DEVRE TEORİSİ I

9. Hafta
İNDÜKTANS, KAPASİTANS ve ORTAK İNDÜKTANS
İNDÜKTÖR
• Manyetik ya da manyetik olmayan bir çekirdek üzerine sarılan iletkendir.
• Pasif devre elemanıdır.
• L ile gösterilir ve birimi Henry (H)’dir.
• Uçları arasındaki gerilim düşümü
𝑑𝑖
𝑣= 𝐿.
𝑑𝑡
İndüktör
• İndüktörden geçen akım sabitse, üzerindeki gerilim düşümü sıfırdır.
• İndüktör akımı
𝑑𝑖
𝑣= 𝐿. 𝑑𝑡
𝑣. 𝑑𝑡 = 𝐿. 𝑑𝑖
𝑖(𝑡) 𝑡
𝐿 ‫׬ = 𝑥𝑑 ) 𝑡(𝑖׬‬0 𝑣. 𝑑𝑡
0
1 𝑡
𝑖 𝑡 = 𝐿 ‫׬‬0 𝑣. 𝑑𝑡 + 𝑖(0)
İndüktörde Güç ve Enerji
𝑑𝑖
𝑝 = 𝑣. 𝑖 ve 𝑣 = 𝐿. 𝑑𝑡
𝑑𝑖
𝑝= 𝐿. 𝑖. 𝑑𝑡
Güç birim zamanda harcanan enerji ise
𝑑𝑖
𝑝. 𝑑𝑡 = 𝐿. 𝑖. . dt
𝑑𝑡
𝑑𝑤 = 𝐿. 𝑖. 𝑑𝑖
𝑤 𝑖
‫׬‬0 𝑑𝑥 = 𝐿. ‫׬‬0 𝑦. 𝑑𝑦
1
𝑤 = . 𝐿. 𝑖 2
2
Örnek 1
• Şekildeki devrede akım kaynağı,
• ig(t)=0 , t<0,
• ig(t)=8e-300t-8e-1200t A, t≥0, akımını üretmektedir.
• a)v(0)’ı
• b)sıfırdan farklı bir anda gerilimin 0 olduğu zamanı,
• c)indüktöre gelen güç ile ilgili bağıntıyı,
• d)indüktöre ulaşan gücün maksimum olduğu anı,
• e) maksimum gücü,
• f) enerjinin maksimum olduğu anı,
• g)indüktörde depolanan maksimum enerjiyi bulunuz.
ig(t)=8e-300t-8e-1200t A, t≥0,
Kapasitör
• İki iletken levha arasında bir yalıtkan malzemeden oluşur.
• Pasif devre elemanıdır.
• C ile gösterilir ve birimi Farad (F)’dır.
• Üzerinden geçen akım
𝑑𝑣
•𝑖= 𝐶. 𝑑𝑡
Kapasitör
• Terminalleri arasındaki gerilim sabitse (dc), akımı sıfır olur.

• Uçları arasındaki gerilim:

𝑖. 𝑑𝑡 = 𝐶. 𝑑𝑣
1 𝑡
𝑣= ‫׬‬𝑡
𝐶 0
𝑖. 𝑑𝑡 + 𝑣(𝑡0 )
Kapasitörde Güç ve Enerji
Güç 𝑝 = 𝑣. 𝑖
𝑑𝑣
𝑝= 𝐶. 𝑣. 𝑑𝑡
1 𝑡
𝑝= 𝑖 𝐶 ‫𝑖 𝑡׬‬. 𝑑𝑡 + 𝑣(𝑡0 )
0
Enerji 𝑝. 𝑑𝑡 = 𝐶. 𝑣. 𝑑𝑣
𝑑𝑤 = 𝐶. 𝑣. 𝑑𝑣
𝑤 𝑣
‫׬‬0 𝑑𝑥 = 𝐶 ‫׬‬0 𝑑𝑣
1
𝑤 = 2 . C. 𝑣 2
Örnek 2
• Şekildeki 0.6µF’lık kapasitörün terminalleri arasındaki t<0 için 0 ve t≥0 için
40e-15000tsin30000t V’tur.
• a)i(0)’ı,
• b)t=π/80 ms’deki gönderilen gücü,
• c) t=π/80 ms anında kapasitörde depolanan enerjiyi bulunuz.
40e-15000tsin30000t V
Örnek 3
• Şekildeki kapasitör akımı t<0 için 0, t≥0 için 3cos50000t A’dir.
• a) v(t)’yi
• b) herhangi bir anda kapasitörden bırakılan maksimum gücü
• c) herhangi bir anda kapasitörde depolanan maksimum enerjiyi
bulunuz.
3cos50000t A
İndüktörlerin Seri Bağlantısı

