FİZ202 Elektrik Laboratuvarı

ED 3 RLC devreleri ve Salınımlar

 • DENEY İÇERİĞİ

• İndüktör- Kapasitör, LC devreleri

• Seri bağlı Direnç-İndüktör Kapasitör, RLC devreleri
• Salınımlar,
• Kritik sönüm,
• Sinüssel gerilim, Rezonans frekansı ve Kalite faktörü

• Deney öncesi edinilmesi gereken bilgiler :Direnç, kondansatör ve indüktör temel kavramlar ve devrelerdeki
görevleri . Osiloskop kullanımı, ED 1,2 RC ve RL devreleri ile ilgili kısım föy ve size verilen ilk sunum’ dan
okunmalıdır.
 • Kapasitör – İndüktör devresi (LC devresi)

• (RC) devresinde düşük frekanslı salınımlar, LC devresinde ise daha yüksek frekanslı (MHz seviyesinde ) salınımlar elde
edilir. Bu elemanlar ile oluşturulan devreler matematiksel olarak türev veya integral devreleri olarak gösterilir.

• RC devresinde R yerine L konulursa LC

• Anahtar 1’ i kapatalım. Kapasitörün yükü Qo olsun t=0 anında anahtar 2’ yi kapatalım. Kapasitör, indüktör üzerinden yükünü boşaltmaya başlar.

𝑑𝐼 𝑑𝑄 𝑄
• 𝑄0 = 𝐶𝑉0 𝑉=𝐿 𝐼=− 𝑉=
𝑑𝑡 𝑑𝑡 𝐶
2
2
𝑑 𝑄 𝑄 benzerlik 𝑑 𝑥
L 2 =− 𝑚 2 = −𝑘𝑥
𝑑𝑡 𝐶 𝑑𝑡
• Buradan harmonik salınıcı ve LC salınıcı için karşılaştırma yaparsak,

2
𝑑 𝑥 𝑘 𝑘
= − 𝑥 𝜔=
𝑑𝑡 2 𝑚 𝑚

• Bu eşitlik bize kapasitördeki yükün t zamanı ile salındığını söylemektedir.

2
𝑑 𝑄𝑄 1
L 2 =− 𝑄 = 𝑄𝑜 cos 𝜔𝑜 𝑡 • 𝜔𝑜 =
𝐿𝐶
𝑑𝑡 𝐶
 • Seri bağlı Direnç-İndüktör Kapasitör, RLC devreleri
• Üç pasif devre bileşeni direnç, indüktör ve kapasitör seri bağlandığında induktif and kapasitif reaktanslar XL ve XC kaynak
frekansına bağlıdır. Bu, RLC devresinin sinüzoidal çıkısının f frekansı ile değişeceği anlamına gelimektedir.

2
𝑑 𝑥 𝑑𝑥
•𝑚 + +𝑏 + 𝑘𝑥 = 0 Sönümlü harmonik hareket
𝑑𝑡 2 𝑑𝑡
• Seri devrede her devre elamanının uçları arasındaki gerilim toplamı Kirchhoff
ilmek kuralına göre;

𝑑2 𝑄 𝑑𝑄 𝑄
• 𝐿 2 + +𝑅 + =0
𝑑𝑡 𝑑𝑡 𝐶

• Direncin eklenmesi devrenin güç kaybetmesine neden olur. Bu durumda kapasitör yükünün
• salınım genliğinin küçülmesini bekliyoruz. R direncinin büyüklüğü ve salınımların ne
çabuklukla söndüğü arasında ilişki, tıpkı b sönüm katsayısı ile salınım genliğinin değişimi
arasındaki ilişki gibidir.
 • RLC devresi için en genel çözüm

−𝑡/𝜏 2 1 1ൗ
𝑄 = 𝑄𝑜 𝑒 cos(𝜔𝑜 − 2 ) 2 𝑡 + ∅
𝜏
• Görüldüğü gibi aslında salınım yapan sistemin gerçek frekansı doğal frekans olan (𝜔𝑜 ) değil 𝜔 yani  faktörü var..

• 𝜔𝑜 =1 olursa sönüm çok büyük -frekans sıfır -salınım yok = kritik sönüm ve QK=1/2

• R sıfıra giderse =o

• Sönümlü hareketin frekans𝚤
2 2
1 𝑅 1ൗ 2 1 𝑅
𝑄 = 𝑄𝑜 𝑒 −𝑅𝑡/2𝐿
cos( − 2 ) 2 𝑡 + ∅ •𝜔 = −
𝐿𝐶 4𝐿 𝐿𝐶 4𝐿2
 • RLC devresi • Sönümlü harmonik salıngan.

