FİZİK II

ELEKTRİK VE
MANYETİZMA
 Doğru Akım
Bölüm 28:

Devreleri
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

28.1. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

• Elektriksel enerji kaynağı olan aletlere elektromotor kuvvet

(EMK) kaynağı denir. (ε ile gösterilir.)
• Eğer iç dirençler ihmal edilirse, bir bataryanın potansiyel
farkı, ε emk’sına eşit olur, yani
∆𝑉 = 𝑉𝑏 − 𝑉𝑎 = ε
Devredeki akım
∆𝑉 ε
𝐼= =
𝑅 𝑅
Devreye batarya tarafından aktarılan güç ise
𝑃 = 𝐼. ε
olur.
• Bu güç aynı zamanda, devrede direnç/dirençler tarafından
harcanan güce eşittir.
• Devrede iletken tellerin direnci sıfır kabul edilir.
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

28.1. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

• Eğer emk bir ‘r’ iç direncine sahipse

devreye uyguladığı potansiyel fark
∆𝑉 = ε − 𝐼. 𝑟
olur.

• Burada R’ye yük direnci denir.

R için,
∆𝑉 = I. R
ε − 𝐼. 𝑟 = I. R
ε = I. 𝑟 + I. R
ε
𝐼=
𝑅+𝑟

2 2
Güç I. ε = 𝐼 . 𝑟 + 𝐼 . R
olduğu görülür.
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

28.1. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

Örnek:
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

28.2. SERİ VE PARALEL BAĞLI DİRENÇLER

• Dirençler Seri bağlandığında, birinden geçen akım

diğerinden de geçmek zorundadır.
• Eşdeğer direnç,
∆𝑉 = 𝐼. 𝑅1 + 𝐼. 𝑅2
∆𝑉 = 𝐼 𝑅1 + 𝑅2
𝐼. 𝑅𝑒ş = 𝐼 𝑅1 + 𝑅2
𝑅𝑒ş = 𝑅1 + 𝑅2
olarak hesaplanabilir.
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

28.2. SERİ VE PARALEL BAĞLI DİRENÇLER

• Dirençler Paralel bağlandığında, potansiyel farklar eşit olur.
• Akımlar ise
𝐼 = 𝐼1 + 𝐼2
• Eşdeğer direnç,
∆𝑉 ∆𝑉 ∆𝑉
= +
𝑅𝑒ş 𝑅1 𝑅2
1 1 1
= +
𝑅𝑒ş 𝑅1 𝑅2

olarak hesaplanabilir.
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

28.2. SERİ VE PARALEL BAĞLI DİRENÇLER

Örnek:
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

28.2. SERİ VE PARALEL BAĞLI DİRENÇLER

Örnek:
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

28.2. SERİ VE PARALEL BAĞLI DİRENÇLER

Örnek:
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

28.3. KIRCHOFF KURALLARI

• Bir devreyi her zaman tek bir kapalı devreye indirgemek
mümkün olmayabilir.

• Böyle durumlarda Kirchoff Kuralları kullanılarak devrenin

analizi yapılabilir.
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

28.3. KIRCHOFF KURALLARI

• Kirchoff Kuralları:
1. Herhangi bir düğüm noktasına
gelen akımların toplamı, bu
düğüm noktasından çıkan akımların
toplamına eşit olmalıdır.
σ 𝐼𝑔𝑒𝑙𝑒𝑛 = σ 𝐼ç𝚤𝑘𝑎𝑛

(Akım, yük geçişidir. Yük

korunumu yasasına göre
düğüm noktasına gelen yükler,
o noktayı terk etmek zorundadır.)
• Düğüm noktasıne gelen akımlar (+),
çıkan akımlar (-) kabul edilir.
• Şekilde aynı durumun mekanik bir
analogu gösterilmiştir.
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

