DENEY 8

TAMAMEN ESNEK OLMAYAN

ÇARPIŞMA
 DENEYİN AMACI

• Yalıtılmış bir sistemde tamamen esnek olmayan çarpışmalarda doğrusal

momentum korunumunu ve kinetik enerji korunumunu incelemektir.

2
TEORİK BİLGİ
Çarpışmada momentum korunurken kinetik enerji korunmuyorsa ve çarpışmadan sonra
cisimler birlikte hareket ediyorlarsa bu tür çarpışmaya tamamen esnek olmayan çarpışma
denir. Çarpışmadan sonra sistem dönmeden hareket ediyorsa her iki cismin hızı ve kütle
merkezinin hızı birbirinin aynı olur. 𝑢1 , 𝑢2 çarpışmadan sonra cisimlerin hızları ve 𝑣 kütle
merkezinin hızı olmak üzere,
𝑢1 = 𝑢2 = 𝑣
yazılabilir. 𝑣1 , 𝑣2 cisimlerin çarpışmadan önceki hızları olmak üzere momentumun
korunumundan,
𝑚1 𝑣1 + 𝑚2 𝑣2 = 𝑚1 + 𝑚2 𝑣
ç𝑎𝑟𝑝ış𝑚𝑎𝑑𝑎𝑛 ö𝑛𝑐𝑒 ç𝑎𝑟𝑝ış𝑚𝑎𝑑𝑎𝑛 𝑠𝑜𝑛𝑟𝑎
bulunur. Bu bağıntıdan, kütle merkezinin hızı,
𝑣 = 𝑚1 𝑣1 + 𝑚2 𝑣2 𝑚1 + 𝑚2
olur. İki cismin kütleleri eşitse 𝑚1 = 𝑚2 ,
𝑣 = 𝑣1 + 𝑣2 2

3
elde edilir. Tamamen esnek olmayan çarpışmalarda her zaman kinetik enerji kaybı
vardır. O halde kinetik enerjiler için,
1 2
1 2
1
𝐾𝑖 > 𝐾𝑠 → 𝑚1 𝑣1 + 𝑚2 𝑣2 > 𝑚1 + 𝑚2 𝑣 2
2 2 2
eşitsizliğini yazabiliriz. Kütlelerin eşit olması durumunda (𝑚1 = 𝑚2 ise),
𝑣12 + 𝑣22 > 2𝑣 2
• Ki çarpışmadan önceki ve Ks çarpışmadan sonraki toplam kinetik enerji olmak
üzere, esneklik katsayısı
𝐾𝑖 − 𝐾𝑠
𝑒=
𝐾𝑖
denklemiyle hesaplanabilir.

4
DENEYİN YAPILIŞI
• Hava masası yatay hale getirilir.
• Hava masası üzerine iz kağıdı yerleştirilir.
• Disklerin çevresine yapışkan yüzeyleri dışa gelecek şekilde yapışkan şeritleri sarılır.
Disklerin birini sol alt, diğerini sağ alt köşeye yerleştirilir.
• Ark pedalına basmadan önce, çarpışma hava masasının ortasında bir yerde
gerçekleşecek şekilde diskleri hafifçe hızlandırıp bırakılır. Bu adımı düzgün çarpışmalar
elde edene kadar tekrar edilir. Yapılan denemeler sonrasında ark kronometresi açılır.
• Ark kronometrisinin frekans (𝑓) değeri ayarlanır. Bu deney için frekans değeri 10 Hz
seçilmiştir.
𝑓 = 10 𝐻𝑧
• İz kağıdı üzerinde iki ardışık nokta arasındaki zaman (A) bulunur:

𝐴 = 1/𝑓 = 1/10 = 0.1 𝑠

5
• Ark pedalına basılarak diske hız verilir.

Video

6
• Çarpışmadan sonra iz kağıdındaki
izler şekildeki gibidir.

7
• Şekil 1. Tamamen esnek
olmayan çarpışma için,
çarpışmadan önceki hız
vektörlerinin toplamı
𝑅 = 𝑣1 + 𝑣2 ,
çarpışmadan sonraki
ortak hız 𝑣 dir.

8
• Her bir yörüngedeki hızları cetvelle
ölçüp geçen zamana bölerek (A
değerine) çarpışmadan önceki ve
sonraki hızları bulunur.

2.5𝑐𝑚
𝑣1 = = 25 𝑐𝑚/𝑠
0,1𝑠

2.6𝑐𝑚
𝑣2 = = 26 𝑐𝑚/𝑠
0,1𝑠

2.2𝑐𝑚
𝑣= = 22 𝑐𝑚/𝑠
0,1𝑠

9
• Yörüngeleri, Şekil 1’de görüldüğü gibi
uzantıları kesişecek şekilde uzatınız ve kesişim
noktalarından başlayarak her bir hız vektörünü
uzunlukları değişmeyecek şekilde doğrultuları
boyunca taşınır. Hızları vektörel olarak
toplayarak bileşkeleri 𝑣1 + 𝑣2 ve 𝑢1 + 𝑢2 ’yi
bulunur.

4.8𝑐𝑚
𝑅 = 𝑣1 + 𝑣2 = = 48 𝑐𝑚/𝑠
0,1𝑠

4.4𝑐𝑚
𝑣1 + 𝑣2 = 2 𝑣 = = 44 𝑐𝑚/𝑠
0,1𝑠
eşitliği sağlanıyor mu?

10
• Çarpışmadan önce ve sonra toplam kinetik enerjileri bulunur. (m=530g)

𝐾𝑖 = 0.030 𝑗𝑜𝑢𝑙𝑒

𝐾𝑠 = 0.026 𝑗𝑜𝑢𝑙𝑒

11