𝑑2𝑄 𝑑𝑄 𝑄 𝑑2𝑥 𝑑𝑥
• 𝐿 2 + +𝑅 + =0 • 𝑚 2 + +𝑏 + 𝑘𝑥 = 0
𝑑𝑡 𝑑𝑡 𝐶 𝑑𝑡 𝑑𝑡

𝑏
− 𝑡
𝐿
𝐸= 𝐸0 𝑒 𝑚
• T1/2ln2 =1,386
𝑅 • Salınım genliği ve enerji üstel azalır.
• Salınım genliği gevşeme zamanı
1 2𝐿 • (yani genliğin 1/e sine düşmesi için gecen zaman.
• 𝜔𝑜 =
𝐿𝐶
•  • 𝑄𝐾 =
1 𝐿
𝑅 𝑅 𝐶
• T1/2= ln2=2m/b ln2=1,386m/b
• QK kalite faktörü (nitelik katsayısı)
• Sönümlü harmonik salıngan. • RLC sönümlü devre frekans𝚤

1 𝑅 2
2
•𝜔 = −
𝐿𝐶 4𝐿2

𝑅2 1
≪ Kritik altı sönüm (küçük R)
4𝐿2 𝐿𝐶
R 0
𝑅2 1
> Kritik üstü sönüm(çok büyük R)
4𝐿2 𝐿𝐶

𝑅2 1 Kritik sönüm (R büyük)

2
=
4𝐿 𝐿𝐶
RLC devresinde giriş sinyali sinüssel dalga olarak alınırsa bu durumda devrenin tepkisi ne olur?

• Kirshoff’un gerilim kuralı

• 𝑑2𝑄 𝑑𝑄 𝑄
• 𝐿 2 + +𝑅 + = 𝑉𝑜 𝑐𝑜𝑠𝜔𝑡
𝑑𝑡 𝑑𝑡 𝐶

• Yukarıdaki denklemde Q, türevi yerine konursa ve ara işlemler yapılırsa (Bkz. Föy)

• 𝑸 = 𝑸𝒐 𝐜𝐨𝐬(𝝎𝒕 + 𝝓) • 𝝓 𝒇𝒂𝒛 𝒂ç𝚤𝒔𝚤

𝑅 𝑉𝑜
𝑡𝑔𝜙 = 𝑉𝑜 veya Faz’a bağlı değil
𝜔𝐿 −
1 • 𝑄𝑜 = − sin 𝜙 • 𝑄𝑜 = 𝜔
2
𝜔𝑅 2 1
(𝑅 +(𝜔𝐿− Τ𝜔𝐶) 2
𝜔𝐶

• Alçak frekanslarda 𝝓 açısı sıfır, sığanın yükü ve sürücü gerilim aynı fazda

• Yüksek frekanslarda 𝝓 açısı daha eksilere gider çok yüksek frekansta Q sürücü gerilimden geridedir. 𝜙= -
 • Qo yükünün ω ya bağlı değişim grafiği-tepki eğrisi • 𝜔𝐿 − 1Τ ′
= ∓𝑅 𝑖𝑠𝑒 𝑄𝑜 𝚤𝑛 𝑒𝑛 𝑏ü𝑦ü𝑘 𝑑𝑒ğ𝑒𝑟𝑖𝑛𝑖𝑛
𝜔𝐶

𝑉𝑜 • 1ൗ 2
ye düşmesi için 𝜔 ve 𝜔𝑜 ne kadar farklı olmalı?
• 𝑄𝑜 = 𝜔
(𝑅 2 +(𝜔𝐿−1Τ𝜔𝐶)2 2 • ∅ = − 𝜋Τ4 𝑣𝑒𝑦𝑎 − 3𝜋Τ4 olmalı

• 𝑇𝑒𝑝𝑘𝑖 𝑒ğ𝑟𝑖𝑠𝑖𝑛𝑖𝑛 𝑔𝑒𝑛𝑖ş𝑙𝑖ğ𝑖 𝑅 𝑦𝑒 𝑏𝑎ğ𝑙𝚤 𝑑𝑒ğ𝑖ş𝑖𝑟

𝑅 1
• ∆𝜔 = ∓ = ∓
2𝐿 𝜏
𝜔𝑜
• 𝑄𝐾 =
2∆𝜔𝐿

• 𝑄𝑜 = − sin 𝜙
𝑉𝑜 • Rezonans
𝜔𝑅

𝑉𝑜
• ∅= 𝜋
− Τ2 • ( 𝑄𝑜 )𝑚𝑎𝑘𝑠𝑖𝑚𝑢𝑚 =
𝜔𝑅
• Q maksimum eğer • 𝜔𝑜 =
1
𝐿𝐶
 𝑅 1
• ∆𝜔 = ∓ = ∓
2𝐿 𝜏

𝜔𝑜 𝜔𝑜 𝐿 1
• 𝑄𝐾 = = ?? =? ?
2∆𝜔𝐿 𝑅 𝜔𝑜 𝑅𝐶

• QK büyükse sönüm küçük , gevşeme zamanı uzun, tepki eğrisi dikleşir

• Akımın fazı her zaman Q’ dan 𝜋ൗ2 önde

• Rezonansta I ve V aynı fazda, R den sanki L ve C kısa devre yapılmış gibi akım gecer
• Kalite faktörünün devrede hesaplanması
′
P = 𝐼𝑉 𝑃 = I et Vet
𝐼 𝑉 𝑉 𝑃
𝑃′ = = 𝐼( ) =
2 2 2 2
𝜔𝑜
• 𝑄𝐾 =
2∆𝜔𝐿

