T.

C MARMARA ÜNİVERSİTESİ
TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ
ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ
TEST VE ÖLÇME TEKNİKLERİ DERSİ
UYGULAMA LABORATUVARI

DENEY 4
Voltmetre-Ampermetre Yöntemi ve DC Wheatstone Köprüsü ile
Direnç Ölçümü
DENEYİN ADI
Voltmetre-Ampermetre Yöntemi ve DC Wheatstone Köprüsü ile Direnç Ölçümü

DENEYİN AMACI
Wheatstone köprüsü ile değeri bilinmeyen bir direncin değerini ölçmek.

TEORİK BİLGİLER
Wheatstone köprüsü, elektriksel dirençleri karşılaştırmaya ya da ölçmeye yarayan
elektrik devresidir. Dört direncin kare oluşturacak biçimde birbirine bağlanmasından
oluşur.

Bir wheatstone köprüsü denge halinde ise, yani pil ve galvanometre anahtarları kapalı
iken galvanometreden bir akım geçmiyorsa bilindiği gibi karşılıklı kollarda bulunan
dirençlerin çarpımları birbirine eşittir (Denklem 1 ve Denklem 2). Bu denge formülü
yardımıyla bilinmeyen Rx direnci hesaplanabilir.
b . R x =a . R (Denklem 1)

a.R
R x=
b
(Denklem 2)
Bilinmeyen büyüklük yalnız bir tek direnç olduğuna göre köprüde denge elde etmek
için bilinen dirençlerden ancak birini, örneğin R direncini değiştirmek yeterlidir.
Ancak R direncinin köprüyü dengeye getiren değeri doğrudan doğruya deneme ile
bulunmaz. Bunun iki nedeni vardır.
1- Köprü fazla duyar durumda ise, R direncini denge değeri civarında 1Ω
değiştirmekle galvanometre akımı sıfırdan geçerek işaret değiştirir. Bu nedenle
galvanometre akımını tam sıfır yapan değeri bulmak olanaksızdır.
2- Köprü fazla duyar durumunda değilse R direncinin köprüyü dengeye getiren
değeri bulunabilir fakat bu durumda köprünün duyarlılığını ve R x direncinin
belirtme hatasını veren aşağıdaki formüller belirsiz hale düşeceklerinden
köprüyü dengeye getirmek için mevcut bu olanağı kullanmak uygun değildir.

Burada:
R=Rı için galvanometre denge durumundan itibaren bir tarafa α=αı sürekli sapmasını
R=Rıı için ise galvanometre denge durumundan itibaren ters tarafa α=αı sürekli
sapmasını göstersin. Şekilden kolaylıkla görüleceği gibi α=0 sapmasına yani
köprünün denge durumuna karşılık tutulan direnç,
ı ıı ıı ı
R .α + R .α
R x=
α ı+ α ıı

Lineer interpolasyon formülü ile hesaplanabilir. α ı ve α ıı denge durumuna göre farklı

yönlerde olan sapmaların mutlak değerleri olduklarından bunlar daima pozitif
sayılardır.

VOLTMETRE-AMPERMETRE YÖNTEMİYLE DİRENÇ ÖLÇÜMÜ

Bir iletkenin direnci, uçları arasındaki V geriliminin iletkenden geçen I akımına oranı
olarak tanımlanır (R=V/I, OHM yasası). Burada V volt, I amper birimiyle ölçülürse R
Volt/Amper ya da kısaca ohm (Ω) birimiyle ifade edilir.
Değerleri bilinmeyen bir direnci Voltmetre-Ampermetre yöntemiyle ölçmek için
aşağıdaki basit devrelerden herhangi biri kurulabilir.
Şekil 1 ve Şekil 2’de verilen devreler, kullanılan voltmetrenin ve ampermetrenin
ideal olması durumunda eşdeğerdir. İdeal bir voltmetre, iç direnci sonsuz olan
böylece devreden hiç akım çekmeyen düşünsel bir ölçü aletidir. İdeal bir ampermetre
ise iç direnci sıfır olan böylece uçları arasında hiçbir gerilim düşmesi olmayan
düşünsel bir ölçü aletidir. Pratikte her ne kadar ideal bir voltmetrenin ya da
ampermetrenin yapımı mümkün değil ise de bir devredeki elemanların ve bağlantı
kablolarının direnci yanında etkisi ihmal edilebilecek kadar büyük iç dirence sahip
voltmetreler ve yine etkisi ihmal edilebilecek kadar küçük iç dirençli ampermetrelerin
yapımı mümkün olmaktadır. Böylece gerçeğe oldukça yakın akım ve gerilim
ölçümleri yapılabilmektedir.