𝑑𝑖 𝑑𝑖 𝑑𝑖
• 𝑣1 = 𝐿1 𝑑𝑡 , 𝑣2 = 𝐿2 𝑑𝑡 , 𝑣3 = 𝐿3 𝑑𝑡

𝑑𝑖
• 𝑣 = 𝑣1 + 𝑣2 + 𝑣3 = (𝐿1 +𝐿2 + 𝐿3 ) 𝑑𝑡

• 𝐿 𝑇 = 𝐿1 + 𝐿2 + 𝐿3 + ⋯ + 𝐿𝑛
 İndüktörlerin Paralel Bağlantısı

1 1 1
• 𝑖1 = 𝐿1
‫׬‬ 𝑣. 𝑑𝑡, 𝑖2 = 𝐿2
‫׬‬ 𝑣. 𝑑𝑡, 𝑖3 = 𝐿3
‫׬‬ 𝑣. 𝑑𝑡

1 1 1
• 𝑖 = 𝑖1 + 𝑖2 + 𝑖3 = (𝐿 +𝐿 + 𝐿3
) ‫𝑣 ׬‬. 𝑑𝑡
1 2

1 1 1 1
• = + +𝐿
𝐿𝑇 𝐿1 𝐿2 3
Kapasitörlerin Bağlantıları
• Seri Bağlantı Paralel Bağlantı
1 1 1 1
• 𝐶𝑇
= 𝐶1
+ 𝐶2
+ ⋯+ 𝐶 𝐶𝑇 = 𝐶1 + 𝐶2 + ⋯ + 𝐶𝑛
𝑛
 Örnek 4
• Şekildeki devrede i1 ve i2 akımları,
sırasıyla 3A ve -5A’dir. Paralel bağlı
indüktörlerin terminallerindeki gerilim,
t≥0 için -30e-5t mV’tur.
• a) Paralel bağlı indüktörler tek bir
indüktör ile yer değiştirseydi değeri ne
olurdu?
• b) eşdeğer indüktördeki ilk akım ve yönü
nedir?
• c) i(t)’yi bulmak için eşdeğer indüktörü
kullanınız.
• d) i1(t) ve i2(t)’yi bulunuz. Kirchhoff’un
akım yasasını doğrulayınız.
i1=3A ve i2=-5A
V=-30e-5t mV
Karşılıklı Endüktans
• Endüktans zamanla değişen akımı gerilime bağlayan bir parametredir.
• Tek başına endüktans var. Özendüktans olarak adlandırılabilir.
• Bir de bir bobindeki zamanla değişen akımın karşı bobinde
endüklediği gerilim var.
• Bu ilişki karşılıklı endüktans denilen parametre ile bulunur.
• Özendüktanslar L ile, karşılıklı endüktans M ile gösterilir.
• M harfinin yanında gösterilen ok işaretleri ilişkili bobinleri gösterir.
• Akım sarımın noktalı ucundan giriyorsa pozitif, noktalı ucundan
çıkıyorsa negatiftir.
Noktalı terminale göre Noktalı terminale göre
negatif çünkü i2 noktadan pozitif çünkü i1 noktadan
çıkıyor. giriyor.
Örnek 5
• Çevre akımı denklemlerini yazınız.
Öz Endüktans
• Faraday Kanunu
𝑑𝛌
•𝑣= 𝑑𝑡
𝛌: akı bağlaşımı (weber.sarım)
• 𝛌 = 𝑁. ∅
• ∅ = 𝑔. 𝑁. 𝑖 g:manyetik geçirgenlik
𝑑𝛌 𝑑(𝑁.∅) 𝑑(∅) 𝑑(𝑔.𝑁.𝑖) 2 𝑑(𝑖) 𝑑𝑖
•𝑣= 𝑑𝑡
= 𝑑𝑡
= 𝑁. 𝑑𝑡 = 𝑁. 𝑑𝑡 = 𝑁 . 𝑔 𝑑𝑡 = 𝐿. 𝑑𝑡
• Anlaşıldığı üzere öz endüktans sarımın karesiyle orantılıdır.
Karşılıklı Endüktans

