Moment, Güç ve Thevenin Teoremi

• Thevenin theoremini stator tarafına uygularsak devre hem daha

basitleşir, hem de asenkron makinenin ruhunu (yani rotor tarafını)
daha iyi idrak edebiliriz? Evet edebiliriz.
• İşte bu sebeple şimdi bu teoremi uygulayalım. Aşağıdaki statora irca
edilmiş eşdeğer devrede a ve b noktalarının solunda thevenin
eşdeğeri alırsak mesele basitleşmiş olacaktır. Böylelikle seri bağlı VTH
gerilimi RTH+jXTH eşdeğer thevenin reaktansı ile elde etmiş oluruz.
' '

Vfaz '
Moment, güç ve Thevenin Teoremi
' '

'

jX M XM
VTH = V faz | VTH |=| V faz |
R1 + j ( X 1 + X M ) R12 + ( X 1 + X M ) 2
RTH + jX TH = ( R1 + jX 1 ) // jX M
 Moment, güç ve Thevenin Teoremi

XM>>X1 ve dahi XM>>R1 olduğundan:

XM
VTH ≈ Vf
X1 + X M
Zira XM>>X1 ve XM+X1>>R1 dir, dolayısıyla

2
 XM 
RTH ≈ R1  
 X1 + X M 
X TH ≈ X 1
Moment, güç ve Thevenin Teoremi
VTH VTH
I2 ' = =
ZT  R2 ' 
2
2
R
 TH +  + ( X TH + X 2 ')
 s 

Ve rotordaki döndürme enerjisi,

2R 2 '(1 − s )
Pdö n = 3I '2
s
Ve endüklenen tork (moment) (τend)
2R2 '
Pdön Pdön 3I '2
s P0
τ end = = = =
ωm (1 − s )ωs ωs ωs
Moment, güç ve Thevenin Teoremi
2
 
 
3  VTH   R2 ' 
τ end =    s 
  
ωs  2
 R + R2 '  + ( X + X ') 2
  TH s 
 TH 2 
 

2  R2 ' 
3V TH 
τ end =
1  s 
2
ωs  R2 '  2
 RTH +  + ( X TH + X 2 ')
 s 
 Moment-hız eğrisi
Burada ehemmiyetli bir çok nokta Devrilme momenti
vardır:
✔Kaymanın sıfır olduğu nokta
✔Tam yük noktası
✔Devrilme noktası
✔Kalkış momenti noktası
✔Kaymanın eğimi, ve bunu
etkileyenler
✔Devrilme noktasın momentini
etkileyen nedir Kalkış
✔ Kalkış momentini etkileyen nedir momenti
✔Bu eğrinin ruhu nedir
✔Bu eğride yükün durumu nedir
✔Asenkron makine bu eğriye göre
yükü nasıl karşılar
Tam yük momenti

Mekanik hız
ns

Asenkron makinenin moment-hız eğrisi

Yorumlar, fikir yürütmeler
1.Senkron hız endüklenen moment sıfırdır. Evvelki mevzulara
müracaat.
2.Yüksüz ve tam yük arasına eğri yaklaşık doğrusaldır. Hakikat
itibariyle moment eğrisi doğrusal olmamakla beraber, bu aralıkta
rotor direnci reaktansından büyük olduğundan mütevellid rotor
akımı dolayısıyla moment kayma ile doğrusal gelişir. Peki bu
aralıkta neden reaktans düşüktür?
3.Eğride aşılmamamı iktiza eden maksimum en büyük moment
değeri vardır ki buna devrilme momenti denir ve tam yük
momentinden 2 ile 3 kat arası daha yüksektir.
Yorumlar, fikir yürütmeler
4. Kalkış momenti motor’ un tam yük momentinden biraz daha
yüksektir dolayısıyla motor tam yükte çalıştırabileceği herhangi
bir yük, aynı zamanda kalkışını da yapabilir.
5.Motorun herhangi bir kaymaya karşılık gelen momenti
uygulanan gerilimin karesi ile artar veya azalır.
6.Eğer rotor senkron hızdan daha hızlı döner veya döndürülürse
makine jeneratör olarak çalışır. (tabi bu sincap kafesli makine için
bu kadar kolay değildir)
Makinenin hıza bağlı çalışma
biçimleri
En büyük moment (devrilme momenti)