28.3. KIRCHOFF KURALLARI

• Kirchoff Kuralları:
2. Herhangi bir kapalı devre boyunca
bütün devre elemanlarının uçları
arasındaki potansiyel farkların
toplamı sıfırdır.
σ𝑘𝑎𝑝𝑎𝑙𝚤 𝑖𝑙𝑚𝑒𝑘 Δ𝑉 = 0
(Enerji korunumuna göre, bir yük
kapalı bir devre boyunca hareket
edip ilk konumuna döndüğünde
sahip olduğu enerji, ilk konumunda
sahip olduğuna eşit olmalıdır.)
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

28.3. KIRCHOFF KURALLARI

• Kirchoff Kuralları uygulanırken dikkat edilecek noktalar:
1. Yükler direncin yüksek
potansiyelli ucundan, düşük
potansiyelli ucuna doğru
hareket ettiğinden, bir direnç
akım yönünde geçiliyorsa,
direncin uçları arasındaki
potansiyel fark –I.R olur.

2. Direnç akım ile ters yönlü

geçiliyorsa, ΔV potansiyel
farkı, +I.R olur.
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

28.3. KIRCHOFF KURALLARI

• Kirchoff Kuralları uygulanırken dikkat edilecek noktalar:
1. Bir emk kaynağı emk
yönünde (-’den +’ya doğru)
geçiliyorsa, potansiyeldeki
değişim +Ɛ’dur.

2. Bir emk kaynağı emk’nın

tersi yönünde
(+’dan +’ye doğru)
geçiliyorsa, potansiyeldeki
değişim -Ɛ’dur.
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

28.3. KIRCHOFF KURALLARI

Örnek: Tek ilmekli devre:
a) Devreden geçen akımı hesaplayınız.
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

28.3. KIRCHOFF KURALLARI

Örnek:
Devreden akımın geçme yönünü,
farazi olarak saatin dönme yönü
olarak seçebiliriz.
Bu durumda,

Devre elemanlarının uçları

arasındaki potansiyel
farkları,

a→b : ΔV = +Ɛ1
b→c : ΔV = -I.R1
c→d : ΔV = -Ɛ2
d→a : ΔV = -I.R2
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

28.3. KIRCHOFF KURALLARI

Örnek:
Kirchoff 2. Kuraldan,

σ ΔV = 0
+Ɛ1 − 𝐼. 𝑅1 − Ɛ2 − 𝐼. 𝑅2 = 0
+6 − 𝐼. 8 − 12 − 𝐼. 10 = 0
−6 = 18𝐼
𝐼 = −0,33 𝐴

Buradan akımın saat yönünün

tersi yönünde, yani ilk seçtiğimiz
yönün tersi yönünde geçtiği
anlaşılır.
Eğer akım yönü başlangıçta saat yönünün tersine seçilseydi,
akım pozitif çıkardı.
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

28.3. KIRCHOFF KURALLARI

Örnek:
b) Her bir direnç tarfından harcanan gücü hesaplayınız.

2
𝑃1 = 𝐼 . 𝑅1
2
𝑃1 = (0,33) . 8
𝑃1 = 0,87 𝑊

2
𝑃2 = 𝐼 . 𝑅2
2
𝑃1 = (0,33) . 10
𝑃1 = 1,1 𝑊
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

28.3. KIRCHOFF KURALLARI

Örnek: İki ilmekli devre:
a) Devreden geçen akımları hesaplayınız.
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

28.3. KIRCHOFF KURALLARI

Örnek: İki ilmekli devre:
Kirchoff 1. Kuraldan,
𝐼1 + 𝐼2 = 𝐼3 (1)

Elimizde 3 bilinmeyen
akım (I1, I2, I3) değeri var.

Ayrıca 3 farklı ilmek

(abcda, befcb ve aefda) var.

Problemi çözmek için 2 farklı ilmek yetecektir.