• ∅1 = ∅11 + ∅21
• ∅1 = 𝑔1 𝑁1 𝑖1
• ∅11 = 𝑔11 𝑁1 𝑖1
• ∅21 = 𝑔21 𝑁1 𝑖1
• 𝑔1 = 𝑔11 + 𝑔21
Karşılıklı Endüktans
𝑑𝛌1 𝑑(𝑁1 ∅1 ) 𝑑
• 𝑣1 = = = 𝑁1 𝑑𝑡 (∅11 + ∅21 )
𝑑𝑡 𝑑𝑡
𝑑𝑖1 𝑑𝑖1 2 𝑑𝑖1
• 𝑣1 = 𝑁12 𝑔11 + 𝑔21 2
= 𝑁1 𝑔1 =𝐿1
𝑑𝑡 𝑑𝑡 𝑑𝑡
𝑑𝛌2 𝑑(𝑁2 ∅21 ) 𝑑(𝑔21 .𝑁1 .𝑖1 )
• 𝑣2 = 𝑑𝑡
= 𝑑𝑡
= 𝑁 2 𝑑𝑡
𝑑𝑖1
• 𝑣2 = 𝑁2 . 𝑁1 . 𝑔21 .
𝑑𝑡
• 𝑀21 = 𝑁2 . 𝑁1 . 𝑔21
• Şekildeki akım kaynağı v2 tarafına bağlanıp M12 bulunur.
• Buradan M21=M12=M olduğu görülür.
Karşılıklı Endüktansta Enerji
• 𝑀 = 𝑘 𝐿1 𝐿2 0 ≤ 𝑘 ≤ 1 manyetik bağlaşım katsayısı

1 1
•𝑊= 𝐿 . 𝑖 2
+ 2 𝐿2 . 𝑖22 ± 𝑀. 𝑖1 . 𝑖2
2 1 1
Örnek 6

• Şekildeki üçgen puls 20mH indüktöre uygulanırsa

• a) t<0, 0≤t≤5ms, 5ms≤t≤10ms , t>10ms zaman aralıkları için i(t)
ifadesini yazınız.
• b) İndüktörün gerilim, güç ve enerji ifadelerini üretiniz.
t<0 0≤t≤5ms 5ms≤t≤10ms t>10ms
Örnek 7
• 25mH’lik indüktör akımı t≤0 için -10A ve t≥0 için −(10𝑐𝑜𝑠400𝑡 −
5𝑠𝑖𝑛400𝑡)𝑒 −200𝑇 A olarak veriliyor.
• a) İndüktördeki maksimum gerilim düşümünün zamanını
• b) indüktördeki maksimum gerilim düşümünü bulunuz.
25mH
t≤0 için -10A
t≥0 için −(10𝑐𝑜𝑠400𝑡 − 5𝑠𝑖𝑛400𝑡)𝑒 −200𝑇 A
Örnek 8

• 5 H’lik bobinde başlangıçta enerji depolanmamıştır. t=0 anında

anahtar b konumuna alınıyor ve tekrar a konumunda alınmadan 1.6s
tutuluyor. D’arsonval voltmetrenin tam skala okuması 20V ve
hassasiyeti 1000Ω/V’tur. D’arsonval hareketin ataleti ihmal edilirse
anahtar a konumuna alındığı anda voltmetre ne gösterir?
Örnek 9

