ~
Taşın aynı yere düşmesi için havada kalma süresi

periyodun yarısına eşit olmalıdır. Cismin havada kal-
Kaplumbağanın tabla ile birlikte dönebilmesi için sür- ma süresi;
tünme kuvveti merkezcil kuvvete eşit olmalıdır.
1
v 0 · sin 30 ° 10 ·
Fs = m~2r tçıkış = =
2 1
= s
g 10 2
kmg = m~2r 2tçıkış = 1 saniye bulunur.
~2 r Buna göre platformun periyodu 2 saniye olmalıdır.

k= g bulunur.
Bu durumda açısal hız;
Yanıt B dir.
2r
~=
T
2·3
~=
2
~ = 3 rad/s bulunur.
Yanıt E dir.
2.
K
v 53°
TK 0,6mg
m
TL ip
4.
L O
~
0,6mg X Y
fX fY
tabla
53°
r 3r
mg·sin37° = 0,6·mg O
mg
Cisimlere etki eden sürtünme kuvvetleri, merkezcil
37°
kuvvet görevini yapar. Her iki cisim için sürtünme
kuvvetinin merkezcil kuvvete eşitliği yazılırsa;
Cismin hızı sabit olduğuna göre, K ve L noktaların-
daki merkezcil kuvvetler eşit olmalıdır. fs = Fmerkezcil
FK = FL kX · mX · g = mX · ~2 · r
0,6mg + TK = TL – 0,6 mg kY · mY · g = mY · ~2 · 3r
TL – TK = 1,2mg kX 1
= bulunur.
6 kY 3
TL – TK = mg bulunur.
5 Yanıt B dir.
Yanıt C dir.
Bu nedenle her noktanın açısal hızı aynıdır.
5. Çizgisel hız ile açısal hız arasındaki ilişki; Çizgisel hız ile açısal hızın büyüklükleri arasında
v = ~r bağıntısı vardır. r değişmediği sürece çizgisel
v = ~ · r dir.
hızın büyüklüğü değişmez. Burada dikkat edilmesi
Buna göre açısal hız sabit kalmak koşulu ile yörünge gereken nokta şudur. Çizgisel hızın yönü değiştiği
yarıçapı artarsa çizgisel hız da artar. için çizgisel hız da değişir. Ancak çizgisel hızın bü-
~ = 2rf bağıntısına göre açısal hız değişmediği sü- yüklüğü değişmez. Merkezcil ivmenin büyüklüğü;
rece frekans da değişmez. v2
a= r
Yanıt B dir.
bağıntısı ile verilir. v ile r sabit kaldığı sürece mer-
kezcil ivmesinin büyüklüğü değişmez. Merkezcil iv-
menin büyüklüğü değil de merkezcil ivme sorulsaydı
yön değiştiği için merkezcil ivme de değişirdi.
Yanıt E dir.
4r2 r
6. a = bağıntısına göre, K ve L nin periyotları
T2
eşit ise yarıçapı büyük olan L nin merkezcil ivmesi
daha büyük olur.
Yani aL > aK olur.
v2
a = r bağıntısına göre, L ve M nin çizgisel hızları
eşit ise yarıçapı küçük olan m nin merkezcil ivmesi 8.
v
daha büyük olur.
, m
Yani aM > aL olur. O
Yanıt C dir.
v2
a= r
bağıntısına göre yörünge yarıçapı değişmeden çiz-

gisel hız iki katına çıkarılırsa merkezcil ivme dört ka-
tına çıkar. Bu nedenle I. yargı doğrudur.
7. 4r2 r
F=m
T2
bağıntısına göre periyot iki katına çıkarsa, kuvvet
1
e ineceğinden II. yargı yanlıştır.
4
Bu olayda gerekli merkezcil kuvveti ipteki gerilme
Cismi merkeze bağlayan yarıçap vektörünün, birim kuvveti sağlar. F = m4r 2 rf 2 bağıntısına göre, fre-
zamanda radyan cinsinden taradığı açıya açısal hız kans iki katına çıkarılırsa merkezcil kuvvet, dolayı-
denir. sıyla ipteki gerilme kuvvetinin büyüklüğü dört katına
çıkar. O hâlde III. yargı da yanlıştır.
Tablanın her noktası, merkezden geçen eksen etra-
fından bir tam devrini aynı zaman içinde tamamlar. Yanıt A dır.
9. 12.
M
~1 hız
r L N
F
O
K P
3r ip
v 0
~2 zaman
m
Şekil I Şekil II
Hız-zaman grafiği incelendiğinde hızın düzgün ola-