1 𝐿
𝑄𝐾𝑑𝑒𝑣𝑟𝑒 =
𝑅 𝐶

1 𝐿
𝑄𝐾𝑑𝑒𝑣𝑟𝑒 =
𝑅 + 𝑅𝐿 𝐶
• Devrenin impedansı

• Rezonans durumu
• X C=X L Z=R
• DENEYDE KULLANILCAK ARAÇ / GEREÇLER

Osilatör
R,L,C devre elemanları

Direnç ölçümü için multimetre

Board
Değişken direnç Osiloskop
• DENEY

• Osiloskop CH1 çıkışı Vg giriş gerilimini gözlemek için

1 ve 2. kesim için kullanılacaktır.

kare dalga giriş • Osilatörün verdiği giriş sinyali ölçmek için osiloskobun (CH1)
girişi kullanılacaktır.
gerilimi kullanılacaktır.
• Osilatör kare dalga seçeneği ile osiloskoptan görülecek kare
dalga Vgiriş (Vg) =8V olarak ayarlanacaktır (tepeden tepeye t-t).

• Osiloskopta CH 1 için VOLTS/DIV 1.0 V olarak ayarlayalım bu

size kare dalga için üst +4V alt -4V yani tepe tepe 8V verecektir.
RLC devre şeması

İç dirençler

• R=15 C=33nF • Rosilatör= 50 Ω • Rindüktör= 70 Ω

1-SALINIMLAR :
Sönen salınımların ve
zamana göre genlikteki
eksponansiyel (üstel)
azalmanın incelenmesi
• RLC devresinde küçük bir R değerinde sabit ( 15  luk) bir direnç varken sönüm altı
 • Çizelge 1. RLC devresi salınım kesimi veriler
Vgiriş) (t-t) (V Vç (t-t) (V) t(s) Vg/Vç lnVg/Vç

8 0
8
8 4,4 170
8 2,4 340
8 1,4 510
0,8 680
8
0,4 850
8

Çizelge 1’ deki değerleri kullanarak ln Vg/Vç = f(t) grafiğini çiziniz. Grafikten ’ yu hesaplayınız ve bilinen değer ile karşılaştırınız.

𝟐𝑳 𝟐𝑳
 (bilinen) = = =
𝑹 (𝑹+𝑹𝒐𝒔𝒊𝒍𝒂𝒕𝒐𝒓 +𝑹𝒊𝒏𝒅ü𝒌𝒕ö𝒓

 (deney) =
(Grafik)
Deneysel ve bilinen değerleri karşılaştırarak hata hesabı yapınız
 2–Kritik sönümün belirlenmesi
• Sabit direnç yerine değişken direnç takılarak direncin değeri küçük bir değerden başlayarak artırılır. Kritik
sönüme ulaşıldığında, yani salınımların kaybolduğu keskin bir üstel sönüm gözlendiği anda değişken direnç
devreden çıkarılarak değeri ölçülmelidir.

𝑅 (ölçülen) =1326,7Ω

R kritik (deney) =Rölçülen+Rosilatör+Rindüktör

Deneysel ve bilinen R kiritik değerleri karşılaştırarak hata hesabı yapınız.

 3. Frekans tepkisi ve kalite faktörü(nitelik katsayısı): (Giriş sinüssel)
• Çizelge 2. RLC devresi sinüssel tepki / faz kayması verileri
f (Hz) Vgiriş (t-t) (V) Vçıkış (t-t) (V) Δt (µs) T (µs) Φ (°)
2000 4 4,5 0 0,50
4500 4 9,4 0,01 0,22
5000 4 13,5 0,01 0,20
5500 4 24,4 0,02 0,19
5900 4 39,3 0,04 0,17
6200 4 27,2 0,06 0,16
6500 4 16,8 0,06 0,15
7000 4 9,5 0,06 0,14
10000 4 2,1 0,05 0,10
6500 4 16,8 0,06 0,15

• a) Çizelge 2’ deki değerleri kullanarak = f() grafiğini çiziniz.

• b) Çizelge 2’ deki değerleri kullanarak Vç= f() grafiğini çiziniz. Grafikten rezonans frekans değerini bularak bilinen
değerle karşılaştırınız.
 1
𝜔𝑜 = = 𝑓𝑜 bilinen =
𝐿𝐶
𝑓𝑜 (deney) =
(Grafik)

Deneysel ve bilinen 𝑓𝑜 değerleri karşılaştırarak hata hesabı yapınız

1 𝐿 1 𝐿
𝑄𝐾𝑏𝑖𝑙𝑖𝑛𝑒𝑛 = = =
𝑅 𝐶 (𝑅+𝑅𝑖𝑛𝑑ü𝑘𝑡ö𝑟 ) 𝐶
𝑄𝐾𝑑𝑒𝑛𝑒𝑦 =
(Grafik)
• Deneysel ve bilinen QK değerleri karşılaştırarak hata hesabı yapınız