Voltmetre-Ampermetre yöntemiyle bilinmeyen bir direncin değerini hesaplamak için

yapılan tek bir ölçüm hatalı olabilir bu nedenle farklı farklı gerilimlere karşılık gelen
akımları ölçmek ve bir akım-gerilim grafiği çizerek direnci hesaplamak her zaman
daha doğru sonuç verecektir (Şekil 3).

Şekil 3. Sabit sıcaklıkta tutulan bir direncin akım-gerilim grafiği.

Görüldüğü gibi bu grafik ohm yasasına uygun olarak bir doğru belirtmektedir. O
halde
bu doğrunun eğiminin tersi elimizdeki bilinmeyen direncin değerini verecektir.
Yani ;

V=I.R (1)

olarak ifade edilen ohm yasasına göre bilinmeyen R

direnci,

eğim (2)

olmak üzere,

R=1/(eğim) (3)

bağıntısından hesaplanacaktır. Buradaki hesaplamada ister Şekil 1 deki devre ister

Şekil 2 deki devre kullanılsın bir hata payı olacağı açıktır. Çünkü kullanılan voltmetre
ve ampermetre ideal değildir.

DENEYDE KULLANILAN ALETLER

1. Ampermetre
2. Voltmetre
3. Farklı değerlerde direnç
4. 9 V’luk pil veya Güç Kaynağı
5. Potansiyometre

DENEYİN YAPILIŞI

1) Wheatstone Köprüsü ile Direnç Ölçümü

1-) Deneyde kullanacağınız uygun değerdeki ölçü aletlerini tespit ettikten sonra
deney montajını kurunuz ve ilgili öğretim elemanına kontrol ettiriniz.
2-) R x direncinin yaklaşık değeri bilinmediğine göre a/b=1 alarak denge aramaya
başlayınız. (Köprü kollarında geçecek akımları küçük tutmak amacıyla bu oranı
oluştururken a=b=1000Ω seçmek uygundur.)
3-) Galvanometre ibresini sağa ve sola saptıran iki R değeri bulunuz. Daha sonra bu
aralığı yavaş yavaş darlaştırarak dengeye yaklaştırınız.
4-) Galvanometrenin sıfır konumundan itibaren spotun sağa ve sola sapmaları 10-
15mm arasına kadar indirildikten sonra R direncinin bu sapmalara karşılık gelen Rı
ve Rıı değerlerini okuyunuz ve teorik bilgi kısmında verilen formüller yardımıyla
bilinmeyen R x direncini hesaplayınız
5-) Deney sonunda enerjiyi kesiniz ancak hesaplamalar bitmeden montajı
sökmeyiniz.

2)Ampermetre-Voltmetre Devresi ile Direnç Ölçümü

 a) Voltmetre Önde Bağlı Devre

1. Voltmetre önde bağlı devreyi Şekil 1’deki gibi kurunuz. Bilinmeyen direnç Rx
yerine, size verilen dirençlerden R1’i kullanınız.

2. Güç kaynağının gerilimini 3 Volta ayarlayınız ve reostanın sürgüsünü hareket

ettirerek voltmetreden gözlenen değerleri sırasıyla 0.50V, 1.00V ve 1.50V olacak
şekilde değiştiriniz. Her bir gerilim değeri için ampermetreden okuduğunuz akım
değerlerini raporunuza kaydediniz.

3. R1 direncini söküp aynı işlemleri R2 direncini kullanarak yapınız ve akım

değerlerini raporunuza kaydediniz.

b) Ampermetre Önde Bağlı Devre

1. Ampermetre önde bağlı devreyi Şekil 2’deki gibi kurun ve bilinmeyen Rx

direnci yerine sırasıyla R1 ve R2 dirençlerini kullanarak voltmetre önde bağlı devre
için yaptığınız işlemleri tekrarlayınız ve verileri raporunuza kaydediniz.

DENEYDE ALINAN DEĞERLER

Ölçülecek Eleman Değeri (ohm)
Ra

Rb

R (potansiyometrenin ayarlı
olduğu konumu ölçünüz)
Rx (Denklem 1 veya Denklem 2 yi
kullanarak hesaplayınız.)

5.SORULAR
1. Deney almış olduğunuz ölçüm sonuçlarını ve teorik olarak hesaplamış
olduğunuz sonuçları kıyaslayınız ?
2. Wheatstone köprüsünün kullanım amaçları ve alanları nelerdir ?
3. Wheatstone köprüsünün çalışma prensibini anlatınız.
4. Wheatstone köprüsündeki ölçüm hatalarının nedeni neler olabilir ?
5. Aşağıdaki şekilde verilen Wheatstone köprüsünde R1=120Ω, R3=240Ω ve 1
kΩ’luk R2 potansiyometresinin %50 konumundadır. Bu ölçüm için Rx
direncinin değerini hesaplayınız ?