3r yarıçaplı makara sabit makara olsaydı; rak arttığı görülür. O hâlde hız vektörü ile ivme vektö-
~1
rü aynı yönlüdür. Sadece P noktasında ivme vektörü
~ 2 = 3 olurdu. Ancak 3r yarıçaplı makara hem
ile hız vektörü aynı yönlüdür.
dönme, hem de öteleme hareketi yaptığı için;
~1 Yanıt E dir.
~ 2 = 6 olur.
Yanıt D dir.
10.
Çubuk dönerken çubuk üzerindeki bütün noktaların 13. mg

T=
açısal hızları, periyotları ve frekansları aynı olur. I. ve 2
II. yargı doğrudur. v=?
Çubuk üzerindeki cismin dönme eksenine uzaklığı

arttıkça çizgisel hızı da artar. III. yargı yanlıştır. mg
R = 20 m
Yanıt D dir.
Arabaya etki eden kuvvetler şekilde gösterilmiştir.

Bu kuvvetlerin bileşkesi çemberin merkezine doğru
olup merkezcil kuvveti oluşturur. Arabanın bulundu-
ğu noktadaki çizgisel hızı;
11. v = 2rrf bağıntısına göre, yörünge yarıçapı küçülür- v2 mg
m r = mg –
se frekans artar. 2
2 mg
v = ~r bağıntısına göre yörünge yarıçapı küçülürse v
m r =
2
açısal hız artar.
v2 10
2 =
v 20 2
a = r bağıntısına göre yörünge yarıçapı küçülürse
v = 10 m/s bulunur.
merkezcil ivme artar.
Yanıt D dir.
Yanıt A dır.
3.
Test 5’in Çözümleri
R
K
1. N
v
yatay
L
r mg
L noktasında cisme etki eden kuvvetlerden biri rayın

N tepki kuvveti, öteki de cismin mg ağırlığıdır. Mer-
Her iki durum için merkezcil kuvvet ifadesini yazalım.
kezcil kuvvet, tepki kuvveti ile ağırlığın bileşkesine
v2 eşittir. Buna göre;
F=m r
Fmerkezcil = N - mg
( 2v ) 2
Fʹ = m r v2
2 m = N - mg
R
F 1
= & Fl = 8 F bulunur .
Fl 8 v2
N= m + mg ............. ( 1 )
Yanıt E dir. R
bulunur. Enerjinin korunumundan;
Ep = Ek
1
mgR = mv2
2
mv2 = 2mgR ........................ (2)
(2) numaralı bağıntıdan bulduğumuz mv2 değerini

(1) numaralı bağıntıda yerine yazalım.
2 mgR
N= + mg = 3 mg bulunur.
R
Yanıt D dir.
4. v
2. O v
doğrusal Fm
yörünge m
T
R
F
s
yatay düzlem
Doğrusal yörüngede sabit v hızıyla hareket eden
Periyot sabit olduğuna göre cisim yatay düzlemde
cisim O noktasına geldiği andan itibaren sürekli
düzgün çembersel hareket yapmaktadır. Yani hızın
bir F kuvvetinin etkisinde kalıyor. F kuvveti sabit hız
ve merkezcil kuvvetin büyüklüğü değişmez. Merkez-
vektörüne dik olarak etki ettiği için cismin hareketi
cil kuvveti ipteki gerilme kuvveti oluşturduğu için ip-
yatay atış hareketindeki cismin yörüngesine benzer.
teki gerilme kuvveti de değişmez.
Yanıt C dir.
Yanıt E dir.
5. hz 7. P
Şekil II Fm = mg
r
zaman
Şekil II deki grafik, yukarı yönde düşey atılan bir cis-

min hız-zaman grafiğidir. Cisim düşey düzlemde çembersel hareket yaparken
rayın tepkisi ile cismin ağırlığının bileşkesi merkezcil
Düşey düzlemde Şe-
kuvveti oluşturur. Tepe noktasında tepki kuvveti sıfır
kil I deki gibi düzgün
olduğuna göre ağırlık tek başına merkezcil kuvveti
çembersel hareket ya-
v oluşturur.
pan m kütleli cismin
bağlı olduğu ip, N nok- N
Yanıt B dir.
O
tasında koparsa cisim m
bundan sonra yukarı
yönde düşey atış hare-
keti yapar.
Şekil I
Yanıt E dir.
6.
~ = 2 rad/s 8. düşey eksen
Fs
Fs Fs
yatay tabla
2m
Sürtünme kuvveti gerekli merkezcil kuvveti sağlaya-