• Thevenin eşdeğer devresine göre, maksimum

moment R2’/s ’e aktarılan gücün maksimum
olduğunda oluşur. Neden acaba?
• Bu ise R2’/s ’ in büyüklüğünün RTH + j (XTH + X2’)
empedansına eşit olmasına dayanır:

R2 ' 2
= RTH + ( X TH + X 2 ') 2
sτ maks
En büyük moment (devrilme momenti)
• En büyük moment değeri aşağıdaki gibi olur:
1  3VTH2 
τ maks =  
2ωs  R + R 2 + ( X + X ') 2 
 TH TH TH 2 
Veya yaklaşık olarak,
1  3V 2 
τ maks =  faz

2ωs  R1 + R12 + ( X 1 + X 2 ') 2 
 
Maksimum momente karşılık gelen kayma
doğrudan rotor direnci R2’ direnci ile alakalı iken,
Devrilme momenti, maksimum moment R2’ ünden
bağımsızdır
 Maksimum Moment

Moment ((Nm)

Mekanik hız (d/dk)

Rotor direncinin moment karakteristiğine etkisi

En büyük moment (devrilme momenti)
• Sargılı-rotorda (bilezikli asenkron makine’de) rotor
direnci harici direnç bağlanarak arttırılabilir. Lakin sincap
kafesli’ de bunu yapmak mümkün müdür.
Burada olağanüstü hadise şudur ki:
En büyük moment değeri sabit kalırken ….
Hızlar farlılık arz ettiğinden kontrol edilebilir bir
makine ortaya çıkar. Yani bir yandan kalkış
momenti artarken öte tarafta devrilme momenti
sabit kalmaktadır.
Misal / *
İki kutuplu, 50-Hz endüksiyon motoru 15kW’ lık bir
yüke bağlı iken 2950 d/dk’ da dönmektedir.
1. Motorun kayması nedir?
2. Bu durumda endüklenen moment nedir?
3. Endüklenen moment iki katına çıkartılırsa yeni
kayma değeri ne olur?
4. İki katı moment durumunda motorun döndürme
gücü ne olur?
 Netice
1) 60 f 60 × 50
ns = = = 3000d / dk
p 1
n − n 3000 − 2950
s= s = = 0.0167 → 1.67%
ns 3000
2) Pst +v kayıpları verilmediğinden, Pdön = Pçıkış =Pmekanik olarak kabul edilir →
Pdön 15 ×103
τ end = τ yük = τ çıkış → τ end = = = 48.6 N.m
ωm 2950 × 2π
60
3) Moment hız eğrisinin doğrusal bölgesinde kayma ile moment arasındaki ilişki de
doğrusaldır. Böylelikle bu bölgede moment iki katına çıkarsa kayma da iki katına
çıkar: %3.33 ve motorun hızı düşer(düşünelim):

n yeni = (1 − s )ns = (1 − 0.0333) × 3000 = 2900 d/dk

4) Pdön = τ end ωm
 2π 
= (2 × 48.6) ×  2900 ×  = 29.5 kW
 60 
Misal / * / Yorumlar / Sualler /
•Momentin iki katına çıkartılması makineyi zorlar mı
•Momentin iki katına çıkartılması akımlar cihetinde neye sebep
olur
•Moment iki katına çıkartılırsa çıkış gücü ne olur
•Moment iki katına çıkartılırsa giriş gücü değişir mi
•Moment iki katına çıkartılırsa kayıplar değişir mi
•Moment iki katına çıkartılınca makine yaklaşık iki katı kadar
çıkış gücü vermektedir. Sizce bu hakikatte ne kadar mantıklıdır
•Hakikatte bir elektrik makinesi nominal gücünün kaç katı
zorlanabilir
•Bu sadece bir sualdir, lakin fikir yürütülecek çok meselesi
vardır…