Çünkü (1) nolu eşitlikle beraber bu iki ilmekten gelen eşitlikler,
3 farklı eşitlik olacaktır.
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

28.3. KIRCHOFF KURALLARI

Örnek: İki ilmekli devre:

abcda ilmeği için, Kirchoff 2. Kuralı,

10 − 6. 𝐼1 − 2. 𝐼3 = 0 (2)

befcb ilmeği için, Kirchoff 2. Kuralı,

−14 − 10 + 6. 𝐼1 − 4. 𝐼2 = 0 (3)

(1) eşitliği (2) eşitliğinde

yerine koyulursa,
10 − 6. 𝐼1 − 2. 𝐼1 + 𝐼2 = 0
10 = 8. 𝐼1 + 2. 𝐼2 (4)
(3) eşitliği 2’ye bölünürse,
−7 − 5 + 3. 𝐼1 − 2. 𝐼2 = 0
−12 = −3. 𝐼1 + 2. 𝐼2 (5)
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

28.3. KIRCHOFF KURALLARI

Örnek: İki ilmekli devre:
(4) − (5) farkı alınırsa,
10 = 8. 𝐼1 + 2. 𝐼2 (4)
−12 = −3. 𝐼1 + 2. 𝐼2 (5)
22 = 11. 𝐼1
𝐼1 = 2 𝐴

(5) eşitliği
−12 = −3. 𝐼1 + 2. 𝐼2
−12 = −3.2 + 2. 𝐼2
𝐼2 = −3 𝐴
(1) eşitliği
𝐼1 + 𝐼2 = 𝐼3 Burada değeri (-) çıkan akımların
2 − 3 = 𝐼3 yönü, ilk olarak farazi seçilen
𝐼3 = −1 𝐴 akım yönüne terstir.
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

28.4. RC DEVRELERİ
• Bir kondansatör ve bir direnç seri bağlanarak oluşan
devrelere RC devresi denir.
• RC devresi bir kondansatörü yüklemek veya boşaltmak için
kullanılabilir.
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

28.4. RC DEVRELERİ
Bir Kondansatörün Yüklenmesi:
• Devredeki anahtar, şekildeki gibi
kapatılırsa, kondansatör
yüklenmeye başlar.
• Zamanla, kondansatörün
yüklenmesinden dolayı oluşacak zıt
yönlü akım, güç kaynağı tarafından
devrede oluşturulan akıma karşı
koymaya başlar.
• Bundan dolayı devreden geçen akım
zamanla azalarak, kondansatör
tamamen dolduğunda sıfıra
eşit olur.
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

28.4. RC DEVRELERİ
Bir Kondansatörün Yüklenmesi:
• Devrede Kirchoff Kuralları
uygulanarak, kondansatörde
depolanan yükün zamana
bağlı ifadesi
𝑡
−
𝑞 𝑡 = 𝐶. Ɛ 1 − 𝑒 𝑅.𝐶

olur.
• Burada C.Ɛ ifadesi, kondansatörün
maksimum depolayabileceği yükü
ifade eder.
𝑞𝑚𝑎𝑘𝑠 = 𝐶. Ɛ
• Dikkat edilirse bu durum ancak
kondansatörün dolması için yeterince beklendiğinde,
yani t → ∞ yaklaşımında geçerli olur.
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

28.4. RC DEVRELERİ
Bir Kondansatörün Yüklenmesi:
• Devrede Kirchoff Kuralları
uygulanarak, devreden geçen
akımın zaman bağlı ifadesi,
𝑡
Ɛ −
𝐼 𝑡 = .𝑒 𝑅.𝐶
𝑅
Ɛ
• Burada ifadesi, devreden geçen
𝑅
akımın maksimum değerini ifade
eder.
Ɛ
𝐼𝑚𝑎𝑘𝑠 =
𝑅
• Dikkat edilirse bu durum ancak devre bağlandıktan hemen
sonra, yani t → 0 yaklaşımında geçerli olur.
• Burada τ=R.C ifadesi, devredeki kondansatörün dolma hızını
ifade eden ‘zaman sabiti’ olarak adlandırılır.
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