Cisim kaymaya başlama sınırında iken merkezcil
bilirse boncuklar oldukları yerde kalırlar. Merkezcil
kuvvet, sürtünme kuvvetine eşit olmalıdır.
kuvveti bulalım.
m~2r = kmg
F = m~2r
~2 · 2 = 0,2 · 10
F = 10 · 22 · 10 = 400 dyn
~ = 1 rad/s
Fs(max) = 500 dyn olarak verilmiştir. Merkezcil kuv-
vet 400 dyn olduğuna göre boncuklar oldukları yer- Tabla ~ = 1 rad/s lik açısal hızı biraz geçtiği anda
de kalırlar. cisim kaymaya başlar.
Yanıt A dır. Yanıt D dir.
9. Sürtünme kuvveti gerekli merkezcil kuvveti sağlaya- 11. ~

bilirse araba güvenli bir şekilde virajı alır.
Sürtünme kuvvetinin maksimum değerinin merkezcil Fs

kuvvetten büyük olup olmadığına bakalım. r=1m O
yatay levha
v2
Fs H m r
Açısal hızın büyüklüğünün sınır değerinde sürtünme
v2
kmg H m r kuvveti merkezcil kuvvete eşit olmalıdır. Açısal hız;
15 2 kmg = m~2r
0,1 · 10 H
400
0,4 · 10 = ~2 · 1
225
1H
400 ~ = 2 rad/s bulunur.
9 Yanıt D dir.
1H olur.
16
Bu durumda araba güvenli biçimde virajı alır.
Yanıt C dir.
10. X
v
Y
2r
P R r
2r K
v
2v
12.
zincir x
K L M
K noktasının çizgisel hızı v olsun. Aynı zincir R den

de geçtiği için R noktasının da çizgisel hızı v olur. X
ve Y çarkları perçinli olduğu için P noktasının çizgisel
su
hızı 2V olur. Çünkü yarıçapı R noktasının 2 katıdır.
d d
K ve P noktaları için;
~
v2 xl
a= r
merkezcil ivme bağıntılarını yazalım. Buradan; Bileşik kap ~ açısal hızı ile döndürüldüğünde K ve M
kollarındaki sular Fm kuvveti etkisiyle eşit miktarda
v2
aK = yükselir. K ve M kollarındaki sıvı yükselmesi L ko-
2r
( 2v ) 2 lundaki sıvı miktarının azalmasına neden olur. Buna
aP = göre;
2r
aK 1 hK = hM > h > hL elde edilir.
a P = 4 bulunur .
13. 15.
O
K L
K L
d 2d O
2m m
yatay düzlem
Cisimler aynı çubuğa bağlı olduğu için açısal hızları Cisimler aynı çubuğa bağlı olduğu için açısal hızları
eşit olmalıdır. I. yargı doğrudur. eşittir. I. yargı doğrudur.
a = ~v bağıntısına göre L nin çizgisel hızı daha bü- L nin dönme yarıçapı büyük olduğu için çizgisel hızı
yük olduğu için açısal ivmesi de daha büyüktür. II. daha büyüktür. II. yargı yanlıştır.
yargı yanlıştır.
Merkezcil kuvvet ifadesi olan F = m~2r yi her iki cis-
Eşit kütleli cisimlerden L nin çizgisel hızı büyük oldu- me uygularsak;
ğu için kinetik enerjisi de büyüktür. III. yargı da yan-
FK = 2m~2 · r
lıştır.
FL = m · ~2 · 2r
Yanıt A dır.
olur. Yani cisimlere etki eden merkezcil kuvvetler de
eşit olur. III. yargı da doğrudur.
Yanıt D dir.
14. bilye duvar duvar
halka L
16. Düzgün çembersel harekette hareket düzgün oldu-
O Ol O Ol
ğundan periyot ve yarıçap sabittir, değişmez.
bilye L
T: periyot
r: yarıçap
halka v: çizgisel hız
düşey düşey ~: açısal hız
I II a: ivme
olmak üzere;
Yerçekimi ivmesi 10 m/s2 olduğu için cismin hızının
2r r
10 m/s den 30 m/s ye çıkması için 2s süre gerekir. v= olduğundan v değişmez.
T
Çubuğun yarım devir yapması için 2s gerektiğine 2r
~= olduğundan ~ değişmez.
göre tam bir devir yapması için 4s gerekir. Yani çu- T
buğun periyodu 4 saniyedir. a = ~2 · r olduğundan a değişmez.
17. düşey
I
yatay
IV
g v
g
V
yer
(yatay)
I ve II numaralı noktalarda hız ve ivme vektörleri bir-

birine paraleldir.
Yanıt D dir.

