3.

HAFTA
BÖLÜM 1 : KATI CİSİMLERİN TEMEL DİNAMİĞİ
EYLEMSİZLİK MOMENTLERİ
SABİT EKSENLER ETRAFINDA DÖNMELER: HAREKETİN
ZAMANA BAĞLILIĞI

1
 Bazı Özel Durumlar
• Dairesel Disk
Bir dairesel diskin, 𝛥𝑟 genişlikte ve 𝑟 yarıçapındaki bir halka parçasının
kütlesi Δ𝑀 olsun.

𝜋(𝑟 + Δ𝑟)2 −𝜋𝑟 2 2𝑟Δ𝑟

Δ𝑀 = 2
𝑀≅ 2 𝑀
𝜋𝑅 𝑅

Burada (𝛥𝑟)2 çok küçük olup ihmal edilmiştir.

2
 Bazı Özel Durumlar
Bu halka parçasının diskin merkezinden geçen dik bir eksene göre bulunan
eylemsizlik momentine katkısı

2𝑀 3
Δ𝐼 = 𝑟 2 Δ𝑀 ≈ 2 𝑟 Δ𝑟
𝑅

Tüm halka parçalarının eylemsizlik momentine katkısı toplanırsa

𝑅
2𝑀 1
𝐼 = 2 න 𝑟 𝑑𝑟 = 𝑀𝑅2
3
𝑅 2
0

3
 Bazı Özel Durumlar
Disklerin üst üste konulmasıyla, düzgün yoğunluklu bir silindir elde
edileceğinden, silindirin merkezinden geçen bir eksene göre eylemsizlik
1
momenti de 𝐼 = 𝑀𝑅2 olur.
2

İnce diskin düzleminde bulunan bir eksene göre eylemsizlik momenti

ise dik eksen teoreminden

1
𝐼 = 𝑀𝑅2
4

4
 Bazı Özel Durumlar
• Dikdörtgen Plaka
Uzunluğu 𝑎, genişliği 𝑏 olan dikdörtgen şeklindeki bir plak olsun. Plak
merkeze 𝑥 uzaklığındaki Δ𝑥 genişliğindeki dilimlerden oluşsun.

Δ𝑥
Δ𝑀 = 𝑀
𝑎

𝑀 kütlesine sahip dilimin kendi merkezinden geçen eksene göre

eylemsizlik momenti 1Τ12 Δ𝑥 Τ𝑎 𝑀𝑏 2 ’dir.

5
 Bazı Özel Durumlar
Buna göre, paralel eksen teoreminden, bu dilimin levhanın merkezinden
geçen eksene göre eylemsizlik momentine katkısı aşağıdaki gibi olmaktadır.

Δ𝑥 𝑏2
Δ𝐼 = 𝑀 + 𝑥2
𝑎 12
Diğer kütle elemanlarından gelen toplan katkı da bulunursa sonuç

𝑎Τ2
𝑀 𝑏2 2
𝑀 2
𝐼= න + 𝑥 𝑑𝑥 = 𝑎 + 𝑏2
𝑎 12 12
−𝑎Τ2

6
 Bazı Özel Durumlar
Bu z ekseni etrafındaki eylemsizlik momentidir. Benzer şekilde
hesaplarla 𝐼𝑥 ve 𝐼𝑦 de bulunabilir.

𝑀 2 𝑀 2
𝐼𝑥 = 𝑏 𝐼𝑦 = 𝑎
12 12

7
SABİT EKSENLER ETRAFINDA DÖNMELER:
HAREKETİN ZAMANA BAĞLILIĞI
• Uzayda, dönme ekseninin yönü ve cisme göre konumu sabit
olduğundan, cismin eksene göre eylemsizlik momentleri de sabit
kalacaktır. Hareket incelenirken 𝑵 dönme momentinin ve 𝑱 açısal
momentumunun bu eksenlere göre bileşenini almak yeterli olacaktır.

• Bu durumda vektörel hareket denklemi skaler bir denkleme dönüşür.

Skaler hareket denklemi, vektörel denklemin eksen doğrultusundaki
izdüşüm alınarak kolayca bulunur.

8
SABİT EKSENLER ETRAFINDA DÖNMELER:
HAREKETİN ZAMANA BAĞLILIĞI
• Açısal momentumun bileşeni gerekli işlemler yapıldıktan sonra
aşağıdaki gibi bulunur.

𝐽𝑎 = ෍ 𝑚𝑖 𝑅𝑖2 𝜔
𝑖

• Burada 𝑅𝑖 i. Parçacığın dönme eksenine olan uzaklığıdır.

9
SABİT EKSENLER ETRAFINDA DÖNMELER:
HAREKETİN ZAMANA BAĞLILIĞI
• Cismin dönme eksenine göre eylemsizlik momenti 𝐼𝑎 = σ𝑖 𝑚𝑖 𝑅𝑖2
alınırsa hareket denklemi aşağıdaki gibi bulunur.

𝑑𝜔
𝐼𝑎 = 𝑁𝑎
𝑑𝑡

• Açısal momentum ve dönme eksenine göre bileşenler bulunduktan

sonra kinetik enerji aşağıdaki şekilde yazılabilir.
1
𝐾𝑎 = 𝐼𝑎 𝜔2
2
10
 KAYNAKLAR
• Bu slaytların hazırlanmasında ‘MEKANİK BERKELEY FİZİK
DERSLERİ CİLT 1’ kullanılmıştır.

11