28.4. RC DEVRELERİ
Bir Kondansatörün Yüklenmesi:
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

28.4. RC DEVRELERİ
Bir Kondansatörün Boşalması:
• Devredeki anahtar, şekildeki gibi
kapatılırsa, kondansatör
boşalmaya başlar.
• Zamanla, kondansatörün
boşalmasından dolayı oluşacak
akım, kondansatördeki yük
miktarı azalacağı için, şiddeti
düşerek devreden geçmeye
devam eder.
• Bu sebeple devreden geçen
akımın şiddeti zamanla azalarak,
kondansatör tamamen boşaldığında sıfıra
eşit olur.
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

28.4. RC DEVRELERİ
Bir Kondansatörün Boşalması:
• Devrede Kirchoff Kuralları
uygulanarak, kondansatörde
depolanan yükün zamana
bağlı ifadesi
𝑡
−
𝑞 𝑡 = 𝑄. 𝑒 𝑅.𝐶

olur.
• Burada Q ifadesi, kondansatörün
devrede depoladığı yük hiç
harcanmadan önce üzerinde
bulunan yükü ifade eder.
• Dikkat edilirse bu durum ancak
kondansatörün en dolu olduğu zamanda, yani devre ilk
bağlandığında, t → 0 yaklaşımında geçerli olur.
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

28.4. RC DEVRELERİ
Bir Kondansatörün Boşalması:
• Devrede Kirchoff Kuralları
uygulanarak, devreden geçen
akımın zaman bağlı ifadesi,
𝑡
𝑄 −
𝐼 𝑡 = − .𝑒 𝑅.𝐶
𝑅.𝐶
olur.
𝑄
• Burada ifadesi, devreden geçen
𝑅.𝐶
akımın maksimum değerini, yani
ilk akımı ifade eder.
𝑄
𝐼0 =
𝑅.𝐶
• Dikkat edilirse bu durum ancak
devre bağlandıktan hemen sonra, yani t → 0 yaklaşımında
geçerli olur.
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

28.4. RC DEVRELERİ
Örnek: Yüksüz bir kondansatör şekildeki gibi devreye
bağlanıyor. Ɛ=12 V, C=5 μF ve R=8×10 Ω olduğuna göre,
5

devrenin zaman sabitini, kapasitörün depolayacağı maksimum

yükü, devreden geçecek maksimum akımı, devreden geçen
anlık akımı ve kondansatörde depolanan anlık yükü
hesaplayınız.
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

28.4. RC DEVRELERİ
Örnek: Yüksüz bir kondansatör şekildeki gibi devreye
bağlanıyor. Ɛ=12 V, C=5 μF ve R=8×10 Ω olduğuna göre,
5

devrenin zaman sabitini, kapasitörün depolayacağı maksimum

yükü, devreden geçecek maksimum akımı, devreden geçen
anlık akımı ve kondansatörde depolanan anlık yükü
hesaplayınız.
τ = 𝑅. 𝐶
5 −6
τ = 8 × 10 5 × 10
τ=4𝑠
Maksimum Yük:
𝑄 = 𝐶. Ɛ
−6
𝑄 = 5 × 10 . 12
𝑄 = 60 μ𝐶
BÖLÜM 28. DOĞRU AKIM DEVRELERİ

28.4. RC DEVRELERİ
Örnek: Yüksüz bir kondansatör şekildeki gibi devreye
bağlanıyor. Ɛ=12 V, C=5 μF ve R=8×10 Ω olduğuna göre,
5

devrenin zaman sabitini, kapasitörün depolayacağı maksimum

yükü, devreden geçecek maksimum akımı, devreden geçen
anlık akımı ve kondansatörde depolanan anlık yükü
hesaplayınız.
Maksimum Akım:
Ɛ 12 −6
𝐼0 = = 5
= 15 × 10 𝐴
𝑅 8 × 10

Anlık Yük ve Akım:

𝑡 𝑡
− Ɛ −
𝑞 𝑡 = 𝐶. Ɛ 1 − 𝑒 𝑅.𝐶 𝐼 𝑡 = .𝑒 𝑅.𝐶
𝑅
𝑡 𝑡
−6 − −6 −
𝑞 𝑡 = 60 × 10 1−𝑒 4 𝐼 𝑡 = 15 × 10 . 𝑒 4