12 FZK KA U1a CZM

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

12 FZK KA U1a CZM

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

12.

ETKİNLİK VE TEST ÇÖZÜMLERİ

Etkinlik A’nın Çözümleri ~=

360 · 5 TK = 0,5 . 16 . 1 – 0,5 . 10 . 0,8

c. Cismin açısal hızı;

∆v = 10 m/s olur. Buradan;

4. düşey eksen a. İpteki minimum gerilme kuvveti tepe noktasındadır.

a. Fmerkezcil = TB + mg cos 60° 8.

TB = Fmerkezcil – mg . cos 60°

a. Cisme etkiyen merkezcil kuvveti; ipteki gerilme kuv-

10. b. Cisim A noktasından B noktasına çıktığında enerjinin

a. m kütleli cismin çembersel hareket yapabilmesi için

b. m kütleli cismin kinetik enerjisi; olan etkisi; mg

v0 Cisim B noktasından geçerken rayın cisme uygula-

a. Cisim B noktasından düşmeden geçtiğine göre, ge- TB = Fm – mg

Cisim C noktasından B noktasına çıkarken enerjinin 15. Y

bulunur. C noktasından geçerken rayın gösterdiği

b. Y noktasından geçerken düşmeden dolanabilmesi

olmalıdır. Y noktasındaki vY hızı;

16. Cisim saniyede 3 devir yaptığına göre f = 3 s–1 dir.

17. düşey 19. a. Araç yolun en alt

a. Düşeyde denge şartından; b. Şoföre araba koltuğunun uyguladığı tepki kuvveti;

T1 . sin 37° = T2 . sin 37° + mg m · v2

b. Yatayda denge yoktur. İpteki gerilme kuvvetlerinin

Fm = (T1 + T2) . cos 37°

Fm = (20 + 15) . 0,8 = 28 N 20.

L seviyesine göre enerjinin korunumu yazılırsa;

m1g m2g v 2L = 2 · 10 · (17 – 12) & v 2L = 100

21. 2gr (1 – cosa) = gr cosa

bulunur. Cisim K noktasından L noktasına geldiğinde F2 = ağırlık

olduğu görülür. Ayrıca;

değeri (2) numaralı bağıntıda yerine yazılırsa; N·sina

∆Ep = Ek 4. alt, maksimum

Özdeş iki cisme etki eden merkezcil kuvvetler eşit

Şekil I deki çemberin çevresi 2rr, Şekil II deki

2. v1 M dişlisi saat ibresinin dönme yönünün tersine ~

4. Merkezcil kuvvetlerin eşitliğinden

Yani r1 = 40 cm, r2 = 20 cm dir. Hareket sırasında

m1 kütleli cisim bir tam devir yaparak yine C nokta-

İpe uygulanan T kuvveti cisimlerin merkezcil kuvvet- mg

Makara sistemi belirtilen yönde a = 2 m/s2 lik ivme ile

11. Şekil II için;

Nihat Bilgin Yayıncılık©

12. m1 ve m2 kütleli cisimlere etkiyen kuvvetler Şekil I

3. Her iki şekilde de ipi geren kuvvet merkezcil kuvveti

m2 kütleli cisim kaymaya başladığı anda;

Cisim düzgün çembersel hareket yaptığı için mer-

Yanıt A dır. Yanıt E dir.

m kütleli iki cisim aynı yörüngede dolandıklarından ~

(1) ve (2) denklemleri oranlanırsa;

İp kopmadan cismin dairesel hareket yapması için;

Nihat Bilgin Yayıncılık©

bağıntısına göre, r arttıkça a ivmesi artar.

Kasnakların devir sayıları şekil üzerinde yazıldığı gi-

Kasnakların açısal hızları arasındaki ilişki şekildeki T = Fm – fs = m · ~2 · r – fs

6. 1. cisim için; 9. Cismin dengede kalma y

4s sonra iki cisim arasındaki açı; Yanıt C dir.

288° – 120° = 168° olur.

Tabla üzerindeki kütlelerin çembersel hareket yapa-

Cisimlere uygulanan sürtünme kuvvetleri;

Şekle göre; Fs2 = 0,25 · 2m . 10

T . cos 37° = mg Fs2 = 5m olur.

T . 0,8 = 0,4 . 10 = 5 N Sürtünme kuvveti gerekli merkezcil kuvveti sağlaya-

17. düşey 19. a. Araç yolun en alt