• Şekildeki akım 0,25µF’lık kapasitöre uygulanıyor. Kapasitörün

başlangıç gerilimi sıfırdır.
• a) t=15µs’de kapasitördeki şarjı bulunuz.
• b) t=30µs’de kapasitördeki gerilimi bulunuz.
• c) Bu akımla kapasitör ne kadar enerji depolar?
Örnek 10
• 20µF’lık kapasitöre 1s boyunca gerilim pulsı uygulanıyor. Uygulanan
gerilim pulsinin ifadesi aşağıdadır.
30𝑡 2 𝑉, 0 ≤ 𝑡 ≤ 0,5𝑠
• 𝑣𝐶 𝑡 = ൞30(𝑡 − 1)2 𝑉 0,5𝑠 ≤ 𝑡 ≤ 1𝑠
0 𝑑𝚤ş𝚤𝑛𝑑𝑎
• 1s boyunca kapasitördeki akım ifadesini bulunuz.
 30𝑡 2 𝑉, 0 ≤ 𝑡 ≤ 0,5𝑠 20µF
𝑣𝐶 𝑡 = ൞30(𝑡 − 1)2 𝑉 0,5𝑠 ≤ 𝑡 ≤ 1𝑠
0 𝑑𝚤ş𝚤𝑛𝑑𝑎
Örnek 11
• Şekildeki devrede indüktörlerde başlangıç depolanmış enerji yoktur.
Devrenin eşdeğer endüktansını bulunuz.
Örnek 12
• Üç indüktör t=0 anında şekildeki gibi bir kapalı kutuya bağlıdır. t>0 için
𝑣0 = 2000𝑒 −100𝑡 𝑉 dir.
• Eğer i1(0)=-6A ve i2(0)=1A ise istenenleri bulunuz.
• a)i0(0);
• b)i0(t), t≥0;
• c) i1(t), t≥0;
• d) i2(t), t≥0;
• e) başlangıçta indüktörlerde depolanan enerji
• f) kutuya iletilen toplam enerji
• g) ideal indüktörlerde hapsolmuş enerji
𝑣0 = 2000𝑒 −100𝑡 𝑉 i1(0)=-6A ve i2(0)=1A
Örnek 13
• Şekildeki devrede a-b uçlarına göre eşdeğer kapasitansı bulunuz.
Örnek 14
• Şekildeki devrede kondansatörler t=0 anında kapalı kutuya bağlanmaktadır.
t>0 için akım ifadesi
• 𝑖𝑏 = −5𝑒 −50𝑡 𝑚𝐴
• Eğer va(0)=-20V, vc(0)=-30V, vd(0)=250V ise
• a)vb(t)
• b)va(t)
• c)vc(t)
• d)vd(t)
• e)i1(t)
• f)i2(t) yi bulunuz.
Örnek 15
• Şekildeki devrede
• 𝑖0 = 5𝑒 −2000𝑡 2𝑐𝑜𝑠4000𝑡 + 𝑠𝑖𝑛4000𝑡 𝐴 , t≥0 ise v1(0+), v2(0+)
bulunuz.
𝑖0 = 5𝑒 −2000𝑡 2𝑐𝑜𝑠4000𝑡 + 𝑠𝑖𝑛4000𝑡 𝐴
Örnek 16
• Şekildeki devrede anahtar kapatıldığında depolanmış enerji yoktur.
• a) L1=4H, L2=16H, M=2H ve R0=32Ω ise i2 denklemini bulunuz.
• b) ig=8-8e-tA t≥0 olduğunda i2=e-t-e-2t A olduğunu gösteriniz.
• c)v1’in ifadesini bulunuz.
• d) v1’in başlangıç değeri nedir?
Örnek 17
• Şekildeki devrede L1=18mH ve L2=32mH’dir. Eğer bağlaşım katsayısı
0,85 ise aşağıdaki koşullar için sistemde depolanan enerjiyi bulunuz.
• a)i1=6A i2=9A
• b) i1=-6A i2=9A
Örnek 18
• Manyetik bağlaşımlı bobinleri öz indüktansları 60mH ve 9,6mH dir.
Bobinler arasındaki ortak indüktans 22,8mH dir.
• a) birleşim katsayısı nedir?
• b) bu iki bobin için M en büyük değeri nedir?
• c) g1=g2 ve N1 60mH’lik bobinin sarım sayısı ise N1/N2 oranı nedir?
Örnek 19
• vg akım kaynağının uçlarındaki gerilim
değeridir ve akım kaynağının üst
terminali pozitiftir.
• a) ig=16-16e-5tA iken vg=?
• b)vg ’nin başlangıç değeri nedir?
• c)akım kaynağının sağladığı güç ifadesi
• d)t sonsuz iken kaynağın sağladığı güç
• e) t sonsuz iken her dirençte harcanan
güç
ig=16-16e-5tA